Arboretum Wirty - Jałowce by Fundacja OKO-LICE KULTURY

JAŁOWCE Rodzina: Cyprysowate (Cupressaceae) Rodzaj: Jałowiec (Juniperus)

Kolekcja jałowców

Rodzaj jałowiec (Juniperus) jest zaliczany do rodziny cyprysowatych (Cupressaceae) i liczy około 60. gatunków roślin rosnących na półkuli północnej, poza jednym gatunkiem Juniperus procera, który rośnie we Wschodniej Afryce. Wśród jałowców są gatunki płożące, krzewiaste i drzewiaste, osiągające 40 metrów wysokości. Jałowce są roślinami dwupiennymi wytwarzającymi szyszkojagody. W Polsce naturalnie rosną dwa gatunki jałowca: pospolity (J. communis L.) sawiński (J. sabina L.). W medycynie ludowej jałowiec był stosowany do okadzania, gdyż miał właściwości zabijające drobnoustroje. Czarne szyszkojagody mają działanie moczopędne i pomagające przy schorzeniach układu krążenia, oraz poprawiają samopoczucie. Nie wolno podawać preparatów jałowca osobom ze stanem zapalnym nerek. Jałowiec znany jest przede wszystkim jako doskonała przyprawa do potraw, głównie zup i mięs, ale korzystnie wpływa także na smak kiszonej kapusty. Dodaje się go jako przyprawę do mięs zwierząt, które stykają się z nim w naturze, jak dziczyzna, i przyrządzanych „na dziko”. zastosowanie do produkcji i doprawiania wódek. Wykorzystuje ę go także do wytwarzania syropów, piwa, wina, a nawet powideł. Jałowiec był czczony jako roślina kultowa. Germanie uważali, że jałowiec przynosi szczęście i jeśli ktoś umyślnie złamał jego gałązkę, mógł ściągnąć na siebie nieszczęście. Jego gałązek używali że w czasie obrzędów składania ofiar, a wędrowców chroniła gałązka wpięta w nakrycie głowy. Igły jałowca są silnie kłujące i stąd pochodzi łacińska nazwa rodzajowa, wzięta z języka celtyckiego od słowa „jeneprus” oznaczającego - szorstki, sztywny. W kolekcji Arboretum Wirty posiadamy odmiany naszego jałowca pospolitego (J. communis L.), który jest gatunkiem o ogromnym zasięgu i bardzo zmiennym: Odm. irlandzka ‘Hibernica’, to odmiana J. pospolitego o zwartej, gęstej, kolumnowej, niebieskawozielonej koronie. Gałęzie ma wyprostowane i ściśle przylegające. Osiąga wysokość do 3 m. Jest to odmiana powszechnie uprawiana w wielu krajach, w tym również w Polsce. Pochodzi z gór Irlandii i jest nieco wrażliwa na niskie temperatury. Jest cenną odmianą kolumnową, która znajduje szerokie zastosowanie w nasadzeniach parkowych i ogrodowych. Ta odmiana bardzo łatwo rozmnaża się wegetatywnie z sadzonek zielnych. Odm. kolumnowa (J. communis ssp.), jest rodzimym krzewem, który od bardzo dawna znajduje się w uprawie. Był pierwotnie przesadzany ze stanowisk naturalnych do ogrodów, jako roślina lecznicza. Wiele form kolumnowych zostało wybranych i rozmnażanych w Arboretum Kórnickim. Jest gatunkiem światłożądnym, o bardzo małych wymaganiach siedliskowych. ‘Repanda’, to karłowy, płożący się krzew o cechach J. halnego, który jest geograficzną odmianą J. pospolitego. W Polsce jest on reliktem glacjalnym. Wytwarza regularne rozgałęzienia, ma krótkie nie kłujące igły, o długości do 8 mm, wygięte ku przodowi pędów, pokrywające się dachówkowato. Został znaleziony w Irlandii i wprowadzony do handlu przez M. Kostera w Holandii w 1934 roku. W Arboretum Wirty rośnie również rodzimy jałowiec sawina (J. sabina L.), który jest reliktem okresu przedlodowcowego i występuje w Polsce tylko w Pieninach. Często uprawiana jest jego odmiana: ‘Tamariscifolia’.

JAŁOWIEC POSPOLITY odm. kolumnowa, Juniperus communis ssp.

Jałowce z Dalekiego Wschodu są u nas reprezentowane przez: Jałowiec chiński (J. chinensis L.), który jest gatunkiem drzewiastym o zmiennym pokroju, znanym z wielu odmian. Jałowiec ten wykształca dwa rodzaje pędów: z igiełkami i z łuskami. Jego owoce to szyszkojagody, które dojrzewają w drugim roku. Już w połowie XVIII wieku był hodowany przez Linneusza w Uppsali. Daje mieszańce z innymi gatunkami jałowców, a powstałe odmiany są często trudne do identyfikacji. Często uprawiana jest jego krzewiasta odmiana: ‘Pfitzeriana’. Jałowiec łuskowaty (J. squamata ‘Blue Carpet’), w tłumaczeniu odmianę tą można określić jako „niebieski dywan” jest płożącym, silnie rozrastającym się krzewem, pokrywającym kamienie lub glebę zwartym, grubym kobiercem. Ma kłujące igły, intensywnie i trwale niebieskie. Jest krzewem ekspansywnym, szybko rosnącym i zagrażającym innym, wolniej rosnącym formom roślin. Jest gatunkiem odpornym na choroby i wytrzymałym na niskie temperatury. Wymaga stanowisk słonecznych. W Wirtach rośnie również amerykański jałowiec wirginijski (J. virginiana L.), reprezentowany przez odmiany: ‘Grey Owl’, w tłumaczeniu „Szara sowa”. Jest to krzew o nieregularnym pokroju, z szeroko rozpostartymi, cienkimi, o zwisających zakończeniach gałązkami. Jest odmianą podobną do J. chinensis pfitzeriana. Zabarwienie jego gałązek jest intensywnie sinoniebieskie, a zimą ich wierzchołki są czerwonawe. Żeński klon tej odmiany jałowca, zawiązuje na gałązkach drobne szyszkojagody. Tą odmianę wyhodowano w Holandii i jest ona szeroko rozpowszechniana. ‘Blue Arrow’, to jałowiec bardzo podobny do odmiany ‘Skyrocket’, również posiada regularną, zwartą i gęstą, kolumnową koronę oraz intensywnie niebieskawe zabarwienie gałązek. Jest odporny na chorobę wywołującą zamieranie pędów. Prawdopodobnie zastąpi wkrótce w uprawie odmianę ‘Skyrocket’, coraz silniej przez tę chorobę porażaną. ‘Tripartita’, jest krzewem o wysokości do 2,5 m, rozrastającym się szeroko, o nieregularnym pokroju. Ma sztywne wyprostowane lub szeroko rozpostarte gałęzie. Jego igły, głównie szpilkowate, na pędach szczytowych są silnie przylegające. Charakteryzuje się sinozielonym zabarwieniem pędów o silnym zapachu sabinolu. Jego pochodzenie jest nieznane, chociaż był notowany w XIX wieku, ale często mylony z innymi odmianami.

JAŁOWIEC POSPOLITY odm. kolumnowa, Juniperus communis ssp.

JAŁOWIEC POSPOLITY odm. irlandzka, Juniperus communis ‘Hibernica’

JAŁOWIEC POSPOLITY odm. Laxa, Juniperus communis ‘Laxa’

JAŁOWIEC POSPOLITY odm. Repanda, pJuniperus communis ‘Repanda’

JAŁOWIEC POSPOLITY odm. Sentinel, Juniperus communis ‘Sentinel’

JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. Michał, Juniperus virginiana ‘Michał’

JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. Szara Sowa, Juniperus virginiana ‘Grey Owl’

JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. Blue Arrow, Juniperus virginiana ‘Blue Arrow’

JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. sina, Juniperus virginiana ‘Glauca’

JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. trójdzielna, Juniperus virginiana ‘Tripartita’

JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. Skyrocket, Juniperus virginiana ‘Skyrocket’

JAŁOWIEC PŁOŻĄCY odm. Glauca, Juniperus horizontalis ‘Glauca’

JAŁOWIEC SAWINA, Juniperus sabina L.

JAŁOWIEC SAWINA odm. tamaryszkowata, Juniperus sabina ‘Tamariscifolia’

JAŁOWIEC KOLCZASTY, Juniperus oxycedrus L.

JAŁOWIEC ŁUSKOWATY odm. Meyera, Juniperus squamata ‘Meyeri’

JAŁOWIEC ŁUSKOWATY odm. Blue Carpet, Juniperus squamata ‘Blue Carpet’

JAŁOWIEC CHIŃSKI, Juniperus chinensis L.

JAŁOWIEC CHIŃSKI odm. Pfitzera, Juniperus chinensis pfitzeriana

JAŁOWIEC CHIŃSKI odm. Hetzii, Juniperus chinensis ‘Hetzii’

JAŁOWIEC CHIŃSKI odm. Variegata, Juniperus chinensis ‘Variegata’

ARBORETUM WIRTY - KOLEKCJA: JAŁOWCÓW Teksty - Krzysztof Frydel, Włodzimierz Wałaszewski Fotografie - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Projekt - Lech J. Zdrojewski Redakcja - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Skład - Katarzyna Stosik, Wanda Krzywicka Wydanie elektroniczne Zrealizowano na zlecenie Nadleśnictwa Kaliska