La Gameta 2004/2005

Page 1

Adonde stás? An gametas. Dás-me deilhas? You darei. Pon-te aí, que you çcansarei. Adonde stás? An gametas. Dás-me deilhas? You darei. Toma-las alhá, que you te las darei. Jogo tradicional mirandés reculhido por Ana Rita, 9ºano, Scuola de Sendin


ancerradeiro 4

antrando

12

sentindo

34

cuntando

92

precurando

120

zenhando

126

pequeinho glossรกrio



antrando 5

mais un anho de mirandés drento dua gameta i un zafio que queda an forma de grana.

7

you falo dues lhénguas, i tu?

9

adonde se cunta cumo l mirandés m’ajudou a ganhar la bida.


Mais un anho cun mirandés drento dua gameta i un zafio que queda an forma de grana. Mais un anho letibo que há passado nistante, mas nun le quejimos deixar passar an balde, i sien que fusse publicado mais un númaro de «La Gameta». Ls testos eiqui apersentados fúrun scritos puls alunos i pula giente que gusta de la lhéngua mirandesa. Que se zengánhen aqueilhes que spéran ancuntar eiqui grandes projetos lhiterários, porque nun pretendemos ua tal cousa. L mais amportante de «La Gameta», ye la dibulgaçon i ansino de la lhéngua mirandesa als mais nuobos, pulas bárias eidades i classes. Que atrabeç de la lhéngua mirandesa sában balorizar l que ye sou, a punto de tomar-le l gusto an daprendé-la i trabalhá-la lhougo d`ancomeço. La strutura de «La Gameta» ben sendo la mesma de l anho passado; quatro arrinqueiras, sendo ua deilhas cun testos poéticos, outra cun testos narratibos, anterbistas, zenhicos i un pequeinho glassairo cun palabras an mirandés-pertués. La eideia nesta publicaçon fui ajuntar cousas nuobas cula tradiçon. A miu ber, cuido que la lhéngua tenerá de preserbar l que ye sou, l tradicional, studando-lo de la melhor maneira, ansinando-lo als mais nuobos. Por outro lhado, deberá ser capaç d`ancuntar nuobos caminos que le permíten acumpanhar ls tiempos de hoije. Tanto dreito ten un tiu bielho an falar dun mundo rural, an lhéngua mirandesa, cumo un rapaç ten an falar de ls dies de hoije, an mirandés. Qualquiera lhéngua ten la capacidade de se adaptar a las nuobas realidades i falar de l que se quejir. La lhéngua mirandesa tamien ten essa capacidade i precisa de giente nuoba, assi cumo bós, que se anteresse por eilha, que la querga falar i trabalhar. Nos últimos anhos, cuido que l mirandés ten tubido 05


bastantes amigos, cada un a la sue moda. Eilha fui antrando debagarico pulas puortas de las scolas i quijo apanhar campo na sala de aulas; sentou-se nas carteiras, donde nunca le fuora permitido star. A uns anhos atrás, ua cousa destas parecie ampensable. I anton ua rebistica de ls alunos an lhéngua mirandesa? Que dezir desta afronta a quien siempre la quijo amordaçar? Mas a par deste anteresse i graciosidade pula lhéngua d`ultimamente, hai ua cousa que me preocupa. Algua mocidade bai-la deixando de parte, nó por nun gustáren deilha, mas por nun tener balor no mercado de trabalho, nien les permitir chubir na bida, nien arranjar trabalho. Para séren médicos, abogados, porsores ou tenéren outro oufício, nun precísan de l mirandés para nada. Isso ye ua realidade nas scolas de l cunceilho de Miranda i al redor de alunos i ancarregados de eiducaçon. You, cumo porsor, sinto isso de la parte d`alguns alunos. Ua lhéngua que nun oufreça trabalho als filhos de quien la fala, ye lhougo abandonada i puosta de parte. Ls pais, nes dies que cuorren, fálan als filhos an pertués i nó an mirandés, porque ye la lhéngua que eilhes precísan para se afirmar no mercado de trabalho. I sendo assi, i tenendo an cuonta la competetibidade de ls dies de hoije, l ansino de l mirandés cuntinuará a oucupar ls piores tiempos de las scolas que, tamien eilhas prepáran essa mesma giente pa l mercado de trabalho; l ansino de l mirandés cuntinuará dependendo de la gana dun punhado de alunos, bien ou mal çpuostos, ancorajados ou nó puls ancarregados de eiducaçon i porsores; la diciplina cuntinuará sendo mirada cumo un passatiempo de folclore; l ansino de l mirandés cuntinuará sujeita a todos ls cuntratiempos, prisioneira de políticas i mal antençones. Agora you fágo-bos un zafio, a bós que sodes rapazes cula sangre a cundar las benas; la lei de l mercado será todo l que cunta para bós? Ou haberá algo mais? Amostrai-lo… Duarte M. M. Martins Malhadas, 26 de Maio de 2005.

06


You falo dues lhénguas, i tu ? Un assunto de ls mais çcutidos quando se trata de l ansino de las lhénguas i de la problemática de l plurilhenguísmo ou simplemente de l bilhenguísmo. An palabras mui simples, l bilhenguísmo ye la capacidade para un se spressar, ouralmente i por scrito, de forma natural, an dues lhénguas. Subre este tema cuntina a haber muitas eideias pré-cuncebidas, berdadeiras créncias subre las quales querie deixar alguas cunsideraçones. Hai quien diga que la daprendizaige de dues lhénguas ye cunfusa i atrasa l dezembulbimiento; pensa-se que la norma ye l monolhenguísmo i nó l billhenguísmo; acredita-se qu'ua criança bilhengue debe siempre traduzir d'ua lhéngua para outra; acredita-se que ye melhor daprender purmeiro ua lhéngua i apuis la outra; admite-se qu'ua criança bilhengue nunca será tan buona nas dues lhénguas qu'outra que solo fale ua lhéngua, etc. etc. La daprendizaige de la lhenguaige ye ua atibidade banal i al mesmo tiempo mágica. Un grande númaro de crianças an todo l mundo daprende dues ou mais lhénguas durante ls purmeiros anhos de bida. L'eideia de que l monolhenguísmo ye la norma nun ye mais do qu'un ponto de bista etnocéntrico. La simples cunta de que nas cerca 200 naçones soberanas recenseadas pula ONU se fálan cerca de 5000 lhénguas chega para çminti-la. Ls últimos studos subre este assunto demónstran que la daprendizaige de dues lhénguas nun lhieba a ningua mistura, mas que, al cuntrário, ls bilhengues ténen alguas bantaiges an ciertas 1 situaçones . Por outro lhado, la “mistura de lhénguas” ye natural 1 Imbora alguns studos paréçan querer probar que las crianças plurilhengues dezembúlben, deçde pequeinhos, melhor i mais depressa “ua cierta forma d'anteligéncia”, nada lhieba a crer tamien que las crianças monolhengues seian “menos anteligentes”. Subre este assunto, ber, por eisemplo, Eric de Grolier, “Au-delà de Babel: origine, évolution et perspectives de la diversification linguistique”, in La langue: identité et communication, Unesco, Études interculturelles III, 1986, pp. 2148.

07


nas crianças bilhengues, tornando-se defícil, artificial ou mesmo ampossible, dezapegar cumpletamente las dues lhénguas. De qualquier maneira, ua criança depressa çcubre quien, al sou redor, ye bilhengue, outelizando la lhéngua adaptada al sou anterlocutor. Outro lhado deste assunto prende-se cun l'eidade an que se bebe ampeçar la daprendizaige de las dues lhénguas. Subre isto ls studos son mui claros: la melhor maneira de se ser bilhengue ye daprender las dues lhénguas deçde la mais tienra eidade. Por outro lhado, la facelidade de daprendizaige depende tamien de l'eidade an que se ampeça. Assi, ls studos móstran que esta ye mui buona até ls siete anhos i ampeça a ser menos buona a partir deiqui, subretodo apuis de l'adolescéncia. Deste maneira, la melhor maneira d'assegurar l bilhenguísmo ye l cuntacto regular i stimulante cun las dues lhénguas, specialmente quando ua deilhas ye cunsiderada minoritária, ou seia, aqueilha que ye menos falada na comunidade. Nun hai ningua rezon “científica” para que las crianças mirandesas nun ampécen a daprender l mirandés anquanto pequeinhos. Nua era an que la scola substituiu la família an muitas oubrigaçones, speramos que l ansino ouficial las puoda recebir a todas. Cun scolas, eiducadores, professores, libros i outros materiales. Ou seia, cumo merécen. António Bárbolo Alves Braga, 30 de Maio de 2005.

08


Adonde se cunta cumo l mirandés m'ajudou a ganhar la bida Caros amigos de «La Gameta» i alunos de mirandés, L buosso porsor, Duarte Martins, pediu-me un testico pa la buossa rebista. Andube a pensar l que bos habie de dezir i resolbi cuntar-bos l modo cumo you cuido que la lhéngua mirandesa m'ajudou a ganhar la bida. Fago-lo an son de carta, cuntando-bos un cachico de mie bida de cinquenta i quatro anhos. I resolbi assi porque hai quien diga que l mirandés nun sirbe para nada. Quando you ampecei a studar fuora de la mie tierra, Sendin, tube que ir purmeiro para ua bilica chamada Vinhais i, apuis, para Bergança. Fui lhougo apuis de bendímia de l anho de 1961. Até ende, siempre la mie lhéngua fura l mirandés, tal cumo se fala an Sendin. Mas ne l Seminairo, para adonde me mandórun, naide falaba essa lhéngua. You falaba un pertués cun ua pernúncia çfrente, mas un pertués bien falado, anque çfrente de l que s'oubie falar por ende abaixo. Assi i todo muita caçuada de mi fazien i doutros colegas que falában mais ou menos cumo you. Cumo naide gusta que fágan caçuada del, fiç un sfuorço mi grande para falar un pertués armano al de to la giente. Custou, mas alhá cunsegui quando tenie mais ou menos 18 anhos. Fúrun uito anhos de lhuita. Nesse antretiempo, l que le passou al miu mirandés? Lhebei-lo siempre cumigo, mas nun tenie cun quien lo falar. Nesse tiempo las pessonas dezien que l mirandés nun era fala para quien andubisse a studar. Mas you nun m'amportei i cuntinei siempre a falá-lo an casa i cun to la giente cun quien siempre lo habie falado. La mie bida fui andando i nunca senti que l mirandés me strobasse an algo, fusse ne l que fusse. Puode dezir-se que l mirandés me ajudou na mie bida? Tengo la certeza que si, pus la 09


bida dua pessona ten muitas dimensones i todas eilhas son amportantes para starmos d'a bien cun nós. Ye un porblema d'anquelíbrio. Esse anquelíbrio cumo pessona siempre m'ajudou a cunseguir chegar adonde querie. Para alhá desso, la lhéngua que daprendi çque naci ansinou-me zde mui cedo a ser un lhuitador. Las culidades de lhuitador que fui ganhando cul tiempo debo-las an muito a la lhéngua mirandesa. Assi, l mirandés nun ye para mi solo ua question de eidentidade i de anquelíbrio pessonal, ye tamien ua scuola de bida que an muito m'ajudou. Sei de muitos colegas que deixórun la sue lhéngua mirandesa, mas nun ganhórun nada cun esso: esse era l camino mais fácele i la bida ansina-mos que las facelidades nunca dórun grande resultado. Hoije tengo ua proua cula mie lhéngua tan grande cumo l mundo. Moro an Lisboua, mas ansinei-le l mirandés als mius filhos. Essa ye la lhéngua que mais se fala an mie casa. Nada desso quier dezir que nun guste de l pertués, pus lo falo cumo segunda lhéngua materna i lo scribo bien i nessa lhéngua publiquei alguns lhibros. Nunca l mirandés me strobou para daprender nuobas lhénguas cumo l anglés, l francés i outras. Diçse que l saber nun acupa lhugar i esso ye inda mais berdade pa las lhénguas. Hai quien diga que l mirandés ye falado por pouca giente. I que amporta? Uns ténen ua família grande, outros mais pequeinha, mas nun ye por esso que gustamos menos de la família que tenemos ou que eilha ten mais ou menos balor para nós. Até hai quien diga que l mirandés ye ua lhéngua que se bai a morrer. Mas eilha solo se muorre se nós la deixarmos morrer. Assi i todo, todas las cousas i las pessonas se muorren. Se ua pessona yá ye bielha i ten heipótese de bibir menos tiempo bamos a abandoná-la por esso? L mesmo se passa cula nuossa lhéngua. Se mirarmos pa la stória bemos que, datrás, muitos mirandeses que íban a studar para fuora abandonában la sue lhéngua ou tenien bergonha deilha. Que ganhou la Tierra de Miranda i eilhes mesmos cun esso? Nada. Talbeç esso ajude a splicar un cierto abandono an que quedou la nuossa tierra. Anton se essa atitude nun dou an nada, hai que fazer l cuntrairo: lhuitar 10


pula nuossa lhéngua i la nuossa cultura porque essa ye la mais grande riqueza que tenemos para outros recoincéren l nuosso balor. Se las abandonarmos, até las outras pessonas pérden l respeito por nós. Datrás ousaba-se ua spresson que dezie «Roma nun paga a treidores», l mesmo ye dezir, naide acradita ou ten respeito por quien çprézia ou abandona ls sous i ls sous balores. A respeito de la nuossa lhéngua puode dezir-se algo de aparecido: para que ls outros mos gánhen respeito, tenemos de ampeçar por tener respeito por nós mesmos. I esso sirbe para quei? Esso ye ua scuola de lhuita i de rejisténcia que mos bai ajudar a bencir na bida, i bien percisa ye, pus las cousas nun stan nada fáceles para quien stá a ampeçar la sue bida, cumo todos bós. Nun cuideis que este testo fui para bos dar liçones. Nó. L que arriba screbi ye un resume de la liçon que la bida me ansinou. Cunteibos-la pus puode ser que bos sirba para algue cousa. Parabienes pula buossa rebista. Tomara you que houbira ua rebista assi quando era de l buosso tiempo. Un die heis de tener muita proua por todo l que stais a fazer. Un abraço para todos i pa l buosso porsor, Duarte Martins. Lisboua, 06 de Júnio de 2005 Amadeu Ferreira

11


sentindo 13 14 14 15 16 17 18 19 20 21 22 22 23 24 25 26 27 27 28 29 29 30 31 31 32

un sonho dues cantigas bale la pena retrato l tiempo รงtino querie de eitierna nina ser arribas de l douro la niebe pastor para un amigo a la nuite a la jinela por tanto te querer ua manhana de friu paรง l mar la mie casa a la puorta de casa l berano na scola juan i l pion adรกgio dun studante l padre nuosso dun borracho ls pies l cuco que nun gostaba de berรงas


Un suonho You querie ser ua maripousa ou un reissenhor, talbeç ua debanadeira ou ua rubialba, querie tener un par d`alas para poder bolar. Bolar, bolar, bolar bolar, bolar sien parar acontra las nubres até las óndias de l mar. You querie ser ua rosa ou ua dália, talbeç ua malgarida ou un lírio, para poder florir i no campo drumir. Florir, florir, florir florir, florir an quelores burmeilhas i azules i la natureza sentir. Ana Patrícia Poço, 5º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

13


Dues cantigas Chubiemos anquanto iba abaixando l aire. I, çpuis de chegarmos a la punta mais alta ancrudeciu-se l praino de la mais desierta lhuç de l pensar. I desse sierro de paiç i altura quedemos mirando crecer desiertos de sembradura i squecimento.

Fernando Echevarría

berson feita pa l mirandés por Juan Dias.

Bale la pena. Bibo esta bida nun aperto, mas todo aguanto i supero i esta gana antrasgada de bibir resultada dun suonho adrumecido que queda por dezir. Bibo esta bida quaije squecida un retrato lhebado pula araige, porque fui essa la bida que me dórun para bibir i aguantar ls miedos i ls zasperos de berdiços anhos bibidos. Mas anquanto bibir esta bida angaranhida, bou bibir i bencir i quando todo terminar bou gritar, Ângela Igreja, 9º anho, bale la pena bibir! Liceu de Miranda. 14


Retrato

L smeril aguça ua lhuç que cuorre de mansa por antre arribeinhos mirares. Cubrórun-se las lhanuras pul rechinadeiro i sténden-se mantas de adil a zairar de ls dies, anquanto ls uolhos se zbían para sorber un filon d`auga benida a gargalhon. Nun se bulhe la tierra, cancarórun-se ls uossos de tan presa que stá. Nun se sinte ua alma. Quedórun niales de pegas, paredes de altares passados ambuoltos an fumos i belas que árden nas missas de finados. I las miradas de torres altaneiras son fincones de zbarrulho que guárdan la tierra, botando beisos al cielo que nunca las quijo.

Juan Dias

15


L tiempo Miro pa l cielo i beio l tiempo a passar, salto pa l agarrar porque l quiero tener preso nun gaiolo, porque anquanto stubir preso nun bola, nun salta i a naide fai peso, quedando todo cumo está; tiro deiqui, pongo aculhá, i el siempre preso, sien poder fugir l çtino parado, seia l que Dius quejir. Mas un die el fuge l tiempo sbolaça naide queda cumo era, naide cumpre cumo amenaça naide fai cumo bérrio i l tiempo siempre a passar quien me dira a mi, matar-te para te parar. Hugo Torrado, 10º anho, Liceu de Miranda.

16


Çtino querie de eitierna nina ser Çtino querie de eitierna nina ser Brincando alegre pulas rues desiertas De maldade al puro amor bien abiertas Mas chegando bai l brebe anuitecer Ls brabos ninos drúmen sin saber Çcansados debaixo de las cubiertas Zbarrulhando suonhos de cuntas ciertas Stá triste çtino que ls fai crecer Anquanto la eidade abança beloç La einucéncia feliç bai smorecendo L einocente fai-se home atroç La que querie ser nina bai crecendo Sin fuorças para esta lhuita feroç Cruel derrota de antemano sabendo Rosa Martins

17


Arribas de l Douro Pulas Arribas de l Douro cuorro sien parar, sou ua raposa, quiçás un lhobo a ouliar pronto a caçar. An peinhas afiladas donde reina la águila, sou las prumas lhebantadas pula araije de purmanhanas retrasadas i galanas. Por scobas i carrasqueiras xaras i chougarços oulibeiras i parreiras nace l sol an mius braços de peinhas i suonhos drumidos i ancantados. Demudou, an parte, por grácia de l home, este nuosso tesouro beisado pulas augas, abençonado pula natureza las Arribas de l Douro.

Hugo Torrado, 10º anho, Liceu de Miranda.

18


La niebe Sinto l friu de la rue parece-me que bai a nebar fui-se yรก l sol, sconde-se la lhuna arrepassa-me ua cisca de gelar. Acordo meio andrumenhada lhebanto-me bien debagarico lhougo spreito pula jinela I beio un tapete branquito. Pudie-me quedar an casa para sentir l caliente mas hai algudon na rue a spera de manos de giente. La niebe ye amerosa i frie a eilha la quiero sentir gusto de la tener nas manos para depronto me debertir. Agarro la niebe amerosa fago ua bola cula mano quiero-la bien aporbeitar antes que chegue l berano. Samanta Leite, 8ยบanho, Liceu de Miranda.

19


Pastor Perdi las mies oubeilhas quien las quejir que las precure. Nun hai palabras que las chámen porque eilhas nun ténen nome. Quien las quejir que las precure que ye precurá-las an balde. Só you ye que nun las precuro. Sebastião da Gama berson feita pa l mirandés por Juan Dias.

20


Para un amigo Tierra le dórun Al miu amigo. Daba l reloijo las cinco I spreitaba l més de Abril, La tierra dura abrie Sues antranhas. La sepultura. Caminos de suonhos Scuros lhapes, montes, scalones, Altares de speranças i recordaçones, Eimaiges antigas, Quimeras rosadas, Loinge... Daba l reloijo las cinco Nun timbre seco i pesado. Solo amarga tierra Dórun Al miu amigo. Al baixar a la foia L caixon pesado Oubiu-se l siléncio: - Tu, que yá solo sós selombra Drume i repousa Paç al tou cuorpo anteiro Sossego a la tue alma Drume l suonho berdadeiro Para siempre. L cielo puro i azul. Solo amarga tierra Dórun Al miu amigo. António Bárbolo Alves 21


A la nuite A la nuite cunto stórias, a la nuite falo de amores, a la nuite nun fago cerimónias, porque stou cun delores. A la nuite beio la lhuna, a la nuite fázen de mi un cuitadico, a la nuite fago poemas, a la nuite amento ne l die, a la nuite resuolbo ls problemas que cáian pul die an riba de mi. A la nuite scribo para bós, a la nuite an bós amento a la nuite digo-te-lo só a ti a la nuite penso quando será a la nuite pergunto l porquei dun screbir an mirandés. Davide Brás, 10º anho, Liceu de Miranda.

A la jinela Staba you a la jinela só quando te bi passar oulhei lhougo para ti i l miu coraçon se puso a saltar. Cousas destas, you nien sei se m`oucúrren só a mi! Quando andas d`amores tamien quedas assi? Ai Jesus, ai Jesus, cumo you te quiero bien! i tu, amor miu, quieres-me assi tamien? 22

Claúdia Pires, 10º anho, Liceu de Miranda.


Por tanto te querer Chorei para te tener lhuitei para nun te deixar sufri por te querer morri por te amar. Quije ser todo na bida, nunca naide l soubo ser, apenas fiç frida, por tanto te querer. De ti nada lhebei apenas dezilusones tiempos que acabei muorte de peixones. Scapeste de mi feliç traíste-me anflecidade tu eras la amperetriç, sien amor, sien bundade.

Hugo Torrado, 10º anho, Liceu de Miranda.

23


Ua manhana de friu Salie de casa pula manhana nun die fosco i a dar al friu, ua nuite eimberniรงa yรก passada, quando se detubo la auga de l riu. Carambelo i gelo ampingonado cubrie ls rachos a la puorta la peinha mal se abistaba niebe an cemba cubrie la huorta. A camino capote i garrote para nun me angaranhir, uas รงancas i miotes de lhana para melhor me poder ir. Diana Cristal, 10ยบ anho, Liceu de Miranda.

24


Paç Paç… que palabra mais guapa i tan pouco respeitada. Star an paç ye brincar mas tamien respeitar cumbibir i ajudar. Cuidado, que a las bezes, dua pequeinha briga, puode ser l ancomeço dua grande guerra. L mundo stá cheno de guerras grandes i pequeinhas mas que amporta, se son siempre guerras? La paç ye tan pouca que podemos ser nós a dar la mano a un bezino qu`ampeçemos als cachicos a fazer la paç hai muito perdida por ende…

Ângela Igreja, 9º anho, Liceu de Miranda.

25


L mar Nesse tou eimenso mundo onde an ti nabégan onde an ti noufrágan pessonas einocentes que la bida ténen de bibir; serás mesmo assi? Tan rudo! Tan agre! Tan salgado! Mas an ti mar, sconde-se ua bida! Un mundo! Ua lhuç, que naide la ancontra, porque será? Será ua riqueza que naide cçubre, ou un mundo cheno de alegrie? Jessica Nobre, 7º anho, Liceu de Miranda

26


La mie casa La mie casa queda nun alto tengo muito que abistar abisto l lhugar anteiro cun muitas lhuzes a alhumbrar. Nas teilhas de l miu telhado sinto ls páixaros a falar que lhougo pula manhana me quieren fazer acordar. Acordo bien çpuosta cun ganas de ls oubir cantar pongo-me a la mie jinela para abistar l lhugar.

Diana João, 8º anho, Liceu de Miranda.

A la puorta de casa Sento-me a la puorta de casa a ber quien passa na rua i un cielo que me parecie azulado ampeça a quedar scuro, scuro cun nubres que bénen preinhas quaisque a quedar pretas, ben seinha d´auga. Nun se bei ua alma a nun ser alhá loinge, parece-me un ganado culs perros delantre, passa un carro i l pastor zbia l tagalhico. Apuis parece ser un tiu, debe ir a la bida del lhieba tanta priessa nun die tan parado. Mas stá ampeçar a chuber i mie mai cháma-me para casa.

André Alonso, 10º anho, Liceu de Miranda. 27


L berano No berano fai ua calor I de l boton dua rosa nace ua flor. No berano cheira bien a trebo i a feno se bamos pul monte nun die sareno. Quando ben l berano bamos pa la picina atirámos-mos de la prancha you i Catrina. Óuben-se las chicharras abeilhas i paixaricos béian-se las apapoulas tan guapas burmeilhas. Apanho ua rana salta-me de la mano tanta coisa que hai para fazer no berano… Catarina Alonso, 4º anho, Vera Pires, 4º anho, Purmária de Malhadas.

28


Na scola You na mie scola pinto quadros de quelores, cun lhápeç i cun pinceles cumo fáien ls pintores. I culs dedos na tinta ai que bien se pinta, ai que bien se pinta! Quedo toda bezuntada até la nariç bota tinta, pus nun amporta nada, para quei sirbe la auga? Lhabo apuis las manos, seguidamente l rostro i quedo lhimpica, mas cun ganas de pintar. I culs dedos na tinta ai que bien se pinta, ai que bien se pinta! Ana Machado, 4º anho, Purmária de Miranda.

Juan i l pion Juan gustaba de pan que lhebaba na cerrona quando iba pa l monte culas sues oubeilhas. Juan lhebaba un pion, çpuis, culas pedricas fazie un fogueton que iba a tener cun abion, i era ua grande complicaçon la brincadeira de l pion. Iara Ortega, 4º anho, Purmária de Miranda. 29


Adágio dun studante Cumo l ciclo de l`auga, ou outro ciclo natural, la bida dun studante tamien ye siempre eigual. A la purmanhana tengo ua sonheira, mas ando mi d`agudo para agarrar la carreira. Nas purmeiras aulas de l die, las que you menos deseaba, dezimos uns pa ls outros, “esta aula nunca mais acaba!” Bamos a fazer ls deberes, puis alhá chegou l`anterbalo, se nun fur capaç de ls acabar digo que m`achei mi malo. Quando chega a la tardica, bien acabados de almuorçar, tenemos la barriga chena, mas quien ten ganas de studar?

Paulo Gonçalves, 10º anho, Liceu de Miranda.

30


L padre nuosso dun borracho Santa uba que stais na parreira purificada seíades sien l`anxofre benga a nós l buosso çumo para ser buído a la nuossa buntade assi nua taberna, cumo an casa bóndan trés litros por cada hora perdonai-mos ls dies que nun buemos i nun mos deixeíades caer aterdoados, mas lhibrai-mos de las manos de la guarda i de las horas mortales de la nuite. Amén, amén nun rezo más porque l burriquito nun ben. Davide Ortega, 8º anho, Liceu de Miranda.

Ls pies Dous Pies an riba de Trés Pies cun pie. Bieno Quatro Pies i tirou-le un pie. Dous Pies agarra an Trés Pies atirou-le a Quatro Pies. I Quatro Pies deixou un pie. Ana João, 7º anho, Liceu de Miranda.

31


L cuco que nun gustaba de berças Era ua beç un cuco que nun gustaba de berças Fúrun a chamar un palo para bater no cuco L palo nun batiu no cuco L cuco nun gustaba de berças. Fúrun a chamar l lhume para queimar l palo L lhume nun queimou l palo L palo nun batiu no cuco L cuco nun gustaba de berças. Era ua beç un cuco que nun gustaba de berças Fúrun a chamar la auga para apagar l lhume La auga nun apagou l lhume L lhume nun queimou l palo L palo nun batiu no cuco L cuco nun gustaba de berças. Era ua beç un cuco que nun gustaba de berças Fúrun a chamar la baca para buer la auga La baca nun buiu la auga La auga nun apagou l lhume L lhume nun queimou l palo L palo nun batiu no cuco L cuco nun gustaba de berças. Era ua beç un cuco que nun gustaba de berças Fúrun a chamar un home para bater na baca L home nun batiu na baca La baca nun buiu la auga La auga nun apagou l lhume L lhume nun queimou l palo L palo nun batiu no cuco L cuco nun gustaba de berças.

32


Era ua beç un cuco que nun gustaba de berças Fúrun chamar la Guarda para prender l home La Guarda nun prendiu l home L home nun batiu na baca La baca nun buiu la auga La auga nun apagou l lhume L lhume nun queimou l palo L palo nun batiu no cuco L cuco nun gustaba de berças Era ua beç un cuco que nun gustaba de berças Fúrun chamar la muorte para matar la Guarda La muorte matou la Guarda La Guarda prendiu l home L home batiu na baca La baca buiu la auga La auga apagou l lhume L lhume queimou l palo L palo batiu no cuco L cuco gustaba de berças Era ua beç un cuco que gustaba de berças.

Recuolha de: André Fonseca, 7º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

33


cuntando 35 36 39 40 42 43 44 46 47 48 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 64 65 67 68 69 70 71 72 73 75 77 80 81 82 83 84 85 86 87 89 90 91

un suonho, talbeç ua berdade fuste sien saber nien l cigonhal scapou quien chube tamien puode abaixar l amperador i l reissenhor la lhuita l rei znudo la baca amarielha un lhobico sien mai l pito pançudo antonho i la cabra la senhora de las grácias l sapo i la chelubrina la nina i l príncepe san pedro i l diabo l diabo i l camposino l fin de anho la bulhaca un jardineiro baliente l balhe de las cuontas ua águila la arble roixa la cabanha de l pastor l labrador que querie ser spierto un monhecro un nabo giganton la abintura dun pertués la cuonta de damma i bagamundo la lhienda de ls quatro dragones l cigano, l diabo e l camposino eimigrar a salto un mistério la pisada dun cabalho la senhora de la conceiçon la mulher de l poço la lhienda de santo eizidro la saia de la tie marquitas la cuonta de l tiu çapateiro la fiesta de natal las ties i ls tius de miranda l pastor i l spanholo Aende bai la muorte pelada!


Un suonho, talbeç ua berdade. Era ua nuite chena de friu i mui scura. Na Praça toda la giente s`alcalcie cul aire de la fogueira, anquanto sperában que la Missa de l Galho ampeçasse. Las campanas eran bulteadas por dous rapazes que Manuol nun coincie. Ls homes falában de l azeite, de ls cochinos i de la lida de casa. Ls tocadores repenicában cula gaita i Manuol mirába-los, cumo se mais naide houbisse alhi. Manuol era un garotico eigual als outros; gostaba de ir a páixaros i de saltar paredes culs garoticos de l tiempo del. L suonho del era ser un gueiteiro cumo ls que stában eilhi. L pai de Manuol chamou-lo, mas el nun querie ir pa la eigreija, querie quedar alhi a sorber la música que salie de la gaita, i que linda era aqueilha música! L sonido de l ronca lhebába-lo sei alhá para donde! A un lhugar adonde el, Manuol, era un gueiteiro i toda la giente l miraba cumo se fusse Nuosso Senhor. Tenie que ser, sou pai chamába-lo cada beç cun mais fuorça, tenie de ir, senó, quando la missa acabasse nun podie quedar eilhi mais un cachico. Fui pa la missa, mas Manuol cuntinou a pensar i a oubir, an drento de sue cabeça, la música que benie de la rue. Podie comprar ua gaita, mas inda era un garoto i nun podie trabalhar. Mas quando fusse cumo sou armano Sué, habie de trabalhar i mercar ua gaita, daqueilhas guapas, cun bolras ne l ronca i cun remissaques na punteira. Era este l suonho de Manuol. Hoije, Manuol ye un home, yá nun bai a páixaros nien salta paredes, mas ten la sue família i ye porsor de gaita, ansina ls pequerricos que, cumo el, tamien tenien l suonho de un die beníren a ser gueiteiros. Ana Teresa Santiago, 9º anho, E.B. 2,3 de Sendin. 35


Fuste sien saber. Stábamos a die un de l més de Outubre de l anho de 2004, quando isto se passou. No Liceu de Miranda de l Douro, habie un aluno que se chamaba Iban. Era un aluno de l 10 anho, tenie dezasseis anhos i ua bida pula frente, muito para bibir i cuntar. El gustaba dua rapaza de la mesma eidade, que era de la mesma turma. La rapaza chamába-se Florbela i podie tener todas las faltas de l mundo, mas para Íban era la moça más cumpleta. Un die Iban chegou-se a la borda deilha, i precurou-le las horas. Ye ua de las perguntas que quaije siempre oucurre nos ampeços dua buona amisade. - Çculpa alhá, puodes-me dezir las horas? I Diç-le la rapaza meio andifrente: - Son las dieç de la manhana. - Oubrigado, guapa! - Mira, puodo-te fazer ua pregunta? - Claro que puodes - cuntinou Iban cua risa de oureilha a oureilha. - Se tu tenes aende un reloijo no pulso, anton porque me preguntas las horas? Iban quedou burmeilho cumo un tomato i nien sabie adonde se meter i dixo-le baixico yá cula liçon bien studada: - Ye porque nun quiero gastar las horas de l miu reloijo. Florbela ampeçou-se a rir cumo ua perdidica até nun aguantar más i cua boç de risa dixo-le: - Sabes? Tu até sós angraçado. Donde sós? - You sou de Bal de Aila… I assi ampeçórun a falar de muitas cousas, de la bida, de ls amigos, de las abinturas i zabinturas. Todos ls dies passában ls anterbalos a falar, a passear pula scola, horas de riso i alegrie. Éran unha i carne; parecien Romeu i Julieta, Pedro i Einés de Castro; eilhes fazien la más guapa amisade de l mundo. Un die, Iban lhebantou-se bien cedo, corriu pula rue, mirou l sol a relhuzir i gritou a caras al mundo: - Hoije torno a nacer, ye hoije que la bida bai buolber a 36


tener ancanto. Puso la muchilha a las cuostas, agarrou ua frol i fui pa la scola a oubir ls paixaricos. Fui-se a tener a la borda de la moça, ouferciu-le la frol cuns uolhos d`einamorado i dixo-le: - Sabes? Acho que yá nun aguanto más. Tengo que te dezir ua cousa, ye que you…sabes ye que you…quiero-te muito i quiero namorar cuntigo! I diç la rapaza: - Sabes, you acho que nun debemos stragar la nuossa amisade cun namoro, porque nós somos tan amigos i you gusto de ti cumo amigo. L probe rapazico desta beç nun tenie que dezir. Amarrou la cabeça i fui-se ambora, mas a la borda deilha fizo papel dun home. El era cumo la giente i cumo toda la giente, tamien deixou caier uas lhágrimas. Passou horas a pensar na vida; serie afinal la bida un mar de tristezas i cousas perdidas? Florbela fui-se para casa, deitou-se an riba de la cama para studar, mas nun fui capaç, porque só se lhembraba de l jeitico triste cun que l rapaç habie quedado. Fui anton que se lhembrou de todo aquilho que eilhes dous habien passado, por todas las alegries, por todo l clima que andaba antre ambos. I fui eiqui que ua boç de anjo le dixo al oubido: - Tu gustas del. Di-le que tamien lo quieres cumo el te quier a ti. Soutro die, Florbela íba-le a dezir l muito que gustaba del, mas este nun apareciu. Eilha passou l die sola i más murcha cua frol an dies de rechinadeiro. Outro die se habie passado, i más un, i el nunca más tornou a la scola. Houbo un die que Florbela se purparaba para salir de la aula i oubiu ua cumbersa a dous amigos a dezir que Íban staba mui anfermo. Eilha zasparada quijo lhougo todo saber: - Cuntai-me isso, que se passa cun el, que ten? Mas eilhes apenas sabien que staba malo. A Soutro die soubo que era ua maleita de cancro. Quedou cula alma tan apertada que ampeçou a correr até chegar a la casa del, adonde biu muita giente bestida de negro. Assustada, antrou para drento de casa i biu que Íban yá se habie ido sien se haber çpedido deilha. Eilha nien querie pensar i corriu para casa a chorar, horas i horas, até nun poder más. 37


Afinal, aquel die que Iban cuidaba que iba a ser l ancomeço dua nuoba bida, nun lo fui! Fui la última beç que la biu, i la frol que le dou, inda hoije, quedou sembrada no huorto de Florbela i todos ls anhos bota botonicos, que son beisos que quedórun i de quien nunca chegou a saber, que quien el amaba, tamien lo amaba a el. Hugo Torrado, 10º anho, Liceu de Miranda.

38


Nien l cigonhal scapou Fazie un friu que rachaba naqueilha purmanhana d`ambierno. Para Antonho i Jesé ye que nun habie scapatória; tenien que ir a saber de lheinha para las mais amassáran soutordie i sien lheinha, nun habie pan caliente. Yá habien corrido ls termos de Atanor i Prado Gaton i nada! Habie uns palicos eiqui, mas stában berdes, outros alhi, mas l duonho andaba culas bacas ne l cerrado. Ancuntrórun anton un cerradico cheno de xaras an pie de l camino, nien sequiera tenien de meter ls burros pa l cerrado. Yá stában a saltar la parede, quando apareciu l duonho, i mira que nun se fazírun mancos, saltórun para riba de ls burros i “ala, que se fai tarde!” Quando yá benien para cá de Atanor, chenicos de fame i zgraciados cula bida, Jesé mandou un salto: - La huorta? Nun ten nada! - Ten l cigonhal i nuossas mais íban a quedar más cuntentas que you sei alhá! Miu dito, miu feito. Atirórun l cigonhal abaixo, scachórun-lo, punírun-lo an riba de ls burros i “ala para Sendin”! Chegórun a Sendin, yá éran buonas horas de almuorçar. Mas, cumo la smola era abultiada, las mais quedórun çcunfiadas, mas eilhes yá tenien todo cumbinado, pus claro; “achemos-la an pie dun camino, pa ls lhados de Atanor.” Antonho i Jesé nun chegórun a saber se las mais acreditórun, solo querien saber que a soutordie se íban a lhember cula sardina assada a pingar an riba de l pan acabadico de fazer. La bida era assi i nesse die nien l cigonhal scapou… Ana Teresa, 9º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

39


Quien chube tamien puode abaixar. Na rue sentie-se l friu, benie ua cisca gelada cun cheiro a fumo botado puls chupones de las casas de ls Barreiros. Ls Barreiros éran un sítio pequeinho, adonde las pessonas fazien de l pouco ua alegrie i demudában todo an risas i sunrisos. Manel, un rapaç probe, andaba pulas rues de la bila a ber s`ancuntraba algo para comer, porque pai nun tenie i la mai habie zaparecido sien deixar rastro. Talbeç la más triste stória de siempre; el drumie an riba dun banco no jardin i comie l que las pessonas le dában: fusse un cachico de pan, ua malga de caldo, ou até un cibo de cebolha, todo le serbie para matar la fome. Staba anton a bagamundiar pula rue i a tembrar cul friu, quando biu un home que staba a antrar para un café, que sien crer, deixou caier la carteira i el boziou-le bien alto: - Bós, senhor de la gabardina amarielha, mirai que deixestes caier la carteira! Bien pudie haber quedado cula carteira, mas la humildade fui maior que la “falta del”. L home quijo agradece-lo i cumbidou-lo a cenar cun el na nuite de Natal i el fizo todo l gusto. Esse tiu era un de ls maiores screbidores de siempre i andaba a saber de un buono eilustrador pa ls sous lhibros. Manel comiu até quedar cul saco bien cheno i quando ambos terminórun, yá stában bien acumudados. L rapaç ampeçou a fazer alguas figuras cul molho de las patatas i fizo un pai Natal. L screbidor biu tal cousa i lhougo l cumbidou para ser l home de ls zeinhos de ls sous lhibros. Juntos fazírun grandes lhibros, cumo fui “L Pai Natal de las Patatas” i outros más. La berdade ye

40


que Manel quedou un home mui coincido. Era de tal maneira anterjeitado, que fui cumbidado para recebir l prémio de l melhor eilustrador de l anho. Metiu-se a camino até Londres, adonde se fazie la antrega de ls prémios, i biajou. Eilhi todos le batírun palmas, parecie ua cousa de l outro mundo! Quando benie para Pertual, ancuntrou a la salida de l aeroporto un rapazico a pedir smola. Manel passou pul rapaç cun ar de çprézio, cumo se tubisse squecido que el tamien habie passado puli. La berdade ye que, sien saber cumo, nien cumo porquei, alguns dies çpuis, perdiu todo l anterjeito que tenie i nun era capaç de zenhar más nada. Cul tiempo todos deixórun de mirar para el. L mundo que le batíra las palmas, birába-le agora las cuostas. Manel tubo que buolber pa la rue a pedir i nunca mais naide soubo del. Apenas ua cousa a dezir: quando se stá an baixo, muito se mira para riba; mas quando se stá an riba, poucos míran para baixo. Hugo Torrado, 10º anho, Liceu de Miranda.

41


L amperador i l reissenhor Isto acunteciu nua tierra adonde nun hai la çpuosta de l sol i ye siempre die, you nien sei bien adonde quedaba essa tierra. Mas era ua beç un nino mui probe que tenie un reissenhor mui cantador. A la nuitica, l paixarico cantaba pa ls turistas que passában puli pa l oubir. L nino tenie que trabalhar ne l palacete de l amperador, pa ganhar la códia. Houbo un die que l amperador oubiu falar nesse tal reissenhor, que cantaba mui bien, i pediu als screbidores de todo l mundo, que screbíssen un poema a falar del. Antón, todos screbírun poemas mui guapos a faláren del. L amperador liu todo, quedou arganeirote i quijo l reissenhor só para el, pa lo tener todas las nuites a cantar. Se nun l tubisse, mandaba matar a todos ls criados de l Palacete. L nino, cumo trabalhaba alhá, pediu al reissenhor para cantar pa l amperador i cumbenciu-lo a que nun l matasse. Mas l amperador apuso-se pul reissenhor. Mal biu que nun pudie ser sou, mandou-lo matar i mandou-lo cubrir cun ouro i inda l mandou meter no telhado de l palacete. Quando l pobo s´anterou de todo, l amperador caiu an zgácia. Armórun ua guerra mui bárbara, mui taluda. i acabórun por matar l amperador que querie l reissenhor só para el. L amperador daprendiu a bun daprender. I acabou-se la cuonta. Hugo Rocha, 5º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

42


La lhuita Hai muito tiempo, dou-se ua lhuita mui bárbara ne l praino mirandés. Fui la famosa lhuita de galhos. Essa famosa lhuita de galhos, inda mais famosa que la Guerra de l Mirandun, (bós ye que nunca houbistes falar deilha, mas nunca se fai tarde.), oucurriu no die quinze de Agosto, an Fuonte Aldé. Na punta de baixo, habie l galho de Tiu Domingos Meirinhos, un galho cun papo grande, que quaije assustaba un perro. A la puonta de riba de l lhugar, l galhico de tiu Chico, mais coincido pul “abó de André Martins”. Este último era un galhico mais pequerrico, mas mui baliente. Scusado será dezir que, todas las pessonas cuidában ser l mais fraco. Chegou l die quinze de Agosto i houbo un ajuntamento de giente mui fuorte nun balhe, no “Cabecico de la Mulhier”. Nas purmeiras dieç lhuitas, nun houbo resultado cierto, mas chegados a la décima purmeira lhuita si. Ls galharotes lhuitában bien; l bairro de baixo gritaba por Domingos Meirinhos i l de riba, por tiu Chico. Nos ampeços de la lhuita, l galho de tiu Chico ampeçaba-se a quedar i l bairro de riba zanimaba. Mas oucurriu ua cousa que demudou por cumpleto la stória de la lhuita. Apareciu André Martinç, que ampeçou a tocar la gaita de fuolhes i l galho de tiu Chico, sou abó, nien deixou lhebantar l bico al outro, ganhando-le lhougo. I fui isso que se passou nesse tal die quinze de Agosto, an Fuonte Aldé. Agora yá quedestes a saber. André Martins, 9º anho, Liceu de Miranda.

43


L rei znudo Alhá bien loinge, habie un reino adonde fazie ua calor mui fuorte i l rei mandou que toda la giente andubisse znuda. Esta decison nun fui mui fácel, mas l rei achou que habie sido la melhor medida pa l sou pobo. Pus, al rei tamien le custou andar sien roupa i, cul passar l tiempo, tamien ampeçou el a andar ampelache. Passados tiempos, neste reino, l denheiro ampeçou a minguar i l rei tubo de ir a pedir ajuda a outro reino. L rei de l outro reino nun coincie ls hábitos de andáran znudos. Neste reino, an beç de andáran ampelache, bestien-se bien bestidos, purparában-se bien purparados, aperaltában-se bien aperaltados, mas todos cun roupas lebes i frescas, yá que habie muita fortuna i ambestiu-se muito denheiro nua qualidade de roupa mui modernaça. De maneiras que, quien la bestisse quedaba fresco, apesar daquel tiempo caliente que a todos ponie de sudores. L rei, amostrando-se pouco coincedor de ls hábitos de l outro reino, fui-se alhá todo znudico. Juntamente cun el, tamien fúrun ls criados que l acumpanhórun na biaige. Quando alhá chegórun, ancuntrórun pessonas difrentes, pus stában bien bestidas i a miráran cun siete uolhos pa la figura de l rei de fuora. I scuitába-se l bexanar de las pessonas, por causa de l calantriç de l rei, até que un belhico, bien bestido i bien bistoso boziou: - L rei de fuora stá znudo! L rei stá znudo ! L rei sentiu-se mui mal. Toda la giente ampeçou a fazer caçuada del. Dou-le ua bergonha mui grande i scapou-se ambergonhado i cun pena de nun haber denheiro para mudar la bida al sou pobo.

44


Mas isso nun fui todo! La berdade ye que l rei era amigo cul sou pobo i se el ditou la lei de andáran znudos, ye porque nun haberie outro remédio para sustentar aqueilha calor. No sou reino juntórun-se todas las pessonas, assi cumo habien benido al mundo i fazírun-le ua fiesta. L rei quedou cuntento cun aquilho todo. I durante muito, muito tiempo, aquel pobo quedou coincido pula ounion que habie antre las pessonas i tamien por andáran ampelache. Ângela Pires, 8º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

45


La baca Amarielha Tiu Carlos i tie Jusfina tubírun un garoto chamado Juan. Juan, quando de pequeinho, era terrible, até rubie las piedras de la calçada culs dientes (se pudisse, bien claro). Currie puls telhados de Fuonte Aldé, atiraba-se als perros i arriába-le als bitelos. Fizo-se mais crecido i antrou pa la scola, mas nun gustaba deilha. El só querie andar trás las cabras i culas bacas pul monte. Chegou a la quarta classe i l pai dixo-le: - Compro-te ua baca, se passares d`anho, sien traeres la raposa para casa! Juan quedou cuntento de la bida i lhougo tratou de fazer l anho cun buonas notas. L pai fizo l prumetido i comprou-le la baca. Juan era l rapaç mais cuntento de Fuonte Aldé. La baca tenie l çufino amarelhado i puso-le l nome Amarielha. Lhougo pula manhana, el iba cula baca Amarielha pa l balhe de Fuonte Aldé. Anton, quando cumpriu dezuito anhos, fui chamado pa la tropa. El bien que nun querie ir pa las Áfricas, inda por riba deixar Amarielha, sue cumpanha de jolda. Mas, Juan fui oubrigado a ir pa l ultramar. El alhá tubo de ir, que remédio! Juan fui-se a çpedir de la sue baquita Amarielha i dixo-le pula última beç: - Adius mie baquita Amarielha, que me bou pa la guerra! Çpuis, la baca parece que l`antendiu i respundiu-le a la letra: - Muuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuu!!! Passados anhos, Juan buolbiu, i la sue baca yá habie tenido un bitelico i ua bitelica, ambos mielgos. Paulo Fernandes, 8º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

46


Un lhobico sien mai. Era un lhobico que perdiu a sue mai i a sou pai. Nun die mui tranquilho, l lhobico iba a passear cula mai i cul pai. La mai biu un caçador que apuntaba la scupeta pa l filhico i anton, atirou-se al caçador i l caçador matou la mai cua scupetada. L lhobico, inda assi, fugiu cul pai para bien loinge. Era berano, fazie muita calor i l pai de l lhobico dou-le ua maleita i quedou mui malo i murriu-se. L lhobico staba agora solico no mundo i quedou mui triste. Ua baca, que habie mirado todo, dixo-le para nun quedar triste, se quejisse pudie quedar cun eilha. L lhobico chorou, chorou i la probe baca nun fui capaç de l animar. Até que l lhobico se fizo amigo de la baca. La baca dixo-le que habie perdido un filho bitelico i quedarie a cuidar del. I fúrun-se ambos dous pa l cerrado, cumo ua família. João Rodrigues, 6º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

47


L Pito Pançudo. Era ua beç un pito mui, mui, mui gordico. Era l Pito Pançudo. Un die, l Pito Pançudo decidiu-se a ir dar ua buolta. Passado algun tiempo, achou un grano de milho, alhá pa l outro lhado de la strada. Íba pa l comer, quando se alhebantou ua pulareda mui grande. Era l corteijo real, cun cabalheiros i carroças, que iba a passar. L Pito Pançudo, no meio daquel aparato, perdiu l grano de milho i quedou furioso. Puso-se a camino de l palácio real, determinado a ancuntar l sou grano de milho, que por bias de l corteijo lo habie perdido. Passou por ua raposa i dixo-le mui apressiado: - Sal-me delantre, que you quiero passar, quiero ir a saber de l miu grano de milho! Passa por donde quejires - dixo-le la raposa - era l que me fazie falta, zbiar-me you para tu passares! La raposa nun fizo causo i l Pito Pançudo, anton, abriu l bico i zás trás! Angulhiu la raposa. Mais palantre ancuntrou un pino caído ne meio de la strada. Dixo-le lhougo, mui apressiado: - Sal-me delantre, que you quiero passar, stou cun muita priessa! - You stou mui bien eiqui - dixo-le l pino, tamien el algo teimoso - nun queries mais nada, ora não? L pino nun se bulhiu i l Pito Pançudo, anton abriu l bico i zás trás! Angulhiu l pino dua tragada. Inda mais alantre, dou cun riu sien puonte i dixo-le l pito mui fouto: - Sal-me delantre, que you quiero passar! Quiero chegar al castielho i nun quiero anlhodreirar ls pies nesta auga. - Era l que me fazie falta - diç-le l riu - stou mi bien eiqui i deiqui nun salo!

48


L riu nun se zbiou i l Pito Pançudo abriu l bico i zás trás! Angulhiu l riu, ou melhor, surbiu l riu cula augaçada toda. Assi que mal chegou a la puorta de l palácio, puso-se a gritar: - «Qui qui ri qui, l grano de milho you quiero eiqui!» L suldado, que staba an pie de la puorta de l castielho, fui abisar l rei. L rei mandou que lo metíssen no galhineiro de las pitas, mas l Pito Pançudo botou acá para fuora la raposa i eilha comiu las pitas todas. Tornou pa la puorta de l palácio, siempre a gritar: - «Qui qui ri qui, l grano de milho you quiero eiqui!» L rei, mi anrezinado, mandou que lo metíssen na cabalhariça, mas l Pito Pançudo botou acá para fuora l pino, que, al caier, rebentou cula puorta de la cabalhariça, rachando-la por completo. - «Qui qui ri qui, l grano de milho you quiero eiqui!» Era l que dezie outra beç, l Pito Pançudo, a la puorta de l palácio real. Anton l rei, sien saber l que habie de fazer, mandou que acalcíssen l forno i metíssen l Pito Pançudo alhá an drento. Desta beç, l Pito Pançudo botou acá para fuora l riu, que acabou por apagar l lhume de l forno. I yá staba l palácio quaije que a afundir-se cun aqueilha auga toda, quando finalmente, l rei mandou que díssen un grano de milho al Pito Pançudo. El fui siempre lo que quijo: - «Qui qui ri qui, l grano de milho you tengo eiqui!» - dezie el cun toda la proua de l mundo. I l Pito Pançudo todo campante, cul grano de milho no bico, birou cuostas al rei i al palácio. Cuonta Popular adaptada por Juan Dias.

49


Antonho i la cabra Era ua beç un home que andaba pul monte i ancuntrou ua cabrita. Quando chegou a casa la tie biu-lo cun aqueilha ancomienda i dixo-lo: - Adonde aches-te essa cabra? - Ancuntrei-la no monte. Agora bamos a cria-la i çpuis, quando stubir grande, yá tenemos manjar. I assi fui la cumbersa. Soutordie, l amo de la cabra fui bater a la puorta de Antonho i dixo-le: - Dius mos deia buonas tardes! Bós bistes parende algua cabra, a caras al monte? - You nó - dixo-le Antonho depronto - anton porquei? Porque me zapareciu ua cabra - cuntinou l tiu - se me la birdes, dezi-me algo! L tiu fui-se ambora i la tie perguntou a Antonho: - Quien era? Era un tiu a saber de la cabra, mas you dixe-le que nun la habie bido. Passados tiempos, Antonho lhebou la cabrita pa l monte. L outro tiu staba alhá i biu a Antonho cula cabra i dixo-le depronto: - Anton tu, nun habies bido la mie cabra, i agora apresentas-te eiqui cun eilha! Cumo puode ser isso? - Çculpai-me alhá, mas ye que you querie ua cabra i cumo bi esta perdida no monte, agarrei-la. Bamos a fazer ua cousa. Tu crias la cabra i apuis quando stubir bien redonda, chámas-me a comer deilha. - Stá bien! - dixo depronto Antonho. I assi fui. Sandra Fernandes, 7º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

50


La Senhora de las Grácias Era ua beç un home que era casado cua mulhier mui amiga de l bino, a punto de nun deixar parar l bino na çpensa. Un die, l home saliu para mercar uns buis i dixo-le a la tie que nun fusse pa la çpensa a inchir las gorjas de bino. Mal l home birou cuostas, la mulhier fui lhougo a chamar ua comadre i fúrun ambas dues pa la çpensa, a buer l melhor cubete de bino qu`ancuntrórun. L home, quando tornou para casa, achou-se sien bino i quijo bater na tie. Eilha dixo-le que nun le batisse, pus staba einocente, quien habie buido l bino todo, habie sido la gata. Cumo l home nun quejisse acreditar, la mulhier dixo-le: - Pus mira, home! Habemos de ir a la Senhora de las Grácias i habemos de le precurar a eilha quien fui que buiu l bino. Se fui you ou la gata! Se la Senhora dezir que fui you, hei-de traerte a las cuostas para casa. Se stubir einocente, hás-de tu traer-me a mi a las cuostas.” Fui-se l home más la mulhier pa la Senhora de las Grácias. Habendo chegado a un sítio adonde fazie un rujido a eco, la mulhier dixo pa l home: - Mira, scusamos de ir más loinge! Nuossa Senhora tamien mos scuita eiqui. L home gritou cun toda la fuorça que tenie: - Dezei-me Senhora de las Grácias, quien buiu l bino? Fui la mie mulhier ou fui la gata? - La gata. - respondiu l eco. Trés bezes l home perguntou l mesmo, i trés bezes l rugido le dixo la mesma cousa. L home, anton, cumbencido que la mulhier staba cierta, lhebou-la a las cuostas para casa i matou a la gata para eilha nun le ir a buer más bino. Sara Carpinteiro, 9º anho, E.B. 2,3 de Sendin. berson lhibre, In Contos Tradicionais Portugueses, Adolfo Coelho

51


L sapo i la chelubrina Era ua beç un sapo i ua chelubrina que se ancuntrórun nua huorta. Cumo era no berano, la chelubrina fui a regar la huorta, i quando ampeçou a guiar un suco, ancuntrou un sapo campaneiro culs uolhos mi arregalados i mi brilhantes i dixo-le: - Tenes uns uolhos mi guapos! - Son para te ber melhor. - dixo-le el. La chelubrina fui mais bezes a la huorta i un die dixo-le se querie casar cun eilha. L sapo dixo-le que si. An seguida, la chelubrina cuntinou: - Anton bamos para mie casa! I assi fui. Fúrun ambos andando, mas l sapo era bagaroso i andaba mi debagarico. - Yá stou farta de sperar por ti - diç la chelubrina - sós mi bagaroso. L sapo pediu-le pacéncia i que aguantasse. Quando chegórun a casa de la chelubrina, l sapo dou de cuonta que tenie que chubir uas scaleiras. La chelubrina nistante las chubiu, mas al sapo lhebórun-le siete anhos. Quando chegou a la punta de riba, quedou todo cuntento, mas l pior bieno apuis. Staba alhá la criada i dou-le un puntapie que l fizo benir outra beç scaleiras a baixo. L sapo quedou murimundo: - Esta ye que fui buona - dixo l sapo - andar tanto tiempo pa chubir las scaleiras i agora abeixei-las todas dua beç! Mas eilhes habien de se casar i apuis fúrun a ua feira. Pul camino ancuntrórun un bui, que le dou ua grande pisadela i só a muito custo ye que l sapo fui para casa. La chelubrina quedou mi triste: - Ai que stou biúba, - dixo eilha a choramingar - ai que stou biúba! Mas l sapo inda tubo tiempo de le dezir que quedaba biúba dun home mi honrado. Ângela Igreja, 9º anho, Liceu de Miranda.

52


La nina i l príncepe Era ua beç ua nina que se querie casar cun rapaç mui pimpon i baliente. Anton, un die, pegou no sou burrico, puso-lo a la carroça i caminou por muitos caminos a saber de l sou príncepe ancantado. Indo pul camino, ancuntrou un poço lhargo i sien fondo. La burrica, cumo era nubica, nun quijo passar; arrebulcouse, negou-se-le i fui-se al para trás. La rapaza tubo de ir pul sou pie i passou l buraco cula ajuda de dues palombas brancas que eilhi passórun. Çpuis de passar l buraco, dou-le las argolhas que lhebaba pinduradas a las oureilhas, i çpediu-se deilhas. Caminou, caminou i ancuntrou ua tierra que era feita de almendras i caramelos. Stranhou-le algo: nun se bie ua alma naqueilha tierra gustosa. La nina, muorta de fome, ampeçou de pronto a comer, eiqui i acolhá; ora un cachico dua casa, ora un cachico de outra. Çpuis de comer, la nina ancuntrou ua bruxa que le dixo que iba a durmir até als fins de la sue bida. La nina, depuis de haber comido i de oubido aquilho, ampeçou-se a achar aterduada cun todo, i quando dou de cuonta, nunca mais tornou a dar de si. Quedou ancantada para siempre! Las palombas, que recebírun las argolhas de la rapaza, fúrun a bolar pa las barandas de l castielho dun prícepe galano. Cada ua lhebaba no çubiaco ua argolha. El perguntou de quien éran aqueilhas argolhas. Las palombas lhebantórun bolo, i rapaç fui trás deilhas, até chegar an pie de la nina que staba ancantada. L príncepe quedou lhougo einamorado de la nina, por ser tan galana. Çpuis, puso-le las argolhas nas oureilhas i eilha acordou de la maldiçon i lhougo quedórun a gustar un de l outro. Quedórun mui felizes i tubírun quatro filhos, dous ninos bonitos i dues ninas rabinas. Márcia Edra, 5ºanho, Dina Neto, 5º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

53


San Pedro i l diabo Stában un die San Pedro i l diabo a jogar las cartas nua taberna an San Pedro de la Silba i morában ls dous an Baixordo. Yá se iba fazendo tarde, i pulas tantas de la madrugada, dixo l diabo a Pedro: - Pedro, bamos alhá, que yá son horas de mos irmos andando! L home nun mos ampunta, mas quiere la casa zacupada. Salírun ambos ls dous pul camino de Baixordo abaixo, íban cumbersando un pa l outro. - Tu sós fuorte, - diç l diabo para San Pedro - mas you hoije yá te ganho! Chegórun a un sítio adonde habie muitos uolmos que le chamában l Balhico de ls Guerras. Habie alhá un uolmo que era l maior de todos i diç l diabo para Pedro: - Pedro, bamos alhá a ber de ls dous qual ye capaç de birar l uolmo cula punta de riba para baixo. - Que buona eideia tubiste. Spurmenta alhá tu purmeiro! dixo-le San Pedro. L diabo chubiu para un uolmo grande i chegou a la punta i puso-se a puxar, mas nun fui capaç de birar l uolmo i dixo-le para San Pedro: - Bota-lo alhá tu. San Pedro agarra l uolmo i bira-lo cula punta pa l chano. Dixo l diabo a San Pedro: - Deixa-me scarnanchar nel, que you agora yá lo seguro. - Deixa-lo! - dixo l diabo scarnanchado an riba del. San Pedro assi fizo, deixou-lo. L uolmo lhebantou-se cun tanta fuorça que fizo cun que l diabo fusse a bater culs cuornos nua peinha, até quedórun alhá las marcas. Birándo-se para San Pedro dixo-le: - Para milagres tu Pedro, mas para saltos you! I acabou la cuonta antre l diabo i San Pedro. Artur Esteves, 9º anho, Liceu de Miranda.

54


L diabo i l camposino Andaba ua beç un camposino a tratos ua tierra quando le apareciu l diabo. L camposino habie puosto ua suorte de patatas. Cumo la tierra era de l diabo, tenie de le pagar la renda. Al cierto ye que las patatas se criórun i cua rama mui berde, bien alta. Çpuis, l camposino chamou l diabo pa las partilhas. L camposino, que era ardiloso, dixo cun deilhes podie quedar cula parte de riba i l outro cula parte de baixo. L diabo fui l purmeiro a scolher i quedou cula parte de riba, cula rama de las patateiras, pus stában tan bonitas i tan bien criadas, que se l`antulhórun. L camposino quedou culas patatas i scusado será dezir, quedou cula melhor parte. L que staba feito, staba feito, nun se pudie demudar. Soutranho fui tiempo de nuoba sembradura. La tierra, çpuis de trabalhada pul camposino, quedou mimosa i pronta para recebir semiente nuoba. Desta beç, al camposino, dou-le para sembrar trigo. Fui-se passando l tiempo. La canha fui medrando i apuis de bien spigado, fizo-se nua senara baliente. Apareciu l diabo para recebir la renda i dixo: - De la última beç, quedei mui mal. Rapei ua fome de perro, porque sculhi la parte de riba. Agora, sien anganhos, quiero l que stá an baixo tierra. I assi se fizo la buntade de l diabo. L camposino quedou cula parte de riba, la palha i l trigo. L diabo, que se julga tan spierto, quedou culas raizes de l trigo i passou mais un anho culas tripas coladas a la barriga a rapar ua fome de perro. Márcia Edra, 5ºanho, E.B. 2,3 de Sendin.

55


L fin de anho Era ua beç un ratico mirandés i l sou amigo rato alentejano. Un die l rato mirandés telfonou-le i dixo-le: - Amigo, bós yá coinceis l praino mirandés, mas you nunca fui al Alenteijo. I que tal you ir aende passar l fin de anho cun bós i çpedimos-mos assi ls dous de San Silbestre? - Por mi si - diç l sou amigo alentejano - mas cumo benis? You, cumo sou mais rico, tengo carro, mas bós teneis solamente l carro de las bacas ,que ruje que you sei alhá! - Anganhais-bos. You hardei un Simca, melhor que l buosso. Bós nun bos preocúpades, que you, alhá pa l die 27 de Dezembre, debo star por ende. Bá, anton anté l die 27. Adius amigo alentejano. I assi fui. Die 25 de Dezembre, çpuis de la Missa de l Galho, l rato mirandés puso-se a camino de l Alenteijo. Die 27 de Dezembre alhá staba el, campante de la bida. I diç l rato mirandés assi que mal biu l sou amigo, que yá algun tiempo lo speraba: - Acá stou cula mie “machine”. - Anton, fui buona la biaige ou quei? - precurou-le l rato alentejano. - Ah home, se fui buona! Tengo cá ua “machine” que nun anda, bola! Bamos mas ye para drento de tue casa a comer uas lhascas de “pata negra” i queiso i speremos sentados ls dous pulas doze badalhadas, pus tenemos muito que falar! Sabes que un die destes… André Martins, 9º anho, Liceu de Miranda.

56


La bulhaca Pedro era un rapaç que moraba an Miranda i tenie un amor; mas nun era un amor sentido por ua moça, era un amor mui fuorte por ua bulhaca, ua bulhaca angurriada. Pus el andaba cula bulhaca pa todo l lhado. Falaba cun eilha, mimába-la tanto, daba-le banho, lhebába-la a passear i tenie muito carino por eilha. Mas ls uolhos de l mundo stában cun atento, i mirai l diç l mundo! El habie de ser craticado por todos. De maneiras que, quando el passaba pula rue, dezien-le: - Pobre Pedro, cumo te pones rapaç! Assi desse jeito yá quedas para anfeitar santos. Yá nun arranjas quien te querga! Houbo un die que Pedro nun aguantou mais i quedou farto de todo. Ampeçou a chorar, pegou na bulhaca i metiu-la no bolso de las calças de pana i fui-se a caras al monte. Mal chegou alhá, tirou la bulhaca de l bolso, i mandou-la acontra ua parede dun cerrado. Sien saber cumo, la bulhaca angurriada fizo-se nua moça, ua moça galana, mui guapa. Pedro haberie de se casar cula moça i cun certeza que fúrun mui felizes para siempre i nunca mais tornórun a fazer causo de l que dezien las bocas de l mundo. José Granjo, 10º anho, Liceu de Miranda.

57


Un jardineiro baliente Rui era un pobre dun jardineiro que tenie l suonho an ser ua pessona mui amportante. Todos ls dies, quando se alhebantaba, pulas seis de la manhana, para ir trabalhar, puxaba las mantas al para trás, anquando iba andreitando l cuorpo meio muorto i pensaba para cun el: - Se you fusse amportante, inda quedaba na cama uas horas más, mas assi, tengo que ir a ganhar la bida! Houbo un die, quando staba antretenido no sou trabalho a jardinar, i a tratos a la yerba, a la borda de la strada, biu un nino que iba a atrabessar la rue. Acunteciu que, al mesmo tiempo, un carro apareciu derrampante. Yá se adabinaba l pior, nun fura l jardineiro. Rui, para salbar l rapazico, atirou-se a caras a el para lo salbar i fui capaç de lo salbar, mas quando todo l mundo s`ajuntou para ber l que habie oucurrido, biu-se ua mancha de sangre derramada ne suolo. Rui habie quedado an baixo de l carro para salbar l nino i era agora un cuorpo sien alma. L jardineiro nunca chegou a coincer la fama, porque se murriu. Apesar de muorto, las pessonas recurdórun-lo cumo un rapaç buono i baliente. Fernando Martins, 10º anho, Liceu de Miranda.

58


L Balhe de las Cuontas Staba un die guapo, quando Antonho saliu a la rue. Decidira-se a ir dar ua buolta pul balhe de l pobo. Chamában-le, l Balhe de las Cuontas, i bai un agora a saber porquei! Mas ls mais bielhos dezien que era un balhe ancantado, cheno de cousas i stórias. Antonho nun acreditaba nessas chochices. Para el, aquilho nun passaba dun balhe, cumo outros que habie al redor de l pobo. Ancantado ou por ancantar, l balhe era bonito de se ber, inda por riba neste tiempo, cun tanta berdura. L balhe staba cheno de yerbas biçosas, campaninas, magarças, borrachos, malgaridas i outras floricas de muitas quelores, que el nien sabie l nome. Habie tamien uas arbles mi altas que s`abanában quando l l aire passaba por eilhas i que mais parecien uns pendones an die de procisson. Por antre las arbles, passaba un rigueirico, i la auga, sien la buer, parecie tan fresca que se l`antulhaba a qualquiera un que eilhi passasse. Quando Antonho se apurcatou, sentiu passos: - Quien stá aende? - dixo el. - Naide. - repundiu-le la boç. - Naide? Mas quien sós tu? Ls passos parece que se detenírun i çpuis ampeçórun a fugir. Antonho fui atrás de l sonido deilhes. Passou por antre las arbles i ls galhos batírun-le de fuorça na cara. El inda se friu, mas cuntinou a correr, a correr, spantando ls animales que ancuntraba pul carril. Antonho presentie que staba quaije a agarrar aqueilha boç, mas, çpuis deixou de sentir ls pies no chano i butou un: - Ouuuuuu, que alhá bou you! Antonho caiu por ua boca dun buraco abaixo, que nunca mais parecie tener fin. Iba rodando, rodando, cumo nos suonhos que yá habie tenido dantes, i yá iba aterdoado cun aquilho todo. Çpuis, sentiu que aparou nua almofada dóndea. Inda cula cabeça tonta, sien saber l que le habie passado, oulhou al redor i nun sabie adonde staba, só quando sentiu un: - Ouuuuuu, que eiqui stou you! La boç que Antonho andaba atrás, caiu eilhi an pie del. Pasmado, Antonho precurou-le: 59


- Mas quien diabo sós tu? I que sítio ye este? - Acalma-te, you chamo-me Giricocins. Dou-le la risa a Antonho i dixo-le : - L tou nome ye esse ? Giricocins? Ha, ha, ha! Tu tenes un nome mi ralo! Mais parece l nome dun burro! Ha, ha, ha! - I çpuis, que mal ten ? Sabes que ls burros son animales mi spiertos. - Si, si, you sei! - diç Antonho. - Ora bien, tu stás no Balhe de las Cuontas! - Pus si, isso yá lo sei you! - Nó, nó, tu stás an drento de l Balhe, na barriga de l Balhe de las Cuontas. - cuntinou Giricocins. -L quei? Nun me steias a dezir que tu sós algun feiteceiro!? I que stámos nas tierras de las cuontas, que mius abós me cuntában a la nuite para you drumir melhor!? - Si. - dixo-le Gericocins. - Anton, aqueilhas stórias cun figuras stranhas i sabedoras de muita cousa, si éran berdades berdadeiras? - Ora bien, quaisque todas, nun ye!? Ls mais bielhos carregában-le un pouco a las cuontas, sabes cumo ye! Mas, ben comigo! Esta ye la mie casa. Come algo se te dir la gana! Puodes abrir las gabetas i almairos, nun te fagas rogado! - Oubrigado, mas nó. Stube comendo antes de salir de casa. - dixo-le Antonho. - Tu ye que sabes! Mas antes de te amostrar l Balhe i ls mius amigos, tenemos de te curar essa coca! - Antonho passou la mano pul rostro i lhembrou-se-le de la frida que fizo a cachico: - Passa este panho molhado cun yerbas crudas pula frida. Antonho assi fizo. Passou l panho por riba de la frida i nistante zapareciu i diç-le depronto: - Cumo faziste isto! - dixo-le todo admirado - Yá ampeço a acreditar nos cuontos que mius abós me cuntában. Çpuis ls dous ampeçórun a mirar un pa l outro i butórun uas risadas amistosas bien altas. Giriconcins lhebou-lo para fuora de casa. Antonho nien acreditaba no que staba a ber. Las casas deste balhe éran mais 60


bielhas que las casas antigas de sou pobo. Parecien feitas de piedra i alguas de barro, palha i feno, talbeç un stuque desta tierra. Parecien tan bielhas, que l musgo i las azedas cabreiras tapában alguas paredes. Por antre aquilho todo, un bie eimaiges de animales cun alas, ananos, cabalheiros i outras cousas que you nien sabie l que éran! Antonho cuidaba que cuntinaba a sonhar i isto todo nun passaba dua de las cuontas que sous abós le habien cuntado. Pula rue bie giente a passear dun lhado pa l outro, anquanto ls carros de las bacas íban chiando. Al fondo, biu ua casa, que pul calatriç, mais parecie ua taberna. Dalhá íban salindo pessonas mi squesitas: bruxas i zangones, trasgos, miedos, la Marie Manta, l Home de l Saco, l Papon, Bichos Homes. Antonho inda mirou pa l reclame de la taberna que dezie; “La Goucha”. Que nome tan guapo para ua taberna cun aqueilha clientela, pensou Antonho. Subre l outro lhado habie bendedores, parecie un die de feira. Giriconcins reparou que Antonho miraba para aquel sítio i dixo-le de pronto: - Eilhi ye la feira i ácha-se de todo! Mas mira pa l cielo! Antonho quedou quaisque ancantado cul animal bolador que parecie anubrar l cielo cuas alas gigantonas. - Aquilho ye un páixaro? - Si - dixo-le Giricocins - sabes que ye un páixaro i un animal cun alas, parecido cun lhion. - Pus, mius abós nunca me habien falado destes paixarotes! Cuntinórun a andar até chegáren a ua casa mi grande. Parecien salir sonidos de música pula jinela. - Quien fai tanto barulho? - precurou Antonho cun ganas de saber lhougo la repuosta. - Entra que yá bás a ber! L carabeilho alhebantou-se i las purtaladas scancarórunse de par an par. An drento la casa habie antruoidos, tontos cula moca na mano i a fazer andar la bulreta, chocalheiros a saltar, gueiteiros, caxeiros i bombeiros que íban animando aqueilha fiesta. - Stá-me a gustar este sítio. - dixo-le Antonho. 61


- Anda, agora bamos-mos deiqui. Quiero que conheças ua pessona, que tengo la certeza que te bai a gustar! - Stá bien! I fúrun andando. Mas pul camino apareciu-les un trasgo i un babancas que íban fazendo caçuada deilhes. - Ide-bos mas ye de brebe, que nun me chaldra la cumbersa. - gritou Antonho que yá iba farto i meio antesicado culas brincadeiras daqueilhes. - Deixa-los, que yá se cansaran de brebe! Apuis las dues figuras parece que se fúrun. Antonho i Giriconcins cuntinórun sou camino i çpuis: - Buuhhh! l trasgo i l babancas assustórun-los outra beç. Antonho quaije que se habie mijado cul miedo i lhougo se scapou a fujir. - Quaisque borrei las ceroulas cul susto. Se ls apanho, nien sei l que les fago! - dixo Antonho mais anrezinado que you sei alhá. - Acalma-te Antonho, que yá cheguemos! - Inda bien, senó… Parórun-se delantre dua casa pequeinha que tenie un huorto cun pitas i galhos. La puorta de casa abriu-se i saliu ua bielha cuas lhunetas mi grandes. - Dius mos deia buonas tardes, tie Anica! - Buonas tardes mos deia Dius, Giricocins. I esse que ben an tue cumpanha, quien ye? - Este ye un Alonso… un Tontico (Antonho nun antendiu aqueilhas palabras). - Inda bien que nun ye un Lapantin, ou un Atalamoucado, dixo Tie Anica - mas nun quédades a la puorta feitos monos, antrai, antrai! - Porque ye que tu dizes que you era Alonso, un Tontico? - Nun te aflijas, tie Anica gusta de Tonticos que nun acredítan nas cuontas. - Ou que nun acreditában. - atalhou Antonho. Antrórun pa la cozina de tie Anica i sentórun-se nun scanho. - Acabei de fazer un chá de hourtelana braba - diç tie Anica 62


- comei tamien uns rosquitos de ancelga. Stan gustosos! Ls dous nun se fazírun rogados i aceitórun de bun grado. - Di-me alhá Giricocins, porque beniste acá? - Era só para dezir l segredo de ls cuontos, a este garoto! - Bien - ampeçou tie Anica - l segredo, cumo diç Giricocins, ye que todas las cuontas i lhiendas ténen ua cousa a dezir. Tu tenes que çcobrir l que mos quieren dezir. Quando fur assi, scuita todo cun atento, apuis cerra ls ulhos i pensa an todo, sien teneres la priessa de l mundo! Calhórun-se todos por algun tiempo i çpuis dixo Antonho: - Bien, apuis de todo l que daprendi, bou a star mais atento a las cuontas que me cuntórun. A tie Anica dou-le la risa. - Si, spero bien que si! - Ora bien, yá se fai tarde i stá na hora de me ir ambora! Bamos para casa! - Bamos anton! - Nun ye preciso, - dixo tie Anica - you tengo un camino para riba. Antonho, bai cun Dius. - i tie Anica dou-le un beiso de çpedida i apuis fui-se a reculhir para casa. - Bai culs cuontos! - dixo-le Giricocins. - Tu tamien! Eilá, spera aende. You bou por un buraco?! - Nun te aflijas, salta-me alhá pa drento! - Adius… Çpedírun-se i Antonho saltou para drento de l buraco. Quando acordou, Antonho staba deitado no sítio por donde habie caído, mesmo an pie de l buraco, que l truxo até l Balhe de las Cuontas. Ora bien… parece-me que nun passou todo dun suonho çpuis sentiu uns passos - ou talbeç nó, quien l bai a saber? I ampeçou-se a rir. Bruno Pera, 9º anho, Liceu de Miranda.

63


Ua águila Era ua beç un home que andaba a passear pul campo i ancuntrou ua cria dua águila. Tubo pena deilha i lhebou-la para sue casa i criou-la cumo se fura ua pita. L tiempo fui-se passando i alguns anhos mais tarde, quando la águila yá staba grande, l home querie pone-la a bolar cumo se fusse ua águila a sério. Metiu uas lubas, agarrou neilha para que pudisse bolar, mas eilha nun quijo bolar, dou un salto pa l chano i ajuntou-se a las pitas de l polheiro, que stában a sgarabatar na tierra. L home tornou pula segunda beç a fazer l mesmo, i eilha nun quijo bolar de nuobo. Mas, a la terceira beç, l home lhebou la águila pa riba dun monte i eilha biu, pula purmeira beç, cumo era l mundo. Çpuis birou-la acontra l sol, pa la claridade, i eilha abriu las alas i ampeçou a bolar, a bolar. Afinal era ua águila a sério. José Granjo, 10º anho, Liceu de Miranda.

64


La arble roixa Staba you an mie casa a ber telbison, mas depriessa me habie d`aborrir i decidi-me ir dar un passeio pul campo, çtrair un pouco la cabeça i zentorpecer las piernas. Pus-me a camino i de tanto campo andar, quando dei por eilha, yá nien sabie adonde me habie metido. Quando dei de cuonta, staba an drento dua mata de arbles. Era l tiempo de la primabera, staba un die de sol, i, sentei-me no suolo para çcansar las pierna i reparar an todo. Dei-me de cuonta que, talbeç, serie la purmeira pessona a antrar naqueilha mata. Staba cun cachico de miedo, puis nun se oubie bruído, a nun ser l piu de un ou outro paixarico. Çpuis lhebanteime un pouco para spantar algun miedo que me iba antrando an drento la cabeça. Quando oulhei para riba, bi ua arble mui rala, era ua arble roixa. You nun quije acreditar i quedei pasmada a mirar para eilha. Anton, quando eilha falou comigo nua boç amistosa, dixo-me: - Nun te assustes cumigo! Solo te quiero pedir un fabor. Nun cuntes a naide que me biste, puis puoden-me cortar pa l lhume, ou anton, puoden-me bender, puis sou un tanto rala. Sabes que you solo quedo desta quelor, quando l sol brilha muito, cun muita fuorça, cumo agora. - Nó! Nun te preocupes cun nada, you nun lo digo a naide, dou-te la mie palabra! - dixo-le you cun ganas de la coincer melhor. Ls dies i las nuites fúrun-se passando i you tamien passaba eiqui para besitar essa arble rala, que agora era mie amiga. Cun eilha pudie cumbersar, bechanar todo l que me benie an drento la 65


alma. I eilha tamien gustaba, puis passaba melhor l tiempo, tenie cun quien falar. De la purmeira beรง que la ancuntrei, lhougo apuis se fizo nuite. You fui-me para casa, i, quando cheguei, mie mai staba anraibada por haber salido sien dezir adonde iba, cousas de adultos! Puis hai siempre que les fazer un requerimento para todo. You nun le dixe nada a mie mai, ou melhor, dixe-le que habie ido pa la jolda, mas l segredo de la arble roixa quedou siempre cumigo, cumo tantos outros segredos de quando un inda era nino. You sabie que tenie ua nuoba amiga cun quien falar i passar demรกs de l tiempo. Catarina Ferreira, 8ยบ anho, E.B. 2,3 de Sendin.

66


La cabanha de l pastor Era ua beç un pastor que bibie nua cabana. La cabana era toda feita an piedra i tenie l telhado de palha. Alhá drento habie trés cumpartimentos: un era l quarto, la cozina i no outro nun tenie alhá nada. La cabanha era junto al chequeiro i quedaba an pie de l riu Douro. Houbo un die que l`aparecírun ls lhobos. Ls perros, quando acordórun, yá als lhobos habien matado i lhebado siete carneiros. L pastor quedou furioso cun aqueilha lhobada, i fui a Miranda a mercar ua caçadeira. Todos ls dies drumie cula caçadeira al lhado del até que, na semana çpuis, sentiu ls perros i saliu para fuora i botou-se als tiros. Matou ls lhobos i mais tarde tirou-le las çamarras, que apuis bendiu por un bun précio. Passórun-se ls anhos i ua maleita matou-le las canhonas todas. El tubo que ir a saber doutro ganha pan i lhembrou-se que podie ser bruxo i assi fizo. Ampeçou por dezir que era bruxo, i benírun a la sue cabanha a ber. El alhá le screbie uas cousicas nuns papelicos i las pessonas salíun cuntentas, todas cumbencidas. La sue bruxarie ampeçou a dar cierto. Tamien l`apareciu ua mulhier que tenie las bacas malas. El alhá fizo las rezas culs papelicos, i las bacas curórun-se. Passado un ou dous anhos, las bruxaries nun funcionórun i las pessonas ampeçórun a chamá-lo aldrabon i deixórun de ir alhá. L denheiro acabou-se-le, tubo que mercar uas canhonas, que la bruxarie nun le daba. I dixo el: - Mais me bal tener l chequeiro cheno, adonde puodo tirar algun rendimento, que ser un bruxo a dezir mintiras. I l pastor quedou sendo siempre pastor. Paulo Fernandes, 8º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

67


L labrador que querie ser spierto Era ua beç un labrador mi pobre i, tamien era mi burrico, ou julgaba-se burrico. El querie ser feliç de la bida i tenie que ir a saber dun cataplasmo feito de yerbas i outras cousas. Tomando-lo dua tragada, julgarie-se el la pessona mais spierta. Un die garrou la sue carroça, botou-le l burro i toca a andar por ende a saber de l cataplasmo. Tanto andou que le dou la fome. Pu l camino ancuntrou ua yeuga chena de lheite. Fui-se a tener cun eilha, buiu-le l lheite que staba meio rendido i inda quedou mais burro, mas pul menos yá le habie passado la fome. Mais palantre ancuntrou uns lhadrones que le querien roubar l burro i carroça. Pobre home! Sien burro terie que andar pula sue pata. Anton tirou l silbote de l bolso i puso-se a apitar i l burro scapou-se-le a fugir a quatro patas i deixou de ber ls lhadrones. Mais alhá fui a tener a un buraco scarbado nua peinha adonde se dezie que habie miedos. Talbeç stubisse alhá aquilho que l precuraba. El antrou culas piernas a tembrar, i alhá drento staba ua bruxa mala que tenie l cataplasmo que el precuraba. Anton l labrador dixo-le: - Se me dires esse cataplasmo, dou-te an troca un alqueire de trigo. Mas la bruxa riu-se cumo ua perdidica i prendiu-le las piernas cuas cadenas de fierro. L labrador , yá zasperado, puso-se a pensar i tirou l silbote de l bolso, achegou-lo a la boca, i chamou l burro que staba a rober uas fulharascas. L burro bieno lhougo nua corrida, mandou un pinote certeiro a la bruxa, que la zmoucou, atirando cun eilha pa l chano. I anquanto eilha inda nun staba ne ls sous sentidos, l labrador scapou-se an riba de l burro cul cataplasmo pa la sue casa. L tiu mal chegou a casa, buiu l cataplasmo i sperou que le acuntecisse algo. Sperou i sperou, mas quedou na mesmica. Só apuis dou de cuonta, que la sperteza se ganhaba quando se trabalhaba, i nunca cun remédios ou cun cataplasmos. Ernesto Vara, 7º anho, Pedro Alves, 7º anho, Liceu de Miranda. 68


Un monhecro L mie cuonta ye algo triste, mas ides a ber que la achais angraçiada. You era un monhecro chamado Pimpolho i tenie ua duonha, cumo qualquier outro monhecro. Eisabel tenie siempre un sunriso alegre, i era mui feliç. Pegaba an mi i brincaba todos ls dies culas sues amigas. Mas, Eisabel, nunca quedou nina para siempre, creciu, bibiu i fizo-se nua mulhier. L tiempo fui passando i you fui quedando squecido nun almairo. Aquel quarto onde bibie, era para mi un gaiolo. Eisabel nun brincaba comigo. Agora bie la mie duonha cun lhibros nas manos a studar i yá nun querie saber de mi para nada. Quedei sentida, puis naquel momento eilha mirou para mi i dixo-me que nun passaba dun recuordo i yá nun era amigo nien serbie para cumpanha. La mie cuonta inda nun acabou, puis Eisabel creciu inda más i trocou-me por outra cousa. Arrumou-me an drento dun caixote i anchiu l quarto de retratos. Passaba ls dies a screbir ne l sou diário i you an drento dun caixote. Mas agora tengo alegrie, puis bi-la crecer i inda fui feliç an pie de mi. Eisabel, quando tubo l purmeiro garoto, dou-le a Pimpolho para brincar cun el. Jessica Nobre, 7º anho, Liceu de Miranda

69


Un nabo giganton L abó de las calças habie sembrado nabos i houbo un deilhes que creciu muito. L abó de las calças quijo-lo arrincar, mas nun fui capaç, porque tenie las raízes mui fondas. Anton, el chamou la abó de las saias. Mas puls dous nun fúrun capazes de l arrincar. Çpuis, l abó de las saias fui pedir ajuda al nieto. Mas cul nieto tamien nun fúrun capazes de l arrincar. Apuis, l nieto fui a pedir ajuda a la sue armana. Mas tanpouco fúrun capazes. Por fin, la nina fui a chamar l perro. I l perro, cula ajuda de todos, arrincou l nabo i apuis la cena fui caldo de nabo para todos. Pedro Velho Ferreira, 2º anho, Purmária de Miranda de l Douro.

70


La abintura dun pertués Era ua beç un pertués que se chamaba Antonho. El moraba an Faro i trabalhaba nua fábrica de papel. No sou trabalho tenie un grande problema, trabalhaba muito i recebie pouco. Desse maneira nun conseguie arranjar família i mentene-la, por esso decidiu eimigrar pa la Fráncia. Quando alhá chegou, tubo dificuldades para saber dua casa. Antonho fui capaç de arranjar un trabalho i la sue soldada era bastante melhor que la anterior. Ganhou muito denheiro i yá tenie possiblidades para comprar mais coisas que dantes. Quando biu que tenie algun denheiro amealhado, quedou cuntento i fizo-se a camino de Pertual para bibir na cidade de Lisboua. Assi que mal chegou alhá, mudou de trabalho. Antonho habituou-se al sou nuobo oufício de ampresário. Apuis de todo este tiempo, Antonho yá habie quedado rico. La sue tie tubo dous felhicos. Quando yá éran algo más crecidos, l pai cuntába-les las sues abinturas de quando tubo que ir pa la Fráncia i de difícil que era la bida… Thibaut Ferreira, 5º ano, E.B. 2,3 de Sendin.

71


La cuonta de Dama i Bagamundo Era yá l purmeiro Natal que Guerido i Guerida passában juntos. Mas quando Guerida abriu aquel ambrulho a mode paquete, quedou toda cuntenta cul que dalhá saliu. Era ua perrica: - Bamos-le a poner l nome Dama. - dixo depronto Guerido. Dama bibie culs amos i brincaba culs sous amigos Joca i Truita. Mas houbo ua manhana que Dama quedou algo sentida. Ls duonhos parecien que nun querien saber deilha, porque dentro de un par de dies íban a tener un nino. Çpuis de l nino haber nacido, Guerido i Guerida fúrun a fazer ua biaige para bien loinge. Dama i l nino quedórun a cuidado de la tie Sara. Cula tie Sara tamien bibien uns gatos, que éran mui malos i andában siempre a meter-se cula perrica. La tie Sara ampeçou a tratar algo mal a Dama. Eilha nun aguantou mais i fui a la bida. Eilha nien sequiera staba habituada a andar por ende. La sue suorte fui haber ancuntrado Bagamundo, un perro amistoso que andaba solico. Nua nuite, cumbidou-la a cenar a la lhuç de las belas nun restourante de l sou amigo, Tony Carreira. Passórun alguns dies juntos. Houbo un die que fúrun para casa de tie Sara i mal chegórun alhá, salbórun l nino dua ratazana que habie antrado an casa i que puderie haber feito mal al nino. Quando Guerido i Guerida benírun de la biaige, agradecírun a Bagamundo i a Dama. Pedírun-les que quedássen a morar an casa deilhes. I assi fui. Bárbara Ovelheiro, 4º anho, Purmária de Miranda de l Douro.

72


La lhienda de ls quatro dragones La lhienda que you bos bou a cuntar, acunteciu hai muitos anhos atrás. Naquel tiempo l tiempo inda era un moço. Nun habie rius, nien lhagos, nien lhagonas, apenas mar. Ls dragones adominában ls cielos. Ls mais balientes éran: l dragon grande, l dragon amarielho, l negro i l dragon quelor de perla. Acunteciu que, nun pequeinho pobo de la China, chamado King-Fu, fui feita ua fogueira de ansensios, mesmo na punta mais alta dun monte i oubírun-se uas bozes: - Que ls nuossos antepassados mos ajúden, pus assi nun mos aguantaremos! L dragon amarielho, que adoraba la tierra, abaixou-se para ber l que se passaba i la giente de King-Fu pediu: - Que l cielo se rache! Que la auga caia, ye l que pedimos, ye l que speramos! L dragon quelor de ouro dixo: - Cuitadicos! Yá nun ténen auga pa la cria, nien pa regar las huortas. - Assi nun se ban aguantar i ban-se a quedar sien comida. - dixo l dragon negro. - L sofrimento de todos ye mui grande, bamos mas ye a saber de ajuda. Talbeç seia melhor irmos a falar cul amperador Jade - dixo l grande dragon. Alhá fúrun ls quatro. Quando alhá chegórun, nun fúrun bien recebidos pul amperador que les dixo: 73


- Porque benis bós a cunsumir-me la alma? - Las pessonas stán a sufrir muito. Teneis que le mandar auga, senó, nun aguantarán por muito mais tiempo! - Ah! Ah! Ah! riu-se l amperador, - pus nun sei se bos heide ajudar. Inda por riba ye un pobo que nun ten nada! Al menos, se fússen ricos cumo you! Pus quedai a saber, que you só ajudo las pessonas ricas i fuortes cumo you! Agora sali, nun me aténtades mais! Metei-bos mas ye na buossa bida! Talbeç, talbeç… Passórun-se dieç dies, zde la purmessa de l amperador, i nien ua gota de auga caiu. Las tiezicas nun tenien nada que dá-le als filhos. Habie uns que yá comien cascas de arbles, outros yá scarbában para le sacar las raízes. Ls quatro dragones nun tubírun cun meias medidas i punírun-se mi foutos para ajudar l pobo. Mas cumo? Anton passou-les algo pula cabeça i fúrun a tener cul mar. - Ah mar, tu tenes la auga que fai falta! Cun eilha podemos ajudar a toda la giente. Só tenemos que la mandar pal cielo! Esta apuis irá buolber-se an chuba i cairá nos campos. L pobo quedou mi cuntento, mas l amperador Jade nun gostou nadica i dixo mi furioso: - Traei-me acá esses malditos dragones! Estes fúrun aprisionados cun currientes de aço i lhebados al palácio de l amperador. Cumo castigo, buolbírun-se an quatro rius: l riu Negro, l riu Amarielho, l riu Perla i l riu Grande; hoije son ls rius mais amportantes de la China. Ana Catarina, 4º anho, Purmária de Miranda de l Douro.

74


L cigano, l diabo i l camposino. Era ua beç un cigano probe que, tamien era amigo de las cousas alhenas. Nua altura fui a ber un labrador que tenie dous cabalhos mi guapos. Lhougo pensou fazer algo pa ls roubar. I pensou assi; ”lhougo a la meia nuite passo porqui i roubo ls cabalhos al camposino!” Era meia nuite quando saliu de casa para ir roubar ls cabalhos. Pul camino ancuntrou l diabo, que l precurou: - Adonde bás home, assi cun tanta priessa? - A casa dun labrador para le roubar ls cabalhos. - I cumo bás a fazer isso? - Salto la parede i beio se stán todos a drumir. Se nun sentir a naide, zato ls cabalhos, chubo-me nun, i scapo l mais debrebe que pudir! - I tu, ah diabo! Adonde bás? - Bou a casa desse tal camposino que l quiero comer l fígado. Demudo-me nua formiga furona, meto-me pul buraco de la fechadura, i entro-le pa la nariç. Bai a spirrar tanto, tanto, até butar la sangre toda. Mas, se houbir quien diga “salude”, cada beç que spirrar, you nun le puderei fazer nada. I fúrun-se ls dous a la casa de l camposino. L cigano aguardou que l diabo antrasse an casa de l labrador. L diabo demudou-se nua formiga furona i antrou pula nariç de l camposino. L cigano fui para an pie de la jinela i cada beç que l home spirraba, l cigano dezie, “salude”. Stubírun assi até la purmanhana. Quando l die aclareou, nada de mal le acunteciu al camposino. L diabo quedou furimundo i fui-se a sue bida. L cigano batiu a la puorta i l labrador bieno a abri-la. - Dius mos deia buonos dies! - Buonos dies mos deia Dius, a que benis? - Scuitai, bou-bos a dezir ua cousa, mas scuitai bien! Onte a la nuite, bin a la buossa casa cun tençon de bos roubar ls cabalhos. Pul camino ancuntrei-me cul diabo, que me precurou 75


adonde iba. You dixo-le que bos benie a roubar ls cabalhos. Çpuis you precurei-le, i tu onde bás?. El dixo-me que bos benie a comer ls fígados a bós, a la buossa mulhier i als buossos filhos. You precurei-le cumo iba el a fazer isso i el cuntou-me todo. Que iba a antrar an buossa casa demudado nua formiga furona, que se punie na buossa nariç i que bos fazie spirrar tanto, até bos fazer salir la sangre toda. Mas se houbisse algun que dezisse “salude”, nada bos acuntecie. Por isso you meti-me a la jinela, i cada beç que spirrábades dezie, “salude” i assi stais bibo. - Mas isso ye berdade? - precurou l camposino. - Tal cumo oubistes. An pagas, l duonho de ls cabalhos fui-se a la cabalharie, zatou ls cabalhos i dou-los al cigano. - Toma, ls cabalhos son tous, tu salbeste-me la bida a mi, i a la mie família. Deseio-te muita suorte i nunca me squecerei de ti, oubrigado! Hai quien diga que esta stória fui berdadeira, you nun sei. Recuolha de: Catarina Alonso, 4º anho, Vera Pires, 4º anho, Purmária de Malhadas.

76


Eimigrar a salto Eiduardo habie chegado a pouco tiempo de la Guiné, onde tenie stado a fazer la tropa. Zde pequerrico tenie la ideia de eimigrar, i agora serie la altura cierta: yá tenie feito la tropa, la sue família era probe, nun habie trabalho i la sue moça Tina habie eimigrado pa la Fráncia quando el staba na Guiné. Todo le dezie que sou çtino era ir para Fráncia, i naqueilha altura, eimigrar só a salto, mas el querie fazé-lo, l difícil serie cumbencer a sue mai, que de ls sous uito filhos, só el i la sue armana Ougénia stában cun eilha an casa, i l sou pai habie muorto quando el era pequenhico. - Un die destes pego i bou para Fráncia! dixo Eiduardo anquanto cenában. Ougénia i sue mai, Outília, nun querien acreditar. - L que bamos nós a fazer sien ti? Las dues solicas? Ougénia adelantrou-se: - Se Eiduardo fur, you também bou, isto nun ye bida… Esta ideia andou a remole-le la cuncéncia de todos, durante semanas. Uns tiempos depuis, Eiduardo tornou a anteimar: - Yá falei cul passador, lhieba binte cuontos puls dous i yá tengo l denheiro. - I tu tenes cúnfia nesse passador? Nun te enganhará? Dixo lhougo sue mai. - Ye Carlos Plinchin, i nun le bou a dar l denheiro todo, doule la metade antes de salir i la outra metade quedais bós cun eilha, i quando you screbir a dezir que stá todo bien, ye que bós lo dais. Ne l die cumbinado, Carlos staba a la puorta de Eiduardo para fazer l serbício. Eiduardo i Ougénia purparórun-se a la priessa i çpedirun-se de sue mai tamien a la priessa, nun habie tiempo para choros, nun fússen ls guardas fiscales çcunfiar. Era yá nuitica quando partírun. Agora l que fazie falta era que tubíssen suorte. Cun eilhes íban tamien dues rapazas para casa de sous tius, tamien an Fráncia. 77


Fúrun de Sendin pa Samartino de carro de praça i passórun an Zenísio para lhebáren ua tie de poucas falas i que yá deberie de tener algua eidade. Chegados a Samartino, Carlos dixo a Eiduardo: - Agora ides cun esta tie até Alcanhiças, buona suorte. I mostrou-les la tie que íba cun eilhes desde Zenísio. - Bamos - dixo eilha cun un mirandés bien raiano. - Beni atrás de mi. I ampeçórun a andar até Alcanhiças. Delantre iba la tie, apuis íban las rapazas i a la punta de trás íba Eiduardo por ser home i nun tener miedo. Por entre carbalheiras i scobas, passórun la raia nua nuite mui scura i inda hoije Eiduardo nun sabe por onde passórun. Era quaije meia nuite, quando chegóran a Alcanhiças. La bielha que nun falaba batiu a ua puorta i apareciu ua tiezica mui amáble que ls mandou antrar, i cumo por bruxedo, la biellha que ls truxo, zaparciu. Nessa casa comirun chá i bolaixas i drumírun até soutrodie. La purmeira çficuldade habie sido passada sien porblemas. A la purmanhana, la tie amáble spertou-los bien cedo i dou-le l zaiuno. Lhougo a seguir apareciu un tiu cun un carro meio bielho, onde ls metírun a todos. L carro andaba debagar, mas la biaije corriu a las mil marabilhas até S. Sebastian. Quando chegórun a S. Sebastian, Eiduardo i las cumpanheiras de biaije fúrun lhebadas para ua penson. Yá era de nuite quando l dórun la cena. Anquanto stában a comer, apersentórun-le un tiu que ls iba a serbir de guia a partir dalhi. L que esse tiu dezie, nun se antendie nada, porque el falaba basco. Pulas onze de la nuite, yá la cena staba a terminar, l tiu chamou a Eiduardo a un lhado i dixo-le: - Yá son horas de partir, diç a las ninas que se prepáren. Por esta ye que nun sperában. Pensában que íban a drumir alhi, mas nó, habie que passar la raia francesa de nuite. Era quaije meia nuite, quando ampeçórun ua caminada de cinco horas. L tiu de lantre, las rapazas ne l meio i Eiduardo a la 78


puonta de trás, tal i qual cumo na nuite anterior. Era quaije de die, quando chegórun a la staçon de Hirun. A la antrada l tiu ansinou a Eiduardo cumo tenie que fazer. Mostroule la belheteira, dou-le l denheiro cierto para ls quatro belhetes i ansinou-le cumo tenie que dezir: - «Quatre à Paris.» Eiduardo fizo tal i qual cumo l ansinou. Fui a la belheteira, pousou l denheiro delantre de l tiu que staba por drento, mostroule quatro dedos i dixo: - «Quatre à Paris.» L francés pegou ne l denheiro i antregou-le ls belhetes. Eiduardo, cun toda la calma, bulbiu-se i fui para an pie de ls cumpanheiros que l sperában chenos de narboso. L tiu mostrou-le l camboio, que iba para Pariç i zapareciu. Ls quatro abintureiros antrórun ne l camboio i fazírun la biaije sien porblemas até la staçon de Austerlitz, an Pariç. Chegados a Pariç, cada un fui pa l sou çtino. Eiduardo i Ougénia apanhórun un carro de praça, mostrórun al taxista la direçon que tenien no bolso i alhá fúrun tener a casa de Paulino, amigo de Eiduardo i sou feturo cunhado… Ana Teresa Santiago, 9º anho, E.B. 2,3 de Sendin.

79


Un mistério La maior fiesta que se fai an Sendin, ye la fiesta an honra i loubor de Santa Bárbela, no berano. Mas houbo un anho, an que uns benediços (que éran pessonas que bíbien an Sendin, mas nun éran dalhá) s`ajuntórun i resolbírun fazer ua fiesta maior que la se Santa Barbela; la fiesta an honra i loubor de San Sebastian. Apuis de la fiesta terminar, benírun uns nubrados i ampeçou a tronar mui fuorte. Sentiu-se ua fuorte bentenie i ampeçou a relhampar, parecie ua cousa de l outro mundo. Talbeç fusse la fin de l mundo, cumo dezien alguas ties, que corrien para baixo de teilha. Çpuis de la termienta haber acalmado, i quando todo parecie tomar la andadura de todos ls dies, caiu un relhampo que acabou por apanhar la puorta principal de la capielha de San Sebastian. I cumo se nun bastasse pa l susto, acabou por rachar la cruz al meio, tal i qual cumo se houbira caido na crona dun frezno. La giente quedou assustada i tartamunda cun aquilho todo. Oucurriu-le algo nas cabeças de las pessonas; dezien que habie sido Santa Bárbela, que le dou la ambeija de la fiesta de San Sebastian por ser maior que la sue. Darie-le la ambeija de todo i quijo-se bingar na cruç, rachando-la an dues. Las pessonas de Sendin inda se perguntan se l relhampo que rachou la cruç de San Sebastian fui ou nó mandado por Santa Bárbela. Un mistério… Lisandra Castro, 10º anho, Liceu de Miranda.

80


La pisada dun cabalho Era ua beç un cabalheiro que andaba na sou cabalho andador a precura dua riqueza grandíssima. L cabalheiro dou muitas buoltas, andou por muitas tierras i yá ampeçaba a quedar algo cansado. Cada die que passaba, íba quedando mais andeble i ampeçou a perder las fuorças i la sprança de ancuntar la riqueza. L cabalheiro, un die, alhá quedou passar la jornada an Bila Chana. Repentinamente, l cabalho pisou de fuorte nua fraga, fizo un buraco i alhi quedou sien andar. L cabalheiro decidiu-se a abeixar de l cabalho, i ampeçou de pronto a tirar la tierra de l buraco. Çpuis de tanto scarbar,ancuntrou ua grande riqueza. Inda hoije se puode ber la pisada de l cabalho adonde staba l tesouro que fui ancuntrado pul cabalheiro. La pisada está bien grabada nua fraga, mesmo juntico a la capielha de San Demingos, an Bila Chana. Scusais ye de scarbar, que la riqueza yá se há ido cul cabalheiro. Crisantina Marcos, 10º anho, Liceu de Miranda.

81


La Senhora de la Conceiçon Ne ls tiempos de garoto de mius abós, la maior parte de ls ninos morrien mui cedo no sou pobo. Muitos morrien-se sien saber de quei, i sien habéren sido batizados, i por isso chamában-les “mouros”. Uns morrien a las dues semanas, outros yá tenien seis meses, i la muortandade era mui grande. Ls pais zasparados, yá nun sabien l que fazer. Médicos? El habie mui poucos ou quaije ninguns. Nun tenien possiblidades de íren para fuora de l lhugar pa ls poder tratar. Un die un pai zanimado de la bida dixo para el; “bou mandar rezar ua missa”. Anton, pensou na Senhora de la Conceiçon, porque era la eimage más pequeinha que habie na eigreija. Falou cul cura, i pediu-le cumo se stubisse a pedir a Dius. L cura habie de rezar la missa lhougo de seguida. L que ye cierto, ye que dalhi palantre nunca más ningun nino se murriu. A partir dende, todos ls anhos se reza la missa l die dezuito de Dezembre. Dezien ls bielhos que la fé era quien salbaba i oulhai que por bezes era bien berdade! Davide Ortega, 8º anho, Liceu de Miranda.

82


La mulhier de l poço Habie ua beç ua mulhier i essa mulhier iba a lhabar para un poço todos ls fins de semana. Ua beç l home dixo-le para fazer cuidado cua baca nuoba que tenien. La mulhier seguiu sou camino, quando de repente se dou de cuonta que se habie squecido de la roupa de sue armana. La mulhier prendiu las bacas i fui a saber de la roupa de la armana a casa. Quando bieno, biu que ua baca tenie un uolho anchado. Çpuis la mulhier seguiu sou camino. Chegando a la Chaneira, biu que l sou home staba culas bacas parado alhi para comer la merenda. Stubírun comendo la merenda i la mulhier dixo-le que iba a lhabar al poço. L tiu atentou-la a que nun fusse, pus alhá palantre habie un anxame de abiespras, mas la tie nun fizo causo i seguiu camino. La tie alhá quedou a lhabar la roupa no poço. Pul camino alantre, benie a moscar la baca nuoba que habie sido picada por un nubrado de abiespras. La baca benie toda andiabrada, nien sequiera bie nada delantre de ls uolhos i cada beç corrie mais d`aguda. La mulhier quando dou de cuonta, yá era tarde demais. Eilha bien querie fazer parar la baca, mas nun fui capaç. La baca ciega pulas abiespras fui acontra eilha, i caírun ambas pa l poço i nunca mais las tornórun a ber. Dende para cá, a essa mulhier chamórun-la, “mulhier de l poço”. I inda hoije dízen que alhá stá, nun sítio de San Pedro, sperando que algun le lhabe la roupa i lhiebe la sue alma, para eilha poder çcansar an paç. Hugo Morais, 9º anho,

83


Liceu de Miranda.

La lhienda de Santo Eizidro Santo Eizidro era un labrador que labraba las tierras cua junta de buis. Unhie ls buis na tierra i deixába-los a labrar anquanto que iba a la eigreija na hora de la missa. Anquanto que el staba na missa, un anjo aparecie para ir labrar no sou campo, porque ls bezinos íban a dezir al patron que Eizidro staba na eigreija an beç de star a labrar. Un die l patron fui-lo aspreitar i biu ua pessona bestida de branco a labrar cula junta de buis. Cumo ls bezinos de habien dito aquilho, l patron fui-se a star cun Eizidro para ber l que se passaba. L patron dixo-le: - Quien era l home que staba onte a labrar cula junta de buis naqueilha tierra? - Esse home que staba a labrar culs buis era you, - dixo-le Eizidro - mas na berdade, quien staba a labrar culs buis era un anjo. Ye por isto que stá Santo Eizidro cula cruç na mano i al sou lhado stá un anjo a labrar cula junta de buis no altar de la eigreija na Quinta de Cordeiro. José António, 7º ano, Liceu de Miranda.

84


La saia de la tie Marquitas Bou-bos a cuntar ua cuonta que miu abó de las calças diç que ye berdadeira. La tie Marquitas i tiu Antonho éran de Cérceno. Era tiempo de sembrar l centeno na tierra de la Corredoura. Tie Marquitas puso-se a camino atrás de la burra carregada cun dous sacos de semiente de centeno. Lhebaba l nino de cinco meses al chin-chin, atado a un xaile. Mal assi que chegórun a la tierra, sentou l nino a la selombra dun niebro, donde yá staba l perro. Tiu Antonho puso-se a sembrar i tie Rosa a arar cula junta de las bacas. Yá habie arado ua squina bien buona, quando se l lhembrou de la fiesta que íban a ser mordomos. Eilha tenie ua saia a fazer an casa de la questureira, que era tie Rosa i lhembrou-se que quedara de ir alhá a dezi-le l feitiu de la saia. Antón, parou las bacas i diç pa l home: - À Antonho, squeciusse-me de ir a la questureira, dezi-le l feitiu de la saia, por isso, bou nun pie i bengo noutro. Tu bai sembrando i mira pul garoto, nun baia l perro atentá-lo. Quando chegou a casa de tie Rosa diç-le mui apressiada: - De la arada bengo apeto a dezir-bos que me fágades al nible de l miu saio: cun ribete, malbete i pie de galho, i l demais deixai-lo, que you nun sou asno cumo las outras! Filipe Xavier, 10º anho, Liceu de Miranda.

85


La cuonta de l tiu çapateiro Habie dous bezinos que éran mi amigos: un deilhes era çapateiro, l outro era labrador. L labrador tenie un garotico i quando iba pa la arada deixába-lo cul tiu çapateiro. Un die l garotico staba al redor de l lhume sentado nun talhico, cumo staba mi acerca, ampeçou a queimar-se i dezie pa l l tiu çapateiro: - Ah tiu çapateiro, dixo miu pai que quando me queimasse me chegássades atrás! L tiu çapateiro fizo que nun oubiu l garoto i tornou-le a dezir: - Ah tiu çapateiro, dixo miu pai que quando me queimasse me chegássades atrás! L garotico repetiu isto uas trés ou quatro bezes i nada. Até que por fin, l garoto biu que se queimaba mesmo, pus l lhume era mi grande, dixo-le anton: - Ah tiu çapateiro, yá que bós nun me tirais, tiro-me you! Catarina Alonso, 4º anho, Vera Pires, 4º anho, Purmária de Malhadas.

86


La fiesta de l Natal Cunta miu abó, quando el era pequeinho, la fiesta de Natal era mui animada. Habie trés ou quatro dies de fiesta. Ls casados íban a saber dun gaiteiro a un lhugar i ls solteiros a outro. Íban a pie ou de burro i durante esses trés ou quatro dies, dormien an casa de ls mordomos de la fiesta. Habie gaiteiros an Trabanca, Augas Bibas, Ruolos, Dues Eigreijas, mas quaije siempre íban als lhugares que quedában más acerca. Ls gaiteiros trazien un saco cheno de gaitas, ua nuoba i las outras más bielhas. Ampeçában la fiesta ne l die de la Missa de l Galho a tocar an buolta de la fogueira, afrontando-se a ber quien tocaba melhor. Ne l die de Natal, ls gaiteiros tocában toda la tarde na Praça i toda la giente bailaba. Era uso ls casados roubar ls pares als solteiros i ls solteiros als casados. A las bezes, ls casados punien la jaqueta al robés para la giente saber quien éran ls casados. Ne l die binte i seis, festejaba-se l die de Santo Stebo, i ls mordomos éran ls solteiros, que fazien ua cena, an casa dun, para festejar. Soutro die, die binte i siete, era l die de San Juan i ls mordomos éran ls casados. Tenien l hábito de fazer ua cena an casa dun mordomo. L baile cuntinaba durante estes dous dies i ls casados i ls solteiros roubában la gaita uns als outros até se partir. Ls gaiteiros trazien ua gaita nuoba pa las procissones i uas quantas bielhas pa la çputa. Las rues éran eiluminadas cun fachuqueiros i ls casados metien ls solteiros drento de ls palheiros i ancerrában-los. Éran dous dies mui animados. Ora cunta miu abó de calças, que por buolta de 1936, quando el inda era un garotico, nun die destes, ls casados chubírun a un folharanço que habie an pie de la eigreija para que 87


L pastor i l spanholo. Era ua beç un pastor que staba ne monte sentado culas oubeilhas. El staba na raia antre Paradela i l Castro; passou alhá un spanholo i precurou-le fazendo caçuada: Anton pastor, sabes-me dezir quales son las oubeilhas que comen más? Las brancas ou las negras? I diç-le l pastor: Brancas por brancas i negras por negras, alça-le l rabo a las brancas i beisa ne culo las negras. I assi l spanholo daprendiu a passar calhado na raia i a nun se meter más culs pastores. Teresa Preto, 9º anho, Liceu de Miranda.

90


Las ties i ls tius de Miranda Las ties bielhas de Miranda, quando l tiempo staba friu, salien pa la Praça culas manos an baixo de l mandil. I, zapacénciadas, batien subre la barriga dezindo: - Isto stá friu, hoije isto stá mi friu! Çpuis benien ls tius bielhos culas manos nos bolsos i mi queixosos. Batien tamien na barriga i dezien-le a las ties: - Se isto hoije nun se andreita, Se isto hoije nun se andreita stamos mal, mas mal! Marco Filipe, 9º anho, Liceu de Miranda.

89


ls solteiros nun fússen capazes de tirar la gaita. Antón, un tiu más atrebidote, chubiu l folharanço i amostraba la gaita als solteiros todo cuntento. Bai dende, un solteiro tentou chubir para le tirar la gaita i puxou-le pulas calças cun tanta fuorça, que l tiu acabou por quedar sien eilhas, só que la porra era que nun lhebaba ceroulas por drento. La tie que staba an pie del, a ber l que se habie passado, mui ambergonhada, apressou-se lhougo a dezir an boç alta: - Ai balha-me Dius! Todos ls dies bestie las ceroulas i só hoije ye que se fui a squeçer deilhas. Filipe Xavier, 10º anho, Liceu de Miranda.

88


Aende bai la muorte pelada! Habie ua tie que staba siempre a dezir que se querie morrer i que se iba a morrer. L filho yá iba algo farto de l`oubir i pensou para cun el; “Agora si bou a spurmentar la tue corraige!” Anton agarrou nua pita, i tirou-le las prumas todas. Apuis fui-se a scunder atrás dua albarda, bien scundido i mandou la pita pelada caras a la mai dezindo-le a mode de miedo: - Aende bai la muorte pelada! Aende bai la muorte pelada! - Ah muorte pelada, - dixo la mai - deixa-me i bai pa l miu filho que stá an baixo dua albarda! Mirai bós, que ganas tenie eilha de se morrer… Manuel Marçal

91


precurando 93

un pescador de l riu

105

las trindades i outros rituales religiosos

113

ls palombares


Un pescador de l riu. 2

Tiu Guelherme ye un tiu que naciu an Paradela, hai cinquenta i seis anhos. Quando era rapaç, fizo un pouco de todo na sue tierra. Mas la bida era púchara i tubo de eimigrar pa la Fráncia, assi cumo tantos outros que fúrun a saber dua bida melhor. Nun se fizo alhá perdido, i passados binte i trés anhos bieno de beç. L que alhá ganhou cun tanto sudor, ambestiu-lo an Miranda nes anhos de uitenta. El hoije ye duonho dun restourante i dua penson. Mas quando era garoto, daba-se-le na alma ir a pescar pa l riu ou pa la ribeira cun sou pai, tiu Zeca. Inda hoije, el nun perdiu esse “bício” i, a las bezes, pega na canha i bai-se pa la ribeira de Paradela. L que eiqui bos deixo, ye parte dessa charla, inda que algo comprida. Ye un registo daqueilhes tiempos custosos i de las mudanças que l rui sufriu cul aparcimiento de las barraiges i ls resultados que isso truxo a la pesca. Era un tiempo an que l riu nun era apenas passaige de cuntrabandistas, nien serbie apenas para apartar, mas daba sustento a alguas famílias.

Quantos ye que íbades a pescar al riu ? Éramos you, miu pai i miu tiu Manel que íbamos al riu.Nós antes íbamos a pescar cula canha. Apuis los peixes ampecórun a dar bien, habie muitos peixes i resolbímos fazer un barco. Fazímos anton un barco an madeira. Apuis de star feito, botemos-le 2 Esta entervista foi transcrita o mais minuciosamente possível e não segue as regras da Convenção Ortografia da Língua Mirandesa. Na mesma, são apresentadas algumas formas do artigo defenido (singular e plural lo i los), as únicas usadas na linguagem da aldeia de Paradela. Estas formas também são empregues nas aldeias de Cicouro, Constantim e Ifanes.

93


alcatron al redor para que nun antrasse l`auga, quando fússemos pa l riu. L barco era feito de madeira de pino. Apuis tubimos-lo eilhi nos Lhambedeiros, a la punta riba de l lhugar, nua lhagona que eilhi habie. Tubimos-lo quinze dies de molho para que las tabras atourássen, para que nun houbisse fugas d`auga.

I las licenças pa la pesca i pa l barco? Cumo fazistes? Tubimos que requerir ua bisturie pa l barco. Tubimos que benir de Paradela a Miranda a requerir a las outoridades. Serie puls anhos sessenta. Lo barco quedou pronto, requerimos la bisturie, fui-mos aceite i toca nós a lhebar lo barco eiqui pa l riu para Miranda, a pescar. Antremos eiqui na presa de Miranda, que an Paradela nun fumos capazes. L barco era mi comprido i tubimos que alugar un carro grande. Tenie pul menos seis metros de comprido. Antremos na presa de Miranda, punimos-lo quatro remos, dous alantre i dous atrás. Nós cumo éramos trés, puxaba un alantre i dous atrás. I aí fumos nós por aí a riba de barco até Paradela.

Nun ancuntrestes ningua spanhola pul camino? Nó… ah! ah!... Só ancuntremos alguas cabras i oubeilhas pulhi. Quando nós yá íbamos a chegar a Aldinuoba, que hai un sítio que le chamam Las Stacas (antes de haber la barraige, passába-se eilhi dua chancada pa Spanha), mas antes de chegar alhi a las Stacas, hai un sítio an que las peinhas son angridas, só se bei las nubres alhá riba. Carai… you quaije que me cagaba de 94


miedo, quando passemos eilhi, nun se bie nada, nien dun lhado, nien d`outro i agora eiqui si me afogo!

Mas alhá cheguestes a Paradela de barco… I nós alhá cheguemos a Paradela. Nós yá teniemos las redes feitas. Las redes comprábamos-las assi nun rolo grande i apuis, nós ye que las faziemos.

Cumo ye que faziedes las redes? Purmeiro, cortábamos-las. Las redes lhebában chombo ne fondo, cortiça an riba, que ye para eilhas quedáren na tona de l`auga, an riba l`auga. Apuis an Paradela tubimos que arranjar un atracadeiro pa l barco. Tubimos que furar ua fraga, chombar un fierro. Nós todas las nuites teniemos que fechar eilhi l barco. An princípo teniemos que lo trair todas las nuites a Miranda, era un trabalho de los diabos. Apuis pedimos outorizaçon al quemandante de Miranda para que mos autorizasse a atracar lo barco an Paradela. Antón outorizórun-mos. Aí pulas quatro, íbamos a armar las redes. De las quatro até aí pulas siete ou assi, riu abaixo ou riu arriba.

Armábades las redes an bários sítios de l riu? Nós un die armábamos pa riba, outro die para baixo. Só que las redes nun las pudiemos atrabessar ne riu, teniemos que las armar naqueilhas remansos, porque atrabessadas al riu tenie muita corriente i scapaba cun eilhas. Anton, naqueilhas remansos, naqueilhes cantos, armábamos eilhi las redes. Las chabes ne barco teniemos que las antregar ne posto la guarda an Paradela a las uito, antes que scurecisse. Pula manhana, de madrugada, íbamos alhá a buscá-las, porque eilhes de nuite quedában simpre ne quartel, tenien miedo que nós fazíssemos cuntrabando de nuite, passar café cul barco dun lhado pa l outro.

95


Cumo bos dábades culs guardas de l`altura? Habie guardas que éran malos, outros éran piores i outros melhores. Habie de todo. Quando era un guarda ruin, teniemos que le bater a la jinela i el alhá mos daba las chabes. Quando yá era un guarda yá más ou menos buono, deixába-mos-las por fuora de la jinela, ne canto, i nós yá nun chamábamos…

Éran tiempos malos… Naqueilha altura era un modo de ganhar la bida, outra cousa nun habie onde le pegar…

Cheguestes a fazer cuntrabando cul barco? Nós cul barco nunca faziemos contrabando. Faziemos un pouco, mas era por raia seca, an Paradela, pul Castro, pulhi. Íbamos a lhebar café a Vilhadepera, Muelas, Acilos…

Naqueilha altura qual era l peixe que pescábades mais? L peixe que se apanhaba más era scalhos i bogas i alguns barbos. A las bezes alhá caíen uns barbecos nas redes i tal, era lo que caie más.

I la purmeira beç que bos apareciu aquel peixe ralo que me falestes? Cumo fui? Aqueilha beç apareciu-mos aquel peixe ralo. Ampeçemos a mirar para un lhado i pa l outro, i diç miu tiu Manel; “este ten dientes”, porque el batiu na rede, i cula boca anredou-se culos dientes i quedou eilhi preso. Nun quedou malhado na rede, porque las redes ténen ua medida pa los peixes malháren alhá, tenie ua medida cierta. Anton, cumo aquel peixe ten la cabeça maior, na rede nun passaba, porque lo buraco ye más pequeinho. I anton eilha nun sei cumo ye que fui. Anredou-se culos dientes i morriu assi. Era ua truta. 96


I cun respeito a las anguilas? Na altura si… nós até armábamos las redes. Eilhas benien de nuite i bien los peixes presos i comien-mos-los peixes. You inda cheguei apanhar alguas. Armábamos uas cuordas, assi un baraço de nailo, prendiemos-les uns anzoles grandes i you metie-les alhá un cacho de l peixe que eilhas habien comido, que quedou, i lhançaba la cuorda pul die. A las bezes, pula manhana, adonde me habien comido l peixe, armába la cuorda, i a la tarde, quando íba, chegaba a tener dues anguilas nua cuorda. Anguilas dun quilo, quilo i meio, balientes. Naqueilha altura habie muitas, mas apuis de que fazírun essas barraiges, zaparecírun las anguilas. Era un peixe mi buono!

An que altura de l anho ye que pescábades mais? La peixarie que nós faziemos, só se fazie ne berano, que era na alura que los podiemos bender…por Julho, Agosto. An Agosto era quando íbamos más, porque era quando se bendie melhor. Íbamos-los a bender por esses lhugares todos, nua mota, nuns canastros que éran feitos de cesto, destes de brime. Colgábamos un cesto de cada lhado de la mota. Al princípo índa pesábamos-los a sacos de meio quilo i quilo. Apuis chegábamos a las aldeias i quien querie un quilo, lhebaba un quilo, quien querie meio quilo, lhebaba meio quilo. Habie quien le metie por riba uas fulhicas de figueira.

Armábades cedo las redes… Las redes éran armadas pulas cinco de la tarde até las siete, uito horas. Apuis beniemos ambora para casa. Soutordie, pula manhana, pulas quatro, alhebantába-mos i íbamos a buscálas. You a las bezes íba a drumir atrás de miu pai, i só pul tino… íba a drumir pulhi palantre, miu pai i mie tiu Manel a falar, i you a drumir trás deilhes, só pul tino, i era assi… 97


Ls peixes aguantában-se bien, nun se stragában? Los peixes nun se stragában, porque nós beniemos cedo, habie bezes que chegábas a casa i inda los peixes stában bibos…

Para donde ls íbades a bender? Íbamos para Infainç, Costantin, Cicuiro, Samartino, la Pruoba i a las bezes, quando aquilho iba cheno de peixe, íbamos pa la Speciosa. Teniemos que los bender, até cheguemos ir a Malhadas i Dues Eigreijas. Habie dies que apanhábamos dieç, quinze quilos, mas habie dies que eilhes malhában bien i chegábamos a apanhar trinta , quarenta i cinquenta quilos. A las bezes iba miu pai eilhi a Brandilanes, a la caseta de los carbineiros, i miu pai íba-les a cortar l pélo. Eilhi nun habie barbeiros i miu pai tamien era barbeiro i íba eilhi.

Anton buosso pai tenie outro oufício… Miu pai tamien era barbeiro. You deprendi a barbeiro, miu armano daprendiu a barbeiro. Tube siete artes. Inda cheguei a ir para Costantin. Íbamos para alhá, to los deimingos, a fazer las barbas. Apuis miu pai, quando tenie peixe que le sobraba, íba-les a bender a los carbineiros, mas éran peixes de l mar. Ls peixes de l riu gastában-se bien eiqui. Apuis éran las trilhadeiras i íba todo…

Anton buosso pai tamien bendie peixe de l mar? Era este peixeiro de Sendin que mos los lhebaba. Íba a saber deilhes a Matosinhos, este… l tiu Fernando… i l Outábio andubo muito tiempo cun el…a las bezes ne eimbierno, que nien habie strada para Paradela, quedába-se l carro anterrado palhi i tenien que ir culas bacas ou culos burros a tirar lo carro que quedaba palhi antascado. Tratores, naqueilha altura inda nien habie eilhi pa Paradela. Nun habie nada! Apuis ye que se fizo la strada de Infainç pa Paradela. Mas na altura aquilho ne eimbierno nun habie quein passasse, nien de burro quaije se passaba. Habie 98


sítios eilhi pa la Pardala, a punta riba de l lhugar de Paradela, formában-se uas bielhas, l´auga eilhi… tu tocabas aquilho… aquilho parecie quando las ties ándan a fazer ua fornada de pan, que tócan … era assi…

Quando ye que malhában mais ls peixes? L peixe quando ye na lhuna chena, que stá clara, malha mal. Nun sei se beian las redes i cula claridade… quando fazie scuro, malhában melhor ou assi anubrado ou meio de trobuada. Nessas alturas, ínchen-se las redes deilhes. Teniemos redes, a las bezes, cun dieç quilos, que até mos biemos mal pa las alhebantar, até se partien los filos, era muito peso nas redes.

An que sítio prendiedes las redes ne l riu? La rede metiesse al comprido, prendiesse ne squino de la remanso i apuis sticábamos-la i atábamos-le ua piedra de l outro lhado para quedar sticada. Apuis los peixes al antrar i al salir era cumo malhában. Los peixes antrában ne remanso, andában al redor, íban a salir i staba alhá la rede.

Qual era l peixe que mais le gostaba a la giente quando íbades por ende a bender? Los scalhos, que son más duros, son melhores. Lo barbo tamien gustában bien del. Mas lo barbo ye un pouco complicado, anda mi fondo ne l `auga i cumo mareia muito an riba… a las bezes caie algun, mas era mui ralo. I los scalhos si. Éran duros cumo los barbos. Agora la boga alimenta-se más daqueilha nata que hai ne riu, daqueilha lhamácio i apuis eilha queda-se más mol, nun ye tan gustosa. L scalho yá ye un peixe que anda más na tona, na flor de l`auga, alimenta-se más de moscas, formigas, papa todo. Por isso anda más lhimpo por drento. Claro i tamien las trutas.

99


A cumo bendiedes l peixe naqueilha altura? A dieç scudos l quilo. A nun ser las anguilas que éran más caras, creio you a binte paus l quilo ou melhor, ua nota de Santo Antonho.

Quereis-me cuntar algua chança que bos tenga passado nun die de pesca? Acunteciu ua, un die que armei las anguilas i habie dues anguilas presas i éran balientes, tenien parende… tenien más dous quilos cada ua. I antón, you puxo ua i al puxar, cunsante puxo i meto-la para an drento de l barco, eilha assobiaba. Apuis miu tiu Manuel, cun tanta priessa, puxou de repente, struncou-me la cuorda, i la outra scapou pul riu abaixo. Quedei todo çconsulado… i fui berdade, stában dues anguilas balientes, porque yá stába ua an drento i outra inda andaba a dar fustigaços an baixo lo barco, presa pula cuorda.

Cumo purparábades las anguilas? Nós na altura éran… fritába-mos-las. Aquilho tamien…la gatronomie inda nun staba dibulgada. Era un peixe mi buono, éran ua marabilha. Apuis nun ténen spina ningua, só ténen la de l meio, aquilho era ua delícia! Houbo ua altura, fumos armar las redes a la tarde. Quando cheguemos, nós stábamos a armar las redes i beio benir assi un couso branco, ne meio l riu. Parecie un saco plástio i you dixo-le a mie tiu Manel; “mas que ye que ben alhá al para baixo?” Porque a las bezes, las anguilas, quando se arrumában a las cumportas de las barraiges, lhebában ua trancada i quedában tontas. Apuis benien a la tona l`auga, benien a la flor de l`auga biradas cula cabeça i cul rabo para baixo i, onde ten la nadadeira, aguantába-la assi a la flor de l`auga.

Que ye la nadadeira dun peixe? Ye la nadadeira que ténen por drento. Ténen ua bolha d`aire por drento. Todos los peixes ténen ua bolsa d´aire por 100


drento. Aqueilha bolsa d´aire aguánta-lo a la flor de l`auga. Era l nome que dábamos.

I anton cuntinando… I anton, dixo-le you a miu tiu Manel; “arrumai palhi lo barco, que ye ua anguila que ben meio tonta. Anton, miu pai quedou fuora nas piedras, que stában cula rede, i bamos nós caras al riu. I bou you, arrumo-me i alhá la agarro cun jeito por baixo, cula mano …oupa, para an drento lo barco. Un anguilouço baliente! Tenie parende dous, trés quilos. Nós armar las redes i outra! Eilhi al para baixo i outra… you nien sei l que fui. Mas cá para mi, fui algua cousa que butórun ne l`aua, algua cousa que se deixou scapar nas turbinas, na barraige, mas los peixes tamien tenerien que morrer, nun sei que serie... Inda cheguestes a meter ambude na auga para apanhar

peixes? No riu Douro nó, mas na ribeira de Pardela si.

Que peixes apanhábades na ribeira de Paradela? Na ribeira éran xargas i scalhicos, era lo que habie. Mas nesse die de las anguilas yá nun armemos las redes, porque mos dediquemos todo lo die a apanhar anguilas. Ah rapazes! Beniemos los trés carregados. Tubimos que mos benir imbora, i las anguilas cuntinában a abeixar pul riu abaixo. Nós beniemos abarrotados i nun sei lo que se passou nesse die. Eiqui para baixo, an Miranda, chegórun a panhar muitíssema!

I cuntinou a haber anguilas? Desde ende, las anguilas fúrun zaparecendo! Yá nun se béian. Culas barraiges, las anguilas yá nun puoden passar, l riu stá más sujo. I assi cumo los scalhos. Ye mi ralo beres un scalho ne riu. Agora la maior borra que anda ne riu son carpas, lúcios i destes pequeinhos…las percas. Mas inda se béian uas tencas balientes, 101


achagãs, que esses apánhan-se quaije só cula canha assi a rapar. Lhança-se-le la canha cula amostra i ban alhá cumo lo lhobo bai a ua oubeilha… son buonos! Trutas hai mi poucas, l riu ten poucas corrientes i la truta gusta de auga corriente i lhimpa, porque esta nuossa auga ben podre de Spanha.

La auga dantes era mais clarica? Na altura an que nós andábamos a pescar cul barco, nós bubiemos la auga l riu. Sabie un pouco a maçada, mas staba buona. Hoije? You nun bubie la auga de l riu…

Gustábades mesmo de pescar. You naqueilha altura tenie un bício pula pesca de l diabo! Habie alturas que nós armábamos las redes i nun se apanhában assi muitos. Mas los peixes nun sei lo que se passaba! Quando nós 102


saliemos, bien-se a montes, essas bogas a roçar alhi na flor de l’aua. You a la bezes chegaba a casa i nien quaije comie. Agarraba na canha i ala! A las bezes apanhaba a quantro i a cinco quilos, assi cula canha.

Pescábades mais cula canha, ou cul barco? Mais cul barco, mais cul barco…

Érades bós que faziedes la buossa canha? Fazie-la dua galha de frezno ou de uolmo. Assi daqueilhas lhantas de uolmo, daqueilhas de pie dreito, que se crían mi juntas. Crían-se altas, assi dreiticas, nó mi gordas. Apuis un cacho de sudiela, un cacho dun corcho dua garrafa, que serbie de bóia. Por bezes pintába-la de branco ou burmeilho pa la ber naqueilhas augas, un anzol, chombo i pumba… you tiraba la casca a las galhas i apuis deixába-las secar i fazie la mie canha. I assi you pescaba aqueilhas boguitas eilhi, por aqueilhas remansos. Era duro i cansado mas, até tenie gusto de andar eilhi.

Cumo fazíedes l cebo? Sabes cumo era lo cebo que you fazie? Cagaba an riba dua piedra i apuis benien las moscas i you cun galho de scoba, cunsante benien… trás! Agarraba na mosca, metie-la ne anzol i ala… riu. I picában aquilho que se matában, los peixes picában mi bien nas moscas. Era assi que you lo armaba. Outras bezes fazie-se…porque miu pai tamien bendie peixes an casa, sardinas, checharros… i an dues ou trés cabeças de ls checharros, punie-los eilhi ne telhado, an drento dun caçuolo. Las moscas carjeiras cagában alhá. Al fin de dous dies, aquilho éran milhares de cocos eilhi. Aqueilhes cocos, quando stában grandes, metie-los nun caneco cun farina. Comien aqueilha farina, quedában branquitos i pescaba cun aquilho. Era un cebo buono para pescar. Tamien habie quien metisse remisgas cumo cebo…

103


Remisgas…? Las remisgas éran uns bichos, uns insectos que se criában nes rigueiros. Depuis duns tiempos bénen a la tona de l`aua, crían-se, gánhan alas i bólan. Estes éran usados cumo cebo pa los peixes de l riu, pa los scalhos i las bogas…

I cumo apanhábades las remisgas? Faziemos un galrito cuas meias de nailo dua tie, ou anton dua rede. Tamien habie outros bichos que fazien uas casotas ne l`aua, l bicho tenie la cabeça negra i l resto branco, cumo un coco. Mas pa las xardas l cebo éran más las lhumbrizes.

I agora, inda ides a pescar? Pa l riu nó. Bou pa la ribeira de Paradela i tamien pa la ribeira spanhola de Brandilanes. Fai-me bien… Oubrigado por todo, tiu Guelherme! I que Dius bos l pague, por haberdes partilhado cun nós un cacho baliente de la buossa pesca! por: Juan Dias

104


Las trindades i outros rituales religiosos.

Un campanairo

Yá hai muito que se toca a las campanas i naide sabe al cierto donde bieno esta tradiçon. “Talbeç de l ouriente?”; dízen-lo alguns studiosos. Muito antes de la campana tener a ber cul acto religiosos i cula eigreija, eilha yá era tocada an cerimónias que tenien a ber cula bida social i laica, i nó apenas l religioso. Al que se sabe, ye que an Roma tocába-se la campana pa la abertura de ls banhos i de ls mercados. Mais tarde las campanas fúrun sendo tocadas pa l abrir ou cerrar de las puortas de las bilas i cidades mediabales. Desde l ancomeço, l social stubo siempre presente; tocában las campanas para chamar l pobo a cunceilho, an caso de guerra, ancéndios i outras zgrácias ou até mesmo an brincadeiras de rapazes solteiros i de la mocidade; tocábanse las campanas para que ls anubrados nun fazíssen mal i ampuntában-los pa la Tierra de Saiago. Nun admira que houbisse muita campana dedicada a Santa Bárbela, porque eilha era la abogada de las tronadas i las campanas que le éran dedicadas, tenien la fuorça de fazer scamugir ls relhampos. Cul tiempo, estas tradiçones ampeçorun-se a perder, debido a las mudanças sociales que ban altarando la maneira de bibir de las pessonas. L home bai dando campo a la máquina. I nun deixa de ser angraçado que, eiqui há dies, iba you todo campante a tirar uns retratos l campanairo de la eigreija de Malhadas, só quando me sbarrei cuns tius que stában a meter uns maquinairos que fazien todo: tocában a missa, a las trindades i 105


dában las horas. An beç dun tiu anterjeitado a puxar la cuorda de l badalho de la campana, un dedo a carregar nun botonico dun chizmo de la sacrestie. L sonido nun ye bien l mesmo, mas son las seinhas destes tiempos. Al redor de l toque de las campanas i de las trindades, hai muitas crendices i superstiçones. Era hábito dezir-se que, apuis de l toque de las trindades, a la nuite, ls lhobos i las almas penadas nun antrában no lhugar. Tamien habie ciertos ritos i hábitos funerários próprios, que, tal cumo l toque de las campanas, benírun sendo demudados, resultantes dessas mesmas transformaçones sociales que alterórun l modo de bibir de las gientes de l campo. Nun deixa de ser curjidoso que, a las bezes, la pessona que tocaba a las trindades, tamien staba al curriente d`outras práticas religiosas nua comunidade. Eiqui atrás fui a falar cun tiu Sebastian, que ye un tiu de Malhadas. Perguntei-le la eidade i el dixo-me que tenie al redor de 83 ou 84 anho, nun sabie al cierto, i se la quejisse saber, que le fusse a precurar al sou bezino. Recebiu-me an sue casa i falou-me de quando tocaba a las trindades i era l anterrador de l pobo; trabalho este, que algun lo habie de fazer. I dezie-me el; “miedo, só se fur de ls bibos, que ls muortos nun fázen mal a naide”. L que eiqui queda ye parte de la nuossa cumbersa que mos ajuda a coincer i antender un pouco de alguns usos, tradiçones que yá zaparecírun ou ban zaparecendo i la memória, por si sola, nun ls puode retener para siempre. L miu oubrigado a tiu Sebastian i até la purmeira.

Quantas bezes tocábades a las trindades? Purmeiro pula manhana, quando se coincie l die. Depuis a meidie. Por último, a la nuite. Éran trés bezes que se tocába a las trindades. A la purmanha, para ampeçar mais un die de trabalho i agradecer a Dius. A meidie, para dezir que meio die yá iba passado i stába a chegar la hora de l almuorço. A la nuite, pa la 106


giente se arreculhir drento de casa. Claro que las pessonas rezában pulas almas i pulas demais oubrigaçones. Éran trés toques pousados. Apuis outros trés toques pousados. I outros trés toques pousados, nun total de nuobe toques, mas mais ralos antre cada grupo trés; i apuis no fin de todo, cinco toques mais pausados antre eilhes. Tamien tocaba a fogo i tocába-se als anubrados para que eilhes nun beníssen a fazer mal.

Tamien tocábades a la missa? Si. A la missa nun se tocaba cumo agora. Tocába-se cumo sendo a meidie. Apuis ye que se repicaba, apuis ambulteába-se. I apuis dába-se trés bezes a la campana grande, na purmeira beç, i la pequeinha no meio i outra beç la grande. Antes de ampeçáren las missas, tal cumo agora, inda se “dan las cinco”, que ye tocar cinco bezes a las campanas; isso quier dezir que l cura yá stá na eigreija. Apuis dá-se outro abiso, que eiqui an Malhadas le cháman “dar las dues”; tócan dues badalhadas i isso quier dezir que l cura se stá aponer a missa i yá bai chubindo al altar.

Cuntai-me alhá ua cousa. L tocador de las trindades fazie algua cousa mais? Era tamien l mordomo de la Santíssema Trindade durante algun tiempo, cunsoante l tiempo que el quejisse. Mas era siempre l matrimónio. Éran por un anho ou querendo, podien ser por mais. Agora yá nada…

Anton l tocador de las Trindades repicaba pa las missas, ambulteaba i era l mordomo de la Santíssema Trindade. Si. Mas dantes ambulteában las campanas de la eigreija. Tenien ua bolas de fierro na cabeça a birar-se. Apuis tirórun-las, acho que fui tiu Lázaro Miranda. Ls buossos Marçales até gostában muito de tocar i ambultear. Mas alguns que morában acerca, 107


botórun-se a dezir; “conho, isto só ye para meter barulho!”, i uns que si, outros que não, i quedou assi.

I quando ye que ambulteában, tiu Sebastian? An die de fiestas i an procissones de alguas missas. I la campana yá you la bi poner, porque un die rachou-se…inda se frírun alguns! Mandórun-la nun sei para donde, i apuis quando bieno, chubírun-la daqueilhes telhados i cabanhales cun uas cuordas. Uns a riba a puxar culas cuordas al para cá, i outros deili a puxar las cuordas pa riba, pa l campanairo, pa l anganchar nas paredes. Querien poner las bolas, mas apuis houbo uns que nun quejírun.

A bós inda se bos lhembra de l cabanhal que tenie la eigreija junto a las campanas? Si. Habie pessonas que gostában de ir a tocar, porque cul barulho de las campanas salien dalhá uas palombas, spantábanse cun aquel barulho i claro, apanhában-se uas poucas. Mas era buono esse cabanhal, quando chubie i fazie friu, agora… i la trebuna, tamien habie ua trebuna toda feita de madeira i ua grade de punta a punta a la parte de baixo, drento de la eigreija. Quando habie fiestas, la garotada iba toda alhá pa riba. Quando cantában las ties, la garotada staba toda stribada, nun habie toques, só fraitas de canha i carretas de las questureiras. Fazien ua mortalha i salie l´aire de las carretas. La garotada gustaba de ir muito pali.

Quando fustes mordomo de l Santíssemo, tamien tratábades de la lhámpeda? Si. Metie azeite na lhámpeda de Nuosso Senhor. L azeite era la Junta Fabriqueira que lo abonaba. De tiempos a tiempos, metie azeite na lhámpeda ou amanhaba la trocida, que a las bezes podie star mi puxada ou staba a acabar-se i regrábamos-la de maneira a gastar menos azeite. 108


I a bós, nunca bos dou la grima, quando íbades a tocar a las Trindades de manhana cedo ou a la nuite? Não, nunca. Mas mius armanos nunca fúrun a tocar, fui siempre you. Sabes que quando se morrie giente, ls mais pobres quedában a belar nas eigreijas. Ora ua beç, un alhá fui a tocar las Trindades. Dantes las eigreijas tenien menos lhámpedas que agora. Cumo só stába la lhámpeda de l Santíssemo, l tiu nun bie muito i acabou por se sbarrar nun squifo que alhá staba cun muorto i al susto nun fui pequeinho, eimagina tu!

I quando se morrie giente tamien tocábades? Si. Chamába-se ancordar. Ancordába-se i lhebába-se ua campanina pequeinha na precisson i íba-se siempre a tocar, nun ye cumo d´agora.

Quando se morrie un tiu, tocába-se dua maneira i sendo ua tie, tocába-se doutra? Ne l miu tiempo yá se tocaba todo de la mesma naneira. Mas creio que dantes puls tius se daba ua badalhada a mais.

Mas bós tamien fustes durante muitos anhos la pessona que fazie ls barrancos no semitério. Fiç muitos, ye berdade. Mas you quaisque trabalhei de balde. Na Pruoba, quando you staba eiqui, l dalhá lhebaba al drobo mais que you.

Quanto tiempo demurábades a fazer un barranco? Aí uas quatro horas.

Trabalhábades cun que ferragachos? Cun sacho, pala i l picareta. Apuis, cua cuorda de cada 109


lhado, quatro pessonas abeixában l caixon, íban afrouxando, afrouxando, debagarico. Sabes que inda me lembro de l squife…l squife éran, dous desse lhado de lantre, cada un an sue bara i dous de trás, tamien cada un an sue bara. Un squife era cumo ua scalada que lhebaba l muorto a anterrar. Apuis benie l squife para casa, la pessona quedaba anrebulhada an lhençoles brancos de lhino, pus nun habie caixones.

L que quedou dun squifo.

Quanto lhebábades por fazer cada barranco? Cien mil reis i apuis ciento i cinquenta mil reis.

I quien era que bos pagaba? Éran ls de l belório, ls de l muorto.

Cumo éran ls antierros? Íba un delantre a tocar ua campanina, apuis la cruç era l 110


padrino de casamento ou batizo que la lhebaba, i las linternas éran lhebadas pula giente de la família. L muorto benie nun squife i ambrulhado nun lhençol de lhino. A las bezes, no tiempo de eimbierno, la auga que paraba no barranco chegaba a birar l cadable, yá puodes ber tu cumo era. A la salida de l semitério, dában ua smola pula alma de l defunto ou denheiro. Naquel tiempo ua cruoa. Outros amassában i fazien uas fornadas de pan. Apuis partien ua fogaça an quatro, i dában-la. Inda hoije dan ua fogaça al salir de l semitério, quando se muorre giente. Apuis de l antierro, la giente iba a comer a casa de l muorto, aqueilha giente mais achegada i que ajudaba al antierro.

I quando se morrien ninos? Quando se morrie un anjico, éran ls rapazicos que lo lhebában. Íban todos cuntentos, dous a lantre i dous atrás. I inda íba un delantre assegurar nua fita de seda, que podie ser quelor de rosa (se fusse anjica) ou quelor de l cielo (se fusse anjico) ou anton branco. Se l nino yá tubisse sido batizado, chamában-lo anjico. Se morrisse antes de ser batizado, chamában-lo mouro. Ls mouros éran anterrados nun campo de l semitério an que nun habie alhá naide. Quien entra no semitério era subre de l lhado squierdo.

Morrien-se muitos ninos datrás? Si bastantes. Habie muito nino mouro. Dezien que ls ninos mouros nun bien l cielo nien la tierra. I ls anjicos que se morrien i nun houbíssen angulhido ua pinga de lheite, esses ye que éran ls serafins. Habie un tiu que batie muito a la tie i chegou a derramar ls ninos, mal se bien. Quando era assi, la giente, metien-los nuas caixicas, a las bezes até de cerilhas. Lhebában sacho, anterrában-lo nun campo de l semitério adonde nun habie naide, no campo de ls mouros. Habie mulhieres que quando tenien destes cousos, nunca mais tornában a meter roupa branca. 111


Puis ye, yá alhá bai muito tiempo… Ye berdade… ua beç morriu-se un pobre na Pruoba i cada pessona dou-le roupa: uns çapatos, outros uas bragas, ua jaqueta, camisa. Sabes que dantes metien ua bandeija para botar ls reponsos i punien-la an riba de l defunto, acerca de ls pies ou zinolhos de l defunto. Bai ua mulhier, que staba nos reponsos a rezar, botou-le ua croua i l muorto tenie la bragueta mei abierta, alhá antrou pa drento. Mas l cura nun se fizo rogado i nistante metiu alhá la mano i bien que la sacou.

Essa fui buona! Éran outros tiempos tiu Sebastian, i stou a ber que faziedes todo sien miedo. Pus miedo… só se fur de ls bibos, que ls muortos nun fázen mal a naide. A esses si les tengo miedo! por: Juan Dias

112


Ls palombares

3

Naide sabe al cierto cumo aparecírun ls palombares nestas tierras. Hai studiosos que ls han cumparado als castros que habie d`antigamente, por séran, tamien eilhes, an forma redonda. I nun deixa de ser anteressante, ua beç que las medidas i ls materiales usados an ambas cunstruçones parécen ser las mesmas. Ls palombares tradicionales ténen la forma redonda, ou anton, an ferradura i aparécen-mos an pie de ls pobos i an sítios abrigadosos. Éran amportantes pa la giente de l campo, tanto pula comida, cumo pul strume que le chamában, palombino. L palombino serbie para adubar las huortas, las trigueiras, l centeno, l seródio i las Palombar an redondo. gametas. Era un de ls balores buonos que tenie la palomba. Ademar Augusto Preto, ye un tiu de Paradela cun setenta i un anhos, gusta de tratar palombas i ye duonho dun palombar. Este gusto yá le ben de l abó, que tamien tenie un palombar i gustaba de tratar del. Eiqui queda parte de la cumbersa que tube cun tiu Ademar. L miu oubrigado por todo. 3 Esta entervista foi transcrita o mais minuciosamente possível e não segue as regras da Convenção Ortografia da Língua Mirandesa. Na mesma, são apresentadas algumas formas do artigo defenido (singular e plural lo i los), as únicas usadas na linguagem da aldeia de Paradela. Estas formas também são empregues nas aldeias de Cicouro, Constantim e Ifanes.

113


Quien fui que fizo l buosso palombar i de que ye feito? Lo nuosso palombar fizo-lo miu pai por cuonta própria, a jeiras i chamou uns homes, uns pedreiros, que trabalhában an piedra. Lo palombar lhebou piedra, barro, piedra de laija i cal. Eiqui, an Paradela, los palombores son redondos, nun hai nenhun an ferradura.

I la cubertura? La cubertura ye teilha, de la antiga, de canal, de la antiga que faziemos nestes fornos telheiros, que teniemos nas nuossas tierras. Metien-le uas arenas i uas pedricas pul meio para fazer la ligaçon de la teilha.

Quantas partes ten un palombar? Ten ua purtica an madeira para un antar. Por drento ten las buracas, adonde las palombas fázen la criaçon. Miu pai tenie dues bigas terciadas al meio, i apuis tenie un tabuleiro al meio para botar eilhi la comida a las palombas, para que las palombas comíssen eilhi an riba daquel tabuleiro. I por riba tenie uas tabras debaixo los caibros, dues forras por un lhado i deixába-le un anterbalo de dous palmos para los tordos i storninos fazéren alhá los niales. Los tornos fázen dues criaçones: ua más cedo, que ye an tiempo de las cereijas, i outra más tarde. I miu pai tenie aquel hábito de tirar siempre los purmeiros, porque se deixaba criar los purmeiros, eilhes zaparecien, yá nun fazien outra criaçon.

Cumo chamábades a las buracas por donde salien i antrában las palombas no palombar? Éran las bufareias.

I cuntinando… I apuis por riba tenie ua cuorda cun uas laijas an buolta para las palombas andáren de buolta, cun corredor por fuora.

114


Fazien un sotabiento para abrigar las palombas, que nun l díssen tanto l`aire. L palombar fazien-lo algo más alto na parte riba pa que las palombas andássen a buntade. Los telhados de los palombares só tenien ua auga. La parte trás ye más alta, i la parte de frente más baixa, donde sal la auga i las bufareias. Assi lhibraba lo biento, para que nun le batiesse l`aire subre deilhas. La palomba antraba i salie melhor, punie-se al sol. Quaisque todos los palombares stában birados cula parte de la frente pa l sul i las cuostas pa l norte para que nun le batísse l`aire de riba.

Cumo chamábades a la comida que dábades a las palombas? Pus era l cebo. Cada segundo die íbamos alhá i dábamosle trigo, centeno, gametas. Ne berano até las barreduras de las eiras, porque naquel tiempo trilhábamos a trilho. Aqueilhos restos daqueilho más ruin, barríemos-los i metíemos-los nun saco i íbamos-las dando pul eimbierno fuora. Quando se mos acababa aqueilhas barreduras, pus dábamos-le trigo i outras cousas…

Las palombas tamien comien por fuora. Dantes las palombas mal precisában de cebo an ciertas alturas de l anho. Las palombas, na primabera, antigamente, ousábamos eiqui pa comer las bacas, uas granas chamadas gametas. I antón las gametas era la cousa que las palombas ancomeçában a agarrar purmeiro. Até habie muitas críticas de giente que dezien; ”a esses de los palombares, que las palombas ban-mos eilhi i trílhan-mos eilhi las gametas todas”. Pus eilhas éran mi amigas de las gametas! Tamien nun habie yerbicidas i los panes anchien-se de yerba. Habie uas yerbas que botában muita grana cumo la rebentina, los rebentones i las palombas comien muito disso. Faziesse la segada i las tierras quedában chenas de grano. Las palombas habien eilhi trés meses que se alimentában eilhas de los campos. 115


Anton l cebo era metido… Na mesa. Era assi que se chamaba. Outros punien uas tabras lhargas dua biga a la outra i botában-le aí lo comer. Outros metien ua mesa eilhi ne meio l suolo, botában eilhi i las palombas íban a comer al meio. Habie bezes, ne berano, que metiemos auga, mas eiqui hai muitas currientes, muita auga. Las palombas gostában de apanhar uas pedricas i tenien uns ciertos sítios, habie un naciente i aí las palombas batien muito i sbloceában-se naqueilhas arenas i naqueilhas tierras.

I no chano de l palombar que habie? Ne suolo habie la palombina, l strume de la palomba. Antigamente nun habie nitratos i era mi buono pa lo botarmos nas sementeiras, na tierra. Miu pai i you, cheguemos a carregar a carros de las bacas chenos i lhebá-los pa las tierras i strumábamos dues ou trés jeiras de arada cun aquel strume. Era un de los balores buonos que tenie Palombar an ferradura. la palomba.

Cun que misturábades la palombina? Habie giente que metie ne suolo a mode uas palhicas para aporbeitáren la palombina. Mas miu pai tenie ua alquitara i fazie muita augardiente. I muitas bezes, lo que botábamos más alhá, era aquel bagaço de las granas de la uba; a la ua, comien las granas i a la outra, quedaba juntamente cula palombina para strume. Mas la palombina metie-se nas hourtas, adubába-se las tierras de trigo, centeno, gameta. De las gametas fazien uas 116


parbas balientes. Habie quien culhie a cien alqueires deilhas. La gameta era mi buona an rama, apanhada i metida nos triatos pa las dar an rama, i tamien la criában i dában-la misturada cun palha molida pa las bacas. Habie quien la molisse nes molinos.

Quantas criaçones fazien las palombas? Un casal de palombas, que fuosse buono, podie fazer aí trés criaçones por anho.

Quantos uobos pôn un casal de palombas? Habie a bezes que trés uobos an alguns niales. Mas, l dado normal de la palomba, son dous uobos.

Cumo chamábades a la cria de la palomba? Son los borraxos. I a las palombas grandes éran palombas fémeas ou machos.

Al redor de quantos niales teníedes no palombar? Dependie de las palombas que tubisse lo palombar. Las palombas fazien los niales nas buracas i cumo lo palombar tenie al redor de duzientas, yá puodes ber. Mas lo normal serie trés a quatro criaçones por anho. Teniemos anhos, an Febreiro, de haber muitos niales. Ye cunforme ben l tiempo, i l trato que se le dá a las palombas!

Quales éran ls melhores palombos? Los palombos más purfeitos son los de la primabera i de lo eimbierno. L palombo de berano, de més de Agosto, nun presta. Porque se cria mui depriessa por causa de la calor, i queda cua frida naqueilha parte de l peito. A esses palombos, miu pai tirábalos quaisque todos. 117


Claro, claro… L melhor palombo era de la primabera. Esse palombo inda benie a fazer criaçon pa l fin de anho, Setembro. Assi los purmeiros i los últimos éran siempre los melhores.

An que altura de l anho hai mais palombas? La altura an que hai más palombos, ye de Março a Setembre.

Que qualidades habie de palombas? Habie las palombas mansas, las brabas i las arribeinhas, que éran las de las arribas de l riu. La mansa ye la maior, mas la carne de la palomba braba era la melhor.

Habie muitas cousas que bos stragában l palombar i matában las palombas. Tamien puniedes un sapo campaneiro an drento de l palombar para assustar la bichara toda? Muitas bezes los ratos fazien buracos an buolta lo palombar. Cumo éran de barro, a las bezes fazien buracos pula tierra. Habie ratos, ratos lheirones, habie queluobras, habie ratos papialgos, que éran mi malos. Habie las denuzielhas, las crujas, ls gabilanes, que éran los piores, l açor, la aila caçadeira, los gabilanes tipo cuco, que se botában de faca i achacaba más a las palombas. I isso ye que era l desniço maior de las palombas. I los caçadores que ye l pior bicho de todos.

Antes de haber remédios, que faziedes a essa bicharie para que eilha nun matasse las palombas? Miu pai yá tenie un palombar al cair pa l riu Douro, nun 118


sítio que lo chamábamos Los Frazenales. Apuis passaba-se un rieiro i un sítio que lo chamában Cachon. I staba aí ua fraga, que debe tener aí uns cinquenta metros, i chamában-le la fraga de l Franhuosso. I anton, l palombar staba a la punta de riba. De eimbierno, aquel palombar por star nas arribas, las palombas brabas criában-se na primavera i benien-se a meter no palombar de miu abó. I anton éran muitas, assi cumo los tordos i storninos i benien-se a meter alhá. Miu pai de eimbierno iba alhá, tapaba las bufareias, chegaba a trazer a sacos chenos de tordos i storninos. Naqueilha altura, aquel palombar era mui buono, porque staba nua zona donde habie uns gametales i era un sítio caliente. Habie muitos uolmos, muitas silbas; nun sítio ancontrábamos un nial dua scribana, dua melra, perdiç, picanço…

I ls remédios pa la bicharie… Usában uas rateiras cun isco pa la bicharie. Punien uas lousas de piedra nes cantos, subre las paredes, i metien la rateira por trás la lousa i tapában aquilho an buolta; los ratos, cumo andában por buracos, íban alhá. Habie tamien quien queimasse yerbas que fedien muito: fenolho, yerba ruda, trobisco, porro alho i outras cousas misturadas. Mas miu pai usaba las rateiras.

Apuis desta cumbersa toda, cumo ye que purparábades un manjar de palombas? Mie mai tenie ua taberna i eilha sabie-las purparar mi bien. Refugába-las, fazie uas frijoladas cun uobos picadicos, era un comer mi buono. Tamien se fazien cun tortielha. Era assi lo tratro las palombas an Paradela.

119


zenhando 121

l rapaรง de las brebas

124

la ferradura i las cereijas

125

dous armanos i ua nuoรง


Carlos Ferreira in “Cuntas que me cuntórun”.

L rapaç

brebas

de las

Mira, Jesé, bás a casa de ls nuossos bezinos, lhiebas-le estas brebas nesta cesta, dás-le las buonas nuites i talbeç seia maneira de le falares an casamento a ua de las filhas, que son mui pimponas. A ber se te casas home, que yá lhiebas tiempo!

Era ua beç ua mai que moraba cun un filho, Jesé. Este era meio atrasado i nun habie maneira de se casar.

Quando chegou biu que stában todos de lhuito a dezir l rosairo de cuorpo persente a un muorto de la família. Buonas nuites mos dé dius. Traio-bos eiqui estas brebas que mandou mie mai...

... i dixo eilha que talbeç seia oucasion para meter cumbersa i falar an casamento a ua filha de las buossas que son mui pimponas.

Ah mai, mas oulhai que you só dixe i fiç l que me mandou. Ah filho, anton se stában a belar l muorto eilhi ne l caixon, stában tan suspirosos a chorar de pena, para que te poniste cun essas cousas?

121


Isso num era cumbersa para un die assi tan sentido. Mira, bás a tornar alhá para te çculpares. Quando antrares agarras las spigas que stan na caldeira de l’auga bienta, arremolhas l muorto, dizes: “Ai an que mala hora cheguei. Dou-bos ls mius sentimientos. Dius querga que esta se squeça i outra nun benga”.

Eilhes stában a matar un cochino ne l cabanhal. Jesé agarrou un fachoqueiro, molhou-lo na caldeira d’auga pa lhabar l cochino. Ai an que mala hora cheguei. Dou-bos ls mius sentimientos. Dius querga que esta squeça i outra nun benga.

Mira Jesé. Bás a bolber alhá para te çculpares. Dizes assi: “Ai an que buona hora cheguei, mui remelhorados que seían pa l anho.

Desta beç stában a curar uns frunchos de l pai de las rapazas, cun fetiu

Ai an que buona hora cheguei, mui remelhorados seian pa l anho.

L quei caçuar assi de la salude de la giente!

Diç l filho mais bielho de l bezino 122


Mira Jesé! Bás a tornar alhá i dizes assi: “Ai que malos stais! Dius querga que estes se séquen i outros que nun náçan.”

Nun torno alhá!

Nun stába naide an casa i ancuntrou ls bezinos a poner castanheiros. Ai que malos estais! Dius querga que estes se sequen i outros nun naçan.

Lhibrou-se por pouco.

Jesé

Bou tornar alhá!

El nien quaije tubo tiempo para acabar l que querie dezir. Agarrórun-se todos atrás del i...

Bezinos

Mas nunca mais se cumbénciu que l filho era meio çonce i eilha nun serie menos que el.

Rui Falcão, 10.º anho, Liceu de Miranda. 123


rebista de ls alunos de lhéngua i cultura mirandesa

La ferradura i las cereijas

... achórun ua ferradura.

alhebanta aqueilha ferradura. nun bal la pena abeixar-se un home por ua ferradura!

Un pai iba cun filho pul camino i... L pai alhebantou-la. Quando chegou a ua tierra, bendiu-la a un ferrador i cul denheiro cumprou alguas cereijas...

L pai deixou cair ua cereija... l filho agarrou-la i comiu-la.

124

cumo nun habie auga i l die stába caliente, tenie l filho ua sede mui grande.

I fui-las deixando cair i l rapaç tornou-las a agarrar...


Por fin, l pai mirou pa l filho i dixo-le.

Se te houbiras dobrado para alhebantar la ferradura, nun te habies dobrado tantas bezes cumo te dobreste para agarrar las cereijas.

Rui Falcão, 10º anho, Liceu de Miranda.

Dous armanosi ua nuoç Debaixo dua nozeira, dous rapazes ancuntrórun ua nuoç..

Ye mie porque fui you quien la biu purmeiro.

Nó, ye mie porque fui you que la alhebantei.

Passou alhá un bielho i biu-los a renher

You quiero resolber isto todo! Ua casca toca-le al purmeiro que la biu. La outra casca al purmeiro que la agarrou i you quedo cul miolho, porque fui you quien ditou la sentência.

José Granjo, 10º anho, Liceu de Miranda 125


pequeinho glossairo mirandĂŠs-pertuĂŠs


A abarrotar - cheio, atestado. abó de las calças - avô. abó de las saias - avó. aborrir - aborrecer, não ter nada para fazer. achacaba - atacaba. achagã - nome vulgar de um peixe de água doce, também conhecido por perca-negra. adágio - um dizer, pequena história. agre - acre, azedo, amargo. alas - asas. Aldinuoba - aldeia do concelho de Miranda. alhumbrar - alumiar, iluminar. almendras - amêndoas. amerosa - macia, suave. ampelache - nu, despido. ampingonado - com gelo pendente nas árvores ou nos beirais dos telhados semelhantes às estalactites. an balde - em vão. ancelga - planta hortícula comestível. ancordar - tocar os sinos a defuntos. ancrudecer - endurecer, encruecer. angridas - altas e escarpadas. anguila - enguia. anlhodreirar - enlodar, sujar com lama, enlodaçar. anrezinado - enervado, chateado. ansensio - incenso. antascado - preso, sem se poder movimentar. anterjeitado - habilidoso, com jeito. antesicado - consumido. antulhar - apetecer, desejar. apapoulas - papoilas. aperaltar - preparar, bem posto. apurcatar - dar de conta, enterar. ardiloso - esperto, audacioso. 127


arganeirote - cobiçoso. argolhas - argolas de ouro que as mulheres usam. arribas - encostas marginais escarpadas de un rio. atourar - apertar, dilatar, pela acção da água. atracadeiro - ancoradouro. augaçada - borrasca, muita água. azedas cabreiras - planta campestre que aparece nas paredes e muros, cujas folhas de sabor ácido servem para fazer salada.

B badalhadas - badaladas. bagamundiar - andar errante, ao acaso, vadiar. barbo - peixe vulgar de água doce. benediços - pessoas que vieram pela primeira vez para uma terra e aí se estabeleceram. berças - couves. bielhas - lamaçal profundo, escondido sob uma superfície aparentemente resistente. boga - peixe do rio; peixe acantopterígio. bolreta - espécie de bola de lã usada com um fim decorativo nos alforges, gaitas de foles e outros apetrechos i principalmente na ponta da moca do “tonto” durante a sua dança nos colóquios; o mesmo que bolra. borra - resto; coisa sem valor. borrachos - planta campestre avermelhada. borraxo - nome dado às crias das pombas. brebas - figos temporãos. brime - vime; haste fina e flexível dos vimeiros. bufareias - buraco cimeiro do pombal de onde entram e saem as pombas; o mesmo que bufareiras. bulhaca - bogalho. bultear - fazer virar do avesso dando uma volta completa; o mesmo que ambultear; bultear las campanas. buracas - local onde as pombas faziam os ninhos.

C cachon - queda de água; cachoeira; topónimo. caçuada - fazer pouco de. calatriç - aspecto físico, carácter; o mesmo que calantriç. çamarra - pele, casaco feito de pele, casaco que tem a gola de pele. 128


campaninas - flor campestre amarelada em forma de funil. campante - contente, feliz da vida. camposino - agricultor, camponês. canastro - tipo de canastra alta e estreita. çancas - calçado grosseiro com base de madeira; o mesmo que chancas. canhona - ovelha; o mesmo que oubeilha. carabeilho - cravelho,espécie de trinco. carambelo - gelo que se forma na água. carbineiros - nome dado aos guardas espanhóis que vigiam e controlam a fronteira. carjeiras - mosca varejeira. carpa - peixe de água doce. carrasqueira - árvore que produz a bolota. carril - carreiro, caminho estreito. caseta - posto da Guarda Fiscal junto à fronteira cataplasmo - mixórdia de várias plantas e outros elementos para fazer un remédio caseiro para curar certas enfermidades. cebo - engodo que se põe no anzol para pescar; isca; alimento que é fornecido às aves. cemba - monte de neve ou palha. cerrado - lameiro fechado para pastagem. cerrona - saco pequeno da merenda do pastor, surrão pequeno. chancada - un passo. chano - chão; o mesmo que suolo. checharro - carapau grande; o mesmo que chicharro. chelubrina - espécie de cotovia; o mesmo que cutobia. chequeiro - redil feito de caniças para guardar gado ovino. chicharra - cigarra. chin-chin - acto de colocar as crianças às costas segurando-os com o xaile. chombo - chumbo. chouchices - maluqueiras. chougarço - chaguarço, planta rasteira. chupon - chaminé da cozinha. cigonhal - emgenho de madeira que serve para tirar a água dos poços; o mesmo que ciguonho i ciguonha. cisca - aragem fria; cisco, sujidade. coca - pequena ferida. coco - nome genérico dos vermes que se criam nos corpos em decomposição; larvas de mosca varejeira. 129


colgar - dependurar, ficar suspenso. corcho - pedaço de cortiça; rolha de cortiça de uma garrafa. cubete - vasilha pequena com aduelas para vinho. cumpanha- companhia. D denuzielha - doninha; o mesmo que dunozielha, dunzielha. derrampante - rápido e enesperado. desniço - desnecessário; inútil. dóndea - mole; macia. F fachuqueiros - punhado de colmo ou palha atado que servia para alumiar i queimar. fame - fome; o mesmo que fome. feder - cheirar mal. fenolho - fiolho; funcho; planta herbácea, cheirosa. foia - cova feita no chão; o mesmo que barranco. folharanço - espécie de choupo, álamo. fondo - fundo. fornos telheiros - fornos onde se cozia o barro para se fazerem as telhas. fosco - escuro, com muita nuvem ou nevoeiro. Franhuosso - topónimo. Frazenales - topónimo. frezno - freixo. fruncho - furúnculo, tumor da pele. fustigaços - batimentos, golpes. G gabilan - gavião; ave de rapina. galano - bonito, belo. galrito - espécie de cesto-armadilha, de boca larga, podia ser feito de vários materias, de acordo com aquilo que se pretendia apanhar. gametas - planta gavinhosa fasciculada que se semeia para forragens de gados; lentilha. Goucha - figura do imaginário infantil que provocava o medo e o susto. grima - medo intenso.

130


H Home de l Saco - Figura do imaginário infantil que aparecia com un saco i amedrontava as crianças que não queriam comer a sopa ou então, não queriam ir para a cama. huorto - quintal. J jeira - salário ou serviço de um dia de trabalho; terreno que uma junta de vacas pode lavrar num dia. jolda - brincadeira; o mesmo que jóldia. junta - par de bois aptos para trabalhar; parelha de vacas, burros, mulas. L laija - lágea, pedra larga de superfície plana, pouco grossa; o mesmo que laja. Las Stacas - topónimo; antiga zona passagem de contrabantistas no rio Douro. lhamácio - muita lama; lodo. Lhambedeiros - topónimo. lhámpeda - vaso onde arde luz, alimentada por azeite i un fio. lhanta - rebento, vergôntea, vara tenra. lhumbriç - minhoca. lhunetas - óculos; o mesmo que ócalos. lúcio - peixe de água doce, muito voraz. M malbete - tipo de feitio ou enfeite no vestuário, diferente do habitual. magarças - margaça, flores pequeninas de cor branca e amarela semelhante aos malmequeres. malgarida - margarida, Margarida. malhado - preso nas redes de pesca. Manuol - Manuel; o mesmo que Manel. Marie Manta - figura do imaginário infantil que aparecia junto às fontes e aos poços com uma manta para amedrontar as crianças. maripousa - borboleta; o mesmo que paixarina. Mercar - comprar. Miedo - figura maléfica sem rosto que encarnava o próprio medo e o susto, medo. mielgos - gémeos. 131


moca - cacete, maçaneta usada pelo tonto nas representações teatrais da Terra de Miranda, maçaneta do bombo. N nial - ninho; o mesmo que niu. niebro - zimbro. nina - menina pequena. nubrados - nublados, acervo de nuvens. nubres - nuvens. nun me chaldra - não me agrada. O oufício - profissão. ouliar - uivar. P palombina - excremento das pombas. Paradela - aldeia do concelho de Miranda do Douro. parba - cereal já trilhado, amontoado em forma oblonga, pronto para ser limpo. Pardala - topónimo. patatas - batatas; o mesmo que batatas. peinha - penha, fraga. pendon - pendão, bandeira alta. pequerrico - muito pequeno. perca - nome de peixe acantopterígio de água doce. picanço - ave trepadora, conirrostro, como o pica-pau ou peto-real. pie de galho - enfeite com três pontas a sair de um único sítio, sendo a do meio mais comprida. pimpon - pimpão, bem apresentado. pino - pinho, madeira de pinho. plástio - plástico. polheiro - capoeira; o mesmo que galhineiro i piteiro. praino - plano, planalto. pruma - pluma, pena de ave. punteira - peça da gaita de foles na qual se situam os orifícios que permitem o seu toque musical. R 132


rabina - inquieta, travessa, de feitio difícil. racho - acha de lenha para o lume. ratos papialgos - ratos do monte de várias cores. rebentina - planta leguminosa, erva daninha das searas. rebenton - trepadeira leguminosa, nociva das searas. reissenhor - rouxinol; o mesmo que reixinol i reixenol. relhampo - relâmpago. remanso - parte do rio no qual, do resultante da corrente da água, parece fazer uma espécie de lagoa junto à margem, de águas bastante calmas. remisga - larva de libélula. remissaques - adornos, ornamentos, rendilhados. rendido - estragado. ribete - tipo de enfeite no vestuário; feitio do vestuário diferente do habitual. rigueirico - pequeno curso de água, ribeiro; o mesmo que rieiro. ronca - bordão da gaita de foles. rubialba - ave do campo arruivada; o mesmo que rubialba. ruda - planta de folhas ásperas, com cheiro intenso, pouco agradável; Usada em smanchos e animais com fins de abortamento. S San Silbestre - São Silvestre, o último dia do ano. sapo campaneiro - sapo de grandes dimensões; o mesmo que sapo angarés. sblocear - sacudir as asas; estender as asa. scaleiras - escada, sucessão de degraus. scalho - peixe do rio; espécie de robalo. scarnanchar - abrir as pernas. scola - escola; o mesmo que scuola. scribana - nome de pássaro vulgar. sembrar - semear. senara - seara. sgarbatar - remexer a terra; o mesmo que sgrabatar. sierro - monte pequeno. squife - espécie de catre em que se transportavam os defuntos; o mesmo que squifo. stribar - encostar; apoiar. stornino - nome vulgar de um pequeno pássaro conirrostro da família dos esturnídeos, de penas variegadas ou então, negras, lustrosas e de bico comprido e pontiagudo. 133


struncado - estroncado; arrancado com força. stuque - argamassa feita de cal, areia, gesso e fasquias de madeira, usada em divisões e acabamentos. sudiela - fio transparente que se ata ao anzol. suolo - chão; o mesmo que chano. T tabra - tábua. tabras - tábuas tagalhico - pequeno rebanho de ovinos. tembrar - tremer. tenca - peixe ciprinóide de água doce. terciadas - viradas, voltadas; que se tocam. termienta - tempestade; o mesmo que tormienta. tino - intuição, sentido. tonto - louco; o que faz de palhaço nas representações tetrais mirandesas; o mesmo que boubo. tordo - género de pássaros dentirrostros de plumagem branca salpicada de manchas pretas. trago - gole, que se bebe de uma só vez. trair - trazer; o mesmo que traer e trazer. Trasgos - figuras que não são maléficas, mas pregam sustos, fazendo ouvir vozes e barulhos estranhos, partindo louça ou importunando as mulheres com os mais diversos disparates. trilhadeiras - época do ano que se trilhava os cereais pela acção da máquina de trilhar. trobisco - trovisco; planta lenhosa, campestre, com propriedades venenosas. trocida - mecha de candeia ou vela; pavio. U unhir - jungir, unir sob o mesmo jugo. X xara - esteva. xarda - pardelha, peixe de água doce.

134


Y yá - já. ye - é. yerba - erva. you - eu. Z zangones - bruxos, adivinhos. zeinhos - desenhos. zgácia - desgraça. zgraciado - desgraçado, com pouca sorte. zinolho - joelho; o mesmo que rodielha.

135



Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.