Vosotros04 galego

Nº 4

CARA E CRUZ

PIANISTA E COMPOSITOR

NICO CASAL QUE SE FAI

NO ENSINO

NOS DEMAIS PAÍSES

CON MÁIS DUNHA LINGUA OFICIAL? (I)

TURISMO

Colabora connosco

http://galiciabilingue.es/gb/colabora/

INSTANTÁNEAS DE LA DESEMBOCADURA DEL ULLA

SÍMBOLOS INICIÁTICOS

NA CATEDRAL DE SANTIAGO

BÓS E XENEROSOS

ISABEL, NAI POR PARTIDA DOBLE IMAXES DA

NOSA HISTORIA PARA VOSOTROS… RECETAS, VAPORIZADOR CASERO, LABORES DE INVIERNO

BRILANDO CON LUZ PROPIA

CUESTIÓN

DE PRIORIDADES ¿QUIERES

RECIBIR

LA REVISTA

EN TU CASA?

A LINGUA

DELES

MARTA RIVERA DE LA CRUZ

JULIA MINGUILLÓN

A GRAN DAMA DA PINTURA GALEGA

INFORMACIÓN EN LA CONTRAPORTADA

Edición dixital en español e galego dispoñibles en www.galiciabilingue.es

Edita: Galicia Bilingüe Directora: Gloria Lago Deseño e maquetación: MRA Contacto: info@galiciabilingue.es Todos os dereitos reservados ISSN: 2254-3953 2

ÍNDICE

NICO CASAL. PIANISTA E COMPOSITOR Gloria Lago

04

JULIA MINGUILLÓN, A GRAN DAMA DA PINTURA GALEGA María Fidalgo Casares. Doctora en Historia del Arte

06

QUE SE FAI NO ENSINO NOS DEMAIS PAÍSES CON MÁIS DUNHA LINGUA OFICIAL? (I) José Manuel Pousada. Vicepresidente de Galicia Bilingüe

10

SÍMBOLOS INICIÁTICOS NA CATEDRAL DE SANTIAGO Alfonso de la Vega. Ingeniero y escritor

14

INSTANTÁNEAS DE LA DESEMBOCADURA DEL ULLA Texto y fotos MatRecio

20

MARTA RIVERA DE LA CRUZ. BRILANDO CON LUZ PROPIA Gloria Lago

28

CUESTIÓN DE PRIORIDADES Redacción

32

IMAXES DA NOSA HISTORIA. VISITA DO MINISTRO AUGUSTO GONZALEZ BESADA Á DEPUTACIÓN DE PONTEVEDRA Salvador Fernández de la Cigoña Fraga

35

BÓS E XENEROSOS. ISABEL, NAI POR PARTIDA DOBLE Begoña Folgar

36

A LINGUA DELES Andrés freire. Profesor de Lengua Española y Literatura

38

CARA E CRUZ Viaxe a ningures. Cisneros Xa queda pouco para chegar. Tartarín de Tarascón

40

PARA VOSOTROS...

42 3

Nico Casal

Pianista e compositor Gloria Lago

“Se queres algo e ves coa a idea de traballar, esforzarte, adaptarte e “sofrir” unha boa tempada, Londres pode aportarche moitísimas cousas a nivel profesional e persoal, que é o que estou experimentando nestes momentos” Querías ser arquitecto, pero finalmente decantácheste pola música e te convertiches en profesor. Recentemente dixeches que estabas compoñendo do bandas sonoras porque te decataches cuenta do seu su poder para emocionar e influir no que pensamos. Está claro que lo tuyo es crear y transmitir.

Creo que son los dos ámbitos donde más disfruto y más cómodo me siento. Durante mis estudios de piano en 4

Vigo disfrutaba mucho dando conciertos, transmitiendo mi visión de las ideas musicales que otros autores habían compuesto pero, poco a poco, empecé a sentir la necesidad de crear mis propias composiciones. La verdad es que el hecho de que haya acabado dedicándome a componer música para cine ha sido un cúmulo de casualidades. Sin querer, al principio me enganché porque estaba combinando dos grandes pasiones, el mundo de la música y la composición, con el mundo del cine y de la imagen.

Me imagino que dependerá de la época, ahora mismo estoy trabajando en una película y estos meses me absorbe casi todo el tiempo, pero también es cierto que estoy siempre moviéndome, contactando con gente, dándome a conocer, porque creo que es un mundo fascinante pero muy difícil en el que no puedes quedarte parado, ni esperando a que vengan siempre a llamarte.

¿Le dedicas más tiempo, a crear música o a intentar darla a conocer?

Muy importante, y desde hace un año existe una plataforma que se llama Círculo Creativo London, de la que formo parte, que por primera vez reúne a creativos españoles residentes en

La verdad es que es una buena pregunta que nunca me habían hecho.

¿Hay una comunidad española de gente joven en Londres?

Londres. Fotógrafos, diseñadores gráficos, arquitectos, directores, músicos... a este grupo y a sus organizadores les estaré eternamente agradecido porque, además de haber hecho en algunos casos muy buenas amistades, he conocido a gente muy buena con la he tenido la suerte de trabajar aquí en Londres.

Hace dos años combinabas tus estudios en la City University con tu trabajo de camarero, ahora tu nombre ya es conocido en el mundillo de la orquestación para el audiovisual. ¿ Conoces a más jóvenes en Londres que han fracasado o es mayor el número de los que han alcanzado su sueño.

Mi nombre espero que algún día sea conocido en el mundillo, pero de momento voy poco a poco pero con paso firme. La verdad es que en dos años y medio que llevo en esta ciudad he conocido a mucha gente que se ha ido.

No es una ciudad fácil en absoluto. Me imagino que como cualquier otra pero creo que en este caso más exagerado, siempre digo que Londres puede ser la ciudad que te desmoralice y te destruya o la que te relance y te haga sentir que es la mejor ciudad del mundo, y a veces tienes un poco de las dos caras en un mismo día. Todo es muy grande, va muy rápido, hay mucha gente, nadie descansa. Lo que está claro es que aquí, en ciertos ámbitos, como en este caso el mío, hay una industria de cine y musical muy potente. Es muy difícil acceder pero hay mucho trabajo y sobre todo mucho movimiento, por eso creo que si quieres algo y vienes con la idea de trabajar, esforzarte, adaptarte y “sufrir” una buena temporada, Londres puede aportarte muchísimas cosas a nivel profesional y personal, que es lo que estoy experimentando en estos momentos.

¿Crees que volverás algún día a instalarse en España?

No acostumbro a pensar mucho más allá de aquí a un año o dos, pero hoy por hoy creo que todavía tengo mucho que crecer y muchas cosas que hacer aquí. Aun así soy plenamente consciente de la calidad de vida que puedo tener en Galicia, donde vive mi familia, y también soy consciente de que estoy a dos horas de avión lo que facilita mucho las cosas. Eso sí, siempre que puedo me escapo unos días para recargar pilas.

Has declarado alguna vez que te gustaría hacer la banda sonora de una película de Clint Eastwood ¿qué tiene él que no tienen otros?

Me encantan películas como Gran Torino, Million Dollar Baby, Mystic River... y es curioso porque en la mayoría él mismo compone la banda sonora, a veces ayudado por su hijo, y creo que eso se nota. Cuando un director valora tanto la música y la tiene en cuenta desde el principio, creo que el resultado final tiene muchísima más calidad y funciona todo mucho mejor.

Tus alumnos dicen que has dejado huella en ellos, que eras un magnífico profesor ¿Añoras la enseñanza?

Ellos son los que han dejado huella en mi! Echo mucho de menos mis cinco años como profesor de piano en la Escuela Municipal de Vigo. Al estar tanto tiempo tuve la gran experiencia de ser profesor, dando clases individuales a niños con 7 u 8 años, que ya no eran tan niños cuando los dejé cinco años después. Siento que los conozco muy muy bien. Ver toda esa progresión y acompañarlos un poco mientras em-

pezaban a ser adolescentes fue genial, y si aún por encima mi labor era enseñarles a tocar el piano y que disfrutasen con la música, pues imagínate, era un trabajo perfecto. Tengo que decir que, tanto mi madre como mi padre son muy buenos profesores y sobre todo al principio, cuando empecé en la escuela con 21 años, fue un lujo tenerlos cerca para preguntarles y pedirles consejos. Hoy en día aquí en Londres después de dos años sin dar clases, ahora por fin tengo varios alumnos particulares de piano y, no es lo mismo que la escuela, pero sigo disfrutándolo.

¿Te ves de mayor en una casita frente al mar en Galicia?

Por supuesto, con un estudio de grabación y un piano mirando al mar, y si puede ser con vistas a las Cíes, mucho mejor. l

Nico Casal.

Santiago de Compostela. 28 años.

Grado Superior de Piano.

Master en City University, Londres.

Profesor en la Escuela Municipal de Música de Vigo. Camarero en Londres.

Premio internacional de bandas sonoras Jerry Goldsmith. Dos nominaciones para los premios Mestre Mateo y una para el Festival de Málaga.

Coautor de la orquestación para spots publicitarios de Guiness, Adidas, y de la Selección Española en el mundial de Brasil.

Desde hace dos años reside en Londres.

5

PINTURA

Julia Minguillón,

a gran dama da pintura galega

MARÍA FIDALGO CASARES Doutora en Historia da Arte

Escola de Doloriñas. 1941

Algún día recoñecerase á lucense Julia Minguillón como a gran dama da pintura galega e unha das figuras artísticas máis importantes do século XX. Julia Minguillón posuíu un extraordinario talento para a pintura, excelentes aptitudes para o debuxo e tratamento da cor, un estilo propio e definido, unha técnica impecable e unha sensibilidade paisaxística moi imbricada na identidade galega. Conseguiu desenvolver nun mundo de homes unha brillante traxectoria, co merecemento de ser a única muller na Historia en posesión dunha Medalla de Ouro da Exposición Nacional de Belas Artes e ser autora de “Escola de Doloriñas” unha das obras máis paradigmáticas da Historia de Galicia.

Aínda que lle sobran méritos, a súa figura foi inxustamente esquecida entre os consagrados da pintura galega e a día de hoxe non goza da estima merecida na cultura oficial.

6

Moitos con moito menos son reverenciados. Paradoxalmente, nin sequera lle beneficiou a súa condición de muller, malia o interese sociolóxico que suscitan aquelas mulleres profesionais que antano destacaron en tradicionais ámbitos masculinos.

Varios motivos xustifican o seu “ostracismo”. Por un lado, a contundente razón de ter sido “unha muller normal”, que xamais mostrou actitudes contestatarias nin se significou politicamente. Viviu como unha discreta muller adaptada ao tempo e ambiente que lle tocou vivir, dedicándose á pintura e a seguir ao seu home na súa carreira xornalística.

Ter nacido en Lugo ao mesmo tempo que Maruja Mallo, ( Viveiro 1902) coa que coincidiu en San Fernando, prexudicou o seu recoñecemento en Galicia. Era antinatura a comparativa persoal e pictórica coa arrebatada surrealista, relacionada coa esquerda radical, brillantes amantes varios como Alberti ou Miguel Hernández, contestataria e rebelde, que adoitaba pasear nua baixo un abrigo de lince e que seduciu incondicionalmente á intelectualidade galega. Fronte a ela Minguillón era un personaxe anódino, chegando a etiquetarse o seu estilo despectivamente como “estética da felicidade”. A súa única excentricidade coñecida foi querer enterrar nunha tumba xunto ao mar ao seu fiel can Tyla.

En relación á arte galega e os seus afectos, é particularmente sangrante (¿xa?) que Julia Minguillón, galega de nacemento, sentimento e exercicio, dedicou gran parte da súa obra a dignificar a terra que a viu nacer, mentres que a vinculación de Maruja Mallo, con Galicia, á parte do seu nacemento e pagarlle os estudos, temática e emocionalmente foi case inexistente.

Outro motivo que relegou a Julia Minguillón e a outros tantos que aínda esperan o seu recoñecemento foi o de

ter optado polo academicismo como razón de ser da súa pintura, aínda que iso non a convertese en absoluto nunha artista rancia, encorsetada ou carente de modernidade. Críticos pouco informados considerárona unha pintora encadrada na estética do réxime, o que é un craso erro, xa que non só non tivo apoio institucional, senón que a crua realidade é que o relegamento dos clásicos, en prol daqueles que se decantaron por linguaxes vangardistas se xerou moi poucos anos despois de comezar a ditadura, exactamente a fins dos anos 40 no que o franquismo comezou a recuperar a figuras republicanas como Picasso ou Zabaleta e a apostar por pintores de vangarda como Tapies, Saura e mesmo por outros artistas de escasa valía técnica que non vacilaron en colaborar na proxección de modernidade que o réxime quería dar en Europa para impulsar as súas carreiras. De feito, os premios da Bienal Hispanoamericana de 1951, o evento artístico máis importante do seu tempo, concedéronse aos vangardistas, a moitos polo mero feito de selo, con grave afronta para excelentes pintores de oficio. Tanto é así que a indignación levou ao ferrolán Sotomayor, para moitos, o mellor pintor galego de todos os tempos, a facer o enxeñoso manifesto ao Colexio de Psiquiatras, no que pedía confirmación das similitudes entre as obras presentadas e as obras de perturbados.

A fonte

Julia Minguillón naceu en Lugo o 17 de xullo de 1906 filla de Emilia Iglesias, de familia moi arraigada na cidade e de Federico Minguillón, que posuía unha botica en Vilanova de Lourenzá onde transcorreron os primeiros anos da artista. Rilke dicía que na infancia está a patria do home e nesta infancia, en plena Galicia profunda e labrega, creceu convivindo coas esencias máis puras e profundas de Galicia que segundo os teóricos do Rexurdimento subxacen no mundo rural. Estes anos marcarían a súa personalidade e a súa forma única de concibir a paisaxe, o máis valorado da súa produción.

Dende os 9 ata os 17 anos estuda en Burgos e Valladolid, o que condicionará o seu futuro como artista xa que foi sometida polo resto das alumnas a constantes burlas debido ao seu acento galego. Consolábase realizando excelentes caricaturas das súas compañeiras. Isto desenvolveu o seu talento natural para o retrato que a impulsaría a recibir as súas primeiras clases de pintura.

Os anos en Castela estarán marcados por unha intensa nostalxia e unhas ganas inmensas de volver á súa Galicia natal. A volta a Lugo prodúcese en 1923 con 17 anos idade na que ingresa na Escola de Artes e Oficios. E sorprende a propios e estraños, expoñendo nun escaparate da cidade un excelente retrato de Cascarilla, un coñecido vendedor de xornais. A Deputación de Lugo decidiu outorgarlle unha bolsa na Academia de Belas Artes de San Fernando, na que se licenciaría. Sinalar que a bolsa anterior da Deputación de Lugo fora outorgada a Maruja Mallo, curiosamente dous mulleres, e as Deputacións non eran moi xenerosas á hora de conceder estas bolsas, para as que había que pasar férreos tribunais de adxudicación. Pintores hoxe consagrados como Laxeiro, ou Sucasas non o conseguiron.

Julia Minguillón no ano 1934, obtería o seu primeiro gran trofeo: terceira medalla na Exposición Nacional cunha obra relixiosa que asombrou á crítica que coincidiría en valorala como a mellor do certame e mesmo apuntaría que non se lle concedeu o primeiro premio só por ser unha principiante. Este cadro cativaría o propio Zuloaga e sería exposto en diversas cidades estadounidenses.

Co estalido da guerra civil Julia refúxiase en Lourenzá, onde permanece ata decembro de 1939, data na que se casa co xornalista e escritor Francisco Leal Insua, xefe de redacción de “El Progreso”, futuro director del “Faro de Vigo” e “Mundo Hispánico”. A Lourenzá volverá tamén pouco despois a recuperarse da perda do seu primeiro e único fillo nonato e será cando xerará a súa magna obra. A monumental “Escola de Doloriñas”, a súa pintura máis representativa, pola que consegue a primeira medalla na Exposición Nacional de Belas Artes de 1941, converténdoa como dixemos na única 7

La niña y la mariposa 1956

muller da Historia en conseguir o prestixioso galardón ao que aspiraron a maioría dos artistas españois ao longo do século. O cadro traspasou as fronteiras dunha Europa en plena contenda bélica e expúxose en Berlín e na Bienal de Venecia, en 1942. Converterase, xunto aos cadros de Sotomayor, nun dos máis emblemáticos da cultura galega.

Os destinos profesionais do seu marido irán marcando o seu periplo vital: Vigo, Santiago, tempadas en París, Guatemala, e finalmente Madrid, onde residiu dende 1961 ata a súa morte por linfosarcoma con 59 anos.

Aínda que evitaba as exposicións individuais, a súa actividade pictórica foi moi intensa, con colectivas en Madrid, París, Nova York, San Francisco, Londres, Berlín, México e Buenos Aires- esta última xunto a Laxeiro e Colmeiro-, retratos de encargo e galardóns varios como o premio do Círculo de Belas Artes en 1948 coa súa ambiciosa obra “Xuventude” que retrata once mozas reunidas á hora do baño.

Ese mesmo ano é obxecto dunha homenaxe na que a avalan entre outros galegos ilustres, os gravadores Castro Gil e Prieto Nespereira, Pimentel e Vicente Risco, un dos tótems da galeguidade, que a recoñecen de forma unánime como grande artista galega. Como colofón é elixida membro da Real Academia Galega.

Julia desexaba con fervor alcanzar a Medalla de Honra Nacional de Belas Artes, pero viu frustradas as súas aspi8

racións continuamente, non tanto pola súa condición de muller, senón sobre todo ensombrecida polo triunfo dos vangardistas. Tras un ano de terrible enfermidade, mentres as súas forzas llo permitiron, continuou pintado ata o seu falecemento en agosto de 1965. Puido rematar a súa última obra: “Agonía”. Plasma a crucifixión dun Cristo imberbe en posición serpentinata con catro acompañantes ao pé da cruz que transmiten a grandeza e sinxeleza (¿de?) Zurbarán, tal vez anticipándose ao seu encontro co Deus no que sempre creu. Enterrada en Madrid, o seu marido, Francisco Leal, promoveu unha intensa campaña para que repousase na sala capitular do Museo de Lugo. Lamentablemente non o conseguiu.

Julia Minguillón cultivou os xéneros do retrato, paisaxe, bodegón, escenas costumistas, alegoría e temas relixiosos.

Apostaba por formatos de enorme magnitude nos que exhibiu o seu absoluto dominio da técnica e a súa mestría como moi poucos lograrían na arte galega.

Os seus retratos, cun claro protagonismo feminino, e sobre todo os dos seus máis achegados reflicten o encanto do cotián, coa descrición poética do seu propio ámbito. Algúns deles exploran unha tendencia primitivista, como “A nena e a bolboreta”, ou abertamente cubista como “A Virxe do Aire. As súas representacións de figuras rozan a perfección aínda en difíciles composicións, con alardes de escorzos conseguindo sempre elegancia e equilibrio. A súa elección polo punto de vista elevado confírelle a estas obras certo carácter épico dunha plasticidade visual indescritible.

As súas apreciadas escenas urbanas mostran a súa preocupación pola arquitectura das formas chegando a un claro neocubismo. As súas paisaxes do mundo rural entroncan con “Os novos” e aqueles artistas que fixeron da identidade a súa razón de ser. Nas súas naturezas galegas desborda a pegada do sentido, do auténtico, cun lirismo desbordante, onde se decanta por gamas máis cálidas e pinceladas con veladuras moi logradas. Curiosamente cando se fala de pintores identitarios xamais se lle nomea.

“Escola de Doloriñas” Este monumental cadro de case 5 metros cadrados, foi elixido entre medio millar de obras como o gañador do Premio Nacional de Belas Artes e segundo recolle a crítica “Gustou a Capulettos e a Montescos”. Tras un periplo por salas europeas, españolas e americanas este cadro permaneceu en Sevilla ata 1962 ano en que se trasladou ao Museo Provincial de Lugo.

Representa á mestra Dolores Chaves,”Doloriñas” na súa tarefa docente rodeada dunha ducia de alumnos da Galicia

rural de diferentes idades. É un espazo de reducidas dimensións. Ao fondo, unha ventá deixa enxergar os montes circundantes da aldea de Vilapol. A paisaxe modulada en tres gamas tonais acusa o lirismo inherente ás paisaxes de Minguillón, moi imbuído de saudade ou pura melancolía.

De ambiciosa combinación en aspa, grupos de figuras articúlanse en triángulos en torno á mestra e un alumno de pé equilibra a composición. Están retratados dende un punto de vista elevado, e a definición do espazo roza a xenialidade, xa que o constrúe cunhas liñas básicas, case imperceptibles, e nun alarde técnico o articula recollendo os infinitos matices dunha soa cor, a cor da terra. Minguillón aposta para resaltar a realidade pola austeridade, tanto no soporte, pintado directamente sobre unhas sinxelas táboas contrachapado, coma pola gama cromática elixida, case monocroma a base de terras, grises cinsentos e verdes, cunha pincelada moi pouco empastada que deixa enxergar case con rudeza as vetas da madeira. Cun debuxo case insuperable, a luz modela un conxunto exquisito de retratos individuais dándolles unha corporeidade escultórica en mans e cabezas. Non por iso perden un ápice de delicadeza.

Contan os habitantes do lugar que no outono de 1940, Julia Minguillón durante un paseo descubriu a escena escolar e quedo marabillada. Cos sentimentos a flor de pel, xa que acababa de perder o seu primeiro e único fillo, comezou a obra na propia escola que concluiría o ano seguinte no seu estudo. Aqueles nenos de entón recordan que por cada sesión de pousado Julia lles daba tres galletas, que naqueles tempos de escaseza se daban por ben pagados. Aínda que era unha escola de pagamento, na que se cobraba unha peseta ao mes, podíase pagar en especie como leña, patacas, bolos de pan ou mesmo en traballo e algúns pais obtiñan para a mestra.

Hai que resaltar o valor etnográfico da escena, xa que é un dos escasos vestixios das escolas típicas “de ferrado” así denominadas porque en orixe se pagaba un ferrado anual de centeo, millo ou trigo pola escolarización de cada neno.

E aínda que se critica a falta de autenticidade da escena, xa que aparecen vestidos coas mellores indumentarias que a súa modestia permitía, en absoluto é unha escena idealizada, senón que destila unha profunda emoción e unha depurada humanidade, conseguida por esa austeridade exacerbada, case ascética que desborda o naturalismo e transmite unha intensa carga de sentimentos. Os zocos embarrados dos pequenos conmoven fondamente a entraña do espectador.

Pasarán décadas e décadas, os críticos desaparecerán e os pintores hoxe en voga serán esquecidos, pero Doloriñas e os seus rapaciños de Lourenzá, a súa amada aldea lucense,

seguirán vivos. Xeracións futuras seguirán considerando a escena da modesta escola coa mesma emoción coa que foi pintada.

Julia Minguillón, artista inconmensurable, concedeulles a inmortalidade, o don máis xenuíno e auténtico da obra de arte, convertendo “Escola de Doloriñas” nunha obra eterna e intemporal que formará parte do Patrimonio artístico e etnográfico de Galicia polos séculos dos séculos. l

Tyla y yo

9

Que se fai

no ensino nos demais países

con máis dunha lingua oficial? (I)

José Manuel Pousada. Vicepresidente de Galicia Bilingüe e profesor de Física e Química

En anteriores artigos referinme de maneira sucinta ás políticas minado esforzo, desde el punto de vista pedagóxico; a saber: lingüísticas que se aplican no ámbito do ensino notros países b.1) Acadar un menor grao de aprendizaxe na materia en nos que existen dous ou máis comunidades lingüísticas for- cuestión. madas por nacionais, caso no que adoita recoñecerse coma b.2) Acadar un menor dominio da súa lingua, especialmente oficiais as respectivas linguas, se a comunidade lingüística no rexistro culto da mesma e sobre todo no ámbito do léxico correspondente constitúe unha apreciable proporción da e das construccións lóxicas específicos da materia estudada. poboación. Chegou o momento de abordar con maior de- Por que, entón, vai preferir un neno – ou os seus pais, que talle este ámbito dos dereitos lingüísticos, aínda que temo tutelan os seus dereitos - recibir o ensino dunha materia que non bastará cunha primeira entrega, senón que será ne- nunha lingua diferente da súa? Só se me ocorre unha razón: cesaria unha segunda. Neste artigo deixaremos patente que porque ten interese en aprender especialmente ben a lingua España é un caso anómalo sen parangón no mundo civilizado de inmersión, xa que, tamén semella evidente que, agás en e iso é debido, fundamentalmente, a que, polo casos excepcionaiss, canto máis materias reciba menos implícitamente, asumiuse o paradigma un alumno nunha lingua diferente da súa, mellor España é un falaz e radicalmente incompatible cun réxime competencia terá naquela. Por que cren vostedes caso anómalo democrático, de que as linguas son os suxeitos que hai moitas persoas no mundo que se somesen parangón dlos dereitos lingüísticos, de xeito que os podeten a inmersión nunha lingua coma o inglés e non no mundo res públicos están “lexitimados”, é un dicir, para en linguas moi pouco faladas no mundo? civilizado pór aos cidadáns ao servizo da conservación ou Pasemos, pois, para demostrar que o que aconteo fomento do uso dunha determinada lingua, con especial fixación, por motivos obvios, na escola. Únase a isto o repugnante adoutrinamiento impune de carácter nacionalista organicista, cando non inducido pola Administración, sufrido por moitos nenos, que intenta facerlles ver que o ser verdadeiramente, por exemplo, galego, está vinculado a asumir como lingua propia o galego, algo que non deixa de ser unha forma de racismo.

Non estaría de máis, para continuar, recordar algunhas cousas que non son opinables: a) Como mellor e máis rapidamente aprende un alumno unha determinada materia non lingüística é recibindo o seu ensino ns sús lingua materna. Isto non é que sexa evidente, senón que é axiomático. b) Obrigar a un alumno a recibir o ensino nunha lingua diferente da súa, o que tecnicamente denomínase inmersión, supón para el un dobre custe de oportunidade, para un deter10

ce nalgunhas partes de España é unha auténtica anomalía sen a menor razón que a xustifique ou lexitime, a facer unha análise das políticas aplicadas noutros países, comezando por cinco europeos que ratificaron a Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias (CELRM) nunohs trrmos similares aos de España respecto ás linguas regionais cooficiais.

Comecemos por aclarar que a CELRM non é un tratado ao uso, xa que, á hora de ratificalo, que é algo voluntario e non facelo non carrexa sanción algunha, permítese a cada país que elixa, entre un catálogo, que grao de compromiso desexa adquirir á hora de que os falantes de linguas que nese país teñen carácter de rexionais ou minoritarias gocen de certos dereitos ao relacionarense coa Administración e ao recibiren os servizos públicos, con especial incidencia no ensino, na súa lingua.

España ratificou a Carta en 2001, e no que se refire ao ensino adquiriu os compromisos máis esixentes: dereito a recibir

todo o ensino na lingua rexional cooficial por parte dos alumnos cuxos pais así o desexen. Insisto, por parte dos alumnos cuxos pais así o desexen, porque neste punto é onde manipulan sen recato e sen parar os ámbitos nacionalistas, dando a entender que a Carta obriga a que, nol caso de Galicia por exemplo, todos os alumnos teñen que recibir todo (ou case que todo) o ensino en galego. Menten descaradamente. É máis, a Carta nin sequera esixe que se obrigue aos non falantes da lingua rexional residentes no territorio onde esta se fala a estudala de maneira obrigatoria (o artigo 7.1.g da Carta é moi claro ao respecto).

Temos que recordar, ademais, que nin sequera o TC atreveuse na súa, chea de despropósitos xurídicos, STC 337/1994, a avalar coma constitucional que se poida obrigar a todos os alumnos a recibir todo o ensino na lingua rexional cooficial.

Chegados a este punto, e dado o establecido nol FX 1 da STC 137/1986, temo que a única maneira de que en España se cumpran os compromisos adquiridos ao ratificar a CELRM – e que son dereito interno, segundo o artigo 96.1 da CE – é implantar un modelo de libre elección de lingua no ensino onde existan dúas linguas cooficiais (tres no caso do val de Arán). E isto é así, por moito que tribunais e asesores gubernamentais se empeñen en cortar, de xeito malicioso e interesado, as citas da STC 137/1986, tomándonos a todos por, non xa analfabetos xurídicos, senón por analfabetos funcionais ou algo peor.

Cúmprense en Galicia os compromisos adquiridos por parte de España ao ratificar a CELRM? Por suposto que non, como denuncia nos seus informes o Consello de Europa, aínda que a Xunta se empeñe no propio Decreto 79/2010 en dar a entender o contrario. Ten que haber en Galicia un ensino para todos os alumnos no que o galego sexa a única, ou case que a única, lingua vehicular para cumprir tales compromisos, como se afirma desde certos sectores? Por suposto que non, como xa dixen antes; e para comprobar quen mente e quen non, convídoos a que lean os informes emitidos poos Comités de Expertos do Consello de Europa referidos á aplicación da Carta en España, que son tres ata agora. Os dos anos 2005, 2008 e 2011. En concreto, basta con ler o parágrafo 484 do informe de 2005, referido ao modelo vasco de libre elección, sobre o papel, entre tres vías; o parágrafo 1035 do informe de 2008, referido ao caso concreto de Galicia; e xa máis recentemente, os parágrafos 256, 257 e 953 do informe de 2011, referido especificamente a Galicia el último deles, e curiosamente, o 257 fai a mesma interpretación que eu das sentenzas do TC á hora da súa compatibilidade co cumprimento dos compromisos adquiridos. Os informes pódense consultar no seguinte enlace: http://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/Report/

Entremos na análise prometido dos cinco países que ratificaron a Carta respecto a determinadas linguas en términos semellantes aos de España respecto ás linguas rexionales cooficiais:

a) Finlandia respecto ao sueco.

Mapa lingüístico de Finlandia Unilingües en finés Bilingües con finés como lingua maioritaria e sueco como minoritaria Bilingües con sueco como lingua maioritaria e finés como minoritaria Unilingües en sueco.

Bilingües con finés como lingua maioritaria e sami como minoritaria

O sueco é oficial en toda Finlandia. Isto sorprende se se ten en conta que os suecófonos son menos do 6 % da poboación finlandesa e están concentrados na parte sudoccidental do país. Esta singularidade “finlandesa” (o normal sería, seguindo os criterios dos demais países, que o sueco fose oficial só nas rexións onde hai apreciable poboación suecófona) explícase porque Finlandia estivo baixo dominio sueco durante nada menos que uns 700 anos, e a única lingua “oficial”, de facto polo menos, durante ese período (e aínda durante os 50 primeiros anos de soberanía rusa) usada foi o sueco (a salvo de que se utilizase o latín, xa que o primeiro libro en sueco foi escrito a finais do século XV) . Únase a isto que Finlandia ten 5,3 millóns de habitantes, que Suecia é un dos seus veciños e ten 9,5 millóns, e que o coñecemento do sueco permite unha aceptable comunicación cos falantes doutras linguas coma o danés ou o noruegués (nas súas dúas variantes), ademais de facilitar o coñecemento do alemán e calquera outra lingua xermánica; por outra banda, o finés é unha lingua só emparentada cercanamente co estonio (1,1 millón de falantes) e Estonia non ten sido nin durante 50 anos un país independente.

Dito o anterior, convén facer notar que a oficialidade do sueco en toda Finlandia é relativa e, en todo caso, redúcese aos organismos de carácter “estatal”. Que quere dicir isto? Pois que a prestación de servizos como o ensino é competencia dos municipios e para que as dúas linguas sexan oficiais nun municipio necesítase que a menos falada sexa polo menos a do 8 % dos habitantes ou un número absoluto de 3.000. Só, en principio, nestes municipios “bilingües” garántese (nos unilingües esixese un mínimo de 18 alumnos para a lingua non oficial no municipio) o dereito dos pais a elixir a lingua vehicular, estudándose a outra como materia obrigatoria. Por suposto que Finlandia é felicitada polo Consello de Europa por cumprir de maneira moi satisfactoria os compromisos adquiridos.

11

Quiro destacar que desde hai uns anos tomou corpo un movemento, Pois Pakkoruotsi, que esixe que o sueco non sexa obrigatorio nas rexións nas que non se fala, xa que os afectados prefiren dedicar a correspondiente carga horaria a estudar linguas estranxeiras moi faladas e de maior interese para os alumnos no seu proxecto de vida. Lóxico, por outra banda.

d) Eslovaquia respecto ao húngaro.

Hungarófonos en Eslovaquia (2011) 50-100% 10-50% 0-10%

b) Reino Unido respecto ao galés.

Porcentaxes de falantes de galés 62.5%+ 50-62.5% 37.5-50% 25-37.5% 12.5-25% 0-12.5%

En Gales teñen carácter oficial o galés e o inglés e na esoela os pais poden optar entre un ensino en galés, un ensino en inglés ou un no que ambas as dúas linguas se empregan coma vehiculares. Todo está suxeito á existencia dunha demanda limiar. Arredor dn 25 % dos alumnos reciben o ensino total ou parcialmente en galés e o resto prefire o inglés, aumentando a preferencia por esta lingua a medida que se avanza nos cursos. Ambas as dúas linguas son materias de estudo obrigatorias. Nos informes do Consello de Europa lóubase o modelo de Gales.

O húngaro é falado nunha parte de Eslovaquia e, aínda que non goza de recoñecemento de oficialidade, a ratificación da CELRM recoñece o dereito dos que así o desexen a recibir todo ou parte do ensino en húngaro. Aquí o dereito está condicionado a que os hungarófonos sexan polo menos o 25 % da poboación da zona. As únicas obxeccións que formilan os informes do Consello de Europa refírense a que algúns alumnos de vilas pequenas teñen que desprazarse moitos quilómetros para exercer o dereito a estudar en húngaro ou teñen que facelo en aulas creadas dentro dun centro eslovacófono.

e) Romanía respecto ao alemán e ao húngaro.

Xermanófonos e hungarófonos en Romanía 40-50% 30-40% 20-30% 10-20% 0-10% a: 1-10% b: 1% c: 0%

c) Eslovenia respecto ao italiano.

Mapa lingüístico de Eslovenia Uns 4.000 eslovenos ten italiano como lingua materna na parte eslovena de Istria.

O italiano ten carácter de lingua rexional oficial nunha pequena parte de Eslovenia fronteiriza con Italia. Nesta rexión os pais teñen dereito a elixir en que lingua reciben o ensino os seus fillos. Os que elixan esloveno han cursar un par de horas semanais de italiano, o cal provoca eloxios nos informes do Consello de Europa á hora de avaliar o cumprimiento por Eslovenia dos compromisos adquiridos.

12

84.8%

20%

80%

10%

50%

5%

30%

0.1%

Nalgunhas partes de Romanía existen, entroutras, comunidades lingüísticas xermanófonas e hungarófonas. Alemán e húngaro só teñen certo recoñecemento de oficialidade a nivel local; pero no ámbito do ensino os compromisos adquiridos supoñen o recoñecemento do dereito a recibir o ensino en alemán ou en húngaro aos que así o desexen, sempre e cando haxa unha demanda razoable. No caso de elixir la ensino nunha destas linguas, tense que estudar a fondo o romanés como materia.

Cumpliría España os seus compromisos onde hai linguas rexionais cooficiais se se aplicasen as propostas de Galicia Bilingüe?

Por suposto que si, e quen o negue mente ou non sabe de que fala. España sería mesmo felicitada nos informes de dito Consello. E tamén cumpriría coa Resolución (unha especie de recomendación) do Parlamento Europeo, de 11 de setembro de 2013, sobre as linguas europeas ameazadas de desaparición e a diversidade lingüística na Unión Europea.

Como xa dixen anteriormente, estes datos poden comprobarse sen máis que consultar os diferentes informes do Consello de Europa para os respectivos países, dispoñibles no enlace que proporcionei máis arriba.

Como aíndaa queda espazo, gustaríame analizar o modelo irlandés. En Irlanda hai dúas linguas oficiais en todo o territorio, agás nos Gaeltacht (unhas pequenas áreas onde só é oficial o irlandés),ol inglés e o irlandés, sendo esta a lingua materna de non máis do 5 % dos irlandeses, sen que iso signifique, en absoluto, que os que teñan como súa o inglés sexan menos ou peores irlandeses. De feito, os mellores escritores irlandeses, e son moitos e moi bos, escribiron en inglés, coma os mellores escritores galegos, empezando por Valle-Inclán, escribiron en español.

lingua oficial reciben o ensino os seus fillos. En primaria a inmensa maioría elixe o cantonés, por ser a lingua materna de case que o 90 % da poboación, pero en secundaria o 75 % elixe o inglés, e o goberno tivo que recuar, ante as protestas dos pais, cando intentou que estudasen en cantonés os que preferían facelo en inglés, lingua materna de menos do 4 % da poboación (e temo que non elixirían estudar en tagalo, aínda que tamén hai unha minoría tagalófona e iso se permitise). Xa ven.

O caso noruegués ten o seu morbo porque alí tamén “cocen fabas” e prodúcense “roces lingüísticos”. Hai dous idiomas noruegueses, máis ben dúas variantes do mesmo idioma (o bokmål e o nynorsk), cuxa similitude é comparable á que hai entre o galego e o español. Pois ben, nos municipios neutros (lingüísticamente) son os pais os que, en referéndum, elixen que variante se emprega no ensino (segundo o noso “brillante” TSXG, os poderes públicos están abdicando gravemente do seu deber de elaborar unha “programación xeral” do ensino e, a todo isto, Noruega está mellor clasificada que España en PISA).

Mapa das formas oficiais de Distribución dos territorios denominados “Gaeltacht”.

En Irlanda existe o derecho a elixiir a lingua vehicular no ensino e unha aplastante maioría do 95 % elixe ensino en inglés. Ademais, desde hai uns anos, xurdiu un movemento, entre cuxos partidarios está o actual primeiro ministro, Enda Kenny, para pedir que o irlandés deixe de ser materia obrigatoria en Bacharelato. Supoño que só os fanáticos de sempre farán acusacións de irlandofobia (o malo con Enda Kenny é que, polo visto, resulta ter unha moi alta competencia en irlandés) aos integrantes deste movemento. E non é que os que o integran non queiran aprender máis idiomas có inglés, non; simplemente alegan que o tempo e o esforzo dedicado a aprender irlandés poderían dedicalo a aprender linguas estranxeiras moi faladas no mundo.

Lembran o movemento Pois Pakkoruotsi de Finlandia?

Para dar un toque “exótico”, trasladarémonos a Hong Kong, moi bien clasificado en PISA. Alí hai dúas lenguas oficiais, inglés e chinés (o cantonés no ámbito oral e o mandarín no escrito, algo curioso). Pois os país teñen dereito a elixir en que

noruegués nos municipios: bokmål en laranxa, nynorsk en azul e neutros en gris.

Nunha segunda entrega gustaríame analizar os modelos lingüísticos no ensino doutros países, algúns deles moi ben clasificados nos informes PISA, como os casos de Italia (Alto Adige), Hungría, Singapur, Ucraína e, con especial atención, os de Canadá (moi especialmente o caso de Quebec), Bélxica, Suíza e Luxemburgo, xa que estes catro últimos adoitan ser exemplos citados de xeito tramposo, falseando a realidade ou ocultando datos, polos sectores defensores dos modelos que padecemos en España. E se o espazo o permite, ata podemos referirnos a algúns países africanos, resaltando o caso da República Surafricana e o modelo alí implantado por Nelson Mandela, quen, segundo os criterios dos “nosos” nacionalistas era un “perigoso” “segregacionista”, ¡Pobre “Madiba”!, e rematar nas antípodas, en Nova Zelandia. Pero iso será noutro artigo. l

13

HISTORIA

Símbolos iniciáticos na

Catedral de Santiago

“Hai razóns que nos poden” (Filolao) ALFONSO DE LA VEGA. Enxeñeiro e escritor

Nun dos seus ensaios Proust especulaba coa morte das catedrais derivada do paso do tempo e da suposta extinción do Catolicismo. Agás para algúns poucos sabios investigadores de rituais, liturxias e significados, as catedrais serían para a sociedade de tal época monumentos inintelixibles. Moito máis aínda que o Partenón para nós onde xa non mora Atenea a bela deusa de ollos glaucos, da oliveira e a curuxa, símbolos da sabedoría, a harmonía e a arte.

Pero para o viaxeiro actual Atenea e o seu significado queda xa moi lonxe no Espazo e no Tempo. Entre o Acrópole e nós hai moitos séculos e moitas ideas. A cidadela sagrada do alto do outeiro desconcerta porque foi unha idea, un ideal, que non tería deixado suficiente fonda pegada. Acaso porque a Idea, a Abstracción, a Harmonía, a Razón universal, terían sido separados da emoción e máis tarde deconstruídos cos experimentos das vellas vangardas e nunca terían podido ser recuperados logo tras unha especie de histérese estética.

Non obstante, Baudelaire preguntábase: “que é o cerebro humano, senón un palimpsesto inmenso e natural? Capas innumerables de ideas, de imaxes, de sentimentos

14

caeron sucesivamente no teu cerebro tan docemente como a luz. Xa ao parecer cada unha enterraba a precedente. Pero en realidade ningunha pereceu.... Por incoherente que sexa unha existencia subsiste nela, imperturbable a unidade humana. Se se puidese espertar simultáneamente todos os ecos da memoria, formarían un concerto, agradable ou doloroso, pero lóxico e sen disonancias.

Algo parecido acaso acontece coas civilizacións e as ideas, tamén as relixiosas. E coa súa plasmación nas Artes e nos templos. O nacemento de Atenea parece ensinarnos que a sabedoría non procede dos homes senón do ceo, da cabeza mente de Zeus, o seu pai. Ten que ver coa Revelación mística (ou Apocalipse en grego) e coa Intuición.

Pero explicábanos Proust que “caravanas de snobs van á cidade santa e unha vez ao ano senten a emoción que antano ían buscar a Bayreuth e a Orange; gustar a obra de arte no marco mesmo que foi construído para ela. Desgraciadamente non poden ser máis que uns curiosos, uns diletantes; fagan o que fagan xa non habita neles a alma de antano”.

En certo modo algo cada vez máis parecido á advertencia proustiana sucede en Compostela coa crecente conversión do famoso templo medieval en parte dunha especie de parque temático para turistas e guiris de todas procedencias.

Os templos son artefactos espirituais que deben falar á emoción e á razón.

En Follas Novas ao solpor tras o monte Pedroso, Rosalía pedía ao mestre Mateo, santo d’os croques, que quedara humildemente axeonllado unha vez atravesado o albor de acceso ao espazo sagrado do templo, que lle falara diso, que non permanecera calado. Que lle revelase o segredo. Que lle transmitise a súa sabedoría. Seguindo a tradición dámonos coa súa cabeza os tres golpes iniciáticos que simbolizan os da transmisión iniciática cabaleiresca e intentaremos axudar ao mestre Mateo a contestar a Rosalía con palabras, máis alá da linguaxe da pedra tallada.

O templo sufriu diversas actuacións ao longo do tempo que foron cambiando a morfoloxía da catedral compostelá, de modo que a linguaxe simbólica queda desfigurada. Algunhas como a audaz fachada barroca de Fernando Casas e Novoa incorporáronse ao canon. A antiga igrexa independente da Corticela non desentoa como capela incorporada ao templo. Pero outras moitas resultan catastróficas. Así a lamentable destrución do coro pétreo do mestre Mateo ou do damero masónico do pavimento ou a introdución do ostentoso e horroroso retablo barroco que desnaturaliza e arrasa a elegante sobriedade e serena beleza da arquitectura románica do cruceiro e da ábsida. Ou a pepitoria estatuaria recolocada parcialmente agora en fornelas da nova fachada oriental da praza da Quintana. Á Igrexa organización histórica ás veces pásalle o que aos novos ricos, e non é raro que nos seus períodos de maior poder e riqueza os seus desexos de ostentación material destrúan ou menoscaben o patrimonio espiritual, estético e cultural da Tradición. Argumentarase, con razón, que a propia reforma da fachada occidental do mestre Mateo foi tamén unha modificación da recén inaugurada disposición do antigo templo.

Pero o mestre Mateo coñecía a Tradición occidental por pertencer a unha das súas escolas, a Masonería. E no seu Pórtico da Gloria estableceu toda unha colección de símbolos iniciáticos relativos ao numinoso, á condición sagrada do home.

Imos intentar repasar algúns deles:

O románico de peregrinación O caso galego é moi singular dentro do románico, e destaca por unha das xoias arquitectónicas da humanidade como é a igrexa de Compostela, iniciada en tempos do grande abade beneditino Hugo de Semur, e que se convertería no patrón ou canon de toda unha arquitectura posterior coñecida como “de peregrinación”. Extraordinariamente orixinal e revolucionaria nas súas orixes, pero que provocaría, paradoxalmente quizais debido á súa mesma grandeza, o posterior aboubamento da arquitectura sagrada galega. Así, polo que se refire aos Pórticos, o compostelán da Gloria exerceu unha grande influencia no occidente de España.

A arte románica galega manifesta múltiples significados e ilustra a evolución da propia conciencia de si do Cristianismo en Occidente, posto ao servizo da satisfacción de diversas necesidades espirituais, políticas e económicas.

Na democrática Castela orixinaria a peculiar ordenación política do seu territorio non favorecía a uniformidade das súas manifestacións arquitectónicas. Pero en León e Galicia, asociada á casa de Borgoña a reforma monástica de Cluny, e os criterios esotéricos transmitidos polos masóns operativos, que introducen unha criptolinguaxe simbólica ligada á antiga gnose recuperada en Sirya e Palestina polas Ordes do Temple ou Hospitalarios ou de San Xoan de Xerusalén, a antiga monarquía leonesa institúe un marco global, de desenvolvemento de poder que non descoida ningunha das súas vertentes e do que a organización da peregrinación a Santiago constitúe un dos seus instrumentos máis importantes. E a ela asóciase un canon artístico relativamente homoxéneo.

Co cambio do milenio, os avances do Islam e a herexía adopcionista do bispo Elipando toman auxe os Beatos, prodixio da miniatura hispana e do preciosismo da ilustración medieval ao servizo da Apocalipse, ou revelación en lingua grega. O val castelán de Liébana convértese nun dos refuxios da ameazada cultura cristiá medieval.

15

Claro que a propia orixe do oportuno achado do sepulcro do apóstolo estivo ligado a unha formulación política de reforzo da moral dunha sufocada Cristiandade ante as incursións agarenas. Fronte ao jihad islámico patrocinado polo poderoso califato de Córdoba, o orbe cristián ha de defenderse con armas parecidas. Así, Santiago e San Millán, como os seus antecesores pagáns os dioscuros Cástor e Pólux, que axudaron montados en senllos cabalos brancos aos seus fieis romanos na batalla de “Rhegilla”, aparecían milagrosa e oportunamente cando o seu concurso era necesario como na mítica batalla de Clavijo para colaborar coa Cristiandade na súa defensa contra a guerra santa do Islam.

Ademais, se o Islam tiña o seu centro sagrado de peregrinación, a Meca coa súa pedra cúbica, conviña buscar outro lugar de peregrinación en terras relativamente máis seguras, simbolicamente en relación coa Gnose e as antigas relixións mistéricas solares, iniciadas en Exipto, no lugar onde o sol se perde no horizonte cada tarde, ao outro lado do Nilo, no Val dos mortos, ou no finisterre da civilización. O camiño solar cara a Occidente onde a Luz morre aparentemente para resucitar ao amañecer no Oriente. O Oeste é simbolizado, dentro da xerarquización do espazo arquitectónico sagrado, polas chamadas Portas do Perdón, situadas no lado oposto ao nacemento do Logos solar onde se sitúa o altar maior, e onde esta arte de peregrinación se esmera cun dos seus elementos diferenciadores: os seus fermosos pórticos.

O desenvolvemento da arte románica galega ademais do apoio real ten un gran compoñente político cosmopolita ligado á influencia borgoñoa e ao papel organizador da peregrinación de Cluny e os bispos de orixe francesa a ela ligados.

Se o aspecto político é indubidable, tamén se dota dun programa estético e educativo baseado na imaxe e na iconoloxía.

Programa que non sempre é ortodoxo, pois mostra unha linguaxe coa súa peculiar sintaxe xeométrica, a súa pragmática en relación cos intereses máis ou menos declarados ou declarables dos que o empregan e cunha semántica de varios sentidos ou equívoca que o observador pode interpretar de acordo coa súa propia experiencia, en ocasións de visións tomadas do Inconsciente. Desenvólvese así, en efecto, toda unha linguaxe visual en pedra, especialmente nos diferentes pórticos das igrexas da arte de peregrinación. Era unha época especialmente tumultuosa pero cunha evidente vontade de Ser, manifestada na arte.

Os seus precedentes encóntranse no primeiro san Isidoro de León consagrado en 1063, cuxo pórtico se conserva e mostra unha forma xa diferente de entender a arte sagrada, non só 16

no litúrxico coa supresión por esta dominación francesa do rito hispánico ou mozárabe, senón tamén no arquitectónico e no escultórico. Aparece xa nun dos capiteis o motivo de claras resonancias iniciáticas da resurrección de Lázaro, como logo ao longo das décadas sucesivas se mostran nos templos románicos estrañas tumbas abertas, ritualísticas, orientadas ao nacemento do sol. Como o peregrino na súa busca ingresa no corpo místico de Cristo dende poñente, dende o ocaso ata a alba.

Simbolismo da porta O pórtico, e especialmente o de Poñente posúe un importante simbolismo: Representa o albor de acceso ao sagrado no espazo e o tempo, ao que está asociado un rito de paso ou iniciación. A el asócianse certos Gardiáns do albor tales como leóns. É unha Porta aberta no ceo como di San Xoán na Apocalipse, ou da caverna, onde nacen os heroes solares. No seu tímpano adoita aparecer unha figura sagrada central: ben o cordeiro místico coa cruz, é dicir o símbolo primitivo do Cristo e do lume, do cristianismo orixinario e das igrexas románicas asociadas ás ordes iniciáticas ou ben o Cristo Pantocrator, Señor do Universo, nas de peregrinación.

Neste caso sobre a améndoa ou mandorla, semellante ás mandalas orientais aparece o cinco do espírito no centro do cuaternario formado con Tetramorfos, terra, auga, aire, lume, en forma de evanxelistas ou de querubíns do carro da Merkabá segundo as visións de Ezequiel e de san Xoán, rodeado na arquivolta de 24 anciáns ou de 12 apóstolos (signos zodiacais), ou coros anxélicos. A arquivolta adóitase asimilar ao zodíaco que simboliza a actividade celeste no mundo, mentres que Cristo é o eixe central, inmóbil, arredor do o cal todo xira.

Tantra na catedral O tantra é un sistema iniciático moi antigo e estendido en Oriente que participa do filosófico, o místico, o cosmolóxico e sexual, e que aspira á unión dos opostos como método para alcanzar a iluminación espiritual. En Occidente encóntrase ligado á simboloxía alquímica e á Gnose, de modo que é frecuente observalo en moitas obras de arte xenuinamente tradicional. O sabio Heresiarca Prisciliano, nacido en Galicia, bispo de Ávila e primeira vítima da Igrexa, decapitado en Tréveris, foi un dos máis importantes de representantes da Gnose en Occidente. Dende o punto de vista da anatomía e fisioloxía ocultas, o tantra constitúe un método para elevar ata a cabeza,

con fins de iluminación espiritual, a enerxía sexual que reside no chacra chamado en sánscrito mulhadara, por medio dos sete centros psíquicos (simbolizados nos sete selos e as sete cidades da Apocalipse) da columna vertebral, nunha dobre corrente que aquí se representa en forma de caduceo de Mercurio, ou de espirais entrelazadas ao longo dunha columna, ou bastón.

Unha das súas formas de representación é a combinación do naipe catro de copas (as paixóns humanas), co cinco de ouros, (a realización espiritual), que se encontra en varias igrexas relacionadas co Temple. Na catedral compostelá, tanto na porta meridional de Pratarías como no Pórtico da Gloria cabe encontrar este mesmo simbolismo tántrico. O Pórtico é a Grande Obra de Mateo, sabio mestre masón. Así o parteluz, non só ten unha función arquitectónica estrutural ou de resistencia de materiais, senón que observado no seu conxunto participa da simboloxía da árbore da vida. Franco Taboada sostén que a súa colocación se debeu á rotura do lintel do tímpano. Non obstante, o parteluz ten un elevado sentido simbólico, e probablemente nada do que está nel se acha alí por casualidade senón que ten o seu significado na linguaxe sagrada como expresión do numinoso.

De abaixo a arriba, as forzas telúricas groseiras encóntranse na súa base, en forma de leóns ou animais grotescos aos que o heroe abre a boca como para extraer os seus segredos, e soben ao longo do parteluz, de aí o costume ancestral de poñer a man para sentila, pola árbore de Jesse, que sobe en espiral dende o madeiro dun ancián con coroa real.

SSaint Jacques, patrón dos masóns franceses, está maxestosamente sedente co seu bastón con forma de mallete. É o mestre que dominou aos leóns que se encontran submisos aos seus pés. Tamén a figura de Santiago que está xunto ás de Pedro, Pablo e Xoán Evanxelista sostén outro bastón con espirais entrelazadas. O león participa do simbolismo solar e tamén

significa a forza pasional, a porta do Perdón está no oeste do templo, onde o sol declina.

Os dous Xoanes

Así mirando cara ao Sur obsérvanse os piares da bóveda que se asemella á traxectoria solar pódense apreciar os dous Xoanes. San Xoán Evanxelista no piar máis cara ao Leste xa citado, no que están representados tamén Pedro, Pablo que nos indica onde debemos mirar e o propio Santiago. E San Xoán Bautista co carneiro solar, o antigo símbolo de reminiscencias exipcias, representativo do Lume envolvido na súa pel de cordeiro, agnus.

Ambos os dous Xoanes simbolizan os dous solsticios, as columnas que representan as portas celestes onde o sol, copia do Logos, camiña.

Os dous Xoanes resultan adaptacións cristiás de Jano, o deus solar bifronte, señor do albor ou deus da porta que separa o recinto sagrado do profano. Das dúas caras e dos comezos.

O Cristianismo é considerado unha das formas da antiga Tradición solar, unha de cuxas manifestacións terrestres é o lume. Fillo do sol, renova.

INRI. É dicir: Igne Natura Renovatur Integra.

17

Aínda que a algúns lectores acaso o sorprenda e mesmo poida irritar tal afirmación, o que non é a nosa intención, o Cristianismo participa da antiga Tradición Solar de reminiscencias exipcias, onde Osiris, o deus morto e resucitado, navega na barca solar cara a poñente, onde logo renacerá polo leste. Cuestión que é importante para mellor comprender o simbolismo do templo cristián.

Para certos autores, o Cristianismo é a forma superior desa Tradición solar, e mesmo moitas das datas máis sagrad as do Cristianismo están fixadas de acordo a fenómenos astronómicos. Os solsticios ou San Xoanes, o Nadal, a Pascua son representacións de fenómenos astronómicos relacionados co noso sistema solar. As dúas datas máis importantes do Cristianismo: o nacemento do Salvador e a Pascua son datas astronómicas, solares e lunisolares, respectivamente.

O sol asimílase ao Logos, imaxe do Pai. Os templos cristiáns oriéntanse de Leste a Oeste para expresar ese mesmo paralelismo simbólico senón identidade entre Cristo e o Sol, fillos do Pai e dadores ou rexeneradores da Vida. Como indica, por exemplo, a liturxia de do sábado santo que celebra a bendición do novo lume.

Entre os deuses solares da tradición védica cóntanse os Azvines, xemelgos con facultades madrugadoras, pois abrían camiño por sendas de ouro á Aurora, a filla do Ceo. Habían de ser honrados liturxicamente coa alba xunto con Agni o Deus do Lume asimilado no Cristianismo a Agnus, o año. O año encóntrase no escudo solar xa citado de San Xoán Bautista, solsticio de verán, no Pórtico. Outro agnus na clave de bóveda, enriba do Pórtico, que pode observarse mirando dende o centro da nave principal cara a arriba e hacia o Oeste. E un terceiro na cripta chamada vulgarmente “catedral vella”.

O culto solar e o seu fillo ou derivado: o culto do lume, eran obxecto de cerimonias especiais no paganismo destinadas a celebrar durante unha semana, arredor do equinoccio de primavera, a morte e resurrección do sol.

Pero aínda cabe rastrexar este asunto máis lonxe no espazo e o tempo. Nada máis e nada menos que a antiga India dos Vedas cabe encontrar axentes solares antecedentes da parella Santiago e San Millán. O lume, a aurora e os Azvines menciónanse xuntos en moitos himnos védicos.

18

Na súa ascensión aparente dende o solsticio de inverno (San Xoán Evanxelista) ata o de verán (San Xoán Bautista) o sol atravesa ao longo da eclíptica cruzando o ecuador celeste, é dicir, formando unha cruz con el.

Mirando cara ao Norte dende o Mediodía do Pórtico existe outra parella dalgún modo complementaria da dos dous Xoanes.

Se unha é representativa da enerxía solar e o macrocosmos, a outra ten que ver coa enerxía sexual e o microcosmos. E dalgún modo co tantra. É a parella formada por Daniel de sorriso enigmático e pés en escuadra que mira á raíña Esther. Existe unha lenda segundo a cal os seos da raíña terían sido rebaixados por orde do cabido para paliar o seu excesivo erotismo.

A pulsión erótica é un gran potencial humano que a Gnose occidental e a tradición oriental consideran instrumento de evolución e realización espiritual, en especial se se canaliza por métodos tántricos. Os leóns móstranse dóciles xunto ao mestre, como símbolo das forzas animais do home, aquelas que o cabaleiro debe aprender a dominar e canalizar en si mesmo.

As forzas redimidas a través dos chacras elévanse “para abrir o libro e os seus sete selos” polo capitel ata o tímpano, coa iconoloxía da Apocalipse, que en grego significa revelación.

O espírito, o quinto elemento rodeado do catro da materia. A cruz da materia que crucifica ao espírito e os cravos, ou centros psíquicos, que ligan os diferentes corpos e dimensións do humano. Na arquivolta os anciáns, mentres tocan a música das esferas, conxugan á unión alquímica dos opostos, do sol e a lúa, o rei e a raíña, o espírito e a materia, tantricamente unidos nos seus matraces. Pódese alcanzar a realización espiritual e a iso invítanos o mestre Mateo.

A enerxía no templo O templo é un artefacto artístico e espiritual que combina a emoción e a idea, pero Onde está a maior intensidade de forzas telúricas na catedral compostelá?

Segundo parece as correntes subterráneas tan ligadas ao fenómeno puideron modificar o seu curso ao longo dos séculos ou coa urbanización da cidade. De acordo coa miña propia sensibilidade a maior intensidade vibratoria encóntrase na cripta xunto á tumba. Tamén cara á metade da nave principal no mediodía preto do cepillo da Virxe da Soidade. E xunto ao albor da capela da Corticela. Non tanto no Pórtico da Gloria, nin no parteluz onde os peregrinos acostumaban a colocar a man para sentila, acaso pola razón xa sinalada ou porque a afluencia de xente non sempre en actitude conveniente dificulta a percepción.

Os signos masónicos na catedral O paciente lector que chegase ata aquí acaso se preguntará por que non falo das marcas de canteiro ou signos lapidarios masónicos. Pero os signos diferéncianse dos símbolos por varias razóns, entre elas a pertenza a un código máis ou menos arbitrario ou convencional. Máis que símbolos propiamente ditos, que falan á integridade consciente e inconsciente do home, moitos dos signos lapidarios masónicos son meras marcas de identificación de autorías ou ben de pertenza ás loxas de construtores de catedrais como o mesmo mestre Mateo.

O grande amigo de España e meritísimo arquitecto inglés George Street estudou nunha das súas viaxes os signos masónicos da catedral compostelá. Do seu famoso aínda que raro libro sobre arquitectura sagrada española reproduzo o seu inventario de signos masónicos en Santiago.

O sol declina sobre o horizonte, o mestre Mateo fai xa moitos séculos que, rematado o seu traballo, garda o seu cicel, o seu mallete, a súa escuadra, o seu nivel, o seu compás, a súa chumbada, instrumentos para esculpir a alma e facernos mellores. A sombra de Rosalía alóngase antes de desaparecer coa luz do sol poñente. O sol pronto se ocultará baixo o manto de augas tenebrosas ao Oeste de Finisterre, pero quédanos unha promesa: o renacemento do Sol, do Logos, no Oriente e o seu reflexo espiritual no templo interior das nosas conciencias. Porque hai un sol interior que depende de nós e do que sacamos a forza de vivir e a nosa razón de ser. Que podemos deixar apagar ou ben avivar coa forza da catedral, obra mestra da arte sagrada. l

19

TURISMO

Instantáneas de la

desembocadura del Ulla

MATRECIO Texto y fotos.

Padrón

A partir de Padrón el río Ulla, al que se le une el compostelano Sar, forma una larga planicie fluvial, un estuario con amplias zonas de juncos, carrizales, bancos de arena y marismas, formando un paraje de gran belleza que sirve de transición a la Ría de Arosa. Hagamos una pequeña escapada por estas tierras.

Un manso río, una vereda estrecha, un campo solitario y un pinar, y el viejo puente rustico y sencillo completando tan grata soledad.

20

Y si en esta ocasión nos vamos a detener en la muy literaria villa de Padrón, por qué no comenzar de la mano de los versos de Rosalía de Castro. Si Rosalía se ha convertido en la poeta por excelencia de Galicia, no debemos olvidar que estas tierras de Compostela y Padrón la vieron nacer y morir.

Su pasión por ellas no deja de hacerse notar en sus poemarios, Cantares gallegos, el archiconocido Follas Novas y su obra de madurez, En las orillas del Sar, a la que pertenecen los versos antes transcritos. Aunque su canto al ser gallego se ha querido sesgadamente relacionar con una determinada conciencia colectiva particularista, lo cierto es que el lirismo romántico de Rosalía es universal. Cuando nos evoca la soledad o saudade, en el amor o en la tierra, nos revela lo más intimo de su obra: la melancolía existencial del hombre.

su bella estructura original y la casa, llena de muebles de época y objetos cotidianos, nos permite gozar de un retrato costumbrista de la Galicia del siglo XIX y su clase media.

Casa Rosalía de Castro

Un ser desamparado que tan sólo se tiene a sí mismo y a sus sentimientos de dolor y vacío. Esta idea de perdida existencial, de soledad transcendental, y no otra, es la que siempre aflora cuando Rosalía rememora seres, recuerdos y lugares queridos de aquella Galicia decimonónica.

En todo caso podemos dar rienda suelta a la mitomanía y visitar la casa-museo de Rosalía en Padrón. En la Casa da Matanza, donde falleció en 1885, no sólo podremos encontrar recuerdos personales de la escritora. El edificio conserva

Pero metámonos ahora en Padrón. Parece que su nombre puede proceder de “pedrón”, un ara romana de piedra en la que supuestamente amarraron la barca que trasladó el cuerpo del Apóstol Santiago desde Palestina hasta las costas gallegas y que hoy se guarda bajo el altar mayor de la Iglesia de Santiago. Otero Pedrayo sin embargo cree que el nombre de la villa se deriva de “Patrón”, referido a Santiago Apóstol. Lo cierto es que Padrón nace en torno al siglo X a orillas de un Sar navegable en la Edad Media, parada obligada en la salida de los compostelanos hacia el mar a través del cercano Ulla, y cruce de caminos para los peregrinos y mercaderes que llegaban por ese mismo mar. Sin olvidar Iría Flavia. La que hoy ha acabado siendo una parroquia de Padrón, fue un importante núcleo urbano en época romana, sede episcopal desde el Bajo Imperio y con suevos y visigodos, hasta que en la Alta Edad Media Alfonso II trasladó el obispado a Santiago de Compostela.

Pero nadie podrá quitar nunca a Iría, que fue su obispo Teodomiro, quien descubrió el sepulcro de Santiago el Mayor.

Colegiata Iria Flavia 21

Divisa Camilo

Merece la pena visitar en Iría la Colegiata, conocida igualmente como Santa María de Adina, que alberga los sepulcros de 28 obispos Santos. En su cementerio yace Camilo José Cela, cuya tumba podemos también visitar bajo un olivo. En este mismo cementerio estuvieron también enterrados los restos de Rosalía de Castro (entre 1885 y 1891), antes de ser trasladados a Santiago. Las Casas dos Canónigos y la Casa do Capelán, un conjunto de viviendas de finales del siglo XVIII, albergan la Fundación Camilo José Cela y el Museo del Ferrocarril, erigido en honor a su abuelo, John Trulock, y en el que se puede ver a “Sarita”, una vieja locomotora que el abuelo de Cela se trajo de Gran Bretaña, con la que se realizaron los primeros trayectos de tren en Galicia.

El nombre de Iría Flavia, por supuesto esta unido también al del nobel gallego. Intelectual controvertido, -que no comprometido con presuntuosas moralinas políticas-, irreverente, burlón y sobre todo muy humano, nació allí en 1916, y allí fue a reposar lo que dure la eternidad bajo la divisa “El que resiste gana”, prueba se su socarrón sentido del humor y de su fino olfato de lo español. Seguramente desde la padronesa taberna del Cuco (Del Miño al Bidasoa), andará dando cuenta de un cuartillo de vino mientras habla, “según las viejas reglas, de todo lo humano y de casi todo lo divino”.

Menos conocido literariamente hoy en día resulta Juan Rodríguez del Padrón, escritor del XV, recordado por sus versos de amor cortés y su Siervo libre de amor, novela senti22

mental, que nos trae a colación a otro personaje mítico de Padrón: Macías o Namorado.

Parece ser que Macías fue un trovador de la escuela galaico-castellana del siglo XIV, cuyas obras aparecen recogidas en el Cancionero de Baena. Nuestro desventurado poeta va a personificar el ideal del amante romántico. Aunque son diversas las versiones de su legendaria historia, parece ser que nuestro trovador gallego era doncel de Don Enrique el Doliente, en cuyo palacio trabó amistad con su idolatrada señora, Doña Elvira. Pero el destino separó a Macías de su soñado amor, al tener que partir a luchar a una campaña contra los moros en Granada. En su ausencia su señor casó a la dama con un hidalgo, Hernán Pérez de Vadillo. Pero aquel matrimonio no acabó con la pasión de nuestro enamorado, que siguió cortejando a Doña Elvira. Quejándose el marido a Don Enrique el Doliente, este aconsejó y ordenó a Macías que se olvidara de amores imposibles. Incapaz de dominar sus sentimientos, nuestro trovador perseveró en sus requerimientos amorosos, lo que provocó que terminase encarcelado en el castillo de Arjonilla (Jaén). Pero aún desde su celda insistía en cantar su tristeza de amor incondicional, haciendo llegar poemas a su amada y tañendo un laúd para que todo el pueblo escuchase desde su ventana enrejada cuanto añoraba a su deseada Doña Elvira. El afrentado marido acabó matando al trovador, según cuentan, arrojándole un venablo a la ventana del castillo, mientras el prisionero plañía sus amorosas cuitas. La tradi-

ción asegura que Macías, victima de su amor, fue sepultado en la Iglesia de Santa Catalina de Arjonilla. Se dice que existió en aquella iglesia un sepulcro con esta inscripción: “Aquí yace Macías el Enamorado”, junto a la lanza que atravesó su corazón.

El trovador gallego se convierte en un referente de las penas amorosas en la literatura española. Encontramos referencias al amor trágico de Macías en el Marques de Santillana, en Lope de Vega y su Porfiar hasta morir, en El doncel de Don Enrique el Doliente de Larra, o en Valle Inclán y su Cuento de abril.

Después de tan pasional aventura romántica busquemos en El Espolón de Padrón sosiego y paz. Esta alameda a orillas del Sar nos ofrece un espacio para un pequeño paseo tranquilo y la charla amigable, que podemos alargar callejeando por el casco antiguo de la villa y acercándonos a la arboleda del jardín Botánico-Artístico, Monumento Artístico Nacional (desde 1946), donde encontramos una estatua a Macías o Namorado con el verso “Cautivo de mi tristeza”.

Si cruzamos el rio Sar por el puente de Santiago, la Costanilla del Carmen (o Costiña do Carme) nos lleva hasta el convento del Carmen. Un poco más allá se halla la ermita de Santiaguiño do Monte, a la que podemos ascender por una escalinata que acompaña a un Vía Crucis. Allí dice la leyenda que predicó Santiago Apóstol y que hizo brotar la fuente.

En el cercano Herbón podemos encontrar un monasterio Franciscano fundado en 1396, con un retablo obra de Jacinto de Barrios (1708) y un sobrio claustro. Como curiosidad la fuente de San Benito echando agua por el pecho, que en la tradición del folclore gallego, tiene el don de curar a los que la beben el día de su romería.

Según se dice fueron estos monjes franciscanos quienes trajeron de América en el siglo XVI la planta de los afamados pimientos de Padrón, que ya se sabe, uns pican e outros non. Herbón esta lleno de invernaderos dedicados a su cultivo. Parece ser que la planta fue importada a Galicia desde México o la zona suroeste de EE. UU. Y se fue poco a poco adaptando mediante selección artificial al clima de Galicia, haciéndose los pimientos más pequeños y adquiriendo así su sabor particular. El hecho de que unos piquen y otros no, está relacionado directamente con los métodos de riego y falta de agua o factores climatológicos, ya que son muy sensibles a las variaciones bruscas de temperatura y sobreexposición a la luz solar. Según los expertos del lugar, para saber distinguir cuál es el pimiento que pica, hay que fijarse en los más puntiagudos y de color mate. En el cercano Monte Meda podemos ver una panorámica del Ulla y el comienzo de la ría de Arosa.

A un pasito de Padrón está Pontecesures, bajo su puente construido en el siglo I y remodelado en el XII, el Ulla, al que ya se ha unido el Sar, comienza su último recorrido dando forma a un interesante estuario. El Porto de Cesures, fue en su día importante, gozando del monopolio para la descarga de sal. De aquellos tiempos pasados queda como testigo un curioso almacén de tabacos y sal con un gran escudo real conocido por El Alfolí. En el municipio de Valga, podemos acercarnos a las fervenzas del rio que le da nombre, el Pazo Raxoi, el Monte Fontebecha o los miradores sobre el Ulla de la parroquia de Setecoros.

Macias el enamorado

Llegamos a Catoira, mundialmente conocida por su romería vikinga. En los siglos IX y X las tierras de España no sólo eran asoladas desde el sur por los invasores musulmanes. Por el norte llegaban expediciones de guerreros escandinavos que saqueaban toda la Europa cristiana 23

ávidos de riquezas. Sus principales objetivos solían ser enclaves religiosos. Allí había siempre oro, y los religiosos que los habitaban no solían ser precisamente unos aguerridos oponentes. En 850 los normandos atacaron la ría de Arosa , devastando Iria Flavia y poniendo en fuga a su obispo y sequito. Había que proteger Compostela y la tumba del apóstol de estos asaltos periódicos. El rey asturleonés Alfonso III mandó construir el llamado Castellum Honesti, un recinto militar amurallado y dotado de torres defensivas que cumplió a lo largo de tres siglos con su misión de cerrar el paso a los asaltantes nórdicos y piratas sarracenos que pretendían remontar el Ulla para llegar a Santiago. Las Torres del Oeste que hoy podemos contemplar en Catoira, son el orgulloso recuerdo de aquella fortaleza marítima. Si me permiten una licencia cinematográfica, viendo la película de 1965, “El señor de la guerra”, protagonizada por Charlton Heston, que narra los avatares del caballero “Chrysagon”, gobernador de la torre que custodia la costa del ducado de Gante frente a los asaltos de los piratas frisones, es muy fácil dejar volar la imaginación para elucubrar cual sería la vida de aquellas guarniciones que protegían Santiago desde las Torres del Oeste.

La romería vikinga, que hoy recuerda aquellos lances guerreros todos los primeros domingos de agosto, tiene su origen en los años 60 del pasado siglo, pero pese a su corta historia, se ha convertido en un colorista espectáculo que alcanza su cenit cuando los hordas vikingas, perfectamente ataviadas con escudos, hachas, pieles y cascos con cuernos, desembarcan desde los drakkar, lanzándose contra una multitud de curiosos que se agolpa en la orilla.

Tras el desembarco, la única batalla cruenta que se entabla, sólo causa bajas en las suculentas viandas de la gastronomía gallega. Desde el mismo lugar en que se celebra la romería vikinga parte un paseo perfectamente acondicionado a orillas del Ulla, que nos permite gozar de las marismas y del lento curso final del rio. Si se tiene tiempo, no hay que perdérselo.

24

Justo en la misma desembocadura del Ulla, donde su estuario se convierte ya en bahía, nos encontramos con una maravilla natural poco conocida. Se trata de la Isla de Cortegada, quizá la menos conocida de las islas pertenecientes al Parque Nacional de las Islas Atlánticas ya que tienen mucho más nombre, sobre todo las islas Cies, además de Ons y también Sálvora.

Torres del Oeste- Catoira

La isla que estuvo a punto de convertirse en residencia veraniega de la Casa real y más tarde en un complejo turístico, alberga un bosque de laurel, único en España y el más grande de Europa. También podemos encontrar los restos de una decena de casas marineras y las ruinas de la capilla de Santa María de Cortegada y el Hospitalillo de Carril, entre las que crece frondosa la vegetación, dando al paisaje

un aire de misterio al añadir las fugaces construcciones del hombre. En la bajamar, los escasos metros que la separan de la punta del vecino Carril, permiten el paso a pie sin apenas mojarse por el Camiño do Carro.

Santiago de Carril, topónimo completo de la villa, se fundó en el siglo XVI. En 1512 ya tenía un puerto, que llegó a ser 25

Parques de cultivo almeja. Carril 26

Cortegada

de los más importantes gallegos, estando autorizado para embarque y desembarque con América, contando incluso con escuela náutica. Imprescindible parada para los amantes de la gastronomía gallega, Carril se ha hecho conocido en toda España por sus famosas almejas. Tras tener Ayuntamiento propio hasta principios del siglo XX, hoy es una de las más importantes parroquias del municipio pontevedrés de Villagarcía de Arosa. Su pequeño puerto y su paseo marítimo enlazan con la playa de Compostela de aquella localidad. Pero esa es otra historia, que ya les contaremos cuando visitemos la Ría de Arosa. l

27

Marta Rivera de la Cruz

Brilando con luz propia Gloria Lago

Un dos seus fieles lectores dicíame hai pouco que Marta Rivera de la Cruz consegue que non soltemos a novela, pero non nos fai sufrir. É que Marta logrou construir para os seus lectores un refuxio amable.

Cunhas tramas ricas en acontecemeentos e historias que se mesturan, trasládate a un lugar polo que circulan intelectuais, cosmopolitas, e outros personaxes máis sinxelos pero dotados dalgunha peculiaridade que os converte en distinguidos. La boda de Kate é a súa última novela, a octava dunha carreira que comezou con El Refugio no ano 1996, cando tiña vinteséis anos. Esa obra valeulle o primeiro dos seus tres premios de novela, entre os que se inclúe o de finalista do Planeta con En tiempo de prodigios, un éxito de ventas que 28

a asentaría na lista de autores polos que os editores poden apostar coa tranquilidade de estar facendo unha inversión segura.

La boda de Kate invita ao optimismo, a sacudirse os complexos, tamén no amor, e a apostar pola felicidade. O argumento ten á literatura como leitmotiv e a Truman Capote como peza singular do desenlace. Kate herda os dereitos dun tío escritor e os acontecementos lévana dende Inglaterra a Ribanova, onde recuperará a un vello amor. Como di Marta, os persoaxes centrais están de volta de todo, a súa madurez permítelles trivializar, concederse certas licencias, e así regalánnos diálogos enxeñosos, tenrura e emoción transmitidos sen estridencias, cunha elegancia tan británica como a súa protago-

nista. Coma todas as súas novelas, La boda de Kate ten dous niveis de lectura, igual que nun bo hotel está ao teu alcance desfrutar da profesionalidade dun equipo ao que non ves, podes abordar as novelas de Marta como puro entretemento, como evasión, ou buscar algo máis porque, tralo argumento, hai un sólido traballo literario.

Hablo con ella. Desde que se trasladó a Madrid para estudiar la carrera de periodismo, Marta sólo ha regresado a Lugo, la ciudad de su infancia, de forma esporádica. En Chueca, su barrio, se siente a gusto, pero vuelve a Lugo, de igual modo que Lugo vuelve a sus novelas convertido en Ribanova.

Fotografía cedida por Faro de Vigo

Que che aporta Lugo como escritora?

Cando vives nunha cidade grande, o ritmo dun lugar como Ribanova, como Lugo, dache outra perspectiva.

Aos meus personaxes acontécelles o mesmo.

Malia que é máis coñecida polas novelas, Marta Rivera tamén é guionista; escribiu ensaio, literatura xuvenil, e foi premiada por outras dúas facetas, a de escritora para nenos e a de periodista.

Neste momento colabora no País Semanal e na Sexta noche.

Es unha escritora moi prolífica, pero combínalo co teu labor coma periodista. Como se consegue pasar dun mundo creado por ti, á realidade, á actualidade, na que tes que empaparte para escribir sobre ela e opinar nas tertulias?

29

Concéntrome moito, pero entro e saio da novela sen problema. Non sería capaz de dedicarme só a escribir, non creo que me gustase, paréceme que me sentiría rara; necesito saír desta burbulla, necesito o contacto con ese outro mundo. O periodismo tamén é a miña profesión e me gusta moito.

Ten un ton vivaz, transmite a sensación de que ten moito que contar. Marta Rivera é desas persoas que se mollan, que toman partido. En Galicia tivo que soportar críticas e intentos de boicot por parte de sectores nacionalistas por escribir en castelán e por non deixarse amedrentar. Ser designada para ler o pregón das festas de San Froilán en Lugo, ou apoiar a liberdade de lingua, fixérona merecente de improperios e insultos cara a ela e a súa familia, escritos en foros e no seu blog. Pídolle que “se confese” O meu pecado é reclamar liberdade de lingua; cal é o teu?

Non querer seguir o camiño que eles marcan. O problema destas persoas é que non aceptan que outros non sigamos a traxectoria que eles trazaron. Entendo que eu non lles guste, e respéctoo, por suposto; e o acepto, pero o problema é que hai quen lles consultan, quen lles deixan decidir o que está ben e o que está mal, e como debe ser todo o relacionado coa cultura de Galicia.

Na TVG, trala concesión do Planeta, alguén decidiu non entrevistala, cecais porque non era un bo exemplo por escribir en español. “Aquí non interesa”, esa foi a mensaxe. Calquera dos douscentos e pico escritores membros da Asociación de Escritores en Lingua Galega ten máis facilidades para ter voz na televisión pública dos galegos, aínda que á maioría ninguén os coñeza. Dígollo.

30

Pero tí tes máis visibilidade que a maioría deles Si. O pasado mes de maio, porén, Marta foi invitada pola Xunta para recitar a Rosalía de Castro nunha homenaxe co gallo do 150 cabodano da publicación de Cantares Gallegos. Dende sectores nacionalistas quixeron boicotear a súa presencia e calificaron como unha aldraxe e burla a súa anunciada asistencia polo feito de ser unha escritora galega que escribe en español.

Fixéronche dano?

De ningunha maneira, nin me fixeron dano, nin conseguiron que cambiara nada; de feito, fun.

se todo o mundo se adica a piratear libros ou discos, axiña non haberá nada que piratear.

Nos plans de estudos de Galicia, algúns dos nosos clásicos, coma Valle Inclán, Pardo Bazán ou Cela, por ser autores que teñen que compartir espacio co corpo dos escritores en lingua castelá, teñen unha presencia no currículo dos nosos alumnos moito menor cá dos autores que escribiron en galego. Así sucede que os alumnos descoñecen por completo a autores galegos universais, traducidos a moitas linguas, e aos que doctorandos de todo o mundo lles adican as súas teses. No que atinxe aos escritores actuais, dáselles moito bombo a escritores menores polo simple feito de escribir en galego.

É unha mágoa que non coñezan aos seus autores en castelán, pero iso depende dos pais ou dos profesores, está na súa man evitalo.

Len pouco os nosos mozos?

Ben...a literatura fantástica gústalles moito, o importante é que lean, debémoslle moito a Laura Gallego. É complicado conseguir que os máis novos comprendan o importante que é para todos que se respecte a propiedade intelectual. Os meus alumnos, por exemplo, argumentan que os libros e a música “legais” son moi caros. Que lles dirías tí?

Primeiro, non é certo que o dixital sexa caro. O meu último libro en ebook custa dez euros, e hai moitas páxinas onde podes descargarte libros por tres e catro euros. E, de todas as maneiras, se algo che parece moi caro non o mercas, pero tampouco o roubas. Por outra banda, se todo o mundo se adica a piratear libros ou discos, axiña non haberá nada que piratear.

Estes mozos aos que me refería, poden lerte pero non poderán escoitarte, por exemplo, nunha conferencia organizada dende a Universidade.

Case ningunha universidade me ten chamado, aínda que si o fixeron dende a Facultade de Periodismo de Vigo; pero non me importa, a prensa trátame ben e os libreiros tamén.

Porque vendes, e iso a prensa e os libreiros sábeno.

Escribo, sobre todo, porque me gusta.

Quero crear historias que lle gusten á xente, compartilas con eles. Non pretendo trascender, chégame con reci-

bir un correo como o que me chegou dunha rapaza que estaba pasando polo trance da enfermidade dun familiar. Pasaba os días no hospital e La boda de Kate axudouna a esquecer os problemas.

Dáche para vivir?

Xamais recibín unha subvención. Vivo do meu traballo; non me gustaría saber que o único que vendo é a uns alumnos que me teñen coma lectura obrigatoria. l

Escribo, sobre todo, porque me gusta. Quero crear historias que lle gusten á xente

31

Cuestión de prioridades Redacción

A catedral de Santiago está enferma. A auga que se filtra a través das súas paredes e dos seus tellados está a danar bóvedas, pinturas, mobles e ameaza a propia estrutura do templo. A Fundación Catedral de Santiago anunciou no mes de agosto de 2013 a posta en marcha dunha campaña para recaudar os fondos que se precisan para abordar as obras máis urxentes. Pero a recadación está a ser lenta e escasa e o tempo aprema.

Cúbrense mobles con lonas y colócase no tellado, sobre a Capela do Pilar, un plástico azul que desentoa coa armonía dunha catedral anciá, valiosa e querida. Mentres, a Administración resístese a aportar os fondos necesarios para a supervivencia do emblema do patrimonio arquitectónico de Galicia, razón de ser do Camiño de Santiago e principal motor do PIB turístico da Comunidade Autónoma; a Xunta de Galicia continúa a custear outro tipo de cultura en gran medida deficitaria, e en moitos casos fomentadora de discriminacións, isto é, a Cidade da Cultura, máis coñecida como Gaiás, e o lobby que engorda gracias á chamada normalización lingüística. Velaí algúns datos.

32

REPARACIÓN DA CATEDRAL

O plan director presupostou o arranxo completo da Catedral en 30 millóns de euros.

O máis urxente:

Reparación das cobertas das naves do templo e das capelas: 2,8 millóns de euros.

Reparación da fachada do Obradoiro, sen cuxo arranxo non se pode abordar a restauración do Pórtico da Gloria: 3,7 millóns de euros

Plan Mecenazgo.

Foi posto en marcha pola Fundación Catedral. Déuselle prioridade á reparación da fachada do Obradoiro. Para iso, téntanse recaudar dende o mes de agosto 1.700.000 euros. No momento de redactar esta información, tan só se reuniran 181.602 euros, procedentes de donacións de particulares e principalmente de empresas de hostelería.

8.000 euros foron recadados gracias ao Plan de Amigos da Catedral, que cunha cota de 25 euros, granxea o acceso de balde a eventos, visitas ao museo, visitas culturais, concertos e exposicións.

Aportación da Xunta: 2 millóns de euros a través do Consorcio de Santiago integrado por Xunta de Galicia, Concello de Santiago e os Ministerios de Cultura e Facenda.

xir o macro proxecto, emitiu un voto particular advertindo do desastre que o complexo suporía dende o punto de vista arquitectónico e económico. A Xunta ocultou á opinión pública o voto discrepante de Wang. Unha vez inaugurado o complexo, xurdiu a controversia acerca de como encher os catro mastodónticos edificios construídos, incluíndo unha biblioteca que, tres anos despois de abrir ao público, segue amosando as súas estanterías espidas e as súas cadeiras de 300 euros por unidade sen ocupar. Outro reto sen superar é motivar aos visitantes a Santiago para que se despracen ata un lugar mal comunicado coa cidade, e que ten pouco que ofrecer. As críticas chegan non só dende España, senón tamén dende o estranxeiro. Se Jordi Évole lle dedicou un programa no que o Secretario Xeral de Cultura, Anxo Lorenzo, interpretou coma gabanzas o que en realidade eran irónicas chanzas do director do programa, a revista Times definiuno coma un dos elefantes brancos que amosan o desbalde de diñeiro público levado a cabo en España. A BBC o describe coma “proxecto extravagante que Galicia non se pode permitir”.

Orzamento inicial: 108 millóns de euros Gasto ata o momento, unha vez construidos catro dos seis edificios inicialmente previstos: 287 millóns de euros Gastos de electricidade: 400.000 euros anuais Gastos de calefacción: 228.000 euros anuais

CIDADE DA CULTURA (GAIÁS) Gasto público anual: 5 millóns de euros aproximadamente. A oposición eleva a 27.000 euros o gasto diario da Cidade da Cultura

O arquitecto Wilfried Wang, membro do xurado que en época de Fraga elixíu ao arquitecto que habería de diri-

Dende a súa apertura ofrecéronselles aos visitantes dúas grandes exposicións cunha ínfima acollida por parte do público, a pesares dos esforzos da Xunta por organizar visitas dende centros escolares ou residencias da terceira idade. Para o ano 2014 está prevista unha nova exposición coa auga coma tema central. O gabinete de comunicación da Fundación Cidade da Cultura negouse a informar a esta redacción sobre o orzamento para a próxima exposición, pero si son xa públicas as cifras xeradas pola exposición Gallaecia Pétrea. Produciu a exigua cifra de 375 visitantes diarios cun gasto de 8.000 euros ao día.

33

Gastos derivados da normalización lingüística. Extraídos dos orzamentos da Comunidade Autónoma de Galicia para 2014.

Secretaría Xeral de Normalización Lingüística: 7.079.868.

Este diñeiro destínase, principalmente, a campañas de sensibilización cara ao seu uso, a equipos de dinamización lingüística de colexios e institutos, a editoriais por publicar en galego, a promocionar o galego no resto de España e no estranxeiro, a pagarlles o soldo a equipos de normalización lingüística en concellos, a manter fundacións, etc.

Secretaría Xeral de Cultura. 61.273.204. O corpo do gasto deste departamento destínase a sufragar os gastos derivados da promoción do galego, uns de cuxos principais piares son as numerosas editoriais que viven do libro editado niste idioma. Outro sector xenerosamente subvencionado é o do audiovisual. Resulta as veces complicado obter datos totais xa que algunhas partidas non teñen unha denominación clara e teñen que obterse a posteriori a través do Diario Oficial de Galicia ou rastrexando os convenios publicados. Así, por exemplo, no DOG foron publicadas durante 2013 catro partidas destinadas a sufragar ao sector do audiovisual que, agás honrosas excepcións, é moi deficitario. Cifra total en DOG: 4.300.000 euros; o teatro en galego recibiu 1.110.000.

Outras Consellerías, coma a de Industria, a de Traballo e Benestar, ou a de Presidencia destinan partidas á promoción do uso do galego e a manter o lobby da normalización. Discrimínase de cualquera convocatoria de axuda ou premio a aqueles cidadáns, xóvenes incluídos, que pretendan empregar o castelán, e se custean xenerosamente toda iniciativa tendente a potenciar o uso do galego. Ás cifras dalgunhas partidas son de vértixe; por exemplo, a Secretaría Xeral de Medios, dependente de Presidencia, destina 99.000.000 a este fin. Non se trata de destinar fondos públicos a garantizar os dereitos lingüísticos dos galego falantes ou de paliar as perdas que poidera ocasionar a producción de ferramentas de cultura demandadas por eles, senon mais bien de manter un entramado moi lucrativo para uns poucos.

34

Utilizar 400.000 de euros para pagarlles o soldo a filólogos asesores lingüísticos nos concellos, que teñen mesmo a postestade de deseñar o perfil lingüístico das persoas a contratar, mentres os seus servicios sociais están desbordados, é algo difícilmente comprensible. Destinar moreas de cartos a comprarlles ás editoriais os libros en galego que non conseguen vender, ou pagar centos de milleiros de euros para que filólogos o promocionen nas Universidades do País Vasco, de Alemaña ou de Croacia, por citar algunhas, cando hai necesidades básicas en Educación que se quedan sen cubrir, é unha subversión da orde de prioridades que resulta incomprensible. É unha mágoa que unha una iniciativa tan gabable como a que puxo en marcha a Fundación Catedral, choque, non só coas dificultades económicas que atenazan ás persoas de a pé, senón tamén coa constatación de que o que se detrae dos orzamentos para prestacións básicas, destínase a proxectos caprichosos ou a manter o negocio duns poucos, un sector cultural monolingüe, que se presenta ante a opinión pública como un colectivo principalmente motivado pola conservación do patrimonio cultural de Galicia, pero que máis parece estar dirixido a blindar os seus propios beneficios. l

VISITA DO MINISTRO

AUGUSTO GONZALEZ BESADA

Á DEPUTACIÓN DE PONTEVEDRA SALVADOR FERNáNDEZ DE LA CIGOñA FRAGA

Augusto González Besada y Mein naceu en Tui o 24 de xuño de 1865. Foi un sobranceiro avogado e político español. Deputado polo partido conservador en numerosas ocasións, ocupou os ministerios de Gobernación, Facenda e Fomento durante o reinado de Alfonso XIII. Pertencía a unha influente familia, tendo sido tanto o seu pai, coma dous dos seus tíos, deputados provinciais. Licenciouse en Dereito pola Universidade de Santiago de Compostela en 1885 e exerceu como avogado en Pontevedra e Madrid.

Alcanzou a presidencia do Congreso dos Deputados en 1914 e foi asemade membro da Real Academia Española (1916), da de Ciencias Morais e Políticas, e da de Xurisprudencia, da cal chegou a ser o seu presidente en 1918-1919.

Faleceu en Madrid o 4 de xuño de 1919, sendo substituido como deputado por Lugo polo seu fillo Carlos González Besada.

Alfonso XIII, en favor da sua viuva, creou o Marquesado de González Besada. l 35

e

BÓS XENEROSOS ISABEL: Nai por partida doble BEGOÑA FOLGAR

ISABEL é nai dos seus tres fillos e nai de acollida. Cando nos coñecemos dí con insistencia “non creo que eu sexa a persoa que estás a buscar. Se queres unha historia bonita con final feliz, a miña non o é, polo menos non siempre”. Leva 16 anos convivindo con menores en situación de dificultade; ao mesmo tempo ían nacendo os seus propios fillos.

B.F.- Por que chegaches ao acollemento?

Isabel.- Vivino na miña propia familia. Teño unha Irmá que non puido facerse cargo da súa filla por unha enfermidade. Con dezasete anos, os servicios sociais apartárona de maneira brusca da súa familia e en contra da súa vontade. Aónda que estou segura de que o fixeron de boa fe, convencidos de que era o millor.

Sempre quixo acoller a grupos de irmáns, xustamente porque estes nenos son os que menos posibilidades teñen.

Chegamos a ter seis fillos na casa, e é 36

Quen protagonizan esta sección son persoas descoñecidas fóra do seu círculo. Poucos saben da grandeza do seu esforzo e dedicación, a maioría das veces destiñados a mellorar a vida de quen as rodean.

que a algunhas persoas a vida lles cunde máis. Mentres falamos interrómpenos o son do seu su móbil. Escoito como dá un par de instruccións sobre intendencia doméstica mentres me dirixe unha mirada metade desculpa, metade “isto é así”. Isabel compaxina o seu labor como nai por partida doble co seu traballo de periodista. A súa melena lisa enmarca un rostro que semella amosar signos de cansancio, pero esa impresión desaparece ao ver a vitalidade que hai na súa mirada Isabel.- O acollemento familiar non é un acto xeneroso, bonito e tenro. É un acto de responsabilidade. Non todos os casos rematan ben, nós temos padecido algún final desafortunado.

BF.- Desafortunado?

Isabel.- Si, non sempre hai un final feliz; nós vivimos unha experiencia con tres irmáns que volveron coa súa familia cando ainda non era o momento. Despois de catro anos de

O acollemento familiar non é un acto xeneroso, bonito e tenro. É un acto de responsabilidade.

convivencia, é doloroso ver cómo se toman decisións sen sequera preguntarnos. Os nenos deben volver coa súa familia cando se dan as condicións, non antes. Primeiro marchou o mediano, logo a irmá pequena, e ao final foise a maior; unha decisión que tomou entre a obriga de coidar dos seus irmáns e o desexo de estar con eles, pero non porque na súa familia se desen as condicións. Que volvesen non significa que fose un éxito; de feito cónstame que non foi tal. Os pais acolledores botamos de menos que a Administración nos escoite, que a nosa opinión teña algún peso á hora de tomar unha decisión sobre os nenos. Non se poden solucionar problemas soamente consultando papeis.

BF.- A estas alturas tes xa unha experiencia que case garantiza o éxito.

Isabel.- Ben, hai casos as veces con drogas polo medio, cárcere, …e as familias non estamos preparadas.

Malia que, curiosamente, o mais abraiante vivímolo con dous irmáns cuxos pais eran drogadictos, e non estaban en condicións de atender aos seus fillos, nin sequera a si mesmos. Xamais víramos unha familia tan unida a pesares dos seus problemas. Tiñan un apego e unha unión tal, que a pesares de que os nenos estaban con nós, o pai nunha familia e a nai noutra, reuniámonos os domingos nos Xardíns do Porto na Coruña para que puidesen estar xuntos. Era asombroso velos. A nai conseguiu saír das drogas e volver vivir cos seus fillos O pai non. Isto é o máis gratificante, comprobar que hai unha familia que puido volver a unirse porque ti estiveches aí.

B.F.- Dende logo, sempre é mellor unha familia ca un centro….

Isabel.- Non ten por que ser así.

Dende que nace ata os seis anos, un neno ten unha necesidade de apego emocional que ningún centro lle pode proporcionar, e non porque os centros non sexan bos en si, que o son. Cando pensamos en acollemento, sempre nos imaxinamos nenos pequenos, pero hai tamén adolescentes, quen ás veces non desexan convivir con outra familia por sensación de deslealdade á súa familia propia.

Seguimos a charlar, tomando café, e cóntame que hai moitas formas de apoiar a familias en dificultades. O acollemento pode ser de convivencia

plena, de fins de semana, de vacacións, …, mesmo unha figura pouco coñecida, o “referente”, un adulto que acompaña ao menor que chega á súa maioría de idade, e ten que aprender a valerse por si mesmo para cando a Administración xa non estea aí. É un labor pouco coñecido e recoñecido; cecáis menos gratificante ca outras maneiras de colaborar.

o máis gratificante, comprobar que hai unha familia que puido volver a unirse porque ti estiveches aí.

Isabel.- Hai que pensar tamén que a túa vida pode cambiar sen avisarte.

O acollemento de convivencia plena é o que implica o maior compromiso, está previsto normalmente para varios anos. E se caes enferma ou alguén da túa familia ten un contratempo e necesítate? O menor que tes acollido tamén pode enfermar, ter un accidente,…é uhna responsabilidade.

Fáisenos tarde; mentres falamos atende o teléfono, organiza a compra da casa, fala cun dos seus fillos…

A Lei de Protección ao Menor é de 1996 e, sorprendentemente, non ten sido afectada polos sucesivos cambios de goberno; dun momento a outro agárdase a aprobación da nova lei que, despois de dazaoito anos en vixencia da anterior, quere recoller os cambios sociais. Considera imprescindible que os menores de tres anos saian das residencias, e introduce dous conceptos novos: a adopción aberta, onde non se extinguirían como ata agora os vencellos

entre o menor adoptado e a súa familia de orixe, e o ingreso nun centro a petición dos propios pais e con autorización xudicial dos fillos en situacións moi conflictivas derivadas de problemas de comportamento agresivo, inadaptación familiar e graves dificultades para exercer a responsabilidade parental.

Agardemos que se eviten tamén casos como o que menciona Isabel dalgún neno que dende os catro ata os catorce anos pase por 9 “medidas” diferentes.

O acollemento en Galicia xestiónao Cruz Vermella; son quen fan o seguimento dos menores: periódicamente acuden a casa, falan cos nenos e co pai, ca nai e irmáns de acollida.

Isabel..- Si, está redactándose o anteproxecto de Lei de Protección á Infancia, que vai incorporar moitas melloras; por exemplo, a obriga de xustificar e explicar as decisións que se toman respecto ao menor, por que se decide que vaia a un centro e non a unha familia, por que se da por rematado o acollemento nese momento e non noutro. E, sobre todo, váisenos dar voz aos pais acolledores.

Sorprenden estas persoas, son uhna rara avis capaces de ignorar as modas, saltarse os convencionalismos do momento, e en lugar de renderse ao hedonismo e disfrutar da liberdade recuperada cando os fillos alcanzan certa idade, queira complicarse a vida axudando aos demais, embarcándose nunha aventura que nunca sabe como vai rematar. l

37

A lingua

deles

Andrés Freire. Profesor de lingua española e literatura

Saberán da polémica: o alcalde do Carballiño solicitou da Real Academia Galega que acepte como normativa a palabra pulpo, “unha palabra que, dende sempre, usa maioritariamente a xente”. Va de soi que a súa petición, encollida e humilde nas súas maneiras, como sabendo a que lle ía caer enrriba, levantou a carraxe unánime das Brigadas Patrióticas, esa garda pretoriana sempre á caza de ofensas.

Un breve reconto das súas protestas permítenos recoñecer o familiar ton laioso, de virtude ofendida e indignada. “É un despropósito”, asegura Mercedes Queixas. Tamén Paulo Cabral engade: “O galego está suxeito a unha gran presión e este tipo de propostas, que se sustentan en prexuízos sobre a nosa lingua, só a prexudican”.

Perdido entre o coro de queixas, uns datos proporcionados polos eruditos locais do Carballiño -xente antiga que ama a súa terra e non unha Idea da súa tierra- desmontaban todo debate: amosaron documentos antigos que testemuñaban o uso en galego de pulpo, en canto comezan a rexistrarse contratos no romance de Gali38

cia, aparicións ademais moi anteriores ao advenimento da palabra polbo. Por exemplo, un texto do ano 1216 que xa fala de “dúas duzeas de pulpo”. Outros documentos falábannos de xentes adicadas á industria ás que apelidaban Pulpeiro (Froyle Pulpeiro). Estes simples datos botan abaixo a parva premisa de que en galego é polbo e que pulpo é castelanismo.

hai unha característica da palabra pulpo que a converte en proscrita para o mandarinato que dictamina a galeguidade de persoas, rasgos e léxico: esa palabra tamén a din así os madrileños.

Pero non se trata diso, xamais se tratou diso. Por máis que haxa documentos históricos que constatan a súa orixe autóctona, por máis que escoitemos con constancia pulpo en labios galego falantes, e a súa convivencia co

máis evolucionado polbo, hai unha característica da palabra pulpo que a converte en proscrita para o mandarinato que dictamina a galeguidade de persoas, rasgos e léxico: esa palabra tamén a din así os madrileños. Iso choca coa vella lóxica do galeguismo de preferir, entre todos os usos lingüísticos de Galicia, xusto aquel que diverxe do castelán. Que non se trata soamente de que falemos galego; trátase de que falemos un galego afastado o máis posible do castelán e de toda a súa interferencia.

E porén, aínda se fose unha palabra de orixe castelá (que non o é, xa que -lémbranos o mestre Coromines- esa u é dialectalismo, que a evolución normal do pol_pus ao castelán é polpo ou polbo); por que non poderíamos aceptala no galego de hoxe? Un nazi da lingua pode dicir con infinita cursilería que “as palabras son o ADN dunha lingua y se se debilitan, debilítase a nosa lingua”, como afirma Xosé González.

Os demais sabemos que as palabras teñen a virtude de volar mais alá das fronteiras lingüísticas e que os préstamos e as influencias foráneas forman

parte do ADN -digámolo en cursi- de toda lingua e de toda cultura viva.

A Gabriel Rei Doval, profesor universitario alá en Wisconsin, a proposta do alcalde parécelle un “disparate” e, para demostralo, sérvese dun disparate, que así é máis fácil: “É como se os castelanfalantes de EE UU pedisen á RAE que incluíse ‘troca’, térmo co que denominan camioneta, no diccionario”. A trampullada do Profesor Rei consiste, obviamente, en que o galego pulpodecinte non é algo marxinal nin periférico respecto ao núcleo da lingua.

Pero si cuela, cuela, que hai xente capaz de crer cualquera cousa.

E un, que é profe de vila, que nunca triunfou nas Américas, non pode menos que lembrar -se aceptásemos a falsidade de que pulpo é castelanismo- que os préstamos entre linguas son constantes, e que non é raro que a palabra foránea substitúa á propia. O patrimonial siniestro foi preterido ante un vasquismo izquierdo, sen que ningún pedante académico de Madrid nos esixa que digamos “pie siniestro”.

Fondas e posadas son arcaísmos, que agora temos bares, pubs, restaurantes e hoteles. Por algunha razón, voyeur está substituíndo a mirón, que as cousas do sexo, como ben sabía a Condesa Bezukhova, quedan máis exquisitase e presentables en francés. E como ignorar que a palabra española vieira é un préstamo do galego, que substituiu ao culto e arcaico, pero castelán, venera? En todos estes casos, motivos sociais e históricos impuxéronnos este cambio. Dúas razóns véñenme á cabeza para o de vieira: coma prato, vencellámolo á gastronomía galega; coma cuncha, xa non a asociamos a Venus senón a Santiago. Venera acabou sendo non máis ca un arcaísmo para uso de eruditos.

E as razóns sociais para que prefiramos pulpo a polbo son demasiado obvias. A causa, cecais, dunha frase da Biblia (“lembra, home, que polvo es e en polvo convertiraste”), esta palabra ten hoxe outra acepción que tamén chegou ao galego (“botar un...”) e da que somos conscientes en todo momento cando falamos. Como pedir “un polbo” no bar sen mover a sonrisas a quen nos escoita? É comprensible, en fin, que mesmo os recunchos de Galicia que dicían polbo vexan este térmo desprazado por pulpo. No mesmo castelán, a palabra polvo comeza a ser tabú que o falante intenta evitar ou substituir.

E este, que din os galegos?, debería ser ao final o debate. Seica non é seu o idioma, acaso o galego non é a lingua do pobo? Xa que é costume exemplificar co castelán: imaxinan que a RAE prohibise o uso oficial dunha palabra que din todos, e que xa aparece nos documentos primitivos de catedrais monasterios?

Pero ao vicariato da lingua, ese galego común e tradicional parécelle un castrapo, e castrapeiros os seus falantes, por máis que diso non teñan culpa, que iso é cousa do imperialismo castelán. O galego normativo ha ser imposto a toda a poboación, e esta non é unha lingua viva, suxeita ao cambio e á evolución, senón unha forma xa completa e rematada, constructo político-cultural creado dende arriba por expertos, que os escolares teñen que estudar afanosamente e que a xente común ten que aceptar. Ao cabo, “a nosa lingua” non é un medio de comunicación entre persoas, senón símbolo sagrado da nosa identidade.

Outros académicos aconsellan usos lingüísticos e oficializan novidades co diccionario; os nosos preservan a esencia da patria. Unha concelleira

socialista expresouno con claras palabras ao chamar ao alcalde “un aprendiz de lingüista capaz de dar leccións de galego á máis alta institución da lingua en Galicia”. A quen se lle ocorre, en fin, que un falante poida opinar en cousas tan altas, que iso son cousas para os teólogos da Academia.

Algún bendito -e todos os que aceptan a lóxica do polbo son uns benditos de espíritu crédulo e alma ben mandada- pídelle ao alcalde que se ocupe da crise e se deixe de inútiles debates lingüísticos. Pero o alcalde sabe, como cualquera persoa do século XXI debería saber, que este é un debate con implicacións económicas. Que a imaxe de marca importa, e moito, no mundo actual. Carballiño ten un produto que o fixo famoso, o pulpo, e a súa venda reséntese se ten que anunciar polbos en toda España, e atraer xentes á súa Festa do Polbo. Iso invita irremediablemente ao pitorreo. Tampouco pode o alcalde renegar das ordes da Academia, pois a Xunta, defensora das esencias patrias, deféndeas con leis, sancións e subvencións, e non axudará economicamente a Carballiño se se mantén fiel ao herético pulpo. E por defender estas cuosas, por defender o seu pobo e as palabras do seu pobo, foi atacado, insultado e abaixado, que tal é a condición e o costume dos defensores das sacras palabras da tribu. l

39

CARA E CRUZ Cisneros

Viaxe a ningures Segundo o historiador e sociólogo británico Arnold Joseph Toynbee, a decadencia dunha sociedade mantén unha relación directa entre a crise da súa estrutura ou dos seus compoñentes sociais e o pulso vital que facilitou o seu crecemento. A ruptura do equilibrio entre os distintos sectores sociais é o resultado da falla de dirección e pulso vital. Así, cando a minoría dirixente, política, económica e intelectual, perde ese horizonte vital, perde a capacidade de resposta, e se converte nunha mera oligarquía, preocupada tan só de perpetuarse no poder e manter a súa posición de privilexio. Non serve a un fin transcendente nin ao ben común, senón que se serve a si mesma. A consecuencia visible é a fragmentación ou perda de unidade desa sociedade, que rematará desintegrándose e desaparecendo da historia, agás que unha reacción interna ou acontecemento externo provoque a substitución da súa clase dirixente e o nacemento dun novo ou recobrado pulso vital que abra unha nova etapa histórica.

O que realmente nos roubaron, non soamente son os diñeiros que levaron os políticos, empresarios, sindicalistas e intelectuales corruptos, é algo que non ten prezo. Quitáronnos a ilusión, os ideais comúns, o sentido de nación.

Camiñamos sen rumbo e sen máis horizonte que o beneficio individual. Abandonada toda empresa común, incapaces de compartir máis solidariedade que a marcada polas apariencias politicamente correctas, o sentimento dominante é o de fracaso, a conciencia de que non é posible enfrontarse ás forzas desintegradoras, aos obstáculos e ás dificultades que a superestrutura dun poder estéril, parece que fai infranqueables. O que verdadeiramente corromperon son as bases sociais e culturais da nosa vida en común.

Non se enganen, cando non se sabe onde se quere chegar, cando non se serve a máis ideal que ao egoísmo persoal ou de partido, por moitas reformas económicas que se queiran emprender, os factores disolventes da sociedade seguiCando a nosa España se debate nunha absurda pasión rán subsistindo. Embarcáronnos nunha viaxe a ningures, en política entre esquerdas e dereitas, a suicida ruptura da cuxo deambular a sociedade disolveu a súa conexión espiunidade nacional é unha penuria económica que, tralo es- ritual e ética, estética e política. Unha viaxe onde hipócritas pellismo de prosperidade no que todos cremos con tanta proclamas substitúen á autentica razón de Estado, onde o fruición como irresponsabilidade, ameaza con “proletarizar” espectáculo suplanta ás crenzas, onde a imaxe é máis imá clase media, non estamos máis que sufrindo as conse- portante que o contido, onde os cidadáns, illados uns dos cuencias da perda daquel pulso vital. outros, aletargados de toda disciplina moral, rendidos a toda condescendencia, somos condenados a un existir sen un destino común que compartir e perseguir.

Se a crise e a terrible incertidume económica que padecemos, servisen para decatarnos da necesidade de recuperar ese pulso vital do que nos desposuíron, sen dúbida teríamos dado o primeiro paso para saír desta viaxe sen sentido, camiño da rexeneración.

40

Tartarín de Tarascón

Xa queda pouco para chegar Á hora de analizar porqué fracasan os países, sosteñen os economistas e politólogos americanos, Robinson y Acemoglu, que hai dous factores fundamentais: unha clase política extractiva (non inclusiva) e os procesos históricos que, a través da deriva institucional, rematan creando diferencias que poden chegar a ser cruciais durante as coxunturas críticas –como a que agora sufrimos- que, á súa vez, son puntos de inflexión históricos.

Malia que en Tarascón non cremos no determinismo histórico, si estamos convencidos –como ambos ous dous profesores- de que os círculos viciosos e virtuosos implican a necesidade de estudar e coñecer a historia, para comprender as diferencias institucionais que foron estruturándose no seu devir.

A España actual é o resultado de varias circunstancias que determinaron ao longo do tempo a súa actual situación: a súa convulsa historia de enfrontamentos coma resultado da falla de xusticia e atraso, o descoñecemento que a chamada clase política parece ter da historia recente e, por último, a globalización negativa.

mo ao mesmo partido que os seus propios explotadores.

Todo iso, nun mundo no que o 90% da riqueza está en mans do 1% dos seus habitantes, acugulado de inxustizas e de seres humanos “excedentes” e polo tanto superfluos, aos que se lles nega a dignidade e cuxo número medra sen parar.

O esforzo que o Estado realiza para reforzar a seguridade –dos poderosos- é directamente proporcional ao que leva a cabo para recortar dereitos básicos: sanidade, educación, protección social, desemprego, etc. A nova Lei de Seguridade cidadá, coas súas sancións e flamantes camións-cisterna para rachar barricadas (Ministro dixit) camiña parella coa nova Lei de Educación, a Reforma Laboral ou a política sanitaria. E sen dereitos sociais, de nada serven os dereitos políticos.

Canto traxecto queda nesta viaxe e canto pode aturar unha sociedade antes de chegar cara onde, sen sabelo, se dirixe: un estoupido social? cecais, xa queda pouco para chegar.

Esta, a chamada globalización negativa, acentuou ata o infinito a separación de dous elementos que durante séculos conviviron unidos nos Estados-nación: o poder e a política.

A carencia de poder efectivo foi baleirando as institucións políticas da súa capacidade para dar resposta e solución aos problemas dos cidadáns. Isto, unido á incompetencia da clase política, xerou un abismo de separación entre a cidadanía e as institucións.

Os analistas e predicadores oficiais, insertos na lóxica do sistema, dinche cada día qué tes que pensar e como tes que pensalo, ata o extremo de que os sectores máis baixos da sociedade -mán de obra barata, dócil e pouco esixinte, disposta a aceptar o que se lles ofreza- fixeron seu o discurso oficial, utilizando os mesmos argumentos nas tabernas, que os seus verdugos nos casinos, e votando con entusias41

... para vosotros Bizcocho de chocolate PREPARACIóN:

INGREDIENTES: · 1 paquete de galletas cuadradas (tipo María) · 400 g de chocolate · 4 huevos · 200 g de azúcar glas · 250 g de mantequilla a temperatura ambiente · 500 ml de nata para montar · 5 cucharadas de azúcar · Leche.

1. Cubre un molde rectangular de bizcocho cuadrado con papel albal.

2. Separar las yemas y las claras y reservar.

3. Derretir el chocolate en el microondas a baja potencia y en varias veces para evitar que se queme.

4. Una vez derretido el chocolate, añadir la mantequilla poco a poco hasta conseguir que mezcle todo bien.

5. Añadir entonces las yemas de huevo una a una. Reservar.

6. Batir las claras a punto de nieve y añadirle el azúcar glas hasta conseguir un merengue.

7. Pasar el merengue a un bol e ir incorporándole la mezcla del chocolate poco a poco con movimientos envolventes.

8. Ir mojando las galletas en la leche templada

e ir llenando el molde, inclusive las paredes de alrededor.

9. Poner encima de cada capa de galletas una de mousse de chocolate, luego otra de galletas mojadas en leche y otra de mousse de chocolate, y así hasta el borde del molde.

10. Hay que guardar mousse para cubrir el resto de la tarta cuando se desmolde al día siguiente.

11. Poner la tarta en el frigorífico hasta el día siguiente.

12. Sacar la tarta del molde y sacarle el papel albal, cubrirla de mousse de chocolate y decorar como mas te guste.

SUGERENCIAS: Muchas veces intercalo una capa de mousse de chocolate con otra de flan (yo utilizo flan el niño), resulta también muy rica.

Fideuá PREPARACIóN:

Esta fideuá es solo de carne, pero se puede hacer la misma con marisco y pescado. A nosotros nos gusta de las dos formas y cuando la haces al medio dia y te queda algo para la noche o para el dia siguiente, no veas lo rica que esta. Yo la conservo en el frigorífico y la caliento en el microondas y esta como recien hecha.

INGREDIENTES: · 1 paquete de fideos del nº 4 (puedes utilizar los de fideuá) · 1/4 de cebolla · 1/2 pimiento rojo · 100 g de guisantes · 500 g de ternera (tapa, mano, aguja etc..) en trocitos · 2 tomates medianos · 2 zanahorias medianas · 1/2 vaso de vino blanco · 1 pastilla de caldo de carne · aceite de oliva · 1 sobre de azafrán · sal y pimienta 42

1. Lavar y picar el pimiento y el tomate, reservar.

2. Pelar y picar la zanahoria, y la cebolla, reservar.

3. Salpimentar la carne que habremos anteriormente cortado en trocitos, reservar.

4. En una tartera con el aceite de oliva, añadir la cebolla que dejaremos rehogar hasta que se vuelva transparente.

5. Añadir entonces las zanahorias y el pimiento y dejamos que se doren un poco.

6. Añadir en ese momento la carne para que se dore.

7. Pasado ese tiempo, incluirle el tomate picado y dejar que se haga uno 3 minutos e incluirle el vino blanco con el azafran.

8. Dejar que se evapore el alcool a fuego fuerte y luego bajarlo e incorporar los guisantes.

9. Mientras tanto poner en una cazuela agua a hervir e incluir las pastillas de caldo de carne.

Reservar.

10. Añadir los fideos (o pasta de fideuá) , 3/4 del paquete, y remover bien para que se impregne todo con la salsa.

11. Añadir el caldo de carne hasta cubrir 3 dedos por encima de la preparación, o sea mas o menos 1,200 litro. Eso depende también de la cantidad de fideos que le pongamos a nosotros nos gusta jugosa.

12. Salar la preparación y dejar que se haga a fuego suave.

13. Pasado el tiempo de cocción de los fideos, tiempo que figura en el paquete, unos 11 minutos, separar del fuego y verificar el punto de sal.

14. Dejar reposar unos 5 minutos.

SUGERENCIAS: Tal como ya os dije anteriormente, la carne se puede sustituir por gambas, zamburiñas, rape, langostinos, mejillones etc…. la fideuá es una paella pero como lo dice la palabra con fideos, la pastilla de carne debe de ser en este caso de pescado.

Vaporizador casero. Perfume y salud

Nicolás de la Flor Ruiz-Herrera. Naturista y Diplomado en dietética y nutrición.

Es muy sencillo disfrutar en casa de un ambiente libre de impurezas en el aire y con un aroma agradable y armonioso.

Sólo tienes que disponer de un vaporizador y de los siguientes ingredientes: · 100 ml de agua · 50 ml de alcohol de 95º · 20 gotas de esencia de árbol del té (melaleuca alternifolia) · 20 gotas de esencia de lavanda.

Vaporiza tu hogar con éste preparado cuando necesites limpiar el ambiente si alguien en casa está enfermo o cuando lo creas conveniente. Si sólo quieres obtener un ambientador sano y perfumado, sustituye la esencia del árbol del té por esencia de rosas, la combinación de rosa y lavanda es muy agradable y relajante. También te recomiemdo la esencia de manzana o la de canela; esta última le dará a tu casa un aire cálido y acogedor. No olvides usar siempre aceites esenciales de calidad como, por ejemplo, los elaborados por Radhe Shygan, o cualquiera de los comercializados por tu centro especializado de confianza.

LABORES DE INVIERNO

Redacción

Con los temporales que azotan Galicia en invierno, pocos momentos podemos disfrutar de nuestro jardín o terraza.Por eso os proponemos varias maneras de poder seguir teniendo el jardín “en casa”: secando flores y hojas.

Para las plantas que queramos enmarcar utilizaremos papel secante o periódico, distribuyéndolas con cuidado y prensándolas después al menos durante dos semanas.Las hojas de helecho como las de la foto quedan muy vistosas en cualquier composición, igual que las hojas del Liquidámbar,recogidas en otoño cuando ya tenían un bonito tono burdeos. Las flores silvestres pequeñas también nos sorprenden una vez secas, aunque son más delicadas. No es mala idea llevar siempre que salgamos al campo un libro viejo en

el que poder “recoger” hallazgos de esas flores diminutas,y una vez en casa pasarlas a nuestra prensa. Os sorprenderán los resultados.

Y las flores de Mimosa, que a comienzos de año inunda nuestros paisajes de un precioso amarillo, también podemos utilizarlas para secar en un jarrón (resistente al calor).

Tendremos que cortar las hojas bajas

de los tallos haciendo una incisión en los mismos para que absorban una mezcla elaborada previamente con una parte de glicerina por dos de agua a punto de ebullición en un jarrón estrecho. Removemos con energía y vertemos en nuestro jarrón resistente al calor. Metemos los tallos y dejamos en un lugar fresco y oscuro durante una semana.

43

galici bilingue.e

www.galiciabilingue.es

Queres recibir a revista na túa casa?

Chama a 690 34 28 67, escribe un correo electrónico a info@galiciabilingue.es ou por correo postal enviando este cupón a: Ricardo Torres Quiroga 19 3º A, 36210 Vigo A revista Vosotros publícase cada seis meses.

SUBSCRICIÓN desexo recibir 1 número da revista Vosotros ao ano 6 euros

desexo recibir os 2 números anuais da revista Vosotros 10 euros

DATOS PERSOAIS Nome

Apelidos

Calle CP

Nº Poboación

Tel.

Piso

Puerta

Escalera

Provincia NIF

E-mail

DOMICILIACIÓN BANCARIA Entidade

Titular DC

Oficina

Número de conta

Rogo atendan ata novo aviso os recibos que lles presente Galicia Bilingüe en concepto de subscrición á Revista Vosotros.

En cumprimento do previsto na Lei Orgánica 15/1999 de Protección de Datos (LOPD). Os datos persoais que nos facilite con motivo da cumprimentación do presente formulario, serán incorporados a un ficheiro responsabilidade de Galicia Bilingüe co obxectivo de xestionar a súa inscrición na revista e poder remitir esta ao seu domicilio.

Data

Firma do titular