Lene Krogh Larsen, Hanne Møller Pedersen og Jorid Sørli
Verda er full av ord hjelper elevane å utvikle ordforrådet og lærer dei å bruke enkle reiskapar for å forstå, hugse og fortelje att både fakta- og fiksjonstekstar. Formålet med Verda er full av ord er å gi elevane ein god start på vegen til å bli kompetente og kritiske lesarar.
Ord, tekst og forståing
Verda er full av ord
I Verda er full av ord les læraren tekstane høgt for elevane fleire gonger. Gjennom samtale, forståingsstrategiar, teikning og skriving arbeider klassa systematisk både med utvalde ord og med forståinga av heile teksten. Verda er full av ord er samansett av – elevbok – antologi og lærarrettleiing – biletplansjar i elektronisk versjon
ISBN 978-82-492-1955-1
9 788249 219551
Elevbok
Verden er full av ord 1 omslag NN.indd 1-2
GAN Aschehoug 25.03.2019 10:14
M
PL A
R
Ord, tekst og forståing
SE
Elevbok
SE K
Verda er full av
Lene Krogh Larsen Hanne Møller Pedersen Jorid Sørli
U
R
D ER
IN
G
ord
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 1
23.03.2019 00:51
R
M SE
U
R
D ER
IN
G
SE K
Haren og skjelpadda 3 Marihøner 7 Fargarane og den store honningkrigen 13 H.C. Andersen 17 Fyrtøyet 23 Universet 27 Kristian Birkeland 33 Borger og riddarar 39
PL A
Innhald
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 2
23.03.2019 00:51
PL A
Illustrert av Peter Bay Alexandersen
SE K G IN D ER R U Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 3
Ein vegkant: kanten av vegen, der det veks gras
GAN Aschehoug
SE
Teikn målstreken frå eit løp som du sjølv har delteke i. Eller teikn ein person som gjer narr av ein annan.
FIKSJON
lllustrasjonar: Peter Bay Alexandersen
M
Haren og skjelpadda
Haren og skjelpadda
Forfattar: Æsop
R
Æsop
Å gjere narr av: å erte nokon
Å krype: å flytte seg framover på magen, som f.eks. ei krokodille Ein målstrek: ein strek som viser kvar eit løp sluttar
Eit grasstrå: s tilken på ein grasplante Å vere døsig: å vere trøytt og søvnig og nesten halde på å sovne Å spurte: å springe veldig fort
Å vere andpusten: å puste veldig fort, f.eks. like etter at ein har sprunge
3
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FIKSJON
Illustrert av Peter Bay Alexandersen GAN Aschehoug
O
SE K
I N P
A H *
D ER
IN
G
*
* G N
* G N I NDL
M
Kven? Kvar? Når?
Kva skjer her?
SE
Fortel med eigne ord
Haren og skjelpadda
PL A
Æsop
R
1
U
4
2
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 4
23.03.2019 00:51
PL A
R
FIKSJON
* HAN DLIN G*
Korleis sluttar fabelen?
M
Kva skjer meir?
*A VS
TN
IN
G
*
U
R
D ER
IN
G
SE K
SE
LU
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 5
3
4  5
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
PL A
R
FIKSJON
Æsop
Haren og skilpadda
Illustrert av Peter Bay Alexandersen GAN Aschehoug
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Teikn og skriv om det mest morosame som skjer i Haren og skjelpadda.
U
6
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 6
23.03.2019 00:51
R FAKTA
PL A
Marihøner
U
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Kva veit eg om marihøner?
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 7
7
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
Marihøner
Innhald
SE
Av Karen Hartley
M
PL A
Marihøner
Ei marihøne Korleis blir ei marihøne til? Kva et marihøner? Kvar lever marihøner? Kva for fiendar har marihøner? Ordliste
D ER
IN
G
SE K
2 3 4 5 6 7
R
GAN Aschehoug
U
8
1
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 8
23.03.2019 00:51
R M
PL A
FAKTA
antenne
auge
SE K
hovud
SE
til? Korleis blir ei marihøne
Ei marihøne
larve
D ER
IN
G
bein
egg
puppe
dekkvengjer
marihøne
U
R
gjennomsiktige vengjer
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 9
2
3 9
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
M
PL A
Marihøner Kva et marihøner?
Kvar lever marihøner?
SE
Teikn og skriv kva marih
øner et.
SE K
Marihøner lever overalt der det er noko å ete.
D ER
IN
G
I blomstrar
R
4
U
10
I tre
5
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 10
23.03.2019 00:51
R Ordliste
d harde dekkveng Ei bille: eit insekt me med vernar vengjene dei flyg
tynt røyr som stikk ut frå Ei antenne: e it langt, ektet bruker dei to hovudet på insektet; ins te og føle med antennene sine til å luk pp, med seks bein, framkro Et insekt: eit lite dyr r ha t ek ins r; somme bakkropp og to antenne vengjer
SE K
Teikn og skriv om fiendane til marihønene.
U
R
D ER
IN
G
Å klekke: å komme ut
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 11
6
jer som
SE
Kva for fiendar har marihøner?
M
PL A
FAKTA
av eit egg
m Ein larve: det dyret so
kjem ut av eit insektegg
ve; inne i puppa blir Ei puppe: ein eldre lar til ei vaksen marihøne
larven
huda si, år larven blir for stor for e Å skifte hud: n ml ga n de yp ut av lagar han ei ny hud og kr m Eit rovdyr: e it dyr so
et andre dyr
73 11
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R PL A
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Kva har eg lært om marihøner?
U
12
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 12
23.03.2019 00:51
R
FIKSJON
Forfattar: Forfatter: Ingar Johnsrud Lene Fauerby Illustrationer: Illustrasjonar: Lise Arildskov John S. Jamtli rasmussen
PL A
FARGARANE og den store honningkrigen
Den lille Fargeren Gjert liker best å følge reglen e. Idet biene begynner å sverm e midt på vinteren, og lillesøsteren Filur vil finne ut hvorfor, blir han nødt til å ta et valg: Skal han følge reglene eller hjertet?
Fargerne og den store honningkrigen er første bok i serien om Gjert og Filur og kampen mot Grårot tene.
M
Teikn ei bie som flyg i mørket. Eller teikn Gamletreet til fargarane slik du trur det ser ut. www.aschehoug.no
ISBN 978-82-03-26413-9
Omslag_Fargerne.indd
1
SE
9 788203 264139
U
R
D ER
IN
G
SE K
18.09.2018 12.28
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 13
dille Ein medaljong:
irilit am num zzrillokk, til eit smykke med dolore å ha eitvendigna lite bilete eller eit faci annablaoreet minne i
Fotspor: a vtrykk eller harme
merke bakken irilit ampå num zzril eller i snøen der nokon dolore vendigna har gått faci blaoreet
Ein vindaugsglugge: læsehest
ei litaam opning veggen, eit irilit num izzril lite vindauge dolore vendigna faci blaoreet
Ein pytt: ein liten
på sned på bakken vassdam irilit am num zzril dolore vendigna faci blaoreet
Ein kjepp: e i grein eller
saltomortale ein kvist frå eit tre
irilit am num zzril dolore vendigna faci blaoreet Ein håv: e it nett som er undren festa på ei stong, og som irilit am num blir brukt til åzzril fange fisk dolore vendigna eller insekt med faci blaoreet Ei kjøtkvern: e i kvern som deler opp kjøt i bitte skandale småam bitar irilit num zzril dolore vendigna faci blaoreet Ei grotte: e i hole i fjellet eller under bakken glubsk irilit am num zzril dolore vendigna faci blaoreet
13
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
Fortel med eigne ord
Kva skjer her?
* G N I NDL
Den lille Fargeren Gjert liker best å følge reglene . Idet biene begynner å sverme midt på vinteren, og lillesøst eren Filur vil finne ut hvorfor, blir han nødt til å ta et valg: Skal han følge reglene eller hjertet?
Omslag_Fargerne.indd
1
18.09.2018 12.28
O
SE K
I N P
D ER
IN
G
*
* G N
A H *
M
www.aschehoug .no
ISBN 978-82-03-26413-9
9 788203 264139
SE
Fargerne og den store honningkrigen er første bok i serien om Gjert og Filur og kampen mot Grårotte ne.
Kven? Kvar? Når?
PL A
R
FIKSJON
R
1
U
14
2
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 14
23.03.2019 00:51
* HAN DLIN G*
Korleis sluttar forteljinga?
M
Kva skjer vidare?
PL A
R
FIKSJON
*A VS
TN
IN
G
*
U
R
D ER
IN
G
SE K
SE
LU
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 15
3
4 15 15
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FIKSJON
PL A
Teikn og skriv om det mest spennande i FARGARANE og den store honningkrigen.
M
Den lille Fargeren Gjert liker best å følge reglen e. Idet biene begynner å sverm e midt på vinteren, og lillesøsteren Filur vil finne ut hvorfor, blir han nødt til å ta et valg: Skal han følge reglene eller hjertet?
SE
Fargerne og den store honningkrigen er første bok i serien om Gjert og Filur og kampen mot Grårott ene.
www.aschehoug.no
ISBN 978-82-03-26413-9
9 788203 264139
1
18.09.2018 12.28
R
D ER
IN
G
SE K
Omslag_Fargerne.indd
U
16
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 16
23.03.2019 00:51
R FAKTA
PL A
H.C. Andersen
U
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Kva veit eg om H.C. Andersen?
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 17
  17
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
H.C. Andersen
Innhold
SE
Av Lene Krogh Larsen
M
PL A
H.C. Andersen
Då H.C. Andersen blei fødd H.C Andersen som barn H.C. Andersen som ung H.C Andersen som vaksen H.C. Andersens eventyr Ordliste
D ER
IN
G
SE K
2 3 4 5 6 7
R
GAN Achehoug
U
18
1
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 18
23.03.2019 00:51
R H.C. Andersen som barn
SE
ndersens far, Teikn og skriv om H.C. A som var skomakar.
SE K
Då H.C. Andersen blei fødd
M
PL A
FAKTA
D ER
IN
G
Odense
U
R
H.C. Andersen blei fødd i Odense den 2. april 1805
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 19
2
3 19
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
H.C. Andersen som vaksen Teikn og skriv om H.C. Andersen • på reise • som klipper silhuettar
D ER
IN
G
SE K
Teikn og skriv om H.C. A ndersen som dansar ballett.
SE
H.C. Andersen som ung
M
PL A
H.C. Andersen
R
4
U
20
5
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 20
23.03.2019 00:51
R H.C. Andersens eventyr
M
Ordliste
PL A
FAKTA
teksten frå f.eks. norsk
SE
Å omsetje: å gjere om Hej Merherba eit anna språk Hallo Salut
Teikn og skriv om eventyr som du veit om.
til
len av livet vårt – fram til Barndom: den første de vi blir tenåringar
SE K
ks. gamle
r ein kan sjå f.e Eit museum: ein stad de ar ing ting, kunst og andre saml
U
R
D ER
IN
G
nglar pengar Å vere fattig: når ein ma dre har råd til å leve som an
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 21
6
og ikkje
pt ut av svart papir
Papirsilhuett: bilete kli
on som lagar og Ein skomakar: ein pers r reparerer sko og støvla ar fordi
mat eller peng Å tigge: å be/spørje om ein har dårleg råd Å vere flittig: å arbeide
så hardt ein kan
tale på
m ein må be Skulepengar: pengar so r nokre skular for å gå de
7 KOPIERING FORBODE
21 23.03.2019 00:51
R PL A
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Kva har eg lært om H.C. Andersens liv?
U
22
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 22
23.03.2019 00:51
R
FIKTION FIKSJON
Forfattar: H.C. Andersen
PL A
Fyrtøyet
Illustrasjonar: Hans Tegner
U
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Teikn ein person som vaker over noko eller nokon. Eller teikn ein merkeleg person.
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 23
Å marsjere: å gå i takt, slik som soldatar går iblant Eit fyrtøy: e in gammaldags lighter
Merkeleg: n oko som er rart eller underleg
Å vake over: å passe på noko eller halde vakt over nokon Ein karet: ei lukka vogn som er trekt av to eller fleire hestar Kasjotten: e it lite, mørkt fangehol; eit slags fengsel Ein galge: e it stillas som ein brukte i gamle dagar for å hengje folk, f.eks. når dei hadde drepe nokon
23
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
Fortel med eigne ord
Kva skjer her?
* G N I NDL
SE
SE K
I N P
D ER
IN
G
*
* G N
M
A H *
Kven? Kvar? Når?
O
PL A
R
FIKSJON
R
1
U
24
2
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 24
23.03.2019 00:51
PL A
R
FIKSJON
* HAN DLIN G*
Korleis slutter eventyret?
M
Kva skjer mer?
*A VS
TN
IN
G
*
U
R
D ER
IN
G
SE K
SE
LU
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 25
3
4  25
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
PL A
R
FIKSJON
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Teikn og skriv om det mest spennande i Fyrtøyet.
U
26
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 26
23.03.2019 00:51
Universet
FAKTA
Av Hanne Møller Pedersen
PL A
Universet
R
En overflate: Det ytte
M
Kva veit eg om universet?
7
GAN Aschehoug
U
R
D ER
IN
G
Plancer Universet_9788723038685.indd 7
21/10/15 11.21
SE K
GAN Aschehoug
SE
Plancer Universet_9788723038685.indd 1
Istockphoto
Et teleskop: En lang k stjerner og planeter m
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 27
27
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
M
PL A
Universet et s r e v i n U
Innhold
SE
ersen ller Ped ø M e n Av Han
Kva er universet? Kva er ein galakse? Kva er ein planet? Kan du namna på planetane? Kva er eit stjernebilete? Ordliste
Istockpho
to
SE K
2 3 4 5 6 7
hehoug GAN Asc .indd 1
038685
t_9788723
IN
Universe
R
D ER
Plancer
11.21
G
21/10/15
U
28
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 28
23.03.2019 00:51
R PL A
FAKTA
SE
Teikn ein galakse med stjerner og planetar.
SE K
Teikn det du ser når du ser mot himmelen ein mørk og klar kveld.
M
Kva er ein galakse?
Kva er universet?
D ER
IN
G
Teikn deg sjølv med ein stjernekikk ert. Du ser opp mot himmelen.
U
R
2
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 29
r til?
Kva heiter galaksen som jorda høyre
3
29
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
Kan du namna på planetane? Skriv namna på dei åtte planetane. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
D ER
IN
G
SE K
Teikn ein planet som ly ser kraftig mellom stjernene. Eller teikn eit romskip som landar på ein planet med fast overflate.
SE
Kva er ein planet?
M
PL A
Universet
5
R
4
Eller teikn dei åtte planetane i rett rekkjefølgje frå sola.
U
30
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 30
23.03.2019 00:51
R noe. Et tau leto; ieit idr elle nok Å evæ viklar ivik vrid elle væ drereidddre å ver d: d: vrid e re ÅÅver tau tau tau Et . sse . Et Et . tau noe i åEtpre i .noe noe et i for vikl tnoe let vik klu vik elle r rseg id elle dre vri idrelle ilet idelle re et dre kan dre væ nte re Å re r vikl ma væ væ og vrid een ÅÅvæ id d:Åd, re d: vikl dre vrid vrid re vrid kan Å re re re væ væ væ plan d: Åvæ Å ein kan vrid d, re vrid ed: væ Å ver kan sse tau pre å for sse klut envri presse å åpre vri sse t tfor kan pre n åfor ma en for enklu og tklu vri klu vrid en kan re nkan vri væ ma ma og kan n nkan og d, ma d,og vrid .vrid vrid re net re væ van væ re ut kan ed,d, væ kan pinn ein dt run . ... net ut net net net van van ut van utvan Noe som aldri slutter.
lig: Uendeig: ter. ri islut t . et i noe. Et tau ald slut vikl r tter aldr Noe elle som id del dre oko n d: re eg: Åesom del tter vrid Uen ritek re ald væ slu Å rislu som tter. . ald No slu rivri som lig: ald evæ nde No som e lig: No nde Ue lig: nde Ue en klut for å presse kan være vridd, og man kan ut vannet. bru kanker å til å n bru tilker ntnma me kan stru ma nt må me struri de:Noe leinlein son må EtEt Enson ter. de: slut ald En som til åtil å ker ig: bru del kan n Uen ma nt me ker bru bru stru ein lein ker må som Et nt me kan de: . n stru set son ma . ker til å lein ver En nt set må bru uni it me ver e kan uni stru øke de: n ers lein øke son ma ers må und Ein nt und Et me de: stru son lein En må Et de: son En . set ver uni d øke ersrsk set me und e univer å utfo til ersøke set. . und verset univer økeuni
SE K
Ordliste
M
tete lis lis rdrd OOrd lis O
Teikn stjernebilete Karlsvogna.Ordliste
Ordliste
SE
Kva er eit stjernebilete O?rdliste
PL A
FAKTA
unders
D ER
IN
G
er en den Jor kulåe. ker en. til d bal erkule bru har d,lein den n kan Jor l.ma nt :e:EnEn me d l.bal har En d, stru må run Etrun kulde: son En Enkule e. kul en er den Jor l. d bal har d, e: En kuløke En ers . har e.e. set kul ver en unirun er den e Jor und kul l. ei bal er a d kul jord ; en d, ball er d run har den En d, Jor kul ein run e:e: En kul Ei En rund, hard ball. e: kul En
R U Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 31
En overflate: Det ytterste laget. ytte rfla ove En et. trstelag laget. ytst ytterste et De d te:te: Detet lage rfla te: ove rfla Ei ove En
se g kikk lanytte et. man kan lagsom rsteert Et Det te:En rflap: ovesko Entele kan ma somma d.kikker me sese lan og pla Ener n nkan p: net sko stje teler sko ert tsom Et rne ggkikk lan En p: tele
Et er med.d.kert som man kan se neter planet og pla rnerr og stjerne g kik kert ein lanme stje p: En telesko Et sjån kan se kanma g kik ert som som lan langerkikk einEn sko p:p: telesko Ettele Eit d. me net se pla kan r og rne som man stje ertd. kikk g er lan En d me sko me tele Et etar net pla plan og r og r p: rne rne stje stje
7
stjerner og planeter med.
GAN Aschehoug
oug oug heh heh N NAsc Asc GA GA
6
et. den er en kule. Detd,ytte te: run l. Jor overfla d ballag En harrste En En ove: rflate: Det ytterste laget. Enkule
5.indd 7
Plancer Universet_978872303868
oug heh N Asc GA d 7 685.indoug 723038heh et_9788Asc Plancer Univers GAN oug heh N Asc GA Plancer Universet_9788723038685.indd
7
77
777 7
685.indd 7 Plancer Universet_9788723038 7 Universet_9788723038685.indd Plancer
dd 7
Plancer Universet_9788723038685.in
31 31
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R PL A
FAKTA Kva har eg lært om universet?
Universet
Møller Pe dersen
GAN Asch ehoug
Plancer Universet
_9788723
038685.in
dd 1
Istockphoto
M
Av Hanne
11.21
R
D ER
IN
G
SE K
SE
21/10/15
U
32
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 32
23.03.2019 00:51
R
H.C. Andersens liv Av Lene Krogh Larsen
PL A
Kristian Birkeland
FAKTA
Kristian Birkeland Av JORID SØRLI
1
U
R
D ER
IN
G
SE K
GAN Aschehoug
Odense Illustrasjon: Bys Museum Asta Nørregaard (1902)
SE
M
Kva veit eg om Kristian Birkeland?
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 33
33
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
PL A
Kristian Birkeland s liv
SE
Larsen
Innhold 2 3 4 5 6 7
Barndom Ungdom Forskar og oppfinnar Nordlys På pengesetelen Ordliste
G
SE K
Av Lene Krogh
M
H.C. Andersen
Av JORID SØ
GAN Ascheh
1
R
oug
U
34
RLI
Ode Illunse straBys sjon:Mu Ast seu a Nø m rregaard (19 02)
D ER
IN
Kristian Birkeland
1
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 34
23.03.2019 00:51
R M
PL A
FAKTA
Barndom
ian Birkeland Teikn og skriv om Krist som student.
IN
G
SE K
Teikn og skriv om Kristian Birkeland som barn.
SE
Ungdom
U
R
D ER
Skriv ein bildetekst som passar til.
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 35
2
3   35
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
M
Segner om nordlyset Kva trudde ein om nordlys i gamle dagar? Teikn og skriv.
IN
G
SE K
Teikn Kristian Birkeland som forskar på nordlyset.
SE
Forskar og oppfinnar
PL A
Kristian Birkeland
D ER
Kva heiter nordlys på la
tinsk?
5
R
4
U
36
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 36
23.03.2019 00:51
R M
PL A
FAKTA
Ordliste
Kristian Birkelands o ppfinningar
.
r oppstår på himmelen nå Nordlys: e it lys som osfæren rundt jorda strålar frå sola treffer atm
SE K
Teikn noko som Kristian Birkeland fann opp.
SE
g undersøkjer noko veldi Ein forskar: e in som rdlys eller universet grundig, for eksempel no
IN
G
e metall med ei usynleg Ein magnet: eit stykk ar på nokre ting, men kraft; denne krafta verk ikkje på andre er spesielt flink til noko Å ha eit talent: at ein
D ER
Skriv ein bildetekst til.
U
R
6
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 37
m finn på eller oppdagar Ein oppfinnar: ein so mpel vere den som nye ting; det kan for ekse datamaskina, noko fann opp telefonen eller ingen har laga før i ting som ein plasserer Eit høyreapparat: ein tre be r gjer at ein høyre eller bak øyret, og som /oransje et vi ser som har raud Ein flamme: d eksempel eit bål eller farge når det brenn i for eit stearinlys er
ell ha rett til å bruke, selje Å ha patent: Å nning tene pengar på ei oppfi
37
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R PL A
FAKTA
H.C. Andersens liv
Kva har eg lært om Kristian Birkeland?
Av JORID SØRLI GAN Aschehoug
1
Odense Illustrasjon: Bys Museum Asta Nørregaard (1902)
Kristian Birkeland
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Av Lene Krogh Larsen
U
38
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 38
23.03.2019 00:51
R FAKTA
PL A
Borger og riddarar
U
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Kva veit eg om borger og riddarar?
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 39
  39
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
M
PL A
Borger og riddarar Ino dh B rgolder og riddarar
SE
Innhald
av Hanne Møller Peders
2 3 4 5 6 7
Kva veit eg om borger? Kven budde i borgtårnet? Kven budde i borggarden? Kva er ein riddar? Korleis blei borga angripen? Ordliste
R
D ER
IN
G
SE K
en
U
40 40
1
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 40
23.03.2019 00:51
R M
PL A
FAKTA
t?
r ei borgfrue. Teikn ein borgherre elle
U
R
D ER
IN
G
SE K
Teikn ei borg med vindebru og gluggar.
SE
Kven budde i borgtårne
Kva er ei borg?
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 41
2
3 41
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R
FAKTA
Kva er ein riddar?
Teikn ein riddar med klede, våpen og våpenskjold.
D ER
IN
G
SE K
Teikn noko du helst ville arbeidd med om du budde i borggard en.
M
n?
SE
Kven budde i borggarde
PL A
Borger og riddarar
R
4
U
42
Fakta Ein riddar var ein rik og viktig soldat som rei på ein hest. Han hjelpte til med å verne borga mot fiendar.
5
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 42
23.03.2019 00:51
R Teikn ein katapult.
m kunne heisast opp Ei vindebru: ei bru so dersom fienden kom
SE
Korleis blei borga angripen?
Ordliste
M
PL A
FAKTA
bygning,
SE K
gammal Ein ruin: e in rest av ein f.eks. ei borg
U
R
D ER
IN
G
å on som underheld ved Ein sjonglør: ein pers lufta for så å gripe dei i kaste mange ballar opp igjen e som opptredde med å lag Ein narr: e in person le ablegøyer og få folk til å
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 43
6
r ss i midten av borga de Ein borggard: e in pla n deira budde handverkarar og familie Ein pasje: ein gut som
r
skal utdanne seg til ridda
mann som hjelper ein Ein væpnar: e in ung svaret for at utstyret til riddar; væpnaren har an riddaren er klart til kamp m eller eit «hòl» i muren so Ein glugge: e i opning ein kan skyte frå
7 43
KOPIERING FORBODE
23.03.2019 00:51
R PL A
FAKTA
R
D ER
IN
G
SE K
SE
M
Kva har eg lært om borger og riddarar?
U
44
KOPIERING FORBODE
Verden er full av ord elevbok innmat NN.indd 44
23.03.2019 00:51
© 2019 GAN Aschehoug, H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), Oslo © 2017 Alinea, København Omsett og tilpassa norsk av Jorid Sørli Omsett til nynorsk av Ole Jan Borgund, Arkitekst AS I SBN 978-82-492-1955-1 Nynorsk 1. utgåve / 1. opplag 2019 Originaltittel: Verden er fuld av ord Grafisk tilrettelegging: Framnes Tekst & Bilde AS Trykk: 07 Media AS, Oslo Illustrasjonar: Haren og skjelpadda: Peter Bay Alexandersen, Istockphoto Marihøner: Jytte West Hansen , Istockphoto, Fotolia Fargarane og den store honningkrigen: John S. Jamtli. Forside av «Fargerne og den store honning krigen» (Aschehoug & co, 2018) H.C. Andersen: Odense Bys Museum, Lorenz Frölich, Pia Thaulow og Istockphoto Fyrtøyet: Hans Tegner. Forside av «Den store H.C. Andersen-boka» (Aschehoug & co, 2005) Universet: Istockphoto Kristian Birkeland: Asta Nørregård, Thor W. Kristensen og Shutterstock Borger og riddere: Istockphoto, (pasje: Pernille Lykkegård, væpner: Jesper Frederiksen) Alle førespurnader om utgivingar frå forlaget kan rettast til: GAN Aschehoug Postboks 363 Sentrum 0102 Oslo E-post: forlag@gan.aschehoug.no www.gan.aschehoug.no Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen. Utan særskild avtale med GAN Aschehoug er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov eller avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel.
Verden er full av ord 1 omslag NN.indd 3-4
25.03.2019 10:14