Estacións do ano celta
O ano celta estaba organizado arredor de catro festas principais. As festas repartíanse tendo en conta a súa natureza e significado orixinal: dúas delas estarían asociadas á apertura e peche das estacións: Samain, 1 de novembro, comezo do inverno, a estación sombría; Beltain, 1 de maio, o comezo do verán; Había outra celebración central, de equilibrio: Lugnasad, 1 de agosto, coincidindo coa recollida dos froitos; E unha última festa arcaica, que podería relacionarse co cumprimento dunha cerimonia obrigatoria: Imbolc, 1 de febreiro, cristianizada posteriormente.
O Samain A antiga festividade céltica do samain foi habitualmente descrita como unha comuñón cos espíritos dos defuntos que, nesta data, terían autorización para camiñar entre os vivos. Abríanse as portas entre este mundo e o máis aló, dándolle á xente a posibilidade de reunirse cos seus antepasados mortos. A festa do samain, a máis importante do período precristián, marcaba para os celtas o comezo dun novo ano. Nesa data prendíanse lumes sagrados frotando pólas de serbal e teixo. Con esta cacharela inicial alimentábanse as lareiras de todas as casas. Polo samain era costume baleirar nabos de grande tamaño -posteriormente cabazas- para pórlles dentro candeas. Varios séculos despois esta tradición –que se mantén aínda na Galiza- ten continuidade nas festas de Halloween, que poderían ter exportado aos Estados Unidos os irlandeses no século XIX e comezos do XX.
Imbolc A festividade de imbolc celebrábase o 1 de febreiro, cando comezaba a ser perceptíbel o alongamento dos días. A Igrexa cristiá, tendente a darlle novo significado ás celebracións pagás difíciles de erradicar, reconverteuna posteriormente en Santa Bríxida. Actualmente, e despois de San Patricio, esta é a santa máis venerada en Irlanda. Nas celebracións de imbolc non se conservaron as tradicións pagás, aínda que si determinados rituais. Estes pasarían pola elaboración de comidas especiais ou a confección, con xuncos e palla, das cruces de Santa Bríxida.
Lugnasad Esta festa celébrase o 1 de agosto en Irlanda e na Illa de Man, mentres que en Escocia – reconvertida en San Miguel- se atrasa ata o 29 de setembro. Os países celtas preparaban no lugnasad un festival agrario, relacionado coa maduración das colleitas e dedicado orixinariamente á deusa da natureza Tailltu.
Beltain O día 1 de maio foi elixido polos partolonianos –e despois polos celtas procedentes da Galiza- para a invasión de Irlanda, segundo o Lebor Gabhála –Libro das Invasións de Irlanda-. A tradición oral fai referencia aos lumes que se prendían nesa data en Escocia, na Illa de Man ou en Irlanda, fricionando dous paus secos de serbal ou outra árbore sagrada.
A xente bailaba arredor destes lumes no sentido do sol portando pólas de serbal ou teixo. En toda Irlanda, o día anterior, apagábanse os fogares das casas para prendelos de novo destas cacharelas sagradas, como acto de purificación. En beltain consumíanse determinados alimentos de xeito ritual e engalanábanse as casas con pólas de serbal e flores silvestres. Outros costumes pasaban por mollar a cara co orballo do mencer ou beber auga dos manantíos sagrados antes de que saíse o sol. Durante a celebración de beltain medraba a liberdade no eido sexual, permitíndose o desenvolvemento de prácticas que estaban prohibidas o resto do ano.
O SAMAIN
Segundo as nosas vellas tradicións, as almas viñan á terra no "día de defuntos" con moi diversos fins. Por iso nuns lugares poñíanlles de comer, para que non pasasen fame; noutros botaban ese día un gran pao ao lume, para que quentasen no caso de teren frío; noutros era considerado pecado varrer pola noite a cociña porque se lles daba para atrás, impedíndolles que se acheguen á lareira; e noutros tense por acción inhumana pechar de golpe as cancelas ou portelos, porque se mancaban. Se se busca nos libros de etnoloxía polas celebracións que se fan en Galiza con ocasión do "día de defuntos" atoparemos unha serie de costumes ancestrais de noso. Desde o de deixar un óco na mesa ou racións de comida e/ou bebida para os defuntos ata o de se faceren colares coas castañas novas. A pouco que se pregunte a persoas de máis de corenta anos de diferentes puntos da nosa xeografía (Noia, Catoira, Cedeira, Muxía, Sanxenxo, Quiroga, Carballeda de Ávia...) lembrarannos que tamén era habitual polo día de Defuntos coller cabazas, tallarlles unhas caras feroces, poñerlles uns pauciños coma dentes e deixalas nos camiños para asustar os viandantes. Todo isto con ocasión da festa dos Defuntos, o dous de novembro. Este costume coincide co americano de “Halloween” e aínda co máis antigo celta do Samaín, no que eran os cranios dos inimigos os que brillaban na escuridade con candeas no seu interior. En Galiza mesmo chégase a ver como a cabaza tallada é enxoita e conservada para ser empregada como máscara no Entroido. A Historia do Halloween
Aínda que as orixes máis lembradas da festa son americanas, a verdade é que até 1845 o Halloween non foi celebrado naquel país, ao menos dun xeito aberto. Os "pais pelegríns" dos Estados Unidos, imbuídos pola súa fervenza relixiosa, ou ben descoñecían a existencia desta festa, ou ben sinxelamente prohibiron celebrala. Pero en 1845-46 un suceso de carácter histórico ía mudar esa opinión. Foi a grande fame que bateu en Irlanda a causa das más colleitas da pataca. Daquela, a illa británica estaba poboada por aproximadamente 12 millóns de persoas. Só dez anos despois a poboación era de 6 millóns, e aìnda hoxe non é máis grande.
Onde foron todos estes irlandeses? A meirande parte emigrou aos Estados Unidos, e o porto de New York converteuse nun fervedoiro de xente chegada da illa esmeralda, que traía as súas tradicións máis detestábeis para os americanos: o catolicismo... e o Halloween. A tradición, polo tanto, non foi creada en América, senón que foi alí onde atopou o seu excelente caldo de cultivo. A inxenuidade dos americanos e a súa proverbial descrenza de todo tipo de supersticións fixeron encaixar perfectamente o Halloween no "melting pot", pero o certo é que a festa proviña de Irlanda, onde se gardaron millor as antigas tradicións celtas e druídicas. Orixinalmente esta festa druídica chamábase "a vixilia de Saman", así que, de onde vén o nome de "Halloween"? Vén do intento de cristianizar esta festa pagá, concretamente cando no ano 830 o papa Gregorio IV adicou unha capela da igrexa vaticana a "Todos os Santos" o día 1 de novembro, mudando así a festa que antes se viña celebrando no mes de maio. O novo día foi chamado "Día de Todos os Santos" (ou All Hallow's Day en inglés) e cedo chegou o costume de chamar á tardiña anterior "All Hallowe'en", que acurtado é HALLOWEEN. Pero o feito importante é que a cristianización desta festa celta fracasou miserabelmente. Mentres que noutras festas coma Pascuas ou o Nadal conseguiuse que o povo esquecese a verdadeira orixe da festa, co Halloween foi ao contrario. Por suposto, isto é máis certo nuns lugares ca noutros, porque en España non houbo opcións. En efecto, a celebración orixinal non se chamaba Halloween, senón SAMAN, SAMAIN ou SHAMHAIN (a verba pronúnciase "xao-in"), e comezou moito antes de Cristo entre os antigos pobos celtas. Para os historiadores cristiáns, os celtas observaban uns rituais na fin do verán e facían sacrificios a Samaín, que era o seu deus da morte e dos malos espíritos. Con esta festa sinalábase o comezo do novo ano celta. A orixe dos costumes de Halloween
OS DISFRACES: A práctica de poñerse un disfraz na festa de Halloween ten a súa orixe na noite en que os druídas acendían o lume central no que tódolos demais debían ir prendendo o das súas lareiras. Durante ese ritual a xente levaba disfraces, feitos de cabezas de animais e peles, para asustar os "malos espíritos". Tamén podían ser unha representación gráfica das pantasmas e trasnos que axexaban na noite. Segundo a 11ª edición da Encyclopedia Britannica, a xente levaba disfraces de animais para que os espíritos da xente que habitaba nos corpos dos animais non atacasen os vivos, ao confundilos con outras bestas. TRUCO OU GALANO: ("Trick or Treat") Esta é unha frase que adoitan dicir os nenos que van pedindo lambetadas polas casas ao lles abriren as portas. A súa probábel orixe estaría baseada nas fadas que andarían polos camiños esa noite. Ademais das fadas, moitas persoas estaban fóra de casa, ocasionando danos. Como esta noite non pertencía nin a un ano nin ó seguinte, o povo celta cría que o caos reinaba durante esa noite, e a xente adoitaba facer brincadeiras e bromas pesadas. Isto servía tamén coma saída final para os altos espíritos antes de que chegase a tristura do inverno. Durante o decorrer destes sucesos, moitas persoas imitarían as fadas e irían de casa en casa pedindo galanos. Fallar en subministrar algún regalo normalmente ocasionaría unha broma pesada para o dono da casa. Como as fadas estaban fóra esta noite, adoitábaselles deixar un pouco de comida ou leite nos chanzos da casa, e daquela o dono podería
gañar as benzóns da "boa xente" (os trasnos e fadas) para o ano vindeiro. Moitos dos donos tamén deixaban fóra unha sopa para os espíritos dos que marcharon. James Napier di no seu libro Holidays of Legend que os granxeiros irlandeses ían de casa en casa pedindo comida para os seus antigos deuses. Prometíase boa sorte para todo aquel que dera un galano, pero ameazábase aos que non. AS CABAZAS: Outro dos clásicos costumes é coller unha cabaza, deixala oca, e facerlle uns buratos que simbolicen uns ollos e unha boca cadavérica. Logo se lles mete dentro unha candea prendida para iluminalas dende dentro. Nos Estados Unidos chámaselles "Jack-o-Lantern", unha verba de evidente orixe irlandesa, pero ¿que significan? Segundo a World Book Encyclopedia, son un antigo símbolo dun alma en pena. Tamén corre a tradición de que o nome de "Jack-O-Lanterns" foi dado por un home chamado Jack, que non puido entrar nin no ceo nin no inferno, e polo tanto, andaba vagando na escuridade coa súa lanterna ata a fin do mundo. E os máis escabrosos din que a tradición provén dun antigo sinal para marcar as casas daqueles satanistas na noite de Halloween. O certo é que é máis críbel a versión que afirma que as xentes que saían pola noite imitando as fadas levarían ás veces nabos tallados representando facianas. Esta é a orixe do moderno "Jack-o-lantern”.