Ikkje prøv deg! (nynorsk)

Åshild Skadberg

BOKBUSSEN FAKTA inneheld 20 morosame, engasjerande og spennande bøker – noko for kvar ein smak.

Nivå 5

Ikkje prøv deg!

BOKBUSSEN FAKTA gir leseopplæring og leseglede!

Bokbussen FAKTA nynorsk ISBN 978-82-492-1756-4

9 788249 217564

gan.aschehoug.no forlag@gan.aschehoug.no

GAN Aschehoug

I dyreverda er det viktig å kunne forsvare seg mot andre dyr som er større og sterkare.

Då er det lurt å kunne nokre triks.

FAKTA

Nivå 5

Ikkje prøv deg!

I dyreverda handlar det ofte om å ete eller bli eten. Alle vil gjere det første (ete). Ingen vil oppleve det andre (bli eten).

Du har kanskje høyrt uttrykket «å forsvare seg med nebb og klør».

Det er ikkje alltid nok!

For sjølv om ein har både nebb, klør, horn og tenner, kan det vere vanskeleg å kjempe mot ein som er større og sterkare. Her får du lese om ulike triks som dyra bruker.

2

3

Gift Mange dyr er giftige. Marihøner, for eksempel, er giftige for fuglar.

Heldigvis liker ikkje fuglane smaken av marihøne. Dess sterkare farge på marihøna dess sterkare er gifta.

Padder skil ut giftig slim, derfor skal du ikkje ta på dei. Froskar kan òg vere giftige, men ikkje dei norske.

Pilgiftfrosken i Amerika, derimot, er eit av dei aller giftigaste dyra i verda.

Gifta må vere supersterk for å verke på edderkoppane og slangane som vil ete dei små froskane.

4

5

Stank Nokre dyr kan lukte skikkeleg vondt! Somme skil ut lukt for å fortelje kvar dei bur, andre gjer det for å forsvare seg.

Stinkdyr, som lever i Amerika og Asia, er blant dei aller mest illeluktande. Dei sprutar ut stinkande væske frå kjertlar i rumpa. Lukta skal visst vere ufatteleg. Ufatteleg fæl, altså.

Dersom du blandar lukta av brent gummi, ròtne egg, gammal kvitløk og verdas verste promp, får du noko som liknar.

6

7

Piggar Blant dyra som forsvarer seg med piggar, er piggsvin og krĂĽkebolle.

Dersom du tek borti eit piggsvin, krummar det seg saman til ein ball, slik at hovudet og magen blir skjulte. Mellom 5000 og 7000 piggar strittar ut frĂĽ ballen.

I motsetning til mange andre piggete dyr har ikkje piggsvinet gift i piggane, men dei lagar veldig vonde stikk.

8

9

Spele død Mange dyr kan låst som dei er døde. Rovdyra som vil ete dei, veit at døde dyr kan vere ròtne, og går rett forbi i jakta på levande, ferskt kjøtt.

Buormen er veldig god til å sjå død ut. Han legg seg heilt still på ryggen, med open munn og tunga hengande ut.

Ein variant av denne metoden er å spele skadd. Ei fuglemor kan for eksempel slepe ei venge etter bakken for å låst som ho er brekt. Då trur reven at fuglemora er eit lett bytte, og prøver å ta henne i staden for ungane i reiret.

10

11

Stengje seg inne Mange dyr gøymer seg i hòler og grotter.

Nashornfuglane i Asia, Afrika og Oseania stengjer seg heilt inne. Når dei skal leggje egg, murar dei igjen reiropninga frå innsida med leire. Slik set dei seg sjølv og ungane i eit fengsel der ingen kan sleppe inn. Det er berre ein ørliten opning igjen, der pappafuglen stikk inn mat til familien.

Beltedyret beskyttar seg ved å krølle seg saman til ein ball.

12

13

Kamuflere seg Kamuflasje vil seie at utsjånaden går i eitt med omgivnadene.

Nokre insekt liknar for eksempel på blad eller pinnar. Flyndrer har eit mønster som kan gå i eitt med havbotnen. Grøne kameleonar kan leggje seg i «bladfasong» for å likne eit blad.

Ein variant av kamuflasje er å likne på eit giftig dyr.

Blomsterfluga i Noreg er ein slik luring. Ho liknar veldig på ein veps. Men mens vepsen har gift i brodden sin, har blomsterfluga verken brodd eller gift. Svoltne fuglar som trur blomsterfluga er ein veps, vil ikkje prøve å ete han.

14

15

Å skifte farge med årstidene er òg ei form for kamuflasje. Haren og fjellreven er blant dyra som har kvit vinterpels og gråbrun sommarpels.

16