Wystawa Alejakto? miałazaistniećjużw2019roku,natenczas usiłowałemodpowiedziećnapytania:
Przeczytałemgdzieś,żenajprawdopodobniejzanaszegożyciailośćwłosówzgromadzonychwmuzeumoświęcimskim zostanie zdominowanaprzezśrodki,któremiałysłużyćich zabezpieczeniu.Jeślirzeczywiściesiętostanie,czymonewtedybędą?Czymożetrafniej,czymbędzieichreprezentacjaico sprawia,żedanyobiektbędziemyutożsamialiwłaśnieznimi? Opis?Wspomnienie?Amożesamaświadomość,żepowinny tambyć?
Przeszłychwyzwolić,wszelkie„Było”
Kiedymateriatworzykonkretnezdarzenie?Tzn.kiedyjestto jedynieprojekcja,akiedyrzeczywistazmianastanurzeczy? Idącdalej,czywogólemożezaistniećinterakcjazeświatem materii,niezaprzęgającdotegonarzędziintelektualnych,nadającychprzedmiotomkontekst,właściwynaszymsądom? Wkońcu:gdyrekonstrukcyjnanadbudowaprzewyższadany obiekt,jakijestjegostatus,skorowizualniedalejprzynależydo swojegopierwowzoru?
Ranostrzepującresztkizobrusa strzepaliśmyznimiciałoChrystusa
Gdziejestgranica?
Heideggerpodpowiada,żenp.zastaneprzedmioty,którekiedyśposiadałyprzyszłość,sąjedyniereprodukcjamizczasów ichnarodzin.Możewięcczasprzeobrażakażdąmaterięw„coś” ocharakterzeprzejściowym,skazującwszelkiepróbyzacho-
przetworzyćw„Takomjawłaśniechciał!” —otocobymdopierowyzwoleniemzwał!
waniajejnienaruszalnegostanunaporażkę.Dlaczegozatem mimowszystkopragniemyratowaćrzeczy?Czymiarowaprocesualnośćprowadzącadorozkładumateriiusypianaszączujność,skłaniajączarazemdodonkiszoterii?Amożetoforma buntu?Wierzganieprzeciwościeniowi,próbamaksymalnego wydłużeniaegzystencji,któramimoperspektywyporażkina ** *
Nawiązaniedotekstupiosenki„Gwiazdka”zespołuNaukaoGównie. F.Nietzsche, TakoRzeczeZaratustra:książkadlawszystkichidlanikogo, wyd.JakubMordkowicz,Warszawa1905s.67. Ibidem,s.68. *** *** ** *
Wszelkie„tobyło”jestułomkiem,zagadką,okrutnymprzypadkiem, pókitwórczawolanatoniepowie:„lecztakjawłaśniechciałam!” —Ażpókiwolatwórczanatonierzeknie:„Lecztakchcęwłaśnie! Takchciećbędę!”
momentuspokaja,kumulującżalświadomościutraty,zułudą stałościprzedmiotu,jakwprzypadkustertgruzupowojennej Warszawy,niejednokrotnieopatrywanychtabliczkamiznapisem„zabyteknarodowy”,któreniczymmanifestniezgodymożnabysparafrazowaćnietzscheańskąwykładnią:
Alecowprzypadku,gdyrozkładnastępujewwarunkach, zdawaćbysięmogło,najbardziejkomfortowychdlaprzedmiotów,gdziegłównymcelemmiejscajestopiekanadnimi?
Wystawa,którąprezentujemy,niejesttypowąekspozycją, bogatąwokazałedzieła,mimonazwiskjednoznaczniekojarzącychsięzdobrzewykonanąpracą.Niepocieszyonażadnego koneserasztuki,wręczprzeciwnie.Ukazujeonarozkładprzedmiotówpowszechnieuważanychzawyjątkowe.Odlatzbierane przezemnieimoichprzyjaciół,odkruszone,ułamane, odtrącone odreprezentatywnejcałości—kawałkidziełsztuki, zamiatanepowernisażachsągorzkimświadectwemniezdarnychmuzealników,nieuważnychodwiedzającychimoże przedewszystkimbezlitosnegoczasu.
PiotrTadeuszMosur
„Fetyszyzm,kultfetyszy.Fetyszeprzechowywano wuświęconychmiejscach (…)niekiedywpostaciobszernych kolekcji.Aktyskierowanedofetyszy[,](…)awprzypadku niepowodzenia ichdestrukcja,wywodzićsięmiałyzespontanicznychreakcjiwyzwalanychmyśleniemżyczeniowym. (…)fetysze(…)niesączczonesamewsobie,ichkultdotyczy mocywcielającejsięwmaterialnąpostać:posążka,amuletu, symbolu(…)mogącejsięodniegouniezależnić;nieczcisię więcsamegoprzedmiotu,leczmocsakralnąprzedjejwprowadzeniem(…)zchwiląjejodejściaprzedmiotstajesiębezwartościowy.WujęciuM.Eliadegowprowadzeniepojęcia f[etyszyzmu]wynikazniezrozumieniazasadyhierofanii. Wefekciekrytykiterminf[etyszyzm]zniknąłzliteratury etnologicznej,zachowującsięjedyniew muzealnictwie,oraz, wznaczeniuseksualnym,wpsychoanaliziefreudowskiej”
Wkontekścienaszejwystawymowanietyleofetyszyzowaniumedium–czylizjawisku,któreczęstomożnazdiagnozowaćnapodstawieniemocyartystywobecpytania dlaczego posługujesiętakimanieinnymśrodkiemwyrazu (opróczfaktu,żeidentyfikujesięjakomalarz,rzeźbiarzitd.). Chodziraczejonieodzownądawkęfetyszyzmuzawartą wsamympojęciudziełasztuki.Hasło„świątyniasztuki”jest jużnazbytoklepane,abyjedogłębnieomawiać;hieratyczne konotacjeprocesówzwiązanychzprodukcją,wystawianiem,
ZPiotremczęstodyskutowaliśmyoidei niefetyszyzowaniamedium,główniewkontekściepytania:jakmiałabyta ideawyglądaćwpraktyce,abyprzypadkiemsamaniestała się fetyszem jakoZasada?Wspominamotym,bom.in.ztej ideiwynikanaszzamiarorganizowaniawULuwystawraczejproblemowych,niżzorientowanychwokółdanegomediumczyosoby.
Zacznęodobszernegocytatuz EncyklopediiGazetyWyborczej mieszczącejwsobiehasłaopracowaneprzezPWN. Wtomie Religieświata znajdujemynastępująceomówienie (podkr.moje):
kolekcjonowaniemiobrotemdziełamisztukisąrozpoznane oddawna,aformybuntuwobecnichzdążyłyjużstaćsięklasyką.Myślęchoćbyobeuysowskimzaproszeniudopartycypacji,czyozwrocieperformatywnym,którymimoobrzędowychasocjacjijestzarazemheretycki,bouswegozarania skierowanyprzeciwkokapitalistycznemumodelowiobiegu sztuki.CzyjednakwspomnianaprzezW.Benjaminareprodukcjatechnicznarozproszyłaauratyczneemanacjedzieł, czyrzeczywiścieperformatywno-partycypacyjnerebelie zburzyłymuryartystycznychświątyń?Zdajesięraczej,że przeciwnie,dymkadzidełrozlałsiętylkoobficiej,obejmując swoimzasięgiemwszystko,codosztukichoćbyprzylega. Gdzieniegdzieaurawyjątkowościnawetzgęstniała:oile bowiem słowo„artystka”brzmijeszczejaknazwaprofesji, otyle„osobaartystyczna”tojużbardziejwyraztożsamości. Wychodzinato,żetylkoniektórzysą„artystyczni”(cokolwiekbytomiałoznaczyć),a„artystycznejosobie”językowo bliskodo„artystycznejosobowości”.
Tymjednak,nacochcemypoprzez Alejakto? zwrócić uwagę,jestzastanawiającaniekonsekwencjastrażników artystycznego sacrum.Tobowiemwmuzeachigaleriach, tychsamych,wktórychlicznipracownicyochronyczuwają, abydziełabyłyprzezodwiedzającychdotykanewyłącznie wzrokiem,znaleźćmożnaniteczki,zszywki,odpryskifarby, gwoździki,kłębki…odpadłeodnabożnieczczonycheksponatów.Okruchywalająsiępopodłodze,podczasgdyzasadniczeczęści–będąceprzecieżsumąwielutakichokruchów–chroniprzedmiłośnikamigrubaszyba,lub(jakwprzypadku starychfotografii)oglądasięjetylkoprzezwłożeniegłowy wzawojeciemnejtkaniny,spowijającedelikatnąstrukturę zdjęciabezpiecznąciemnością.Jeślidziełasztuki,gniewnie oblewanefarbąicięteszablą,jakprzyokazjipamiętnej wystawy wZachęcie,prowokujądodestrukcjiwywołanej „niepowodzeniem” i„myśleniemżyczeniowym”,toczyż oddzielone odnichodłamki,kawałeczkiikłębkiniepowinny staćsięrelikwiami?
—Wiepan,ciężkomisięztymjechałotaksówką.
Niemogęuwolnićsięwkontekścietejwystawyodzabawnejanegdotki.Pewnagalerzystkawczasiewernisażuzagadnęłamegoprzyjaciela,autoradelikatnychrzeźbzestyroduru igładziszpachlowej,którewówczasusiebiewystawiała:
—Zabrałamjednązrzeźbzesobądoradia,abypokazać redaktorom.Podpachą.
Amożeprzesadzam,boczyżBałka,Abakanowicz,Bereś znaleźlibydlasiebiemiejscewgaleriiUffizi?Możetonieta liga?Możejeśliichdziełasągorszeniżtezgromadzone wnajświetniejszychwłoskichkolekcjach,tomogąwmuzeachigaleriachpolskichdoznawaćuszczerbkuwskutekzaniedbań?Czymożewiarawsztukęjestkultempozornym? Amożejesttowiaraanalogicznadokatolickiej,gdziechoć czcisięHostię,tonieczcisięjejokruchów,którychsiłąrzeczyniedasięcałkowicieuchronićprzedupadkiemnaposadzkę?Amoże zgodnie zcytatemzpoczątkutegotekstu,nie czcisięwdziełachsztukisamychobiektów–fetyszy––araczejzawartąwnichsakralnąmoc?Amoże…
Podajętuzestawpytańzrodzonychzodczytaniaomawianejwystawywatmosferzeteologiczno-religioznawczej. Popierwszedlatego,żenieźlesięczujęwtakimklimacie,apo drugiedlatego,żewprzypadkusztuki–czyogólniejtwórczości–mówisięniekiedyofanach(rzadziejofanatykach,choć niesądzę,byosobyzartworldubyłyogółemmniejfanatyczneniżinni).Fan/fanatykzkoleiprzywodziminamyśluwagę V.Klempererazawartąwjego LTI.Notatnikufilologa:słowo
GdzieżjejtamdokapłanówŚwiętowita,którzywedle A.Gieysztora,zamiatającświątynię,cochwilawybiegalina zewnątrzzaczerpnąćpowietrza,niewolnobyłobowiemskalaćbałwanawydychanymprzezludzipowietrzem.Gdzieżjej tamdoStendhalaijego„numinotycznych”doświadczeńflorenckich!
—Słucham?
PiotrSzymonMańczak
„fanatyczny”wywodzisięodłacińskiego fanum oznaczającegoświętość.Możliwesąjednakjeszczeinnerejestrymówieniao Alejakto? –ot,chociażbywświetleszkolnegoproblemu filozoficznego:czyjeślimamyłódźzłożonązestudesek, zktórychrokroczniewymieniamyjedną(zawszeinną), toczypostulubwięcejlatachdalejmamytęsamąłódź?Napisałem,żedziełasąsumąswoichokruchów,alewzasadzie należałobyużyćtegostwierdzeniajakopytania.Czypieczołowicieoprawionaprzeznasnitkaz BitwypodGrunwaldem todziełoMatejki,metonimia,paproch?Pozostawiam dorozważenia.
„Alejakto?” 17—30września2022r. artyści_tki J.Matejko•M.Abakanowicz•M.Abramović&Ulay R.Stańczak•J.Bereś•J.Janiszewski M.Bałka•K.Kobro kuratorzy PiotrT.Mosur,PiotrSz.Mańczak UL adresul.Św.Barbary3 80—753Gdańsk telefon660811584/667507629 e—mailgaleria@ul.gda.pl instagram@galeriaul wwwul.gda.pl