1 t r a p W i e r z y c a
jej brzegi oraz bliĹźsze i dalsze okolice
z cyklu: UROKI KOCIEWIA
dużo fotografii i trochę informacji o „zakręconej” rzece na Kociewiu
Osobliwości i atrakcje turystyczne brzegów i doliny rzeki Wierzycy F u n d a c j a O K O - L I C E K U LT U R Y - 2 0 1 4
Wierzyca - jej brzegi oraz bliższe i dalsze okolice z cyklu: UROKI KOCIEWIA
Redakcja: Lech J. Zdrojewski Teksty: Sonia Klein-Wrońska, Bartosz Stachowiak, Aleksandra Zdrojewska, Krzysztof Frydel, Włodzimierz Wałaszewski Foto: Lech J. Zdrojewski, Krzysztof Frydel, Anna Zimniewska, Dąbrówka Tyślewicz, Lech Magnuszewski, Józef Koziczkowski, Irek Michalek, Jacek Barszcz, Wojciech Hercke, Daria Laskowska, Grzegorz Niemczyk-Szyszka, Piotr Sasin oraz z archiwum Urzędu Gminy Zblewo i Czarna Woda DTP: Katarzyna Stosik, Wanda Krzywicka ISBN 978-83-940083-2-1 Wydawca: Fundacja OKO-LICE KULTURY Zblewo, ul. Modrzewiowa 5, www.oko-lice-kultury.pl wydanie pierwsze - Zblewo, 2014
4 10 82 182 226 240 262 276 288
Zamiast wstępu - kilka wrażeń Wierzyca - zakręcona rzeka Drogą, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami Kociewskie lasy, a w nich ... i Arboretum Wirty Kociewie Kilka słów i trochę obrazów z historii Kociewia oraz o niektórych miastach i wsiach nad Wierzycą Muzea i izby pamięci Kociewska kuchnia Zaproszenie
4 Zamiast wstępu - kilka wrażeń
Zamiast wstępu Nie jest to typowy „przewodnik” w klasycznym tego słowa znaczeniu. Nie jest to klasyczny album na temat „...”. Publikacja ta jest zaproszeniem do poszukiwania: przygody, wrażeń i piękna kociewskiej ziemi nad Wierzycą. Jest częścią z serii „Uroki Kociewia”, gdzie znajdziecie Państwo wiele informacji uzupełniających. Znajdziecie tutaj: trochę opisów przyrody, trochę fotografii i zaproszenie do przeżycia przygody z Kociewiem. Teksty opracował zespół ludzi znających ten piękny zakątek na Ziemi, jego przyrodę, historię, zabytki i kulturę oraz potrzeby turystów. Fotografie zostały wykonane przez: znawców przyrody i kultury Kociewia oraz miłośników przygody i tego co często nieuchwytne - wrażeń.
6 Zamiast wstępu - kilka wrażeń
NASZE PUBLIKACJE i WYSTAWY
promujące Kociewie, Pomorze i Polskę, zrealizowane w latach 2012 - 2014 • VISITING POLAND (anglojęzyczny przewodnik po Polsce) w serii POMORSKIE LASY • ARBORETUM WIRTY (II wydanie) • NADLEŚNICTWO KALISKA • NADLEŚNICTWO LUBICHOWO • CZARNE w serii UROKI KOCIEWIA • W SERCU KOCIEWIA GMINA ZBLEWO • CZYNNY WYPOCZYNEK W CZARNEJ WODZIE • ZBLEWO W SERCU KOCIEWIA
• ZAKRĘCONA RZEKA PEŁNA WRAŻEŃ - Osobliwości i atrakcje turystyczne brzegów rzeki Wierzycy • WIERZYCA - jej brzegi oraz bliższe i dalsze okolice wystawy w obiektach i plenerze • UROKI KOCIEWIA - tablice w plenerze Gminy Zblewo • IZBA PAMIĘCI IZYDORA GULGOWSKIEGO w Iwicznie, gmina Kaliska • TEODORA I IZYDOR GULGOWSCY - Twórcy pierwszego na ziemiach polskich muzeum na wolnym powietrzu (współautorstwo, opracowanie oraz aranżacja wystaw w obiekcie i w plenerze) Muzeum we Wdzydzach strony internetowe, e-biblioteka i wybrane prezentacje multimedialne • www.wirty.pl • www.oko-lice-kultury.pl • www.issuu.com/fundacja_oko-lice_kultury
Rzeka Wierzyca (też Wierzysza, Werysa, łac. Verissa, kaszb. Wierzësa, niem. Ferse) Jej źródła znajdują się na Pojezierzu Kaszubskim w okolicach Będomina, słynnego z mieszczącego się tam w dworku Wybickich Muzeum Hymnu Narodowego. Po około 160. kilometrach w okolicach Gniewa wpada do Wisły. Dorzecze Wierzycy zajmuje powierzchnię ok. 1603 km2. Rzeka płynie meandrami w kierunku południowo-wschodnim. W jej biegu zlokalizowano liczne elektrownie wodne. Stanowi szlak kajakowy. Nazwa Wierzyca - pierwotnie Verissa (1198r.), posiada rdzeń ver- oznaczający wilgoć oraz sufiks -issa, co wskazuje na pochodzenie iliryjskie lub z języka nadadriatyckich Wenetów.
10 Wierzyca - zakręcona rzeka
Wierzyca jest nizinnym szlakiem wodnym, prowadzącym przez tereny łąkowe i leśne. Dla kajakarzy dostępna jest od Wielkiego Klincza. Zasadniczo brak na niej utrudnień powodowanych stanem wody. Spadek na szlaku wynosi przeciętnie około 1‰. Przeszkodami na trasie są elektrownie, jazy, zwalone drzewa, niskie kładki dające się jednak w większości ominąć oraz nisko zwieszające się nad nurtem gałęzie. Mniejsze grupy kajakowe łatwo znajdą na jej brzegach miejsca na biwak. W większości biegu ten kajakowy szlak rzeczny jest łatwy do pokonania. Cały szlak można przebyć w ciągu 7 dni. 12 Wierzyca - zakręcona rzeka
Nieco trudny jest na odcinkach za Nową Kiszewą - przed i za Zamkiem Kiszewskim (od ujścia Wietcisy do ujścia Węgiermucy), a od Brodzkich Młynów do samego ujścia określany jest jako uciążliwy. Jednak jest to szlak bardzo malowniczy. Najpiękniejszą jego część stanowi odludny odcinek od miejscowości Bożepole Szlacheckie do Starogardu Gdańskiego oraz w okolicach Klonówki. Miejscowości nad rzeką Wierzycą Barchnowy, Będomin, Wielki Klincz, Podleś, Sarnowy, Nowa Kiszewa, Stara Kiszewa, Zamek Kiszewski, Pogódki, Czarnocin, Starogard Gdański, Owidz, Kolincz, Klonówka, Rajkowy, Pelplin, Stocki Młyn, Gniew, Rekownica 14 Wierzyca - zakręcona rzeka
16 Wierzyca - zakręcona rzeka
18 Wierzyca - zakręcona rzeka
20
SPŁYWY WIERZYCĄ - etapy LEGENDA Przystań / miejsce biwakowe / stacja kajakowa Przenoska / miejsce wodowania / wyjmownia kajaków Elektrownia wodna Sarnowy Stawiska
5 km
Nowy Bukowiec
Rekownica Będomin
Wier zyca
Piotrowo Grabowo Kościerskie
J. Grabowskie
214
Wierzyca
Nowa Karczma
Stara Kiszewa
Mała Wierzyca zynka)
Kłobuczyno
Wielki Klincz
Stary Bukowiec
Zamek Kiszewski
20
Kaliska Kościerskie
Wielki Podleś
J. Zagnanie
Ruda Bartoszylas
Kościerska Huta
221
Nowa Kiszewa
J. Wierzysko zyca Wier
SKALA 0 1 2,5
KOŚCIERZYNA
Liniewo
Wietcisa
WI01 Trasa: Wielki Klincz - jezioro Zagnanie, Wielki Podleś Odległość: 13 km (4 h) Trudność: bardzo łatwa (*) Przenoski: brak Atrakcje: ładne widoki dorzecza, jeziora Wierzysko i Zagnanie, niewykończony budynek z nietypową kopułą 20 Wierzyca - zakręcona rzeka
WI02 Trasa: jezioro Zagnanie Wielki Podleś - Bartoszylas Odległość: 17 km (6 h) Trudność: bardzo łatwa(*), w niektórych odcinakch łatwa(**) (krzaki, zwalone drzewa w nurcie), Przenoski: 4 przenoski na budowlach hydrotechnicznych (Stawiska, Nowa Kiszewa, Stary Bukowiec, Ruda) Atrakcje: odcinki rzeki o pięknym naturalnym charakterze, szybkim nurcie, stare młyny wodne i elektrownie 22 Wierzyca - zakręcona rzeka
24 Wierzyca - zakręcona rzeka
Stara Kiszewa
Wietcisa
Liniewo
Zamek Kiszewski Mała Wierzyca (Kaczynka)
228
Pałubin
Górne Maliki Dolne Maliki
Bytonia
233
Pogódki isa Wietc
a rzyc Wie
ca
eni
si Pie
Jaroszewy
Zblewo
Szczodrowo
224
Czarnocin
Wietc is
SKARSZEWY
ica
n Piesie
a
22
Rokocin
Trąbki Wielkie
Zapowiednik Kręgski Młyn STAROGARD GDAŃSKI
Linowiec Godziszewo
26 Wierzyca - zakręcona rzeka
WI03 Trasa: Bartoszylas – Górne Maliki Odległość: 13 km (3 h) Trudność: bardzo łatwa(*), w niektórych odcinkach łatwa(**) (krzaki, zwalone drzewa w nurcie), Przenoski: jedna przenoska w Zamku Kiszewskim 120 m. Atrakcje: odcinki rzeki o pięknym naturalnym charakterze, szybkim nurcie, ruiny zamku krzyżackiego. 28 Wierzyca - zakręcona rzeka
30 Wierzyca - zakręcona rzeka
WI04 Trasa: Most Maliki Dolne - Most Czysta Woda (Czarnocin) Odległość: 18 km (5 h) Przenoski: brak Trudność: bardzo łatwa(*), w niektórych odcinkach łatwa(**) (krzaki, zwalone drzewa w nurcie), Atrakcje: widoczne żeremia bobrowe, kościoły w Pogódkach (ruiny i cmentarz) 32 Wierzyca - zakręcona rzeka
34 Wierzyca - zakręcona rzeka
36 Wierzyca - zakręcona rzeka
WI05 Trasa: Most Czysta Woda (Czarnocin) - Starogard Gdański, Stanica ZHP Odległość: 24 km (5-7 h) Przenoski: 2. przenoski na budowlach hydrotechnicznych (Czarnocińskie Piece, Nowa Wieś) Trudność: łatwa(**), w niektórych odcinkach średnia(***) (bystrza, krzaki, zwalone drzewa w nurcie i kamienie) Atrakcje: elektrownia wodna w Czarnocińskich Piecach z 1906r. - można zwiedzić po uzgodnieniu z obsługą 38 Wierzyca - zakręcona rzeka
40 Wierzyca - zakręcona rzeka
42 Wierzyca - zakręcona rzeka
SKÓRCZ
44 Wierzyca - zakręcona rzeka
Czarnocin
Wietc is
n Piesie
a
SKARSZEWY
ica 22
Rokocin
Linowiec
STAROGARD GDAŃSKI
Owidz Kolincz
Klonówka
A1
Rajkowy
węzeł STANISŁAWIE
Czarlin 22
230
Janiszewko
Szpęgawsk Zabagno
węzeł SWAROŻYN
węz PELP eł LIN
PELPLIN
Godziszewo
Swarożyn
Wierzyc a
Węgie rmuca
Kulice
Trąbki Wielkie
Zapowiednik Kręgski Młyn
Gręblin
TCZEW
WI06 Trasa: Starogard Stanica ZHP Grodzisko Owidz - Klonówka Odległość: 22 km (6-7 h) Przenoski: 4 przenoski (50 m) - jaz w centrum Starogardu, elektrownia Owidz, młyn w Kolinczu, elektrownia Klonówka Trudność: łatwa(**), czasem średnia(**), bystrza, 0,5 m jaz przy młynach, drzewa w nurcie, bystrza ze zwałkami Atrakcje: och, całe ich mnóstwo :) 46 Wierzyca - zakręcona rzeka
48 Wierzyca - zakręcona rzeka
50 Wierzyca - zakręcona rzeka
52 Wierzyca - zakręcona rzeka
WI07 Trasa: Klonówka - Pelplin Odległość: 18 km (6-7 h) Przenoski: 1 przenoska (30m) na jazie w centrum Owidza Trudność: łatwa(**), czasem średnia(**), bystrza, drzewa w nurcie, bystrza ze zwałkami
54 Wierzyca - zakręcona rzeka
SKÓRCZ
91
N
56 Wierzyca - zakręcona rzeka
Kolincz Węgie rmuca
Swarożyn
Klonówka
A1
węzeł STANISŁAWIE
węzeł SWAROŻYN
węz PELP eł LIN
PELPLIN Kulice
Zabagno
Wierzyc a
Rajkowy
Czarlin
TCZEW
22
230
Janiszewko
Gręblin
Subkowy
Rudno Brody Pomorskie
Kończewice
Wisła
234
Brodzkie Młyny Szprudno icponia
GNIEW Wisła
LEGENDA Przystań / miejsce biwakowe / stacja kajakowa Przenoska / miejsce wodowania / wyjmownia kajaków Elektrownia wodna SKALA 0 1 2,5
5 km
58 Wierzyca - zakręcona rzeka
60 Wierzyca - zakręcona rzeka
WI08 Trasa: Pelplin – Gniew Odległość: 29 km (9 h) Przenoski: 2. przenoski elektrownia Stocki Młyn, elektrownia Brody Trudność: łatwa(*), bystrza pod mostami drogowymi i kolejowym w Pelplinie, na trasie duże drzewa leżące w poprzek rzeki 62 Wierzyca - zakręcona rzeka
64 Wierzyca - zakręcona rzeka
66 Wierzyca - zakręcona rzeka
68 Wierzyca - zakręcona rzeka
Trasy rowerowe na Kociewiu
Szlaki istniejące w systemie KTR
szlak BOROWIACKI
Smętowo-Czarna Woda - 65 km
szlak GRZYMISŁAWA
szlak ŚWIĘTEGO ROCHA
szlak DOLINA DOLNEJ WISŁY
szlak MATERNÓW
szlak TCZEWSKI
szlak STAROŚCIŃSKI
szlak OPATA WERNERA
szlak JEZIORNY
szlak RUMIANKOWY
szlak NAPOLEONA
szlak JOANNITÓW
szlak KALISKI
szlak STAROGARDZKI
szlak DROGA POŁOMSKA
Tczew-Nowe - 100 km
Cierpice-Zamek Bierzgłowski - 476 km Tczew-Góra - 58 km
Pogódki-Pelplin - 47 km
Dzierżążno-Skórcz - 19 km
Skarszewy-Leśnictwo Boroszewo - 30 km Łąg-Starogard Gdański - 48 km
Osiek- Starogard Gdański - 38 km
Starogard Gdański-Pelplin - 19 km Sumin-Stara Kiszewa - 46 km Skarszewy-Osiek - 69 km Nowe-Lipniki - 34 km
Kaliska-Osieczna - 21 km Lubichowo-Świecie - 30 km
Szlaki planowane w systemie KTR szlak WOKÓŁ MOSTÓW TCZEWSKICH Tczew-Tczew - ok. 12 km
szlak JABŁONIOWY Tczew-Tczew - ok. 30km
Pozostałe szlaki rowerowe szlak MOTŁAWSKI Gdańsk-Tczew - 36 km
szlak C-12c (ŚWIECKI)
Czersk - Głogówek Królewski - 71 km
szlak C-12c (GRUDZIĄDZKI) Tleń-Grudziądz - 49 km
Elektrownie wodne na Wierzycy Nowa Kiszewa - 18 kW Stary Bukowiec - 24 kW Zamek Kiszewski - 110 kW Czarnocińskie Piece - 156 kW uruchomiona w 1906 r., z dwiema pionowymi turbinami Francisa o mocach - 162 i 82 kW, pod koniec lat 50. obydwie turbiny zlikwidowano i zainstalowano turbinę Kaplana Nowa Wieś Rzeczna - 350 kW Starogard Gdański - 250 kW 72 Wierzyca - zakręcona rzeka
Owidz - 190 kW turbina Francisa Kolincz - 410 kW turbina Francisa, znajduje się tu także kilkudziesięcioletnia żarówka Philipsa z dwuzwojową spiralą żarnika Klonówka - 180 kW Pelplin - 80 kW Stocki Młyn - 360 kW z początku XX wieku, dwie turbiny Francisa; w latach 30. zwiększono moc przez dobudowanie segmentu parowego Brodzkie Młyny - 160 kW 74 Wierzyca - zakręcona rzeka
76 Wierzyca - zakręcona rzeka
78 Wierzyca - zakręcona rzeka
80 Wierzyca - zakręcona rzeka
Drogą, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami Trochę fotografii z wypraw i spacerów ... i zaproszenie do przygody. Nigdy nie zapominaj o aparacie fotograficznym.
82 Drogą, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
na kajaku, rowerem, z biegiem rzeki, z lekka w bok, szosą, drogą, w lesie, w polu i na łące, ale zawsze blisko Wierzycy 84 Drogą, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
86 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
88 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
90 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
92 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
94 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
96 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
98 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
100 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
102 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
104 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
106 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
108 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
110 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
112 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
114 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
116 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
118 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
120 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
122 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
124 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
126 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
128 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
130 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
132 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
134 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
136 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
138 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
140 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
142 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
144 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
146 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
148 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami
150 DrogÄ…, polem, lasem, borem, nad rzekami i jeziorami ... z nosem przy ziemi i pod chmurami