POMORZE NADWIŚLAŃSKIE - Regionalizmy znad Dolnej Wisły by Fundacja OKO-LICE KULTURY

POMORZE NADWIŚLAŃSKIE

Regionalizmy znad Dolnej Wisły

Wystawa przygotowana przez Oddział Kociewski ZKP w Tczewie z okazji sześćdziesięciolecia Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Scenariusz i opracowanie wystawy: Michał Kargul Projekt graficzny: Lech J. Zdrojewski Fotografie: Jacek Cherek, Magdalena K. Kargul, Józef Koziczkowski, Piotr Kurek, Wojciech Szramowski, Anna Wąs, Arek Wegner, Lech J. Zdrojewski oraz ze zbiorów: miesięcznika „Pomerania”, Zarządu Głównego ZKP, oddziału ZKP w Bydgoszczy, oddziału ZKP w Pelplinie, oddziału ZKP w Malborku, a także Urzędu Miasta i Gminy Pelplin NARODOW Y PROGRAM ROZWOJU CZ Y TELNIC T WA

Wystawę zrealizowano w ramach projektu „Biblioteczne Spotkania Regionalne”. Dofinansowaną ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W oparciu o materiały zebrane do tej wystawy przygotowano niniejszą publikację - wydanie elektroniczne eBOOK. ISBN 978-83-65365-70-5 Rok wydania: 2018 © Fundacja OKO-LICE KULTURY, Zblewo, ul. Modrzewiowa 5, www.oko-lice-kultury.pl

POMORZE NADWIŚLAŃSKIE Regionalizmy znad Dolnej Wisły 2

`Wystawa „Pomorze Nadwiślańskie. Regionalizmy znad Dolnej Wisły” powstała w ramach projektu „Biblioteczne Spotkania Regionalne” przeprowadzonego przez Oddział Kociewski Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Tczewie. Dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Nauki udało nam się przygotować jedenaście tablic opowiadających o aktywności regionalnej środowiska kaszubsko-pomorskiego w ośrodkach związanych z „Królową Polskich Rzek”. Inspiracją do powstania tej inicjatywy były przygotowania do obchodów, w 2017 roku, Roku Wisły. Wystawa jest jedną z najciekawszych inicjatyw zrzeszeniowych ostatnich lat, ze względu na fakt, że prezentuje różnorodność kulturową Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, które zazwyczaj kojarzy się tylko z Kaszubami. Dzięki niej poznajemy nie tylko ważne ośrodki leżące nad dolną Wisłą, ale także działających w nich zrzeszeniowych regionalistów. Aktywnie promujących i rozwijających kulturę regionalną własnych krain: Ziemi Chełmińskiej, Kociewia, Krajny, Powiśla, Żuław i w końcu Kaszub. Rok Wisły był dobra okazją do mocnego przypomnienia o tej „wschodniej flance” ruchu kaszubskopomorskiego, czasem zapominanej w ferworze działań związanych z metropolią trójmiejską czy samymi Kaszubami. Wystawa jest także jedną z najskuteczniejszych wizytówek prezentujących ZKP mieszkańcom tych krain, zwłaszcza Żuław i Kociewia, gdzie do tej pory najczęściej była pokazywana.

P O M O R Z E NADWIŚLAŃSKIE

Regionalizmy znad Dolnej Wisły Zrealizowane w ramach projektu „Biblioteczne Spotkania Regionalne”. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego NARODOW Y PROGRAM ROZWOJU CZ Y TELNIC T WA

Uroczysta inauguracja nadwiślańskiej wystawy miała miejsce w Tczewie, 20 grudnia 2016 r., gdzie w Filii nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej odbyła się jej prezentacja. W kolejnych tygodniach pokazywana była także w innych tczewskich bibliotekach. Tak w kolejnych filiach Biblioteki Miejskiej, jak i Bibliotece Pedagogicznej. Po za tym, w przeciągu kolejnych miesięcy trafiła także do miejscowych szkół: Szkoły Podstawowej nr 12 w Tczewie oraz Zespołu Szkół Ekonomicznych w Tczewie. Prezentowana była jednak na całym Pomorzu Nadwiślańskim. W maju 2017 roku trafiła do Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, gdzie towarzyszyła V Toruńskiemu Kiermaszowi Książki Regionalnej. Potem oglądać ją można była w pelplińskiej bibliotece miejskiej, w szkołach podstawowych w Suchym Dębie, Swarożynie, Wiślinie oraz Cedrach Wielkich. Trafiła także do Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Pruszczu Gdańskim oraz Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Swarożynie. Za każdym razem nadwiślańska wystawa prezentowana była przez kilka tygodni (zazwyczaj dwa) - w bibliotece UMK w Toruniu, prawie dwa miesiące. W planach są prezentacje wystawy w kolejnych miejscach, i przypuszczać można, że krążyć będzie po regionie do końca 2020 roku. Za logistykę całego przedsięwzięcia, czyli harmonogram wystaw i zabezpieczenie transportu całości odpowiada od początku prezes tczewskiego oddziału ZKP Tomasz Jagielski.

Kociewie Lasy nad dolną Wierzycą – w historycznym centrum Kociewia

Pelplińska promocja publikacji poświęconej ks. Januszowi S. Pasierbowi

Uroczystość 25-lecia oddziału ZKP w Pelplinie

Spotkanie podsumowujące IV Kongres Kociewski

Kociewie to jedna z największych krain leżących nad Dolną Wisłą. Zamieszkuje ją około 350 tysięcy osób, a w jej obrębie leżą cztery historyczne, nadwiślańskie miasta: Świecie, Nowe, Gniew i Tczew. Kociewie, to zaraz po Kaszubach, najbardziej wyrazisty region Pomorza. Kociewiacy mają ciekawą kulturę, własną wyrazistą gwarę, haft, strój ludowy oraz bogatą historię. To na Kociewiu większość życia spędził Florian Ceynowa – ojciec regionalizmu kaszubsko-pomorskiego. To w Pelplinie, zwanym „Pomorskimi Atenami”, znajdowała się przez dekady jedyna wyższa uczelnia Pomorza – Wyższe Seminarium Duchowne diecezji chełmińskiej. Jego profesorowie byli do połowy XX wieku trzonem pomorskiej inteligencji i nauki. Tutaj przecież żył i tworzył Bernard Sychta – ksiądz, doktor, dialektolog, autor wielotomowych słowników: kaszubskiego i kociewskiego. To także tutaj w Tczewie, ukazywać się zaczęło jedno z najstarszych czasopism regionalnych naszego regionu – dwumiesięcznik „Kociewie” redagowany przez Edmunda Raduńskiego. Dziś wyznacznikami działań regionalnych na Kociewiu są Kongresy Kociewskie, odbywające się regularnie, co pięć lat od 1995 roku. Zaś liczne organizacje regionalne propagują nie tylko miejscową kulturę, ale także tradycje kulinarne, rolnicze, czy społeczne.

Oddział ZKP w Pelplinie

Tczewski oddział ZKP Promocja książki poświęconej ks. ppłk Józefowi Wryczy - październik 2016

Członkowie koła ZKP w Opaleniu pod tablicą upamiętniającą Kazimierza Lietza w Pieniążkowie

Nadwiślańskie Spotkania Regionalne 2009 – dyskusja o miejscu pierwszych starać II wojny światowej

Zbigniew Lorbiecki, zastępca burmistrza Nowego zamyka V Kongres Kociewski

Konferencja Pomorsko-Kurpiowska w Maleninie w 2014

Zespół piłkarski tczewskiego oddziału brał udział we wszystkich turniejach piłkarskich o Puchar Prezesa

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 07 Gniew nocą

Prom drogowy Gniew - Janowo

Wisła, za nią Kwidzyn, widziane z Gniewu

Najnowszy most w Kwidzynie - jeszcze w budowie

Kaszubskie jeziora...

Pomorze Nadwiślańskie to kraina, która swoje korzenie ma w czasach istnienia Prus Królewskich. Jest ona bowiem jej dziedzicem i obejmuje regiony niezaliczane przez historyków i geografów do ścisłego Pomorza. Na południu tej krainy leży Ziemia Chełmińska z Toruniem i Grudziądzem oraz pogranicze Pomorza i Kujaw z Bydgoszczą. Między bydgoskim Fordonem a Grucznem do Wisły dochodzi historyczna Krajna. Zaś na północy, aż za Tczew, na zachodnim brzegu rzeki rozciąga się Kociewie. Po drugiej stronie Wisły leży natomiast Powiśle, historyczna Pomezania. U ujścia Wisły i Nogatu do Bałtyku leżą Żuławy. Z „Królową Polskich Rzek” stykają się także Kaszuby, których historyczna stolica – Gdańsk – leży nad jej pierwotnym ujściem, dzisiejszą Martwą Wisłą. Historyczna wspólnota dziejowa spowodowała, że te różnorodne etnicznie i etnograficznie obszary od kilku stuleci tworzą jeden kulturowy region.

Najnowszy most w Kwidzynie - już wybudowany

Oddział malborski ZKP wydał serię ważnych publikacji poświęconych historii regionu

Sztandar Zarządu Głównego ZKP

Poczty sztandarowe oddziałów Zrzeszenia na uroczystości 60-lecia

Gala jubileuszowa 60-lecia ZKP w Europejskim Centrum Solidarności - październik 2016

Łukasz Grzędzicki prezes Zrzeszenia w latach 2010-2016

Działacze kociewskich oddziałów Zrzeszenia na Spotkaniu Kociewiaków w Pelplinie

Widok na zamek w Kwidzynie

Zrzeszenie Kaszubsko–Pomorskie – największa regionalna organizacja na Pomorzu Początki ZKP sięgają roku 1956, gdy w Gdańsku powstało Zrzeszenie Kaszubskie. W styczniu 1957 roku w Starogardzie Gdańskim powołano natomiast Zrzeszenie Kociewskie. Obie organizacje połączyły się w 1964 roku i w ten sposób powstało Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Przez te sześćdziesiąt lat działalności Zrzeszenie zorganizowało wiele inicjatyw poświęconych zachowaniu kultury regionalnej Kaszub, Kociewia, Borów, Krajny i Ziemi Chełmińskiej. Stała się najważniejszą organizacją na Kaszubach, dzięki której mowa Kaszubów uznana została za język i weszła do szkół. Odegrała też ogromną rolę integrującą całe Pomorze wokół wspólnej historii, kultury i tożsamości regionalnej. Organizacja posiada kilkadziesiąt oddziałów na terenie całej Polski w tym na Kaszubach, Kociewiu, Żuławach, Ziemi Chełmińskiej i w Borach Tucholskich. Nad Wisłą działają oddziały Zrzeszenia w Warszawie, Toruniu, Bydgoszczy, Pelplinie, Tczewie (wraz z kołem w Opaleniu), Pruszczu Gdańskim i samym Gdańsku. Z Wisłą związany jest także oddział malborski leżący nad jedną z wiślanych odnóg – Nogatem.

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 02

Dom podcieniowy (Steblewo) – charakterystyczna budowla żuławska

„Grabinanki” – koło gospodyń z Grabiny Zameczka w jednej z wersji żuławskiego stroju świetlicowego

Kościół farny pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie

Ruiny zamku krzyżackiego w Radzyniu Chełmińskim

Działania Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego koncentrują się na Żuławach Gdańskich. Choć większość tego obszaru administracyjnie związana jest z Pruszczem Gdańskim, aktywne są tutaj również oddziały w Gdańsku i Tczewie. Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Pruszczu Gdańskim to jeden z młodszych partów ZKP, bo zainaugurował swoją działalność dopiero w 2006 roku. Choć oddział działa na pograniczu Kaszub, Kociewia i Żuław, to koncentruje swoją działalność wokół tematyki kaszubskiej. Niejako ukoronowaniem aktywności pruszczańskich zrzeszeńców była organizacja Zjazdu Kaszubów, który się odbył 5 lipca 2014 roku. Codzienna praca oddziału opiera się na organizacji spotkań dyskusyjnych, promocji czy tworzeniu tradycyjnego kaszubskiego stołu bożonarodzeniowego w ramach konkursu powiatowego o tej tematyce. Przy oddziale działa także sekcja zespołu regionalnego „Raduńskie Tony”. Członkowie oddziału są także niezwykle aktywni w działaniach i wydarzeniach zrzeszeniowych organizowanych na całych Kaszubach, a zwłaszcza w Gdańsku.

Od paru lat działacze Zrzeszenia organizują Sesje Żuławskie w Suchym Dębie

Medal Jubileuszowy zrzeszeniowego klubu studentów „Pomorania” w Toruniu

Otwarcie III Toruńskiego Kiermaszu Książki Regionalnej

Debata Pomorska z udziałem Wicemarszałka Senatu RP Jana Wyrowińskiego i prof. Janusza Kutty

Czytelnia Pomorzoznawcza Biblioteki UMK

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 05 Muzeum Etnograficzne w Toruniu

Ratusz Staromiejski w Gdańsku

Oddział ZKP w Gdańsku

Jedną z najstarszych inicjatyw gdańskich zrzeszeńców, kontynuowanych od 1971 roku do dnia dzisiejszego jest organizacja corocznego konkursu „Ludowe Talenty”. Ważnym działaniem dla członków oddziału jest regularna organizacja mszy z elementami liturgii kaszubskiej. Gdańscy zrzeszeńcy są także wytrwałymi propagatorami działań na rzecz beatyfikacji Sługi Bożego ks. biskupa Konstantyna Dominika. Oddział organizuje także szereg różnorodnych wydarzeń: konkursy genealogiczne, spotkania promocyjne, konkursy bożonarodzeniowe, czy kursy haftu kaszubskiego. Od lat staraniami gdańskich zrzeszeńców wydawane i wznawiane są kolejne teczki haftu, będące podstawą pracy kaszubskich i nie tylko kaszubskich hafciarek. Stosunkowo nową tradycją jest coroczna organizacja Dnia Jedności Kaszubów 19 marca, która gromadzi zazwyczaj gdańskich Kaszubów przy pomniku księcia Świętopełka Wielkiego, zbudowanego także z inicjatywy gdańskiego oddziału. Oddział tradycyjnie blisko współpracuje także z działającym przy Radzie Naczelnej, Klubem Studenckim „Pomorania”, który jest od ponad pól wieku kuźnią kadr dla całej organizacji. W ramach samego oddziału działają także koła terenowe: kluby „Matarnia i „Morena” oraz Wspólnota Kaszubów i Przyjaciół Kaszub przy kościele p.w. NMP Królowej Różańca Świętego w Gdańsku-Przymorzu i Wspólnota Kaszubów przy kościele p.w. Św. Janów na Głównym Mieście.

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 11 Brama Nizinna w Gdańsku

W 1920 r. Toruń stał się administracyjną stolicą Pomorza. To sprawiło, że w okresie międzywojennym miasto przyciągało inteligencję kaszubską. Początkowo działania na rzecz Pomorza prowadzili tam kaszubscy literaci i dziennikarze Jan Karnowski i Franciszek Sędzicki. Z czasem środowisko kaszubskie w Toruniu skonsolidowało się na tyle, że w 1936 r. założyło Zrzeszenie Miłośników Kaszubszczyzny „Stanica”, które funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej. Po 1945 roku centra administracyjne Pomorza przeniosły się do Gdańska i Bydgoszczy. Jednakże Toruń nadal pozostał ważnym ośrodkiem naukowym. Z powstałym wówczas Uniwersytetem Mikołaja Kopernika związanych było wielu znanych badaczy historii, kultury i etnografii Kaszub i Pomorza (m.in. Bożena Stelmachowska, Ryszard Kukier). Ich pracę kontynuują dziś młodsi adepci nauki, korzystając z bogatych zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej UMK, w tym cennej kolekcji pomeraników wyodrębnionej w postaci Czytelni Pomorzoznawczej, w której opracowywana jest ceniona przez znawców Bibliografia Historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego oraz krajów regionu Bałtyku. Na Uniwersytecie prowadzone są wielopłaszczyznowe badania dotyczące Pomorza i Kaszub, których wyniki publikowane są często przez Wydawnictwo Naukowe UMK lub lokalne komercyjne wydawnictwa specjalizujące się w literaturze regionalnej. Ważnym miejscem dla miłośników regionu Pomorza i Kujaw jest zlokalizowana w Toruniu Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska z bogatym zbiorem wydawnictw regionalnych obejmującym również cenne publikacje sprzed 1945 r. Do instytucji szczególnie zaangażowanych w działalność wydawniczą o tematyce regionalnej należy również związana swymi początkami z toruńskim oddziałem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, której wydawnictwa w dużej mierze poświęcone są dziejom pomorskiej konspiracji w czasie II wojny światowej, a także toruńskie Muzeum Etnograficzne. Od 2011 r. z inicjatywy toruńskiego oddziału ZKP w Bibliotece Uniwersyteckiej UMK organizowany jest Toruński Kiermasz Książki Regionalnej, któremu towarzyszą ciekawe panele dyskusyjne, promocje książek, spotkania z autorami i wykłady o tematyce regionalnej.

Toruński Oddział ZKP Toruński Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego działa nieprzerwanie od 1981 roku. W pierwszych latach swej działalności odegrał bardzo istotną rolę jako organizacja skupiająca działaczy lokalnej opozycji antykomunistycznej, zaś od 1989 r. realizuje szereg działań na rzecz pomorskiego regionalizmu i podkreślania związków Torunia z szeroko pojętym Pomorzem. Z inicjatywy toruńskich zrzeszeńców odsłonięto w grodzie Kopernika tablice poświęcone m.in. Okręgowi Pomorskiemu AK (1987) i urodzonemu w Toruniu Lechowi Bądkowskiemu (2009) oraz przywrócono przedwojenny pomnik pierwszego wojewody pomorskiego II RP, Stefana Łaszewskiego, odsłonięty w czasie Kongresu Pomorskiego, który odbył się w Toruniu w 1997 r. Oddział ma również w swoim dorobku m.in. organizację cyklicznych toruńskich Dni Kultury Kaszubsko-Pomorskiej, przygotowanie wielu wystaw, odczytów i wydarzeń rocznicowych o tematyce dotyczącej Kaszub i Pomorza oraz cieszący się dużą popularnością Toruński Kiermasz Książki Regionalnej, którego pierwsza edycja odbyła się w 2011 r.

Południowe Pomorze Kościół farny w Świeciu

Świeckie Gzuby na imprezie V Kongresu Kociewskiego w Grucznie

Południowe krańce Pomorza, na południe od Kociewia, to historyczna Krajna, choć etnografowie dziś lokują ją bardziej na zachód. Chociaż historyczna Bydgoszcz to bez wątpienia miasto kujawskie, to w jej dzisiejszych granicach znajdował się średniowieczny gród we Wyszogrodzie, który był graniczną wartownią książąt pomorskich. Samą Bydgoszcz z Pomorzem zaczęto utożsamiać w okresie międzywojennym, gdy włączono ją w obręb województwa pomorskiego. Po II wojnie światowej miasto u ujścia Brdy stało się nawet jego stolicą. Mimo kolejnych zmian nazw (na bydgoskie i kujawsko-pomorskie) Bydgoszcz na stałe związała się z Pomorzem o czym świadczą tak liczne nazwy instytucji miejskich ( jak Filharmonia Pomorska), jak i działalność kulturalna.

Oddział ZKP w Bydgoszczy Na południu Kociewia działa wiele zespołów regionalnych

Plachandry Samorządowe Powiatu Świeckiego w Grucznie

Oddział Bydgoski ZKP w 2016 roku obchodzi swoje 45 lecie. Choć gros członków oddziału stanowią Kaszubi i osoby związane z Kaszubami, to w jego ramach aktywni są także przedstawiciele innych społeczności pomorskich z Kociewiakami na czele. Stąd wśród wydarzeń organizowanych przez bydgoski oddział mamy tak Dni Kaszubskie, czy wystawy poświecone kaszubskiej kulturze ludowej, jak i konkursy poświęcone gwarze kociewskiej, czy spotkania z kociewskimi psiarzami. Ważnym wydarzeniem ostatnich lat było uroczystość czterdziestolecia oddziału, obchodzona w 2011 roku. Co ciekawe jednym z jej głównych punktów była uroczysta msza w kociewskim Grucznie z udziałem ks. K. Goldstroma i F. Kameckiego. Zaś trwałym owocem jest publikacja poświęcona historii oddziału wydana przez Katarzynę Chamier-Gliszczyńską. Oddział regularnie współpracuje z Uniwersytetem Kazimierza Wielkiego, Archiwum Państwowym w Bydgoszczy oraz Katolickim Liceum Ogólnokształcącym w Świeciu. Łącznikiem bydgoszczan z Kociewiem jest osoba prezesa oddziału profesor Marii Pająkowskiej-Kensik. Ciekawą inicjatywą ostatniej kadencji był cykl wieczorów – spotkań z działaczami regionalnymi związanymi z bydgoskim oddziałem.

Zrzeszenie na południowym Pomorzu Działacze oddziału bydgoskiego ZKP

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 04 Siedziba Fundacji Generał Zawackiej w Toruniu

Kaszuby to najbardziej znana kraina Pomorza. Rozciąga się ona od morza aż po serce Borów Tucholskich. Z samą Wisłą styka się tuż przy jej historycznym ujściu – w rejonie Gdańska. O specyfice tego regionu przesądzają jego mieszkańcy szczycący się swoją kulturą, wyrazistą tożsamością i przede wszystkim własnym językiem. Dzięki zaangażowaniu ZKP od ponad dwudziestu lat jest on nauczany w szkołach na Kaszubach, gdzie uczy się go dziś około 20 000 uczniów. Niezwykle malownicza jest tradycyjna kaszubska kultura ludowa. Popularna jest także kultura współczesna, zwłaszcza z muzyka i literatura. Same Kaszuby są krainą o bardzo zróżnicowanym krajobrazie. Mamy tu bowiem niezwykłą mozaikę. Od Półwyspu Helskiego i morskich plaży, przez liczne jeziora polodowcowe z stosunkowo wysokimi wzniesieniami, z Wieżycą na czele, aż po leśne ostępy Borów Tucholskich. Nadwiślański Gdańsk jest powszechnie uważany przez samych Kaszubów za ich historyczną stolicę. Tu znajdowała się siedziba książąt pomorskich z dynastii Sobiesławowiców. Wokół grodu nad Motławą koncentrowało się przez wieki życie gospodarcze i społeczne całego regionu. Tutaj powstawały i rozwijały się najważniejsze organizacje i instytucje ruchu kaszubskiego: Towarzystwo Młodokaszubów, Zrzeszenie Kaszubskie (dziś Kaszubsko-Pomorskie), czy Instytut Kaszubski.

Stołeczny oddział ZKP w Gdańsku to jeden z najstarszych partów ZKP. Działa on od początków aktywności pierwotnego Zrzeszenia Kaszubskiego. Przez dekady oddział gdański był podstawą większości działań całego Zrzeszenia i inicjatorem wielu nowych pomysłów i akcji.

Od kilku lat najbardziej widowiskową imprezą kaszubską w Gdańsku jest marcowy Dzień Jedności Kaszubów

Toruń – przedwojenna stolica Pomorza Krzywa Wieża w Toruniu

Oddział ZKP w Grudziądzu Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Grudziądzu powstał w 2000 roku. Gromadzi on przede wszystkim osoby związane z Kaszubami. Oddział liczy około czterdziestu członków i koncentruje się na upowszechnianiu wiedzy o Pomorzu i Kaszubach. Robi to poprzez organizację wystaw, prelekcji oraz spotkań tematycznych. Członkowie oddziału są także bardzo aktywni w życiu miasta. Przejawia się to, poza organizacją wydarzeń kulturalnych, związanych z tematyką regionalną także wspieraniem takich inicjatyw jak odbudowa zamkowej wieży „Kilmek”. Grudziądzcy zrzeszeńcy także zaangażowani są w dbanie o estetykę swojego miasta, m.in. z wykorzystaniem możliwości jakie daje budżet obywatelski. Oddział prowadzi także działalność wydawniczą, której owocem jest m.in. publikacja tomiku wierszy Mieczysława Bogdańskiego. Od września 2006 roku oddział posiada własny sztandar, który wystawiany jest przy okazji ważnych uroczystości miejskich i regionalnych.

Wygoda Łączyńska – od dekad jedno z centrów aktywności Zrzeszenia na Kaszubach

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 10 W 2014 roku w Pruszczu Gdańskim odbył się kolejny Zjazd Kaszubów. Na scenie zespół „Frantowka” z Tczewa

Ziemia Chełmińska to jedna z najstarszych krain polskich. Grodzisko w podchełmińskim Kałdusie, pełniło w czasach pierwszych Piastów, rolę ważnego ośrodka administracyjnego o skali ponadregionalnej. W tej krainie znajdowała się kolebka państwa krzyżackiego. Tutaj powstały dwa najstarsze miasta regionu – Toruń i Chełmno. Pierwsze od XIII wieku jest jednym z najważniejszych ośrodków nad Dolną Wisłą. Swoją wiodącą rolę utrzymywał także w okresie istnienia Prus Królewskich oraz rozbiorów. W tym czasie był ważnym ośrodkiem polskiej kultury i nauki. Już w 1875 r. powołano do życia polskie Towarzystwo Naukowe w Toruniu, pod którego auspicjami prowadzone były badania historyczne, archeologiczne i etnograficzne nad Pomorzem Gdańskim, Powiślem i Ziemią Chełmińską. Ich rezultaty upowszechniano w wydawnictwach TNT, m.in. w wydawanych do dzisiaj „Zapiskach Historycznych” i „Rocznikach Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. Jeszcze przedkrzyżacką metrykę ma Grudziądz. Przez wieki nad miastem górował zamek krzyżacki, później pruska twierdza, w której w okresie międzywojennym szkolili się polscy kawalerzyści. Od czasów zaborów miasto jest ważnym ośrodkiem kultury pomorskiej.

Kaszuby Historyczny sztandar Zarządu Głównego ZKP w kościele św. Mikołaja w Gdańsku

Z inicjatywy oddziału gdańskiego ZKP (i środków całego Zrzeszenia) na Głównym Mieście w Gdańsku stoi pomnik księcia Świętopełka Wielkiego

Oddział ZKP w Pruszczu Gdańskim

Grudziądz od strony Wisły

Grudziądz

Wydarzenia związane z końcem II wojny światowej najbardziej chyba dotknęły tę właśnie krainę. Praktycznie, poza kilkoma wsiami na południu Żuław Gdańskich, należącymi od 1920 roku do Polski, cała ludność pozostałej części regionu opuściła swoje domy. Nowi osadnicy z dużym trudem odnajdywali się na Żuławach. Jednak dziś, u progu XXI wieku widać tutaj swoiste narodziny nowoczesnego regionalizmu żuławskiego, wspieranego przez sąsiednie duże ośrodki, leżące na pograniczu tej krainy – od Gdańska, przez Tczew, Malbork po Elbląg.

Działacze oddziału ZKP w Pruszczu Gdańskim

Ziemia Chełmińska Golub-Dobrzyń - zamek

Żuławy to kraina położona w delcie Wisły. Historycznie dzieli się na trzy części: Żuławy Gdańskie, na zachodnim brzegu Wisły, Malborskie, między Wisłą a Nogatem oraz Elbląskie na wschodnim brzegu Nogatu. Kraina powstała dzięki naturalnym procesom deltotwórczym oraz działalności melioracyjnej wielu pokoleń. Historyczne dzieje Żuław Gdańskich były zawsze związane z Gdańskiem. Żuławy Malborskie to dawna ekonomia związana z tym miastem, zaś gros Żuław Elbląskich przynależał do włości tego miasta.

Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Malborku, powstały w 2005 roku, koncentruje się na działaniach propagujących historię i kulturę Pomorza, a zwłaszcza wątków związanych z Ziemia Malborską. Organizował m.in. konferencję poświęconą roli Malborka w I Rzeczpospolitej, rodowi Sierakowskich z Powiśla, czy okupacji niemieckiej Pomorza w czasie II wojny światowej. W ostatnich latach organizowano również szereg promocji i wystaw, m.in. tych przygotowywanych przez IPN i poświeconych tematyce II wojny światowej i okresowi stalinizmu. Oddział był współwydawcą serii wydawniczej „Biblioteka Malborska”. W jej ramach ukazały się: „Ziemia Malborska – zręby zapomnianej tożsamości”, „Jezuici w Malborku, a życie religijne na terytorium diecezji pomezańskiej w okresie nowożytnym”, „Empora w kościele pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Malborku”, „Ród Sierakowskich na Ziemi Malborskiej”, „Żołnierze Wyklęci na Ziemi Malborskiej”. Ważną inicjatywą było także ufundowanie tablicy upamiętniającej pierwszy transport polskich osadników z 1945 roku, która odsłonięto na malborskim dworcu.

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 09

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 03 Turniej Piłkarski ZKP w Gniewinie

Żuławy Ruiny kościoła w Steblewie – historycznym centrum Żuław Gdańskich

Oddział ZKP w Malborku

Katedra kwidzyńska – miejsce spoczynku bł Doroty z Mątowów

Oddziały Zrzeszenia odgrywały nie tylko ważną rolę w kultywowaniu regionalnej tożsamości, ale także mają ogromny wkład w popularyzowanie lokalnej historii oraz budowanie społeczeństwa obywatelskiego.

Wystawa przygotowana przez Oddział Kociewski ZKP w Tczewie z okazji sześćdziesięciolecia Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego.

Powiśle to kraina, który swoją specyfikę wykształciła dopiero w XX wieku. Rozciąga się ona na wschodnim brzegu Wisły od Gardei, na północ od Grudziądza, aż po Malbork. Najaktywniejszymi ośrodkami regionu jest Sztum, Kwidzyn i Malbork, który jest już jednak miastem silne związanym z Żuławami. Dawna Pomezania, podzielona między Województwo Malborskie, należące do Rzeczpospolitej Obojga Narodów i okolice Kwidzyna należące do Prus Książęcych zamieszkiwana była jeszcze w początkach XX wieku, przez znaczny odsetek Polaków. To dzięki ich aktywności powiślańska gmina Janowo, została w wyniku plebiscytu w 1920 roku przyłączona do Polski. W okresie międzywojennym na obszarze pozostałym w Niemczech, aktywnie działał Związek Polaków w Niemczech, który doprowadził do powstania w Kwidzynie jednego z dwóch polskich gimnazjów w ówczesnym państwie niemieckim. Choć koniec II wojny światowej przyniósł tu ogromne zmiany ludnościowe, to tradycje regionalne, pamięć o działaczach polskich, czy lokalna gwara są ciągle obecne w świadomości mieszkańców. Zwłaszcza w okolicach Sztumu. Swoistym ewenementem na mapie kulturalnej Pomorza jest miejscowy kwartalnik „Prowincja”, pokazującym niezwykle różnorodne oblicza miejscowego regionalizmu.

Zamek w Sztumie

Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 08

Scenariusz i opracowanie wystawy: Michał Kargul Projekt graficzny: Lech J. Zdrojewski Fotografie: Jacek Cherek, Magdalena K. Kargul, Piotr Kurek, Wojciech Szramowski, Anna Wąs, Arek Wegner, Lech J. Zdrojewski oraz ze zbiorów: miesięcznika „Pomerania”, Zarządu Głównego ZKP, oddziału ZKP w Bydgoszczy, oddziału ZKP w Pelplinie, oddziału ZKP w Malborku, a także Urzędu Miasta i Gminy Pelplin

Port w Korzeniewie

Na terenie Kociewia, poza wspomnianymi już oddziałami Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Bukowcu i Świeciu działały także oddziały w Szlachcie, Skórczu, Piasecznie, Lubichowie, Starogardzie Gdańskim oraz Zblewie, Pelplinie i Tczewie. Dziś funkcjonują jedynie te trzy ostatnie. Z Wisłą związane są oddziały tczewski i pelpliński oraz koło w Opaleniu, kontynuujące tradycje oddziału piaseckiego. Koło Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Opaleniu powstało w 2013 roku jako komórka terenowa Oddziału Kociewskiego w Tczewie. Choć liczy niecałych dziesięciu członków działa niezwykle aktywnie na polu edukacji i popularyzacji historii. Inspiracją do założenia koła były coroczne, wiosenne sesje historyczne, organizowane od 2010 roku, przez tczewski oddział we współpracy z miejscowymi pasjonatami pod wodzą Marka Kordowskiego. Od chwili powstania koła jego członkowie rozszerzyli swoją aktywność na całą gminę Gniew. Stąd regularnie już współpracują przy organizacji sesji historycznej pod koniec stycznia, związanej upamiętnieniem powrotu Gniewu do Polski po okresie zaborów, czy organizują promocje czasopism regionalnych. Koło opaleńskie włączyło się w przygotowania V Kongresu Kociewskiego, organizując, w październiku 2014 r., spotkanie podsumowujące dotyhczasowe prace organizacyjne. W sam Kongres członkowie koła włączyli się organizując debatę poświęconą aktywności organizacji regionalnych na polu historii. Od 2013 r. w Opaleniu odbywa się także jedna z części październikowych Nadwiślańskich Spotkań Regionalnych, przy okazju których udało się nawiązać owocną współpracę z działaczami regionalnymi z Sztumu i Kwidzyna.

Michał Kargul, poprzedni prezes oddziału odbiera puchar za udział w turnieju piłkarskim z rąk prezesa ZKP Łukasza Grzędzickiego - Gniewino 2013

Kraina nad Dolną Wisłą Panorama Torunia

Powiśle Dziedziniec malborskiego zamku – największej atrakcji turystycznej Pomorza

Koło ZKP w Opaleniu

Oddział Kociewski Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Pelplinie istnieje od 1984 r. Oddział liczy ok. 40 członków, wśród których dominują nauczyciele, ale są także urzędnicy, pracownicy instytucji kulturalnych i księża. Pelpliński Oddział ZKP w sposób systematyczny współpracuje z władzami miasta, szkołami, instytucjami kościelnymi (parafia katedralna, Wyższe Seminarium Duchowne, Biblioteka Diecezjalna). Oddział ma od 2006 r. sztandar, zaś od 2010 r. osobowość prawną. W 2010 r. był współorganizatorem uroczystego zakończenia Wielkiej Nowenny w intencji rychłej beatyfikacji Sługi Bożego Bpa Konstantyna Dominika. W 2013 r. członkowie Oddziału ZKP z Pelplinie włączyli się w obchody Roku Ks. Janusza St. Pasierba organizując konferencję. Pokłosiem tej konferencji jest książka pod tytułem „Ksiądz Janusz St. Pasierb - człowiek dialogu”, przygotowana pod redakcją Bogdana Wiśniewskiego. Pelplińscy zrzeszeńcy przygotowali kilka innych publikacji dotyczących historii i tradycji regionu (m.in. „Polami i ścieżkami Rożentala” Andrzeja Wolskiego, „Dawne smaki Kociewia” Krystyny Gierszewskiej, „Pelplin - nasza mała ojczyzna” oraz „Pelplin 1931-2011” - obie prace pod red. Bogdana Wiśniewskiego, „Pelplin dawny i współczesny” Bogdana Soleckiego i Seweryna Brzezińskiego, „Poetyckie spotkania z poezją ks. Janusz a St. Pasierba” Bogdana Wiśniewskiego). W 2016 r. ukaże się zbiorowa praca przygotowana przez pelplińskich członków ZKP z okazji 85. rocznicy nadania Pelplinowi praw miejskich „Pelpliński alfabet”. Od wielu lat organizowane są w Pelplinie konferencje popularnonaukowe z udziałem znanych regionalistów i pracowników naukowych wyższych uczelni (m.in. „Lech Bądkowski - patron społeczeństwa obywatelskiego” 2009, „Stan badań nad kociewszczyzną” 2010, „ Pelplin - nasza mała ojczyzna” 2011, sympozja z okazji 30 rocznicy śmierci ks. Bernarda Sychty (2012) i 10 rocznicy śmierci ks. Henryka Mrossa (2010). Współorganizatorami są Biblioteka Diecezjalna i Biblioteka Miejska. W tej pierwszej odbywają się od kilku lat koncerty poetycko-muzyczne, których głównym organizatorem jest Oddział Kociewski ZKP. Do tej pory odbyły się cykle „Cztery pory roku z poezją ks. Janusza st. Pasierba” 2013, „”Budujcie na skale” 2014, „Poeci z Kociewia, o Kociewiu, na Kociewiu” 2015, „Myśląc Ojczyzna” 2016. Oddział włącza się w organizacje imprez o charakterze regionalnym i kulturalnym (m.in. Jarmark Cysterski, Dzień Św. Bernarda - Patrona Miasta, Pomorski Festiwal Poetycki im. ks. Janusza st. Pasierba).

Oddział Kociewski Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Tczewie powstał we wrześniu 1981 roku. W latach osiemdziesiątych oddział koncentrował się ta tematyce nadwiślańskiej organizując cykl Spotkań Nadwiślańskich, poświęconych historii, gospodarce i otoczeniu społecznemu „Królowej Polskich Rzek”. Po okresie perturbacji na przełomie wieków oddział rozszerzył swoją aktywność na problematykę kociewską. W pierwszej dekadzie XXI wieku organizował cykl sesji popularnonaukowych „Nieznani działacze społeczno-kulturalni Kociewia”, udokumentowany publikacją pod tym samym tytułem wydaną w 2006 roku. Od 2005 do 2014 roku członkowie oddziału prowadzili na antenie Radia Fabryka regularne piątkowe audycje „Spotkania z Kociewiem”, poświęcone historii i kulturze regionu. Od 2007 roku sztandarową imprezą tczewskich zrzeszeńców są Nadwiślańskie Spotkania Regionalne. Ich owocem jest rocznik „Teki Kociewskie”, którego dziesiąty zeszyt ukaże się pod koniec 2016 roku. Oddział jest niezwykle aktywny na terenie całego Kociewia oraz Żuław Gdańskich. Poza sesjami i spotkaniami organizowanymi w gminie Gniew przez koło tczewskiego partu w Opaleniu, cyklicznie odbywają się także sesje żuławskie, organizowane w Suchym Dębie przy współpracy z tamtejszym Zespołem Szkół. Przy okazji V Kongresu Kociewskiego oddział zaangażował się także w upamiętnienie pobytu ks. Bernarda Sychty w Osiu oraz organizację samego Kongresu. Na całym Kociewiu, na Żuławach, nawet w Sztumie i Gdańsku organizowane są także promocje kolejnych numerów „Tek Kociewskich”. Tczewscy zrzeszeńcy aktywni są także w samym mieście, gdzie inicjowali m.in. nazwy szeregu ulic i rond (m.in. Rondo Kociewskie) oraz organizują liczne wystawy, debaty i promocje publikacji regionalnych. Oddział aktualnie liczy ponad czterdziestu członków, którym od lata 2016 r., przewodzi Tomasz Jagielski, nauczyciel historii i regionalista. Praca oddziału dokumentowana jest od dekady na łamach „Tek Kociewskich”, których pomysłodawcą i redaktorem naczelnym jest doktor Michał Kargul, poprzedni prezes oddziału.

Na północ od Bydgoszczy działały też oddziały w Bukowcu i Świeciu. Pierwszy, w 1985 roku powstał oddział w Świeciu, który działał do 2000 roku. Gromadził on głownie nauczycieli, stąd jego członkowie zajmowali się upowszechnianiem edukacji regionalnej: tworzeniem programów, warsztatami dydaktycznymi dla nauczycieli oraz konkursami wiedzy o Kociewiu. Zainicjował on Dni Kociewskie w Świeciu, zaczepiając tożsamość kociewską na południu regionu. W latach 1987-1999 działał oddział w Bukowcu. We wsi Floriana Ceynowy nie mogło zabraknąć zainteresowania Kaszubami i kaszubskim folklorem, czym obok spraw kociewskich zajmowali się jego członkowie. Z ich inicjatywy powstała izba regionalna oraz szkolny zespół folklorystyczny „Bukowiacy”. Oba oddziały przestały funkcjonować, gdy część najaktywniejszych członków przeprowadziła się do innych miejscowości (m.in. do Bydgoszczy, gdzie działają w tamtejszym oddziale do dziś), a pozostali wycofali się z aktywności społecznej. Wystawa okolicznościowa na sześćdziesięciolecie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego - tablica 06

Oddział bydgoski z wizytą w Grucznie

Kraina nad Dolną Wisłą Pomorze Nadwiślańskie to kraina, która swoje korzenie ma w czasach istnienia Prus Królewskich. Jest ona bowiem jej dziedzicem i obejmuje regiony niezaliczane przez historyków i geografów do ścisłego Pomorza.

Na południu tej krainy leży Ziemia Chełmińska z Toruniem i Grudziądzem oraz pogranicze Pomorza i Kujaw z Bydgoszczą. Między bydgoskim Fordonem a Grucznem do Wisły dochodzi historyczna Krajna. Zaś na północy, aż za Tczew, na zachodnim brzegu rzeki rozciąga się Kociewie. Po drugiej stronie Wisły leży natomiast Powiśle, historyczna Pomezania. U ujścia Wisły i Nogatu do Bałtyku leżą Żuławy. Z „Królową Polskich Rzek” stykają się także Kaszuby, których historyczna stolica – Gdańsk – leży nad jej pierwotnym ujściem, dzisiejszą Martwą Wisłą. Historyczna wspólnota dziejowa spowodowała, że te różnorodne etnicznie i etnograficznie obszary od kilku stuleci tworzą jeden kulturowy region.

Panorama Torunia ↑

Prom drogowy Gniew - Janowo ↓

Wisła, za nią Kwidzyn, widziane z Gniewu

Kaszubskie jeziora...

Najnowszy most w Kwidzynie - jeszcze w budowie

Port w Korzeniewie

Zrzeszenie Kaszubsko–Pomorskie – największa regionalna organizacja na Pomorzu

Przez te sześćdziesiąt lat działalności Zrzeszenie zorganizowało wiele inicjatyw poświęconych zachowaniu kultury regionalnej Kaszub, Kociewia, Borów, Krajny i Ziemi Chełmińskiej. Stała się najważniejszą organizacją na Kaszubach, dzięki której mowa Kaszubów uznana została za język i weszła do szkół. Odegrała też ogromną rolę integrującą całe Pomorze wokół wspólnej historii, kultury i tożsamości regionalnej. Organizacja posiada kilkadziesiąt oddziałów na terenie całej Polski w tym na Kaszubach, Kociewiu, Żuławach, Ziemi Chełmińskiej i w Borach Tucholskich. Nad Wisłą działają oddziały Zrzeszenia w Warszawie, Toruniu,

Początki ZKP sięgają roku 1956, gdy w Gdańsku powstało Zrzeszenie Kaszubskie. W styczniu 1957 roku w Starogardzie Gdańskim powołano natomiast Zrzeszenie Kociewskie. Obie organizacje połączyły się w 1964 roku i w ten sposób powstało Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie.

Bydgoszczy, Pelplinie, Tczewie (wraz z kołem w Opaleniu), Pruszczu Gdańskim i samym Gdańsku. Z Wisłą związany jest także oddział malborski leżący nad jedną z wiślanych odnóg – Nogatem. Oddziały Zrzeszenia odgrywały nie tylko ważną rolę w kultywowaniu regionalnej tożsamości, ale także mają ogromny wkład w popularyzowanie lokalnej historii oraz budowanie społeczeństwa obywatelskiego.

Sztandar Zarządu Głównego ZKP

Gala jubileuszowa 60-lecia ZKP w Europejskim Centrum Solidarności - październik

Poczty sztandarowe oddziałów Zrzeszenia na uroczystości 60-lecia

Działacze kociewskich oddziałów Zrzeszenia na Spotkaniu Kociewiaków w Pelplinie

Turniej PiĹ&#x201A;karski ZKP w Gniewinie

Ziemia Chełmińska Ziemia Chełmińska to jedna z najstarszych krain polskich. Grodzisko w podchełmińskim Kałdusie, pełniło w czasach pierwszych Piastów, rolę ważnego ośrodka administracyjnego o skali ponadregionalnej. W tej krainie znajdowała się kolebka państwa krzyżackiego. Tutaj powstały dwa najstarsze miasta regionu – Toruń i Chełmno. Pierwsze od XIII wieku jest jednym z najważniejszych ośrodków nad Dolną Wisłą. Swoją wiodącą rolę utrzymywał także w okresie istnienia Prus Królewskich oraz rozbiorów. W tym czasie był ważnym ośrodkiem polskiej kultury i nauki. Już w 1875 r. powołano do życia polskie Towarzystwo Naukowe w Toruniu, pod którego auspicjami prowadzone były badania historyczne, archeologiczne i etnograficzne nad Pomorzem Gdańskim, Powiślem i Ziemią Chełmińską. Ich rezultaty upowszechniano w wydawnictwach TNT, m.in. w wydawanych do dzisiaj „Zapiskach Historycznych” i „Rocznikach Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. Jeszcze przedkrzyżacką metrykę ma Grudziądz. Przez wieki nad miastem górował zamek krzyżacki, później pruska twierdza, w której w okresie międzywojennym szkolili się polscy kawalerzyści. Od czasów zaborów miasto jest ważnym ośrodkiem kultury pomorskiej.

Ruiny zamku krzyżackiego w Radzyniu Chełmińskim

Kościół farny pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie

Muzeum Etnograficzne w Toruniu

Toruń – przedwojenna stolica Pomorza W 1920 r. Toruń stał się administracyjną stolicą Pomorza. To sprawiło, że w okresie międzywojennym miasto przyciągało inteligencję kaszubską. Początkowo działania na rzecz Pomorza prowadzili tam kaszubscy literaci i dziennikarze Jan Karnowski i Franciszek Sędzicki. Z czasem środowisko kaszubskie w Toruniu skonsolidowało się na tyle, że w 1936 r. założyło Zrzeszenie Miłośników Kaszubszczyzny „Stanica”, które funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej. Po 1945 roku centra administracyjne Pomorza przeniosły się do Gdańska i Bydgoszczy. Jednakże Toruń nadal pozostał ważnym ośrodkiem naukowym. Z powstałym wówczas Uniwersytetem Mikołaja Kopernika związanych było wielu znanych badaczy historii, kultury i etnografii Kaszub i Pomorza (m.in. Bożena Stelmachowska, Ryszard Kukier). Ich pracę kontynuują dziś młodsi adepci nauki, korzystając z bogatych zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej UMK, w tym cennej kolekcji pomeraników wyodrębnionej w postaci Czytelni Pomorzoznawczej, w której opracowywana jest ceniona przez znawców Bibliografia Historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego oraz krajów regionu Bałtyku. Na Uniwersytecie prowadzone są wielopłaszczyznowe badania dotyczące Pomorza i Kaszub, których wyniki publikowane są często przez Wydawnictwo Naukowe UMK lub lokalne komercyjne wydawnictwa specjalizujące się w literaturze regionalnej. Ważnym miejscem dla miłośników regionu Pomorza i Kujaw jest zlokalizowana w Toruniu Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska z bogatym zbiorem wydawnictw regionalnych obejmującym również cenne publikacje sprzed 1945 r. Do instytucji szczególnie zaangażowanych w działalność wydawniczą o tematyce regionalnej należy również związana swymi początkami z toruńskim oddziałem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, której wydawnictwa w dużej mierze poświęcone są dziejom pomorskiej konspiracji w czasie II wojny światowej, a także toruńskie Muzeum Etnograficzne. Od 2011 r. z inicjatywy toruńskiego oddziału ZKP w Bibliotece Uniwersyteckiej UMK organizowany jest Toruński Kiermasz Książki Regionalnej, któremu towarzyszą ciekawe panele dyskusyjne, promocje książek, spotkania z autorami i wykłady o tematyce regionalnej.

Krzywa Wieża w Toruniu

Debata Pomorska z udziałem Wicemarszałka Senatu RP Jana

Siedziba Fundacji Generał Zawackiej w Toruniu

Czytelnia Pomorzoznawcza Biblioteki UMK

Toruński Oddział ZKP

Medal Jubileuszowy zrzeszeniowego klubu studentów „Pomorania” w Toruniu

Otwarcie III Toruńskiego Kiermaszu Książki Regionalnej

Toruński Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego działa nieprzerwanie od 1981 roku. W pierwszych latach swej działalności odegrał bardzo istotną rolę jako organizacja skupiająca działaczy lokalnej opozycji antykomunistycznej, zaś od 1989 r. realizuje szereg działań na rzecz pomorskiego regionalizmu i podkreślania związków Torunia z szeroko pojętym Pomorzem. Z inicjatywy toruńskich zrzeszeńców odsłonięto w grodzie Kopernika tablice poświęcone m.in. Okręgowi Pomorskiemu AK (1987) i urodzonemu w Toruniu Lechowi Bądkowskiemu (2009) oraz przywrócono przedwojenny pomnik pierwszego wojewody pomorskiego II RP, Stefana Łaszewskiego, odsłonięty w czasie Kongresu Pomorskiego, który odbył się w Toruniu w 1997 r. Oddział ma również w swoim dorobku m.in. organizację cyklicznych toruńskich Dni Kultury Kaszubsko-Pomorskiej, przygotowanie wielu wystaw, odczytów i wydarzeń rocznicowych o tematyce dotyczącej Kaszub i Pomorza oraz cieszący się dużą popularnością Toruński Kiermasz Książki Regionalnej, którego pierwsza edycja odbyła się w 2011 r.

Południowe Pomorze Południowe krańce Pomorza, na południe od Kociewia, to historyczna Krajna, choć etnografowie dziś lokują ją bardziej na zachód. Chociaż historyczna Bydgoszcz to bez wątpienia miasto kujawskie, to w jej dzisiejszych granicach znajdował się średniowieczny gród we Wyszogrodzie, który był graniczną wartownią książąt pomorskich. Samą Bydgoszcz z Pomorzem zaczęto utożsamiać w okresie międzywojennym, gdy włączono ją w obręb województwa pomorskiego. Po II wojnie światowej miasto u ujścia Brdy stało się nawet jego stolicą. Mimo kolejnych zmian nazw (na bydgoskie i kujawsko-pomorskie) Bydgoszcz na stałe związała się z Pomorzem o czym świadczą tak liczne nazwy instytucji miejskich ( jak Filharmonia Pomorska), jak i działalność kulturalna.

Kościół farny w Świeciu

Świeckie Gzuby na imprezie V Kongresu Kociewskiego w Grucznie

Oddział ZKP w Bydgoszczy

Działacze oddziału bydgoskiego ZKP

Oddział bydgoski z wizytą w Grucznie

Zrzeszenie na południowym Pomorzu Na północ od Bydgoszczy działały też oddziały w Bukowcu i Świeciu.

Na południu Kociewia działa wiele zespołów regionalnych

Pierwszy, w 1985 roku powstał oddział w Świeciu, który działał do 2000 roku. Gromadził on głownie nauczycieli, stąd jego członkowie zajmowali się upowszechnianiem edukacji regionalnej: tworzeniem programów, warsztatami dydaktycznymi dla nauczycieli oraz konkursami wiedzy o Kociewiu. Zainicjował on Dni Kociewskie w Świeciu, zaszczepiając tożsamość kociewską na południu regionu. W latach 1987-1999 działał oddział w Bukowcu. We wsi Floriana Ceynowy nie mogło zabraknąć zainteresowania Kaszubami i kaszubskim folklorem, czym obok spraw kociewskich zajmowali się jego członkowie. Z ich inicjatywy powstała izba regionalna oraz szkolny zespół folklorystyczny „Bukowiacy”.

Plachandry Samorządowe Powiatu Świeckiego w Grucznie

Oba oddziały przestały funkcjonować, gdy część najaktywniejszych członków przeprowadziła się do innych miejscowości (m.in. do Bydgoszczy, gdzie działają w tamtejszym oddziale do dziś), a pozostali wycofali się z aktywności społecznej.

Kociewie Kociewie to jedna z największych krain leżących nad Dolną Wisłą. Zamieszkuje ją około 350 tysięcy osób, a w jej obrębie leżą cztery historyczne, nadwiślańskie miasta: Świecie, Nowe, Gniew i Tczew. Kociewie, to zaraz po Kaszubach, najbardziej wyrazisty region Pomorza. Kociewiacy mają ciekawą kulturę, własną wyrazistą gwarę, haft, strój ludowy oraz bogatą historię. To na Kociewiu większość życia spędził Florian Ceynowa – ojciec regionalizmu kaszubsko-pomorskiego. To w Pelplinie, zwanym „Pomorskimi Atenami”, znajdowała się przez dekady jedyna wyższa uczelnia Pomorza – Wyższe Seminarium Duchowne diecezji chełmińskiej. Jego profesorowie byli do połowy XX wieku trzonem pomorskiej inteligencji i nauki. Tutaj przecież żył i tworzył Bernard Sychta – ksiądz, doktor, dialektolog, autor wielotomowych słowników: kaszubskiego i kociewskiego. To także tutaj w Tczewie, ukazywać się zaczęło jedno z najstarszych czasopism regionalnych naszego regionu – dwumiesięcznik „Kociewie” redagowany przez Edmunda Raduńskiego. Dziś wyznacznikami działań regionalnych na Kociewiu są Kongresy Kociewskie, odbywające się regularnie, co pięć lat od 1995 roku. Zaś liczne organizacje regionalne propagują nie tylko miejscową kulturę, ale także tradycje kulinarne, rolnicze, czy społeczne.

Uroczystość 25-lecia oddziału ZKP w Pelplinie

Oddział ZKP w Pelplinie Oddział Kociewski Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Pelplinie istnieje od 1984 r. Oddział liczy ok. 40 członków, wśród których dominują nauczyciele, ale są także urzędnicy, pracownicy instytucji kulturalnych i księża. Pelpliński Oddział ZKP w sposób systematyczny współpracuje z władzami miasta, szkołami, instytucjami kościelnymi (parafia katedralna, Wyższe Seminarium Duchowne, Biblioteka Diecezjalna). Oddział ma od 2006 r. sztandar, zaś od 2010 r. osobowość prawną.

W 2010 r. był współorganizatorem uroczystego zakończenia Wielkiej Nowenny w intencji rychłej beatyfikacji Sługi Bożego Bpa Konstantyna Dominika. W 2013 r. członkowie Oddziału ZKP z Pelplinie włączyli się w obchody Roku Ks. Janusza St. Pasierba organizując konferencję. Pokłosiem tej konferencji jest książka pod tytułem „Ksiądz Janusz St. Pasierb - człowiek dialogu”, przygotowana pod redakcją Bogdana Wiśniewskiego. Pelplińscy zrzeszeńcy przygotowali kilka innych publikacji dotyczących historii i tradycji regionu (m.in. „Polami i ścieżkami Rożentala” Andrzeja Wolskiego, „Dawne smaki Kociewia” Krystyny Gierszewskiej, „Pelplin - nasza mała ojczyzna” oraz „Pelplin 1931-2011” - obie prace pod red. Bogdana Wiśniewskiego, „Pelplin dawny i współczesny” Bogdana Soleckiego i Seweryna Brzezińskiego, „Poetyckie spotkania z poezją ks. Janusz a St. Pasierba” Bogdana Wiśniewskiego). W 2016 r. ukaże się zbiorowa praca przygotowana przez pelplińskich członków ZKP z okazji 85. rocznicy nadania Pelplinowi praw miejskich „Pelpliński alfabet”. Spotkanie podsumowujące IV Kongres Kociewski

Zbigniew Lorbiecki, zastępca burmistrza Nowego zamyka V Kongres Kociewski

Od wielu lat organizowane są w Pelplinie konferencje popularnonaukowe z udziałem znanych regionalistów i pracowników naukowych wyższych uczelni (m.in. „Lech Bądkowski - patron społeczeństwa obywatelskiego” 2009, „Stan badań nad kociewszczyzną” 2010, „ Pelplin - nasza mała ojczyzna” 2011, sympozja z okazji 30 rocznicy śmierci ks. Bernarda Sychty (2012) i 10 rocznicy śmierci ks. Henryka Mrossa (2010). Współorganizatorami są Biblioteka Diecezjalna i Biblioteka Miejska. W tej pierwszej odbywają się od kilku lat koncerty poetycko-muzyczne, których głównym organizatorem jest Oddział Kociewski ZKP. Do tej pory odbyły się cykle „Cztery pory roku z poezją ks. Janusza st. Pasierba” 2013, „”Budujcie na skale” 2014, „Poeci z Kociewia, o Kociewiu, na Kociewiu” 2015, „Myśląc Ojczyzna” 2016. Oddział włącza się w organizacje imprez o charakterze regionalnym i kulturalnym (m.in. Jarmark Cysterski, Dzień Św. Bernarda - Patrona Miasta, Pomorski Festiwal Poetycki im. ks. Janusza st. Pasierba).

Tczewski oddział ZKP Oddział Kociewski Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Tczewie powstał we wrześniu 1981 roku. W latach osiemdziesiątych oddział koncentrował się ta tematyce nadwiślańskiej organizując cykl Spotkań Nadwiślańskich, poświęconych historii, gospodarce i otoczeniu społecznemu „Królowej Polskich Rzek”. Po okresie perturbacji na przełomie wieków oddział rozszerzył swoją aktywność na problematykę kociewską. W pierwszej dekadzie XXI wieku organizował cykl sesji popularnonaukowych „Nieznani działacze społecznokulturalni Kociewia”, udokumentowany publikacją pod tym samym tytułem wydaną w 2006 roku. Od 2005 do 2014 roku członkowie oddziału prowadzili na antenie Radia Fabryka regularne piątkowe audycje „Spotkania z Kociewiem”, poświęcone historii i kulturze regionu. Od 2007 roku sztandarową imprezą tczewskich zrzeszeńców są Nadwiślańskie Spotkania Regionalne. Ich owocem jest rocznik „Teki Kociewskie”, którego dziesiąty zeszyt ukaże się pod koniec 2016 roku. Oddział jest niezwykle aktywny na terenie całego Kociewia oraz Żuław Gdańskich. Poza sesjami i spotkaniami organizowanymi w gminie Gniew przez koło tczewskiego partu w Opaleniu, cyklicznie odbywają się także sesje żuławskie, organizowane w Suchym Dębie przy współpracy z tamtejszym Zespołem Szkół. Przy okazji V Kongresu Kociewskiego oddział zaangażował się także w upamiętnienie pobytu ks. Bernarda Sychty w Osiu oraz organizację samego Kongresu. Na całym Kociewiu, na Żuławach, nawet w Sztumie i Gdańsku organizowane są także promocje kolejnych numerów „Tek Kociewskich”. Tczewscy zrzeszeńcy aktywni są także w samym mieście, gdzie inicjowali m.in. nazwy szeregu ulic i rond (m.in. Rondo Kociewskie) oraz organizują liczne wystawy, debaty i promocje publikacji regionalnych. Oddział aktualnie liczy ponad czterdziestu członków, którym od lata 2016 r., przewodzi Tomasz Jagielski, nauczyciel historii i regionalista. Praca oddziału dokumentowana jest od dekady na łamach „Tek Kociewskich”, których pomysłodawcą i redaktorem naczelnym jest doktor Michał Kargul, poprzedni prezes oddziału.

Nadwiślańskie Spotkania Regionalne 2009 – dyskusja o miejscu pierwszych

Zespół piłkarski tczewskiego oddziału brał udział we wszystkich turniejach

Konferencja Pomorsko-Kurpiowska w Maleninie w 2014

Promocja książki poświęconej ks. ppłk Józefowi Wryczy - październik 2016

Koło ZKP w Opaleniu

Członkowie koła ZKP w Opaleniu pod tablicą upamiętniającą Kazimierza Lietza w Pieniążkowie

Powiśle Powiśle to kraina, który swoją specyfikę wykształciła dopiero w XX wieku. Rozciąga się ona na wschodnim brzegu Wisły od Gardei, na północ od Grudziądza, aż po Malbork. Najaktywniejszymi ośrodkami regionu jest Sztum, Kwidzyn i Malbork, który jest już jednak miastem silne związanym z Żuławami. Dawna Pomezania, podzielona między Województwo Malborskie, należące do Rzeczpospolitej Obojga Narodów i okolice Kwidzyna należące do Prus Książęcych zamieszkiwana była jeszcze w początkach XX wieku, przez znaczny odsetek Polaków. To dzięki ich aktywności powiślańska gmina Janowo, została w wyniku plebiscytu w 1920 roku przyłączona do Polski. W okresie międzywojennym na obszarze pozostałym w Niemczech, aktywnie działał Związek Polaków w Niemczech, który doprowadził do powstania w Kwidzynie jednego z dwóch polskich gimnazjów w ówczesnym państwie niemieckim. Choć koniec II wojny światowej przyniósł tu ogromne zmiany ludnościowe, to tradycje regionalne, pamięć o działaczach polskich, czy lokalna gwara są ciągle obecne w świadomości mieszkańców. Zwłaszcza w okolicach Sztumu. Swoistym ewenementem na mapie kulturalnej Pomorza jest miejscowy kwartalnik „Prowincja”, pokazującym niezwykle różnorodne oblicza miejscowego regionalizmu.

Dziedziniec malborskiego zamku – największej atrakcji turystycznej Pomorza

Oddział ZKP w Malborku Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Malborku, powstały w 2005 roku, koncentruje się na działaniach propagujących historię i kulturę Pomorza, a zwłaszcza wątków związanych z Ziemia Malborską. Organizował m.in. konferencję poświęconą roli Malborka w I Rzeczpospolitej, rodowi Sierakowskich z Powiśla, czy okupacji niemieckiej Pomorza w czasie II wojny światowej. W ostatnich latach organizowano również szereg promocji i wystaw, m.in. tych przygotowywanych przez IPN i poświeconych tematyce II wojny światowej i okresowi stalinizmu.

Oddział był współwydawcą serii wydawniczej „Biblioteka Malborska”. W jej ramach ukazały się „Ziemia Malborska – zręby zapomnianej tożsamości”, „Jezuici w Malborku, a życie religijne na terytorium diecezji pomezańskiej w okresie nowożytnym”, „Empora w kościele pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Malborku”, „Ród Sierakowskich na Ziemi Malborskiej”, „Żołnierze Wyklęci na Ziemi Malborskiej”. Ważną inicjatywą było także ufundowanie tablicy upamiętniającej pierwszy transport polskich osadników z 1945 roku, która odsłonięto na malborskim dworcu.

Najnowszy most w Kwidzynie - już wybudowany

Widok na zamek w Kwidzynie

Oddział malborski ZKP wydał serię publikacji poświęconych historii regionu

Zamek w Sztumie

Żuławy Żuławy to kraina położona w delcie Wisły. Historycznie dzieli się na trzy części: Żuławy Gdańskie, na zachodnim brzegu Wisły, Malborskie, między Wisłą a Nogatem oraz Elbląskie na wschodnim brzegu Nogatu. Kraina powstała dzięki naturalnym procesom deltotwórczym oraz działalności melioracyjnej wielu pokoleń. Historyczne dzieje Żuław Gdańskich były zawsze związane z Gdańskiem. Żuławy Malborskie to dawna ekonomia związana z tym miastem, zaś gros Żuław Elbląskich przynależał do włości tego miasta. Wydarzenia związane z końcem II wojny światowej najbardziej chyba dotknęły tę właśnie krainę. Praktycznie, poza kilkoma wsiami na południu Żuław Gdańskich, należącymi od 1920 roku do Polski, cała ludność pozostałej części regionu opuściła swoje domy. Nowi osadnicy z dużym trudem odnajdywali się na Żuławach. Jednak dziś, u progu XXI wieku widać tutaj swoiste narodziny nowoczesnego regionalizmu żuławskiego, wspieranego przez sąsiednie duże ośrodki, leżące na pograniczu tej krainy – od Gdańska, przez Tczew, Malbork po Elbląg.

Oddział ZKP w Pruszczu Gdańskim Działania Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego koncentrują się na Żuławach Gdańskich. Choć większość tego obszaru administracyjnie związana jest z Pruszczem Gdańskim, aktywne są tutaj również oddziały w Gdańsku i Tczewie. Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Pruszczu Gdańskim to jeden z młodszych partów ZKP, bo zainaugurował swoją działalność dopiero w 2006 roku. Choć oddział działa na pograniczu Kaszub, Kociewia i Żuław, to koncentruje swoją działalność wokół tematyki kaszubskiej. Niejako ukoronowaniem aktywności pruszczańskich zrzeszeńców była organizacja Zjazdu Kaszubów, który się odbył 5 lipca 2014 roku. Codzienna praca oddziału opiera się na organizacji spotkań dyskusyjnych, promocji czy tworzeniu tradycyjnego kaszubskiego stołu bożonarodzeniowego w ramach konkursu powiatowego o tej tematyce. Przy oddziale działa także sekcja zespołu regionalnego „Raduńskie Tony”. Członkowie oddziału są także niezwykle aktywni w działaniach i wydarzeniach zrzeszeniowych organizowanych na całych Kaszubach, a zwłaszcza w Gdańsku.

Ruiny kościoła w Steblewie – historycznym centrum Żuław Gdańskich

Dom podcieniowy (Steblewo) – charakterystyczna budowla żuławska

„Grabinanki” – koło gospodyń z Grabiny Zameczka

Od paru lat działacze Zrzeszenia organizują Sesje Żuławskie w Suchym Dębie

Działacze oddziału ZKP w Pruszczu Gdańskim

W 2014 roku w Pruszczu Gdańskim odbył się kolejny Zjazd Kaszubów.

Kaszuby Kaszuby to najbardziej znana kraina Pomorza. Rozciąga się ona od morza aż po serce Borów Tucholskich. Z samą Wisłą styka się tuż przy jej historycznym ujściu – w rejonie Gdańska. O specyfice tego regionu przesądzają jego mieszkańcy szczycący się swoją kulturą, wyrazistą tożsamością i przede wszystkim własnym językiem. Dzięki zaangażowaniu ZKP od ponad dwudziestu lat jest on nauczany w szkołach na Kaszubach, gdzie uczy się go dziś około 20 000 uczniów. Niezwykle malownicza jest tradycyjna kaszubska kultura ludowa. Popularna jest także kultura współczesna, zwłaszcza z muzyka i literatura. Same Kaszuby są krainą o bardzo zróżnicowanym krajobrazie. Mamy tu bowiem niezwykłą mozaikę. Od Półwyspu Helskiego i morskich plaży, przez liczne jeziora polodowcowe z stosunkowo wysokimi wzniesieniami, z Wieżycą na czele, aż po leśne ostępy Borów Tucholskich. Nadwiślański Gdańsk jest powszechnie uważany przez samych Kaszubów za ich historyczną stolicę. Tu znajdowała się siedziba książąt pomorskich z dynastii Sobiesławowiców. Wokół grodu nad Motławą koncentrowało się przez wieki życie gospodarcze i społeczne całego regionu. Tutaj powstawały i rozwijały się najważniejsze organizacje i instytucje ruchu kaszubskiego: Towarzystwo Młodokaszubów, Zrzeszenie Kaszubskie (dziś Kaszubsko-Pomorskie), czy Instytut Kaszubski.

Od kilku lat najbardziej widowiskową imprezą kaszubską w Gdańsku jest marcowy Dzień Jedności Kaszubów

Oddział ZKP w Gdańsku Stołeczny oddział ZKP w Gdańsku to jeden z najstarszych partów ZKP. Działa on od początków aktywności pierwotnego Zrzeszenia Kaszubskiego. Przez dekady oddział gdański był podstawą większości działań całego Zrzeszenia i inicjatorem wielu nowych pomysłów i akcji.

Historyczny sztandar Zarządu Głównego ZKP w kościele św. Mikołaja w Gdańsku

Ratusz Staromiejski w Gdańsku

Z inicjatywy oddziału gdańskiego ZKP (i środków całego Zrzeszenia) na Głównym

Brama Nizinna w Gdańsku

Wygoda Łączyńska – od dekad jedno z centrów aktywności Zrzeszenia na Kaszubach

Stosunkowo nową tradycją jest coroczna organizacja Dnia Jedności Kaszubów 19 marca, która gromadzi zazwyczaj gdańskich Kaszubów przy pomniku księcia Świętopełka Wielkiego, zbudowanego także z inicjatywy gdańskiego oddziału. Oddział tradycyjnie blisko współpracuje także z działającym przy Radzie Naczelnej, Klubem Studenckim „Pomorania”, który jest od ponad pól wieku kuźnią kadr dla całej organizacji. W ramach samego oddziału działają także koła terenowe: kluby „Matarnia i „Morena” oraz Wspólnota Kaszubów i Przyjaciół Kaszub przy kościele p.w. NMP Królowej Różańca Świętego w Gdańsku-Przymorzu i Wspólnota Kaszubów przy kościele p.w. Św. Janów na Głównym Mieście.

Zrealizowane w ramach projektu „Biblioteczne Spotkania Regionalne”. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. ISBN 978-83-65365-70-5

NARODOW Y PROGRAM ROZWOJU CZ Y TELNIC T WA

PROJEKTY GRAFICZNE I DTP

9 788365 365705