Η εκκλησία του Αγίου Σπηλαίου του 1845, σημερινή Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος Πρίνου Θάσου !! του Θεοδοσίου Σ. Βασιλούδη.
Σε κοντινή απόσταση, από το πανέμορφο παραδοσιακό οικισμό του Μικρού Καζαβιτίου που κατά τους παλαιότερους χρόνους της τουρκοκρατίας ονομαζόταν Παπαζ Μαχαλά, βρίσκεται η ιερά μονή Αγίου Παντελεήμονος Πρίνου Θάσου. Πρόκειται για μία μονή που αφενός βρίσκεται σε μία καταπληκτική χωροταξική θέση και αφετέρου κατακλύζεται από πλήθος ιστορικών παραδόσεων. Σύμφωνα με την θρησκευτική παράδοση που την διέπει, ο Άγιος Παντελεήμων έζησε ένα χρονικό διάστημα σε σπηλιά που βρίσκεται δίπλα από τον σημερινό ναό της μονής. Ένα από τα γνωστότερα οικογενειακά αρχεία που αφορούν το νησί της Θάσου και ιδιαίτερα τον μικρό Καζαβίτι είναι το αρχείο της οικογένειας Λογοθέτη. Ο Δημήτριος Θεοδωρίδης σε έρευνα που δημοσιεύει στα Θασιακά το 2005, στον τόμο 12 στην σελ. 181 και αφορά το οικογενειακό αρχείο της οικογένειας Λογοθέτη, αναφέρει ότι << το δεύτερο σημαντικό έγγραφο για την τοπική ιστορία, είναι η άδεια που χορηγήθηκε από την τουρκική διοίκηση της Θάσου το 1845 και αφορούσε την επισκευή και ανακαίνιση της εκκλησίας του ΄΄Αγίου Σπηλαίου΄΄, που βρισκόταν κοντά στην συνοικία του Παπάζ Μαχαλά του μικρού Καζαβιτίου. Επειδή στην περιοχή δεν υπάρχει κανένα σπήλαιο, παρά μόνο στην τοποθεσία του μοναστηρίου του Αγίου Παντελεήμονα, που απέχει λίγα
χιλιόμετρα από το συγκεκριμένο χωριό, συμπεραίνουμε ότι η εκκλησία που ζητούν οι κάτοικοι να επισκευαστεί δεν είναι άλλη από αυτήν που βρισκόταν στην θέση της σημερινής εκκλησίας του προαναφερθέντος μοναστηριού, πλάι στο ΄΄ιερό΄΄ σπήλαιο, όπου η θρησκευτική παράδοση αναφέρει ότι έζησε για ένα χρονικό διάστημα ο Άγιος Παντελεήμων >> Το αρχείο της οικογένειας Λογοθέτη του Μικρού Καζαβιτίου, Δημητρίου Θεοδωρίδη, Θασιακα 12 τόμος, σελ 181, 2005. Ό ίδιος ο ιστορικός ερευνητής παρακάτω αναφέρει ότι οι κάτοικοι του Καζαβιτίου σε μεταγενέστερη επιστολή τους το 1863 αναφέρουν ποια την εκκλησία του ΄΄Αγίου Σπηλαίου,΄΄ ως εκκλησία που τιμάται στην μνήμη του Αγίου Παντελεήμονος. Μέσα από τα παραπάνω στοιχεία συμπεραίνει ότι μέχρι το 1845, η σημερινή μονή Αγίου Παντελεήμονος αποκαλούνταν από τους ντόπιους κατοίκους ως ΄΄Αγίου Σπηλαίου΄΄ !! Προφανώς η ισχυρή θρησκευτική παράδοση καθώς και η ύπαρξη λατρευτικού εκκλησιαστικού χώρου στο σημείο της σημερινής μονής ιστορικά πρέπει να χάνεται μεταξύ 16ο και 17ο αιώνα, ίσως και παλαιότερα. Η ονοματοδοσία μέσα στο έγγραφο από τις ίδιες τις οθωμανικές αρχές του ναού ως Αγίου Σπηλαίου, μας δίνει την εικόνα ότι κατά την περίοδο εκείνη τόσο η τοποθεσία και ο ναός του μοναστηριού αποκαλούνταν από τους ντόπιους κατοίκους όσο και από τις επίσημες τουρκικές αρχές ως΄΄Αγιο Σπηλαίο΄΄. Επίσης μέσα από το έγγραφο αυτό αντιλαμβανόμαστε το πόσο σημαντικό υπήρξε αυτό το σπήλαιο με την ισχυρή θρησκευτική παράδοση που διέθετε για τους κατοίκους του Μικρού Καζαβιτίου του 19ο αιώνα. Το 1987 συγκροτείται η σημερινή μονή Αγίου Παντελεήμονος από την Ιερά Μητρόπολη Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου. Στις 27 Ιουλίου κάθε έτους υπάρχει μεγάλη πανήγυρη που ξεκινάει κατά την παραμονή της εορτής του Αγίου με το ανέβασμα της εικόνας με πεζοπορία των πιστών από τον παλαιό ενοριακό ναό του Αγίου Γεωργίου Μικρού Καζαβιτίου στην σημερινή μονή. Πηγή φωτογραφίας. http://dimiourgia-epikinonia.blogspot.gr/2015/07/blog-post_78.html. Πηγές. 1. Το αρχείο της οικογένειας Λογοθέτη του Μικρού Καζαβητίου, Δημητρίου Θεοδωρίδη, Θασιακα 12 τόμος, σελ 181, 2005. 2. http://dimiourgia-epikinonia.blogspot.gr/2015/07/blog-post_78.html. 3. https://www.thassos-view.com/el/empeiries/aksiotheata/iera-moni-agiou-panteleimona.