Ja, obywatel w wielokulturowej przestrzeni publicznej

Ja, obywatel w wielokulturowej przestrzeni publicznej

Program zajęć dla szkół ponadgimnazjalnych W programie wykorzystano metodę Free2choose Fundacja Dom Pokoju

Ja, obywatel w wielokulturowej przestrzeni publicznej Program zajęć dla szkół ponadgimnazjalnych W programie wykorzystano metodę Free2choose Fundacja Dom Pokoju

Autorzy: Tomasz Bojęć, Karolina Mróz, Dorota Whitten, Cecylia Witkowska Redakcja: Karolina Mróz, Dorota Whitten Publikacja dostępna na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 3.0. Polska.

Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Dom Pokoju. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej i wskazania autorów oraz Fundacji Dom Pokoju jako właścicieli praw do tekstu. Nie należy wykorzystywać treści do celów komercyjnych. Tekst licencji dostępny na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/pl/legalcode Publikacja dostępna na stronie www.dompokoju.org Publikacja powstała w ramach projektu „Program edukacji i integracji wielokulturowej dla dzielnicy Nadodrze" finansowanego ze środków Gminy Wrocław oraz projektu Free2Choose Create we współpracy z Domem Anny Frank.

Korekta: Magdalena Wołowicz Okładka, projekt graficzny, skład: Iwona Jarosz Ilustracja na okładce: Iwona Jarosz, Karolina Pietrzyk

Spis treści Wstęp 5 Rozdział 1 • Dla nauczyciela 8 Rozdział 2 • Propozycje scenariuszy zajęć 15 Rozdział 3 • Omówienie odniesienia zajęć do podstawy programowej

23

Wstęp

Szanowni Państwo, Program „Ja, obywatel w wielokulturowej przestrzeni publicznej" jest zbiorem 5 propozycji scenariuszy warsztatów dla młodzieży w wieku ponadgimnazjalnym.

W projekcie ujęto zagadnienia związane z przestrzenią publiczną w kontekście 5 praw podstawowych: prawa do demonstracji, prawa do wyrażania opinii zwanego potocznie wolnością słowa, prawa do wolności sumienia i wyznania, prawa do prywatności i prawa do wolności słowa drukowanego.

Potrzeba opracowania niniejszego materiału dojrzewała w Fundacji Dom Pokoju przez wiele lat. W naszej pracy z młodzieżą brakowało pomysłu na program, który w sposób kompleksowy, przystępny i odnoszący się bezpośrednio do doświadczeń uczniów poruszałby problematykę wielokulturowości, braku postaw obywatelskich w codziennym życiu, rozwoju miast jako dominującego środowiska życia człowieka i społeczeństw oraz włączania szkół w działalność lokalnych społeczności.

3 3

1.

2.

3.

4.

Zajęcia podzielone zostały na dwie części: Prezentacja tematycznego filmu Free2choose połączona z debatą Warsztaty, na których uczniowie identyfikują poruszany problem z przestrzenią publiczną.

Podczas 5 spotkań, wykorzystując interaktywne metody edukacyjne takie jak debata, drama, mapowanie, makietowanie, gry symulacyjne uczniowie powinni: Uświadomić sobie, że funkcjonują w wielokulturowej przestrzeni publicznej, Zrozumieć wynikające z tego konsekwencje zarówno dla nich samych, jak i dla otoczenia, Poznać swoje prawa i obowiązki obywatelskie oraz możliwości działań, gdy te prawa są łamane, Rozpoznawać elementy przestrzeni publicznej, rozumieć ich wpływ na jakość życia jej użytkowników oraz uzyskać wiedzę o aktywnym w niej funkcjonowaniu.

Proponowany program edukacyjny ma służyć jako pomoc dydaktyczna dla nauczycieli do przygotowywania zajęć międzyprzedmiotowych. Organizując warsztaty, nawiązujemy do podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych takich przedmiotów jak: wiedza o społeczeństwie (poziom podstawowy i rozszerzony), wiedza o kulturze oraz język polski (poziom podstawowy i rozszerzony). Zdobywane przez uczniów umiejętności opisaliśmy dla Państwa w 3. rozdziale. Program może być również wykorzystywany przez niezależnych edukatorów do pracy z młodzieżą poza murami szkoły.

Niniejsza publikacja wraz z płytą CD z filmami Free2Choose uzupełniona jest o tzw. toolbox – zestaw do prowadzenia warsztatów zawierający m.in. zdjęcia, mapy, makietę, materiały plastyczne, megafon, który można wypożyczyć z Fundacji Dom Pokoju. Lista potrzebnych rekwizytów jest integralną częścią każdego scenariusza, można więc skonstruować własny toolbox.

Program udostępniamy Państwu na wolnej licencji, co jest wyrazem naszego otwartego zaproszenia do wykorzystywania, współtworzenia i rozwijania zawartych w nim zagadnień i metod przy zachowaniu zasady niekomercyjnego użycia ze wskazaniem nas – autorów.

5

Rozdział 1 Dla nauczyciela

Rozdział 1 • Dla nauczyciela

1.

Czas trwania zajęć: • prezentacja tematycznego filmu Free2choose połączona z debatą (30-45 minut), • warsztaty (45-90 minut).

2.

Sala i materiały: • przygotowanie wskazanych materiałów, które zostaną wykorzystane na danych warsztatach • przygotowanie sali: stoły należy ustawić pod ścianami, a krzesła ustawić w formie półokrągłej widowni, przodem do ekranu. Po zakończeniu debaty oraz wytłumaczeniu przebiegu warsztatów należy zachęcić uczniów, by sami zaaranżowali salę na potrzeby przeprowadzenia zajęć.

Do realizacji programu niezbędny jest komputer oraz projektor multimedialny.

3. Omówienie Metody Free2choose Metoda Free2choose została opracowana, aby zachęcić młodzież do refleksji nad znaczeniem zapisanych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zasad i konwencji, które są filarami każdego demokratycznego społeczeństwa. Żadne normy nie są jednak absolutne. Krótkie projekcje prezentujące aktualne przykłady z całego świata mają na celu uświadomić, że prawa człowieka mogą być sprzeczne ze sobą lub z zasadami funkcjonowania demokratycznego państwa. Na koniec każdego filmu pojawia się pytanie, na które uczniowie mają dać odpowiedź poprzez zajęcie miejsca na linii biegnącej wzdłuż sali, gdzie jeden jej koniec oznacza zdecydowanie tak, drugi – zdecydowanie nie, a środek odpowiada opinii i tak i nie.

Następnie nauczyciel wciela się w rolę moderatora, objaśniając zasady prowadzenia debaty: • gdy jeden mówi, inni słuchają, nie przekrzykujemy się, • oceniamy

opinie, nie ludzi, • wypowiadając

się, udzielamy odpowiedzi na zadane w filmie pytanie.

Celem tej metody jest zachęcenie do krytycznej refleksji nad pojęciem praw wolnościowych i praw człowieka w ogóle. Choć są one podstawowymi zasadami demokracji, mogą ze sobą kolidować w praktyce życia społecznego. W trakcie debaty uczniowie mają możliwość poznania argumentów swoich przeciwników. W ten sposób uczą się wyrażania w dialogu swoich opinii, aktywnego słuchania oraz wzajemnego szacunku.

4. Dodatkowy warsztat wprowadzający Blok warsztatowy można poprzedzić lekcją w terenie, gdzie uczniowie będą mieli możliwość obserwacji różnych sposobów manifestowania wielokulturowości w przestrzeni publicznej. Ma to na celu wywołanie dyskusji na temat znaczenia dla uczniów i innych ludzi zauważonych przez nich zjawisk.

Oprócz obserwacji można wykorzystać narzędzie RZECZYWISTOŚĆ ROZSZERZONA w formie historycznych zdjęć danego miejsca nakładanych na współczesne realia. W ten sposób prześledzimy ewolucję eksplorowanej przestrzeni, sprawdzimy jakie było jej przeznaczenie, jak była użytkowana. Przy okazji uczniowie mogą się zastanowić nad tym dlaczego dane miejsce przeszło ewolucję, jakie zmiany funkcjonalności przestrzeni nałożyły się na zmiany społeczne albo, co jest o wiele ciekawsze, gdy okaże się, że dana przestrzeń od dziesięcioleci pełni taką samą funkcję społeczną, odpowiedzieć na pytanie dlaczego tak jest.

Polecane lokalizacje we Wrocławiu: • Ulica Sępa Szarzyńskiego: stary, niezmieniony od dekad zakład rzemieślniczy, napisy kibolskie, zaniedbane kamienice i plomby, społeczność romska, Mexico Bar, ślady po kulach tzw. liszaje w fasadach kamienic • Dzielnica 4 Wyznań: miejsca kultu oraz życia społecznego – szkoły wyznaniowe, sale modlitw, domy parafialne, symbole religijne

9

Rozdział 1 • Dla nauczyciela

5. Wiedza dla nauczyciela 5.1 Przestrzeń publiczna Definicja przestrzeni publicznej: Zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przestrzeń publiczna to obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia , sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych. Przykładami przestrzeni publicznej są budynki stanowiące własność publiczną, ulice, skwery i miejskie place.

Proksemika, czyli nauka zajmująca się badaniem wzajemnego wpływu relacji przestrzennych między osobami, stwierdza, że organizacja otoczenia wpływa na sposób kontaktowania się ludzi oraz rodzaj pojawiających się między nimi relacji.

Wyróżnia się tu dwa rodzaje przestrzeni: dospołeczną i odspołeczną.

Przestrzeń dospołeczna stwarza poczucie bezpieczeństwa, zachęca ludzi do wzajemnych kontaktów i budowania relacji.

Przestrzeń odspołeczna nie daje poczucia bezpieczeństwa, skłania do izolowania się oraz unikania kontaktu.

Na odspołecznienie przestrzeni może wpłynąć np. przeładowanie bodźcami.

Czynniki wpływające na przestrzeń publiczną: a Projektowanie przestrzeni Przestrzeń miejska wymaga swoistego umeblowania. Ławki, słupy ogłoszeniowe, kosze na śmieci, lampy uliczne, parkometry, budki telefoniczne, przystanki autobusowe - każdy z tych elementów musi spełniać wymogi dotyczące konserwacji, ochrony przed wandalizmem i kradzieżą, ale przede wszystkim powinien realizować swoją funkcję: informacyjną, odpoczynkową, oświetleniową, oznaczającą itp. b Reklama Od pewnego czasu toczy się w Polsce debata na temat przestrzeni publicznej i reklamy zewnętrznej. Podmiotami tego dyskursu są firmy outdoorowe, zleceniodawcy reklam, użytkownicy przestrzeni publicznej, czyli mieszkańcy oraz urbaniści i urzędnicy. Wszystkie grupy zgadzają się ze sobą, że nasze miasta toną w chaosie i nadmiarze reklam zewnętrznych. c Residential segregation – segregacja społeczna Rozwarstwienie społeczne ze względu na miejsce zamieszkania (dzielnica, obszar), w skrajnych przypadkach getto, najczęściej forma świadomego wykluczania w mieście różnych grup, przede wszystkim ze względów ekonomicznych i kulturowych. d Architektura świadomości Określenie użyte w kontekście Occupy Wall Street – wszystkie materialne, praktyczne i funkcjonalne wytwory nowych ruchów progresywnych, które wykraczają poza czystą funkcjonalność, sprzyjając refleksji, dialogowi i budowaniu więzi pomiędzy protestującymi.

Architektura świadomości jest wytwarzana zarówno w przestrzeni miasta jak i w przestrzeni mentalnej. Należą do niej m. in. materialne przejawy okupacji przestrzeni, kartonowe tablice z hasłami protestujących, miasteczka namiotowe, polowe biblioteki etc. e Zakłócenia porządku Plakaty, ulotki wyborcze zalegające na ulicach po zakończeniu kampanii, odchody zwierzęce, nie wrzucone do śmietnika odpady wpływają nie tylko na estetykę przestrzeni publicznej, ale przede wszystkim obniżają jakość korzystania z niej. Dotyka to szczególnie osoby niepełnosprawne, które poprzez wspomniane powyżej elementy są dodatkowo narażone na niedogodności.

Inne formy zakłócania porządku stanowią nielegalne graffiti i vlepki (szczególne te, które zawierają treści ksenofobiczne). Mają one jednak charakter ambiwalentny: z jednej strony mogą być powodem obniżenia poczucia bezpieczeństwa mieszkańców, z drugiej strony mogą skłonić do refleksji nad prawem do wolności słowa i granic artystycznego wyrazu. f Handel uliczny W każdym mieście na świecie można zaobserwować charakterystyczne formy aktywności gospodarczej mieszkańców. Poza centrami handlowymi, targami czy sklepami przejawia się ona poprzez tymczasowe stragany, foodtracki, rozłożone bezpośrednio na ulicy produkty, wózki z fastfoodami. Samorządy traktują je jako niepotrzebne, zakłócające przestrzeń elementy wymagające formalizacji i uniwersalizacji, mimo że często oddają one ducha miejsca i są istotnym stymulatorem dla rozwoju relacji w społecznościach lokalnych. Ożywiają otoczenie i wprowadzają atmosferę spontaniczności i naturalności.

10

Rozdział 1 • Dla nauczyciela

5.2 Wielokulturowość, międzykulturowość, transkulturowość „Wielokulturowość, międzykulturowość, jak i transkulturowość to współistnienie wielu różnych kultur w określonej przestrzeni społecznej. Ale wielokulturowość to różne kultury wchodzące ze sobą w wielopłaszczyznowe interakcje. Międzykulturowość to wzajemne ‹‹uczenie się kultur››, a transkulturowość to przenikanie elementów różnych kultur, czego rezultatem jest nowa jakość kulturowa. To trzy bliskoznaczne terminy, ale opisujące odmienne relacje między różnymi kulturami, występującymi w konkretnej społecznej rzeczywistości.” „Fenomen wielokulturowości opiera się na dwóch zasadniczych wartościach: wolności i równości. Wolność oznacza możliwość kultywowania wybranej kultury, równość to równość i prawo kultur do istnienia i rozwoju.

Międzykulturowość to w istocie wzajemne uczenie i poznawanie, włączanie w obszar własnych standardów i wartości kulturowych innych grup w sposób daleki od wymuszania i asymilacji. Tymczasem transkulturowość to trwałe połączenie kultur, mające charakter hybrydy, z której nie da się wydzielić poszczególnych elementów.”

Najprościej rozumiany termin ten oznacza wielość kultur skupionych w konkretnej przestrzeni społecznej, gdzie każda z tych kultur stanowi odmienny wzór zachowań (idei, wartości, zasad), artykułuje swoją odrębność kulturową i wchodzi w interakcje z pozostałymi. Mowa tu przede wszystkim o kulturach narodowych i etnicznych.

Zjawisko wielokulturowości towarzyszy ludzkości od wieków i jest naturalnym efektem cywilizacji, demokratyzacji życia społecznego i mobilności człowieka. Od najdawniejszych czasów ludzie w wyniku wojen, klęsk żywiołowych, kolonizacji zmieniali swoje miejsce zamieszkania, osiadając w nowych miejscach. Przybyszom towarzyszyły odmienne elementy kultury tj. język, religia, obyczaje, zwyczaje czy strój.

Dziś wielokulturowość przeżywa swoisty renesans w nauce i polityce z powodu nowych form pojawiających się w warunkach globalizacji i metropolizacji. W XX wieku zweryfikowano teorie o możliwościach totalnej asymilacji czy też bezproblemowego funkcjonowania w bardzo zróżnicowanych społeczeństwach (tzw. pluralizm kulturowy). Zainteresowanie „Innym” natomiast często wyrażone jest wspieraniem inicjatyw kulturalnych odmiennych grup narodowościowych czy etnicznych (tzw. butikowa wielokulturowość). Samo pojęcie wielokulturowości wciąż jest rozszerzane o nowe zagadnienia, które jednocześnie odnoszą się do samego zjawiska różnorodności kulturowej (etnicznej i nieetnicznej) oraz do polityki społecznej dotyczącej różnorodności.

Wielokulturowość nieetniczna rozumiana jest tu jako powszechne nasycenie przestrzeni publicznej symbolami wywodzącymi się z różnych kręgów kulturowych, z których wiele zyskało status globalnych.

Różnorodność wzbogaca przestrzeń kulturową, ale jednocześnie może wzbudzać kontrowersje. To oczywiste, że w zróżnicowanych społeczeństwach utrzymanie harmonijnej koegzystencji i całkowitej optymalizacji życia społecznego w ramach ww. interakcji oraz niwelowanie konfliktów i napięć jest właściwie niemożliwe.

Dlatego celem polityki oraz edukacji w takich wielokulturowych społeczeństwach powinno być dążenie do ograniczenia stopnia dysharmonii wśród wielu kultur. By to osiągnąć należy m.in. przełamywać stereotypy i uprzedzenia, odrzucać postawy dyskryminujące ze względu na płeć, rasę, narodowość, kolor skóry, pochodzenie etniczne. Taka dyskryminacja jest przejawem nietolerancji oraz ksenofobii i przyczynia się do wykluczenia, a co za tym idzie — łamania podstawowych praw człowieka do wolności.

Polityka wielokulturowości dąży do uznania podmiotowości wszystkich grup etnicznych zamieszkujących dane terytorium, które otrzymały prawo zachowania własnej kultury.

(Tekst opracowany na podstawie artykułu: „Wielokulturowość i jej socjologiczny sens. Festival caravan czy wielokulturowe street party?" Anna Śliz, Uniwersytet Opolski, Marek S. Szczepański, Uniwersytet Śląski.)

5.3 Aspekty prawne 5.3.1 Prawa podstawowe — zbiór fundamentalnych praw człowieka i obowiązków obywatelskich zawarty w Karcie Praw Podstawowych uchwalonej i podpisanej 7 grudnia 2000 roku podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w imieniu trzech organów UE: Parlamentu, Rady UE oraz Komisji europejskiej.

5.3.2 Zgromadzenie publiczne – manifestacja Zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach zgromadzeniem publicznym określimy takie zgrupowanie osób, które cechuje: • odpowiednia

ilość osób — co najmniej 15; • celowość

— wspólne wyrażenie poglądu, zdania lub wspólne obradowanie;

11

Rozdział 1 • Dla nauczyciela

• organizacja

— wcześniejsze ustalenie terminu i zaplanowanie przebiegu manifestacji; • miejsce

— otwarta przestrzeń dostępna dla nieokreślonej imiennie grupy osób.

• Pamiętajmy, że granica 15 osób jest bardzo istotna — jeśli manifestuje mniej niż 15 osób, to nie jest to zgromadzenie publiczne, czyli nie musimy ubiegać o pozwolenie na organizację takiej manifestacji.

Pamiętajmy, że wolność zgromadzeń realizują wyłącznie zgromadzenia o charakterze pokojowym. Jak uznał Trybunał Konstytucyjny pokojowy charakter to immanentna cecha zgromadzeń. Zgrupowanie ludzi niemające pokojowego charakteru należy traktować jak zbiegowisko. Czynny udział w takim zbiegowisku (np. w grupie kibiców demolującej miasto) jest przestępstwem z art. 254 Kodeksu Karnego i nie ma nic wspólnego z wolnością zgromadzeń. Pokojowa manifestacja wyklucza stosowanie przemocy wobec osób trzecich oraz funkcjonariuszy publicznych.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 18 stycznia 2006 roku (sygn. akt K 21/05/) uznał, że nie każde zbiorowisko obywateli jest zgromadzeniem, np. wspólne działanie jednostek utrudniające korzystanie z dróg publicznych jako instrument realizacji innych celów (blokada dróg) nie jest zdaniem Trybunału zgromadzeniem.

Obowiązki organizatora zgromadzenia publicznego/manifestacji a Powiadomienie gminy O zgromadzeniu publicznym organizatorzy powiadamiają organ gminy właściwy ze względu na miejsce zgromadzenia nie później niż na 3 dni robocze przed planowaną datą zgromadzenia, ale nie wcześniej niż na 30 dni przed terminem manifestacji.

Rada gminy może określić miejsca, w których organizowanie zgromadzeń publicznych nie wymaga zawiadamiania. Warto więc sprawdzić, czy gmina, na terenie której zamierzamy zorganizować zgromadzenie, nie wyznaczyła takich miejsc.

Wspomniana wcześniej Ustawa nie określa formy, w jakiej ma być dokonane zawiadomienie o zgromadzeniu. Podania mogą być wnoszone pisemnie, telegraficznie lub za pomocą faksu, poczty elektronicznej lub przez formularz znajdujący się na stronie internetowej właściwego organu.

Organizacja zgromadzenia na obszarze Pomnika Zagłady (np. obozu koncentracyjnego) lub jego strefy ochronnej wymaga zgody wojewody wydanej w drodze decyzji. W tym szczególnym przypadku mamy do czynienia z uzyskiwaniem zezwolenia, a nie jedynie składaniem zawiadomienia. Uzasadnione jest to szczególnym charakterem miejsca, w którym ma odbyć się manifestacja. Wojewoda może odmówić wydania zgody jeżeli cel zgromadzenia narusza powagę lub charakter Pomnika Zagłady.

W wypadku zgromadzeń organizowanych na terenie uczelni wyższych konieczne jest zawiadomienie rektora i uzyskanie jego zgody. b Treść zawiadomienia Zawiadomienie o planowanym zgromadzeniu musi zawierać kilka niezbędnych informacji: • imię, nazwisko, data urodzenia i adres organizatora oraz nazwa i adres osoby prawnej lub innej organizacji, jeżeli w jej imieniu organizuje on zgromadzenie, • cel, program oraz język, w którym będą porozumiewać się uczestnicy manifestacji, • m iejsce, data, godzina rozpoczęcia, planowany czas trwania, przewidywana liczba uczestników, projektowana trasa przejścia z wyraźnym wskazaniem miejsca rozpoczęcia oraz zakończenia, jeżeli przewiduje się zmianę miejsca w czasie trwania zgromadzenia, • i mię, nazwisko, data urodzenia, zdjęcie i adres przewodniczącego zgromadzenia. Gdy organizatorem jest inna osoba niż przewodniczący zgromadzenia, do zawiadomienia należy również dołączyć pisemną zgodę danej osoby na przekazanie jej obowiązków przewodniczącego, • planowane

środki zapewniające pokojowy przebieg manifestacji oraz wniosek skierowany do odpowiednich organów gminnych o zapewnienie ochrony policyjnej. W przypadku, gdy przewidywana liczba uczestników przekracza 500 osób lub, gdy istnieje niebezpieczeństwo naruszenia porządku publicznego, organ gminy ma obowiązek wydelegować swojego przedstawiciela.

12

Rozdział 1 • Dla nauczyciela

Zgodnie z art. 52 § 1 pkt 2 Kodeksu Wykroczeń: „ odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten kto zwołuje zgromadzenie bez wymaganego zawiadomienia albo przewodniczy takiemu zgromadzeniu lub zgromadzeniu zakazanemu.” (Źródło: ngo.pl) 5.3.3 Przepisy dotyczące interwencji w przestrzeni publicznej (wandalizm) - plakaty, reklamy, kampanie wyborcze, graffiti, vlepki a Obowiązek usunięcia plakatów wyborczych Zgodnie z art. 110 § 6 Kodeksu Wyborczego obowiązek usunięcia plakatów spoczywa na pełnomocnikach komitetów wyborczych i powinien być dopełniony w terminie do 30 dni od daty zakończenia wyborów.

Jeżeli plakaty wyborcze oraz nośniki ogłoszeniowe ustawione w celu prowadzenia kampanii nie zostaną usunięte w terminie przewidzianym w Kodeksie Wyborczym, wójt/ burmistrz/ prezydent miasta/ postanawia o ich usunięciu na koszt pełnomocnika wyborczego konkretnego komitetu wyborczego. b Reklama w miejscu publicznym Zgodnie z postanowieniami Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane i z Ustawy o Drogach Publicznych osoba chcąca umieścić reklamę w przestrzeni publicznej musi każdorazowo uzyskać zgodę właściciela lub zarządcy danego obiektu lub terenu oraz zgłosić zamiar zainstalowania nośnika reklamowego u starosty (lub prezydenta miasta na prawach powiatu) szczegółowo opisując jego parametry. Każda ingerencja w zabytkowy obiekt nawet taka jak powieszenie tablicy lub umieszczenie napisu wymaga zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków. c Vlepki, graffiti, szablony Vlepki, graffiti, szablony są nielegalne i za ich wykonanie grozi grzywna z tytułu art. 63a § 1 Kodeksu Karnego, który mówi o tym, że: „Kto umieszcza w miejscu publicznym do tego nieprzeznaczonym ogłoszenie, plakat, afisz, apel, ulotkę, napis lub rysunek albo wystawia je na widok publiczny w innym miejscu bez zgody zarządzającego tym miejscem, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.” Natomiast § 2 tego samego artykułu informuje: „W razie popełnienia wykroczenia można orzec przepadek przedmiotów stanowiących przedmiot wykroczenia oraz nawiązkę w wysokości do 1 500 złotych lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego”.

Aby zrobić legalne graffiti należy: • Uzyskać zgodę właściciela budynku (np. w formie uchwały wspólnoty mieszkaniowej, przedstawiając swój projekt i plan prac.

• Zdobyć zgodę plastyka miejskiego, składając wniosek o zaopiniowanie wykonania muralu.

• Jeżeli obiekt, na którym chcemy umieścić graffiti jest zabytkiem, musimy uzyskać pozwolenie od konserwatora zabytków na podejmowanie innych działań w obiekcie zabytkowym, składając wniosek wraz z projektem.

5.3.4 Ograniczenia wolności słowa i dyskryminacja w prawie polskim Konstytucja RP (Dz. U. 1997 nr 78, poz. 483 ze zm.): Art. 13 zakazuje istnienia partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową; Art. 32 wprowadza zakaz dyskryminacji rasowej stanowiąc, że wszyscy są wobec prawa równi, wszyscy mają prawo do jednakowego traktowania przez władze publiczne oraz że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Kodeks Karny: Art. 13.

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

13

Rozdział 1 • Dla nauczyciela

Art. 196.

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 256. §1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1.

Art. 257.

Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowościowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

W Polsce Kodeks Karny zabrania publicznego znieważania Prezydenta RP oraz innych konstytucyjnych organów RP. Przestępstwem jest również: • pomówienie

i zniesławienie, • publiczne

zaprzeczanie faktom zbrodni nazistowskich, komunistycznych oraz innych zbrodni przeciw pokojowi i ludzkości - tak zwany negacjonizm, • obraza

uczuć religijnych.

W Polsce wolność słowa jest ograniczona m.in. przez Konstytucję i Kodeks Karny. (Źródło: Wikipedia) 5.4 Reagowanie 3 Przemoc – jak reagować w przypadku napaści na osobę innej kultury?

Gdy jesteśmy świadkami przemocy werbalnej, napaści lub zagrożenia bezpieczeństwa i życia osoby innej kultury bezzwłocznie powinniśmy zawiadomić policję lub straż miejską. Napaść i przemoc motywowana nienawiścią są karalne z ww artykułów Kodeksu Karnego.

Monitorowanie przejawów przemocy na tle nienawiści wobec osoby innej kultury jest bardzo istotnym elementem przeciwdziałania takim zachowaniom. Informacje i rejestr tych incydentów prowadzi Stowarzyszenie Nomada, które dodatkowo udziela wsparcia psychologicznego i prawnego ofiarom. Wszelkie informacje dotyczące działalności Stowarzyszenia można znaleźć na stronie: http://sukurs.nomada.info.pl/ 3 Hejtstop – projekt dla tych, którzy chcą reagować na nienawistne bazgroły, rasistowskie napisy i gwiazdy Dawida na szubienicy Każdy, kto zauważy taki „hejt”, może zgłosić jego lokalizację przez stronę http://www.hejtstop.pl/. Zespół Hejtstop dopilnuje, aby Straż Miejska go usunęła lub zorganizuje akcję z lokalną młodzieżą, w ramach której zostanie on zamalowany.

14

Rozdział 2 Propozycje scenariuszy zajęć

Rozdział 2 • Propozycje scenariuszy zajęć

Zajęcia I

Prawo do demonstracji

3

Film i debata: Czym jest prawo do demonstracji?

Dyskusja w odniesieniu do przykładów realizacji prawa do demonstracji w przestrzeni publicznej o tym, jak prawo do demonstracji może wpływać na aranżowanie przestrzeni publicznej, z uwzględnieniem „architektury świadomości” jako czynnika determinującego przestrzeń publiczną: 1.

2.

3.

Przykłady: Działania ruchu Occupy Wall Street , miasteczka namiotowe, Majdan, protest pielęgniarek przed Sejmem RP, protest ekologów w Dolinie Rospudy; Masa krytyczna, protestacyjna blokada spacerowa, protesty w postaci łańcucha ludzi (np. protest organizacji ekologicznych przeciwko budowie kopalni odkrywkowej w Gubinie), Parking Day, Antyfutro, Otwarte Klatki, 1 z 30 (protest przeciwko przetrzymywaniu polskiego ekologa w rosyjskim więzieniu); Symbole demonstrujące określone wartości w przestrzeni publicznej ( „Tęcza” na Placu Zbawiciela w Warszawie, Krzyż Smoleński).

3.

Pytania pomocnicze do dyskusji: Czy wziąłbyś udział w demonstracji? Jeśli tak, to w jakiej?

Demonstracje legalne i nielegalne – czy obowiązujące przepisy ograniczają prawo do demonstracji i czy jest to do zaakceptowania?

Jak zalegalizować demonstrację we Wrocławiu?

3

Warsztaty dla uczniów:

1.

2.

 Potrzebne materiały: Papier w płachtach, taśma papierowa, kije do transparentów, farby, farby do twarzy, mazaki zmywalne.

Podzielcie klasę na 3 grupy. Każda grupa ma do wykonania 3 zadania.

Zadanie 1.  Potrzebne materiały: Wydruki mapy centrum miasta, kolorowe flamastry, taśma malarska.

------------------------------------11 listopada we Wrocławiu od kilku lat odbywają się 3 demonstracje w formie przemarszów 3 ugrupowań.

Każdego roku wpływają wnioski, które są przygotowane bezbłędnie. Jesteście urzędnikami i wiecie, że wnioski te składają ugrupowania o skrajnie różnych poglądach, musicie więc stworzyć 3 trasy przemarszu, z wyszczególnieniem godzinowym, w taki sposób, aby marsze manifestacyjne nie przecinały się, ale żeby również nikt nie poczuł się zlekceważony.

Przenieście na podłogę za pomocą taśmy klejącej trasy trzech przemarszów.

Zadanie 2.  Czas trwania: 15 minut ------------------------------------Podzielcie się na 3 grupy. Każdy z was jest uczestnikiem konkretnej demonstracji z zadania 1. Przygotujcie transparenty i przejdźcie wyznaczoną na podłodze trasą.

1.

2.

Zakończenie - podsumowanie i dyskusja: Opowiedzcie, jak czuliście się w roli demonstranta?

Co było dla Was ważne w trakcie demonstracji?

17

Rozdział 2 • Propozycje scenariuszy zajęć

Zajęcia II

Prawo do wyrażania opinii

3

Film i debata: Czym jest prawo do wyrażania opinii?

Dyskusja w odniesieniu do przykładów realizacji prawa do wyrażania opinii w przestrzeni publicznej.

1.

2.

3.

1.

2.

3.

4.

Przykłady: Bilboardy (np. Kampania Divers Virginity, kampania antyaborcyjna, seksistowskie reklamy wykorzystujące nagie kobiece ciało, kampanie wyborcze oczerniające kontrkandydatów); Napisy na murach (HWDP, Żydzi Won, I hate nazism); Okładki gazet (nagość, fotomontaże upokarzające konkretne osoby) •Pytania pomocnicze do dyskusji: Co oznacza dla ciebie prawo do wyrażania opinii w przestrzeni publicznej?

Czy prawo do wyrażania opinii jest tym samym, co wolność słowa?

Czy np. reklama komercyjna, społeczna, indywidualne wynajmowanie billboardów to wyrażanie opinii?

Nadruki na torbach, koszulkach, przypinki – hasła, symbole np. czaszki, nazwy zespołów, koszulki z marihuaną – co one przekazują?

Na tym etapie można zaproponować, by wstali uczniowie, którzy mają na sobie jakiś przekaz (medaliki, koszulki fanowskie, itp.), a następnie poprosić, by usiedli ci, którzy mają go na sobie świadomie. Z grupy stojących uczniów można poprosić o komentarz tych, których przekaz jest niejednoznaczny, kontrowersyjny, zaskakujący. To zadanie konfrontuje młodzież z omawianym tematem, przybliża i urealnia zagadnienie wyrażania własnego zdania i umieszczania przekazów w przestrzeni publicznej.

5. Czy graffiti, napisy na murach to wyraz wolności słowa czy dewastacją?

6. Gdzie jest granica między wolnością słowa a mową nienawiści?

7. Jaki jest cel takich przekazów, po co wnosimy swoje opinie do przestrzeni publicznej, nie rzadko je tam zostawiając jako jej element?

3

Warsztaty dla uczniów

 Potrzebne materiały: Skrzynka po owocach, na której można stanąć, megafon, pisaki do koszulek, białe kartki, markery.

Zadanie 1.

------------------------------------Wybierz 3 słowa mające według ciebie siłę przekazu generującego zmiany. Nadaj im rozgłos w przestrzeni publicznej, używając do tego celu takich środków (np. megafon, koszulka, napis na murze), które chciałbyś wykorzystać, żeby Twoje słowa / hasło pozostały w przestrzeni publicznej.

1.

2.

18

Zakończenie - podsumowanie i dyskusja: Jak myślisz – co się wydarzy, kiedy zostawisz wybrane przez ciebie słowa w widocznym miejscu?

Jak się czujesz w sytuacji, gdy chcesz wyrazić swoje zdanie?

Rozdział 2 • Propozycje scenariuszy zajęć

Zajęcia III

Wolność sumienia i wyznania

3

Film i debata: Czym jest wolność sumienia i wyznania?

Dyskusja w odniesieniu do przykładów realizacji prawa do wolności sumienia i wyznania w przestrzeni publicznej o tym, jak owe prawo może wpływać na aranżowanie tej przestrzeni, przybliżenie residential segregation jako efektu skrajnego braku takiej wolności.

1.

2.

3.

Przykłady: Budowle sakralne, kapliczki, krzyże przydrożne, symbole religijne w szkołach, krzyż w sejmie (np. krzyże pokutne lub krzyże stawiane w miejscu katastrof, wypadków); Procesja Bożego Ciała, muezin nawołujący wiernych do modlitwy, modlitwa muzułmanów zwróconych twarzą w stronę Mekki, pielgrzymki katolickie, korowód (harinam) Hare Kriszna; Miejsca kultu: świątynie, biały kamień w Mekce, itp., zamienianie miejsc kultu na miejsca społeczne np. kościoły protestanckie i katolickie na dyskoteki i mieszkania.

1.

2.

3.

4.

Pytania pomocnicze do dyskusji: Co oznacza dla Ciebie wolność sumienia i wyznania?

Czy w miejscach publicznych, poza miejscami kultu mamy prawo manifestować swoje symbole religijne?

Czy to jest w porządku, że muzułmanki zakrywają swoją twarz?

Czy pielgrzymi i procesje mają prawo korzystać z dróg publicznych często zmniejszając ich przepustowość dla samochodów?

3

Warsztaty dla uczniów

 Potrzebne materiały: Wydruki map miasta oraz kolorowe flamastry.

Zadanie 1.

------------------------------------Podzielcie klasę na 3 grupy. Niech każda grupa podzieli się jeszcze na przedstawicieli 4 religii.

Grupy mają za zadanie przedstawić odpowiedni plan na organizację życia mieszkańców i przekształcenie różnych budynków na obiekty niezbędne przedstawicielom różnych wyznań. Mogą to być kościoły albo obiekty innego typu takie jak magistrat, szpital, szkoła, itp. Część z tych budowli może będzie trzeba postawić od nowa, lokalizując je na niewykorzystanych działkach lub wyburzając istniejące budynki.

Uczniowie wcielają się tu w podwójną rolę: mieszkańca - obywatela oraz wyznawcy danej religii, muszą zatem zadbać ogólnie o wygodę obywateli oraz o współwyznawców.

1.

2.

3.

4.

Zakończenie - podsumowanie i dyskusja: Prezentacja każdego projektu; Jak radziliście sobie, aby osiągnąć porozumienie będące częścią procesu projektowania?

Czy braliście pod uwagę takie wyzwania jak gettoizacja, marginalizacja, gigantomania, promocja?

Czy zwracaliście uwagę na zagadnienie rozmieszczenia /ukrywania symboli?

19

Rozdział 2 • Propozycje scenariuszy zajęć

Zajęcia IV

Prawo do prywatności

3

Film i debata: Czym jest prawo do prywatności?

Dyskusja w odniesieniu do przykładów realizacji prawa do prywatności w przestrzeni publicznej o tym, jak może ono wpływać na aranżowanie tej przestrzeni.

1.

2.

3.

4.

Przykłady: Zachowania w przestrzeni publicznej, które można odebrać jako łamanie prywatności: picie piwa, palenie papierosów, całowanie się w miejscach publicznych, eksponowanie nagości lub bardzo swobodny/ kusy ubiór, słuchanie głośno muzyki, imprezy w plenerze, dłubanie w nosie, zębach, głośna rozmowa telefoniczna itp.; Sytuacje intymne: kupowanie podpasek, prezerwatyw, karmienie piersią w miejscach publicznych; Poruszanie się bez przepustek i identyfikatorów / korzystanie z przepustek i identyfikatorów; Blokowiska a prawo do prywatności (bliskość sąsiadów).

Pytania pomocnicze do dyskusji: Czym jest prywatność w przestrzeni publicznej i jak jest łamana?

3

Warsztaty dla uczniów:

 Potrzebne materiały: Kartki, długopisy, ołówki, kredki, flamastry, plastelina.

Podzielcie klasę na 3 grupy. Każda grupa przygotowuje 2 zadania.

Zadanie 1.

------------------------------------Zaprojektujcie etykietę/regulamin w 5 punktach dla przestrzeni zielonych (np. rozległego parku), który nie łamie prawa do prywatności.

Zadanie 2.

------------------------------------Stwórzcie koncepcję elementów przestrzennych, które mogłyby poprawić jakość prywatności mieszkańców w kwartale kamienicy/ blokowisku/podmiejskim osiedlu domków jednorodzinnych. Weźcie pod uwagę skalę mieszkania, aż po elementy przestrzenne w przestrzeni publicznej/półpublicznej kwartału/ blokowiska/osiedla domków.

20

Rozdział 2 • Propozycje scenariuszy zajęć

Zajęcia V

Wolność słowa drukowanego

3

Film i debata: Czym jest wolność słowa drukowanego?

Dyskusja w odniesieniu do przykładów realizacji prawa do wolności słowa drukowanego w przestrzeni publicznej o tym, jak może ono wpływać na aranżowanie tej przestrzeni.

1.

2.

3.

4.

5.

Przykłady: Telewizja, gazety, internet, radio; Wystawy / witryny, publikacje: tytuły książek, również kontrowersyjnych, okładki czasopism, pierwsze strony gazet; Plakaty wyborcze, kontrowersyjne reklamy społeczne, wystawy zewnętrzne o niewygodnej tematyce (żołnierze wyklęci, aborcja); Vlepki, rasistowskie hasła na murach, hejtowanie w sieci; Cenzura w krajach totalitarnych a procesy sądowe autorów, których książki noszą znamiona mowy nienawiści.

2.

Pytania pomocnicze do dyskusji: Czy zauważacie w otaczającej was przestrzeni komunikaty, które wzbudzają w was emocje? Jakie to komunikaty?

Czy istnieją granice wolności słowa drukowanego? Gdzie one przebiegają?

3

Warsztaty dla uczniów podsumowujące cały cykl, wiążące się z wolnością słowa

1.

 Potrzebne materiały: Papier, kolorowe artykuły piśmiennicze, powielacz (małe ksero, drukarka ze skanerem).

Zadanie 1.

------------------------------------Utwórzcie zespół redakcyjny, podzielcie się stanowiskami i zaprojektujcie zina o tematyce poruszającej funkcjonowanie 5 podstawowych praw w przestrzeni publicznej.

ZIN to rodzaj nieprofesjonalnego pisma tworzonego przez osobę bądź grupę osób, miłośników jakiejś dziedziny (np. muzyki, informatyki, literatury, fantastyki, gier fabularnych, ekologii, polityki), skierowanego do osób podzielających owe zainteresowania.

1.

2.

3.

Zakończenie - podsumowanie i dyskusja: Jak przebiegała wasza praca?

Co wam się podobało najbardziej, a co było największym problemem?

Czy chcielibyście, aby stworzony przez was magazyn trafił do innych uczniów? Dlaczego?

21

Rozdział 3 Omówienie odniesienia zajęć do podstawy programowej

Rozdział 3 • Omówienie odniesienia zajęć do podstawy programowej

Program edukacyjny „Ja, obywatel w wielokulturowej przestrzeni publicznej” nawiązuje do podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół ponadgimnazjalnych. W szczególności dotyczy on takich przedmiotów jak: wiedza o społeczeństwie (poziom podstawowy i rozszerzony), wiedza o kulturze oraz język polski (poziom podstawowy i rozszerzony). Podstawa Programowa Kształcenia Ogólnego dla Gimnazjów i Szkół Ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego mówi, że: „W procesie kształcenia ogólnego szkoła na III i IV etapie edukacyjnym kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a także postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji.”

Przygotowane w niniejszej publikacji propozycje zajęć nawiązują do ogólnych celów nauczania przedmiotu wiedza o społeczeństwie: „(…) Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli; wyraża własne zdanie w wybranych sprawach na różnych forach publicznych i uzasadnia je; jest otwarty na odmienne poglądy (…) Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania (…) Uczeń wyjaśnia podstawowe prawa człowieka, rozpoznaje przypadki ich naruszania i wie, jak można je chronić”. W rozszerzonym zakresie nauczania tego przedmiotu „Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat życia publicznego, krytycznie je analizuje, samodzielnie wyciąga wnioski; wyraża i uzasadnia własne zdanie w wybranych sprawach w formie ustnej i pisemnej na różnych forach publicznych; przedstawia i uzasadnia poglądy odmienne od własnych (…) rozpoznaje problemy w skali lokalnej, krajowej, europejskiej i globalnej oraz szuka ich rozwiązania; rozumie złożoność problemów społecznych i politycznych; dostrzega perspektywy różnych uczestników życia publicznego (…) Uczeń przedstawia związki między swoim życiem a sytuacją społeczności lokalnej, sytuacją Polski, Europy i świata; wyjaśnia złożoność zjawisk społecznych, politycznych, ekonomicznych i kulturowych; uwzględnia perspektywę globalną w interpretacji tych zjawisk”.

Tematyka filmów Free2Choose wykorzystywanych na zajęciach opiera się na Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i ochronie tych praw. Tym samym nawiązuje do treści nauczenia przedmiotu Wiedza o społeczeństwie w zagadnieniach dotyczących praw człowieka oraz ochrony praw i wolności i pokrywa się z przytoczonymi poniżej punktami Podstawy Programowej z przedmiotu WOS w zakresie podstawowym: V. Prawa człowieka Uczeń: 2. wymienia podstawowe prawa i wolności człowieka; wyjaśnia, co oznacza, że są one powszechne, przyrodzone i niezbywalne; 5. bierze udział w debacie klasowej, szkolnej lub internetowej na temat wolności słowa lub innych praw i wolności; 6. wyjaśnia, na czym polegają: prawo do prywatności, w tym do ochrony danych osobowych i prawa obywatela w kontaktach z mediami.

VI. Ochrona praw i wolności Uczeń: 4. przedstawia na przykładach działania podejmowane przez ludzi i organizacje pozarządowe broniące praw człowieka; w miarę swoich możliwości włącza się w wybrane działania (np. podpisuje apel, prowadzi zbiórkę darów); 5. rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się im oraz przedstawia możliwości zaangażowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji; 5. znajduje informacje o naruszaniu praw człowieka w wybranej dziedzinie (np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolność wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne) i projektuje działania, które mogą temu zaradzić.

Więcej powiązań znajdziemy w celach nauczania wiedzy o społeczeństwie w zakresie rozszerzonym. Dotyczą one m.in. zagadnień związanych z tematami : • Naród, ojczyzna i mniejszości narodowe: „Uczeń rozpoznaje przejawy ksenofobii, antysemityzmu, rasizmu i szowinizmu i uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się tym zjawiskom”.

25

Rozdział 3 • Omówienie odniesienia zajęć do podstawy programowej

• •

• •

Kultura i pluralizm kulturowy: „Uczeń rozróżnia tolerancję od akceptacji; ocenia ich znaczenie dla życia społecznego”.

Środki masowego przekazu: „Uczeń uzasadnia znaczenie niezależności i pluralizmu mediów; ocenia skutki ich ograniczania; (…) wyjaśnia, jakimi zasadami etycznymi powinny się kierować media i ocenia przykłady kontrowersyjnych działań dziennikarzy i mediów; (…) wyjaśnia, na czym polega zasada wolności słowa, i wskazuje na przypadki jej nadużycia”.

Prawa

człowieka: „Uczeń przedstawia argumenty na rzecz uniwersalności praw człowieka i analizuje zastrzeżenia formułowane przez jej przeciwników; (…) rozróżnia prawa i wolności osobiste, polityczne oraz ekonomiczne, społeczne i kulturalne”.

Ochrona

praw człowieka w Polsce: „Uczeń analizuje stan przestrzegania praw mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych”.

Należy przy tym wspomnieć, że we wskazówkach dotyczących realizacji przedmiotu wiedza o społeczeństwie zwrócono szczególną uwagę na kształtowanie u uczniów postaw tolerancji, zaangażowania w działania społeczne i obywatelskie, odpowiedzialności, wrażliwości społecznej, a także poczucia więzi ze wspólnotą (lokalną, narodową, europejską i globalną). Aby to umożliwić szkoła powinna zapewnić takie warunki, by uczniowie m.in.: • mieli dostęp do różnych źródeł informacji i różnych punktów widzenia, • wykorzystywali

zdobywane wiadomości i umiejętności obywatelskie w życiu codziennym, • brali udział w dyskusjach i debatach na forum klasy, szkoły i w innych sytuacjach społecznych, • pracowali

nad rozwiązywaniem wybranych problemów swego otoczenia i szerszych społeczności, • brali udział w życiu społeczności lokalnej, • nawiązywali

kontakty i współpracowali z organizacjami społecznymi i instytucjami publicznymi, • uczestniczyli w obywatelskich kampaniach i działaniach oraz korzystali z różnych form komunikowania się w sprawach publicznych, • budowali

swoje poczucie wartości i sprawstwa w życiu społecznym oraz zaufanie do innych.

Poprzez sposób realizacji zajęć (debaty) realizowane są także zagadnienia podstawy programowej dla szkół ponadgimnazjalnych z języka polskiego (poziom podstawowy). Głównie dotyczy to tworzenia wypowiedzi: „Uczeń publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (…), stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdając sobie sprawę z ich wartości i funkcji”. Treści omawiane podczas warsztatów dla licealistów możemy nawiązują także do wartości i oceniania: „Uczeń dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów”.

Tematyka zajęć nawiązuje również do podstaw programowych przedmiotu wiedza o kulturze, którego cele kształcenia wskazują m.in. na kształtowanie umiejętności ucznia w zakresie tworzenia wypowiedzi: „Uczeń tworzy wypowiedzi, celowo posługując się różnymi mediami (słowo mówione i pisane, obraz malarski, fotograficzny, filmowy, dźwięk, widowisko, środki multimedialne); aktywnie współtworzy kulturę lokalną (szkoły, dzielnicy, miejscowości)”. Z kolei w treściach nauczania przedmiotu z uwagi na specyfikę zajęć: „ Uczeń lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dzieła sztuki) w kontekście grup społecznych, w których są tworzone i odbierane (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, naród)”. Ponadto biorąc udział w debacie, uczeń-uczestnik zajęć „ (...) wypowiada się na temat wytworów kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowań, obyczajów, przedmiotów materialnych, dzieł sztuki)”.

Reasumując – treści omawiane podczas zajęć, a także specyfika ich przeprowadzania nawiązują do części zagadnień zawartych w podstawie programowej przedmiotów: wiedza o społeczeństwie, wiedza o kulturze oraz język polski realizowanych na podstawowym i rozszerzonym poziomie w III i IV etapie edukacyjnym.

Wszystkie wykorzystane cytaty pochodzą z Podstawy Programowej Kształcenia Ogólnego dla Gimnazjów i Szkół Ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Materiał ten jest załącznikiem do rozporządzania ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

26