Spire 2 Samfunnsfag by GAN Aschehoug

GAN Aschehoug

Liv Anne Slagsvold Vedum

2 SAMFUNNSFAG

Til læraren Spire Samfunnsfag legg vekt på å skape ei aktiv undervisning som tryggjer undring, nyfikne og skaparglede hos barn. Elevene vil gjennom arbeidet med boka få moglegheit til å undre seg, diskutere, lese, utforske ulike problemstillinger, erfare, skrive, teikne og lage. Praktiske aktivitetar og varierte innfallsvinklar gir eit godt utgangspunkt for samtalar og diskusjonar kring aktuelle samfunnsfaglage tema. Dette gir elevane eit solid grunnlag for videre læring.

• Fag- /samtaletekst Bli kjend med dei ulike tekstane saman med elevane. Snakk saman om overskrifter, illustrasjonar, bilete, symbol og figurar. Gi den lesestøtta kvar enkelt elev har bruk for. Legg til rette for at dei meistrar å lese delar av eller heile teksten sjølve. Vend gjerne tilbake til teksten undervegs i arbeidet med aktivitetane på oppgåvesida. Dette hjelper elevane å forstå teksten som ein heilskap. Aktivitetane belyser innhaldet i teksten.

Spire 1 Samfunnsfag og Spire 2 Samfunnsfag dekkjer til saman kompetansemåla etter 2. trinn. I rettleiinga finn du ei oversikt over kva kompetansemål Spire 2 Samfunnsfag dekkjer.

• Lesespørsmål Spørsmåla er knytte til fag-/samtaleteksten. Elevane skal ikkje berre hugse det dei har lese, dei skal også forstå det dei har lese. Lesespørsmåla kan gjennomførast på ulike måtar. Spørsmåla kan gjerast munnleg i klassen ved at læraren stiller eit spørsmål. Deretter diskuterar elevane svaret med ein læringsvenn, før læraren igjen gjennomgår spørsmålet i fellesskap. Sjå an elevane du har, vel gjerne ut eitt eller to spørsmål som dei svarar på skriftleg. Elevane kan besvare fleire spørsmål etter kvart som skrivekompetansen aukar.

Gjer deg kjend med boka Kvart oppslag i boka har meir eller mindre lik struktur. Før klassen begynner på eit oppslag, bør læraren gjere seg kjend med innhaldet og målet med oppslaget. I rettleiinga finst det tips til korleis ein kan jobbe med oppslaget, nærare beskriving av aktivitetane og ytterlegare tips til arbeid med temaet. Utforsk! Oppslaga «Kven bestemmer?», «Du flyttar!» og «Om 100 år». skil seg frå resten av oppslaga i boka. Aktivitetane har ein innfallsvinkel kor elevane sjølve skal utforske og gå i djupna på eit utvalt tema. Elevane skal aktivt ta i bruk det dei har jobba med på dei førre oppslaga. Konkrete tips til oppslaga, finn du i lærarrettleiinga.

PÅ KVART OPPSLAG: • Før de les Målet med «Før de leser»-oppgåva er å aktivisere forkunnskapen og å skape nyfikna hos elevane rundt tematikken i oppslaget. Aktiviteten blir styrt av læraren. I lærarrettleiinga finn du konkrete tips til dei ulike oppgåvene. • Ord å snakke om «Ord å snakke om» er sentrale ord og omgrep som blir behandla direkte eller indirekte i oppslaget. Ord, omgrep og uttrykk må forklarast og eksemplifiserast for elevane. Aktivitetane i oppslaget er ei god støtte i dette arbeidet. Ved å gi elevane kjennskap til, erfaring med og forståing av sentrale ord og omgrep, vil elevane i større grad kunne forstå, beskrive, samanlikne og hugse temaa dei har arbeidet med. Sjå lærarrettleiinga for tips.

• Snakkeboksen Snakkeboksen presenterer eit spørsmål eller ei problemstilling som eit utgangspunkt for samtale og diskusjon i fellesskap eller i grupper. Hensikten er å reflektere saman og belyse ulike meiningar og moglege svar. • Dilemma I kvart kapittel får elevane presentert eit dilemma. Gjennomfør dilemmaoppgåva i heil klasse, i mindre grupper eller saman med ein læringsvenn. Les og klargjer dilemmaet for elevane før dei set i gong. Det finst ikkje fasitsvar på dilemmaoppgåvene, noko som er viktig å presisere overfor elevane. Sørg for å ha ein felles samtale og refleksjon i ettertid. Formålet med oppgåveforma er å belyse ulike moglege løysingar, samt trene elevane i å setje ord på erfaringar og refleksjonar dei gjer seg. I lærarrettleiinga finn du fleire dilemmaoppgåver til kvart kapittel.

Lykke til! Liv Anne Salgsvold Vedum, juli 2020

Liv Anne Slagsvold Vedum

L P

Eg og dei rundt meg

M E

Eg og samfunnet

GAN Aschehoug

SAMFUNNSFAG

U V

D R

R A

INNHALD

2 SE

S K

I R E

G N

Kven bestemmer?

Side 2

Side 10

Side 18

Eg og der eg bur

Side 20

Du flyttar!

Side 28

Eg og tida

Side 30

Om 100 Ã¥r

Side 36

Før de les: Teikn familien din.

Familiar er ulike Alle har ein familie. Familiar er ulike. Nokre familiar er store, andre er små. Somme har familie langt borte. Nokre familiar liker sport. Andre familiar er opptekne av musikk eller å spele spel. Alle familiar feirar bursdagar og høgtider på sin eigen måte.

D R

Kven bestemmer?

I R E

Alle familiar har ulike reglar. I dei fleste familiar er det dei vaksne som lagar reglane.

U V

E S

G N

Maria er adoptert. Ho kom til Noreg då ho var baby.

M E

S K

Peter har to pappaer.

L P

R A

Mille bur med mamma, pappa og veslebror Linus.

Wilma bur med mamma.

Elena bur med storfamilien.

Ord å snakke om: familie • høgtid • reglar • adoptert • storfamilie

Tips til samtale rundt temaet finner du i lærerveiledningen.

Eg og dei rundt meg

SNAKKEBOKSEN

LESESPØRSMÅL

L P

2 Skriv tre ting familien din liker å gjere saman. 3 Korleis feirar de bursdagar i din familie?

4 Fortel om ein viktig regel i din familie. a

LAG SKODESPEL MED PINNEDOKKER

G N

U V

I R E

Utstyr • isoporkule • tøystykke • garn • blomsterpinne • saks • lim

Vis skodespelet for kvarandre i klassen.

Instruksjon til pinnedokkene finn du i lærarrettleiinga. .

M E

FAMILIEN MIN

S K

E S

Jobb saman i grupper. Vel ein av familiane på side 2. Lag eit lite skodespel om ein helt vanleg dag i den familien. Lag pinnedokker til skodespelet.

D R

R A

Kvifor gjer familiar ting på ulik måte?

1 Fortel om familien din.

Ta eit bilete av familien din. Lag ei fin side med biletet. Skriv litt om kvar person.

ER FAMILIANE LIKE? Snakk med ein læringsvenn. Samanlikn familiane dykkar. Bruk desse hjelpeorda:

Søsken

Hobbyar

Favori

Favorittmat

ttspel Bustad

Leggjetid

Reglar Religion

Bursdagar 3

Før de les: Snakk med ein læringsvenn: Kva betyr «Alle treng ei hand å halde i»?

Maya får ny familie Eg hugsar første kvelden eg budde hos fosterfamilien min. Eg hadde flytta til ein ny familie fordi mamma hadde rusproblem.

For fire år sidan ...

U V

D R

I R E

Ord å snakke om: tryggleik • fosterfamilie • rus • barnerettar • hjelpetelefon

S K

E S

G N

– Vil du ha ein klem, Maya? Gry smilte til meg. Eg kviskra nei, og drog dyna godt over meg. Gry strauk meg forsiktig på hovudet. Ho sa at eg kunne rope på henne, så ville ho komme. Då Gry gjekk ut av rommet, gret eg. Det var den første kvelden min utan mamma. Eg sakna henne veldig.

M E

L P

R A

I dag No er eg åtte år. Eg bur enno hos fosterfamilien, og Gry er fostermora mi. Ho er veldig snill, og ho gir meg klemmar kvar dag. Mamma klarer enno ikkje å passe på meg. Eg møter ho nokre gonger. Då får eg ein god klem.

Eg og dei rundt meg

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

1 Kvifor har Maya flytta til ein ny familie? 2 Kva heiter fostermora til Maya? 3 Kvifor vil ikkje Maya ha ein klem den første kvelden, trur du?

4 Kor gammal var Maya då ho kom til fosterfamilien? a

Hald kvarandre i hendene og lag ein ring. Kryp over og under kvarandre, men ikkje slepp tak i dei du held hender med. Ein av dykk er Knutemor. Rop på Knutemor, som må hjelpe dykk å løyse knuten. Ingen i ringen kan sleppe hendene undervegs.

S K

E S

G N

M E

EIN EG ER GLAD I

R A

Teikn ein person som du er glad i. Skriv tre setningar om kvifor du er glad i personen.

KNUTEMOR!

L P

Kvifor treng nokre barn å bu hos ein fosterfamilie?

D R

I R E

Knutemor! Hjelp oss med knuten!

EIT HJARTA Å GI BORT Legg forma oppå filten. Teikn rundt og klipp ut. Træ i blomstertråden slik at hjarta kan hengjast opp. Gi hjarta til nokon du er glad i.

Utsyr • filt • pepperkakeform (hjerta) • tusj • saks • blomstertråd

Alarmtelefonen: Du kan ringe alarmtelefonen for barn og unge om du har det vanskelig og trenger hjelp. Telefon: 116111 5

Før de les: Syng songen Morgendagens søsken.

Søstera mi heiter Trine 1

Hei, mamma! Vil du vere med meg på loppemarknaden på skulen?

U V

M E

Det passar ikkje, Silje. Trine og eg skal til symjehallen.

I R E

D R

Ord å snakke om: nedsett funksjonsevne • Downs syndrom • kjensler • råd

S K

E S

G N

Trine er fødd med Downs syndrom. Ho har nedsett funksjonsevne, og bruker lengre tid enn andre til å lære nye ting. Trine treng mykje hjelp av vaksne.

L P

Å! Kvifor skal alt alltid handle om Trine?!

R A

Trine! Du får meg alltid glad, sjølv om eg vil vere sint!

3 4

Eg er så sint på mamma og pappa! Det kjennest så urettferdig at Trine får meir merksemd enn meg. Bør ikkje eg òg få åleinetid med mamma og pappa?

Eg og dei rundt meg

SNAKKEBOKSEN

LESESPØRSMÅL 2 Kva er det Silje synest er urettferdig? 3 Kva kjensler får Silje?

4 Kvifor treng Trine meir hjelp enn Silje? a

GI RÅD TIL SILJE Kva kan Silje gjere for å få meir åleinetid med foreldra sine? Skriv eit svar til Silje der du gir ho råd.

Skriv og les setningane. Finn ut om setninga er sann eller usann.

SINT FARGE Lag ei teikning av korleis det kjennest inni deg når du er sint. Fargelegg teikninga. Kva farge er det mest av?

U V

D R

Å HJELPE KVARANDRE

S K

E S

G N

I R E

M E

R A

Tenk deg at Line og Magnus går i din klasse. Kva må skulen og klassen gjere for at barna skal ha ein vanleg skuledag?

SANT ELLER USANT?

Silje er 2 år.

L P

Kva vil det seie å ha nedsett funksjonsevne?

1 Kvar skal Trine saman med mora?

Sant Usant

Trine og Silje er søstrer. Nokre barn treng meir hjelp enn andre. Silje treng eit godt råd. Silje synest ho har nok åleinetid med foreldra.

Magnus

Line 7

Før de les: Teikn ein blome. Fargelegg blomen i favorittfargen din. Heng opp alle blomane på veggen. Tel alle fargane

Vi er forskjellige Skikkeleg bra skot, Eyla!

D R

I R E

Eg liker å spele fotball. Uansett er eg like mykje jente som deg!

Ord å snakke om: kjønnsroller • kjønn • likeverd • å velje • kjensler

L P

M E

S K

E S

G N

U V

Kvifor leiker du alltid berre med gutane?

R A

Ikkje så rart! Sjå på henne. Eyla er jo gutejente ...

Eg og dei rundt meg

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

2 Kva seier den eine jenta om Eyla?

Nordmenn er jenter som er glad i jenter, gutar som er glad i gutar, og jenter og gutar som er glad i kvarandre ...

3 Kva synest du om svaret til Eyla? 4 Kva trur du jenta i bilete nummer 4 tenkjer? a

E S

Vi vel forskjellig fordi vi er forskjellige. Kva vil du velje? Vel ein ting frå kvar rad. Samanlikn vala dine med vala til ein annan.

G N

U V

D R

I R E

M E

S K b

KVA VIL DU VELJE?

L P

Kva meiner kong Harald?

1 Kva liker Eyla å gjere i friminuttet?

R A

DILEMMA

Tenk deg at du er jenta som seier at Eyla er ei gutejente. Same ettermiddag møter du Eyla igjen i ein familiebursdag. Kva seier du til henne?

REGNBOGEHAND Mål handflata di i alle fargane i regnbogen. Trykk handa forsiktig på eit ark. Klipp ut og heng alle hendene opp i vindauga.

Fargane viser at alle er like mykje verde.

Før de les: Kor mange nasjonalitetar finst i klassen din?

For omtrent 200 år sidan blei det første juletreet pynta i Noreg. Tradisjonen kjem frå Tyskland.

Tradisjonar Har du nokon gong tenkt på kvifor du bur akkurat i Noreg? Når kom familien din hit? Kanskje familien din alltid har budd i Noreg? Det har alltid flytta folk frå andre land til Noreg. Dei har teke med seg matretter og tradisjonar frå heimlandet sitt. I Noreg har vi teke til oss mange tradisjonar frå andre land.

G N

D R

I R E

Sigrid er same. Når noko skal feirast, bruker ho samedrakt. Sigrid elskar bidos. Det er ei kjøttsuppe og nasjonalretten til samane. 10

U V

For 50 år sidan flytta bestefar til Ismael til Noreg. Ismael er fødd i Noreg. Han føler seg norsk, men liker pakistansk mat best.

Ord å snakke om: matrett • tradisjon • heimland • generasjon

Halloween er ein ny tradisjon i Noreg. Denne tradisjonen har vore her i omtrent 20 år.

M E

S K

E S

L P

Knut bur på ein bondegard. Slekta hans har budd der i fleire generasjonar. Knut har ein bunad som viser kvar han kjem frå i Noreg.

R A

Daniels kjem frå Latvia. Då han var to år, flytta familien hans til Noreg. Daniels synest musikken frå Latvia er veldig fin.

Eg og samfunnet

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

1 Korleis får vi nye tradisjonar i Noreg?

L P

Kva meiner vi med tradisjonar?

2 Kva tradisjon kjem frå Tyskland? 3 Når bruker Sigrid samedrakta si?

4 Kva land kjem familien til Ismael frå? a

Lag ei utstilling i klasserommet som de kallar TRADISJONAR.

E S

VI HØYRER SAMAN!

I R E

Klipp ut ei papirdokke i tjukt papir. Teikn og fargelegg ho akkurat slik du vil. Lag eit hol i kvar hand med ein holemaskin.

U V

D R

G N

KLEDE ER OGSÅ TRADISJONAR Søk på internett. Finn ut korleis nasjonaldrakta til Daniels og Ismael ser ut. Ta eit bilete eller teikn ein av dei.

S K

MIN TRADISJON Teikn og skriv om ein tradisjon i din familie.

M E

R A

Her ser du Sigrid og Knut i nasjonaldraktene sine.

Fest alle papirdokkene i klassen saman i ein lang hyssing. De høyrer saman!

Instruksjon og mal til papirdokkene finn du i lærarrettleiinga.

Før de les: Kva veit du om samar? Snakk med ein læringsvenn.

Urfolket i Noreg

Norge

Samane kom til Noreg for meir enn 10 000 år sidan. Dei var dei første menneska som levde her. Samane er eit urfolk.

E S

Samane dreiv med jakt og fiske. Reinsdyr gav samane mat og klede. Samane budde i telt og flytta dit reinsdyra beitte.

G N

U V

D R

I R E

S K

Det bur samer i Noreg, Sverige, Finland og Russland. Samane er ein folkegruppe med eigne tradisjonar og eit eiget språk. Samane i Noreg lever som folk flest, men dei er opptatt av å ta vare på språket sitt og gamle tradisjonar.

Ord å snakke om: urfolk • folkegruppe • samar • språk • nasjonaldag

M E

L P

R A

Det bur flest samar i nord.

Det samiske flagget er felles for alle samar. Nasjonaldagen blir feira 6. februar.

Eg og samfunnet

SNAKKEBOKSEN

LESESPØRSMÅL

L P

Kvifor kallar vi samane for urfolk?

1 Når kom samane til Noreg? 2 Korleis levde samane før i tida? 3 Korleis lever samane i dag?

4 Kvifor har reinsdyr vore viktige for samane? a

Sola

Dyra

Naturen

Månen

E S

D R

G N

I R E

Dei samiske fargane betyr ulike ting. b

JOIK

U V

Samane bruker lasso for å fange reinsdyra sine. Øv dykk på lassokast. De treng eit langt tau og ein stolpe.

S K

SAMISKE FARGAR! Lag ein rundvev. Vev med dei samiske fargane.

M E

KAST LASSO

R A

REINSDYRSKINN Kva kan ein lage av reinsdyrskinn, trur de? Lag eit tankekart saman med ein læringsvenn.

Joik er folkemusikken til samane. Skann QR-koden og lytt til ein joik. Snakk om kva de trur joiken handlar om. Instruksjon til rundveven finn du i lærarrettleiinga.

Før de les: Kvifor feirar vi 17. mai? Snakk med den som sit ved sida av deg.

Eit fritt land!

I 1814 blei 112 menn frå heile Noreg samla på Eidsvoll for å lage Grunnlova. Den 17. mai 1814 var Grunnlova ferdig.

Kjære alle saman! I dag roper vi HURRA for at Noreg er eit fritt land! I Grunnlova står det at Noreg er eit demokrati. Det betyr at alle over 18 år kan vere med og bestemme i landet vårt. Noreg skal alltid vere eit fritt og trygt land å bu i! Bli med på eit hurrarop!

17. mai – grunnlovsdagen! 17. mai – fridomsgåva! HURRA!

U V

D R

M E

S K

E S

G N

I R E

Ord å snakke om: grunnlov • demokrati • bestemme

L P

112 menn på Eidsvoll

R A

Alle i Noreg kan vere med i 17. mai-tog.

Grunnlova Klassereglar er reglar for klassen. Skulereglar er reglar for skulen. Grunnlova er reglane for alle som bur i Noreg.

Eg og samfunnet

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

1 Kvifor feirar vi 17. mai? 2 Kva er Grunnlova? 3 Skriv om ein regel de har i klassen.

4 Skriv om ein regel som du har bestemt. a

JA, VI ELSKER! «Ja, vi elsker dette landet» er namnet på Noregs nasjonalsong. Skriv verset så fint du kan. Syng saman med klassen din. 1

U V

M E

E S

Fargelegg to ark med 17. mai-fargar.

Brett arka til trekkspel. Lim dei to trekkspela saman i den eine enden.

G N

Lim på ispinnar der dei andre endane møtest.

R A

BOKA MI OM GRUNNLOVA

S K

17. MAI-VIFTE

I R E

Ja, vi elsker dette landet, som det stiger frem. Furet, værbitt over vannet, med de tusen hjem. Elsker, elsker det og tenker på vår far og mor, og den saganatt som senker drømmer på vår jord.

D R

L P

Kvifor er det viktig at alle får vere med og bestemme?

Framside: Lag ei overskrift. Finn eit bilete av Eidsvollsbygningen.

Side 1: Finn eit bilete av eidsvollsmennene. Skriv kva eidsvollsmennene laga.

Side 2: Finn eit bilete av eit 17. mai-tog. Skriv om kvifor vi feirar 17. mai.

Side 3: Ta eit bilete av deg sjølv. Fortel kva du liker å gjere på 17. mai.

ispinnar

Instruksjon til 17. mai-vifta og ei skriveramme til nasjonalsongen finn du i lærarrettleiinga.

Før de les: Kva kan du bruke internett til? Skriv minst to ting på ein lapp.

På internett ... Internett er datamaskinar som sender signal til kvarandre.

M E

G N

I R E

Eg kan chatte med vennene mine.

Ikkje alt som står på internett, er sant.

U V Sander

D R Sunniva

E S

Internett er ein stad der eg kan slappe av. Eg finn mykje morosamt der.

Google er ein stad på internett der eg kan få svar på alt eg lurer på.

Kasper

S K Frans

R A

Du kan dele bilete og meiningar på internett.

Internett er mange forskjellige appar.

Trond, lærar

L P

Mamma les aviser og ser nyheiter på internett.

Jon

På YouTube kan eg sjå filmar som folk har laga.

Wilma

Theo

Mie

På internett kan eg kjøpe ting. Onkelen min møtte tanta mi på sosiale medium. Dei har blitt kjærastar.

Læraren min seier at internett er noko eg kan bli avhengig av. Milan

Isabella

Kaja

Ordom: å snakke om:• nedsatt • spørrespalte • råd • chatte Ord å snakke internett nyheiterfunksjonsevne • appar • meiningar • sosiale medium Tips til bruk av oppslaget finner du i lærerveiledningen.

Eg og samfunnet

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

1 Kva er internett?

L P

2 Kor mange gonger har du vore på internett i dag? 3 Kva gjer du på internett?

4 Kva trur du Sunniva meiner med det ho seier? a

M E

KAN DU TRU PÅ ALT DU HØYRER?

S K

Leik kviskreleiken i klassen.

SPØRJEUNDERSØKING Spør minst 10 barn på skulen. Undersøk kor mange gonger barna bruker internett kvar dag.

DILEMMA

U V

Kor mange gongar er du på internett kvar dag?

E S

1 2 3

G N

I R E

Du og vennen din ser på bilete de har teke. Du sender eit morosamt bilete av ei jente i klassen til ein venn av deg. Du veit at jenta ikkje ville likt det. Du får dårleg samvit. Kva gjer du?

D R

Elev nr. Klasse

Lag ein slik tabell: c

R A

Diskuter det Wilma og Kasper seier.

Ha, ha! Jenny ser skikkeleg morosam ut på biletet! Eg sender biletet til Jon.

Finn ut kva som kan skje med ei melding frå start til slutt.

Har du høyrt?

FORTEL EIN VAKSEN Om du opplever noko ubehageleg på internett, er det fint å snakke om det med ein vaksen eller ein du stoler på. Skann QR-koden. Sjå filmen «Redd Barna – Fortell det til en voksen». Snakk om filmen i klassen. 17

Kven bestemmer?

SUNDAG Du speler basketballkamp. Faren din legg ut dette biletet av deg på Instagram.

Tenk deg at denne forteljinga handlar om deg. Finn ut kven som bestemmer i livet ditt. Lag ei bok av oppgåvene.

Det er laurdag. Du har spelt på nettbrettet i fleire timar.

I R E

Kven bestemmer skjermtid heime hos deg?

Kva bestemmer du heime?

Teikn familien din. Begynn med den som bestemmer mest, slik at den som bestemmer minst, kjem til slutt. Skriv namnet på kvar person.

U V

D R

E S

G N

M E

S K

LAURDAG

L P

R A

Kven bestemmer om bilete av deg skal leggjast ut på internett?

Kva ville du gjort om nokon la ut eit bilete av deg på internett utan å spørje først?

Spør tre elevar i klassen: Hugsar foreldra dine å spørje deg før dei legg ut bilete av deg på internett?

Utforsk!

MÅNDAG

TYSDAG

Det er skuledag. De har klasseråd. I klasseråd kan du vere med og bestemme reglane i klassen.

Det er tysdag. Du og vennene dine er på veg ut til friminuttet.

Læraren bestemmer meir enn elevane. Den som bestemmer mest, er rektor.

Søk på nettet etter eit bilete av skulen din.

Lag ei fin side med ein regel som du synest er viktig på skulen.

Tenk deg: Skulen din har ein regel som seier at alle må gå med gul lue. Kva ville du gjort med regelen om du fekk bestemme.

I R E

S K

E S

G N

U V

M E

De snakkar saman om kva de skal leike.

I elevrådet kan du vere med og bestemme nokre skulereglar.

D R

L P

R A

Korleis bestemmer de leiken i friminuttet?

Jobb i grupper. Skriv ned kvar dykkar leik på ein lapp. Trekk ein av lappane og leik leiken i friminuttet.

Tenk dere: I friminuttet ble det krangel. Dere var ikke enige om reglene. Kva kan de gjere for å unngå krangel neste gong? Skriv eller teikn to forslag.

Dilemmakort knytte til «Kven bestemmer?» finn du i lærarrettleiinga.

Før de les: Kva er det beste med staden der du bur?

Heimstaden din!

Eg liker at vi har ein symjehall. Der møter eg vennene mine.. Ballbingen og fotballklubben er best!

Amir

Maram

U V Krister

Noreg er delt inn i 356 kommunar. Kommunane må passe på at alle som bur der, har det bra. Alle barna må ha ein barnehage eller skule å gå til. Når folk blir gamle, må kommunen hjelpe dei heime eller på ein sjukeheim.

Kva er det beste med heimstaden din?

Jenny

G N

I R E

Kulturskulen! Det er veldig gøy å spele teater!

Ord å snakke om: bygd • by • heimstad • kommune

Kommunevåpen

Noreg

Gjøvik

Kvar kommune har sitt eige kommunevåpen. Her ser du kommunevåpenet til Gjøvik kommune. Korleis ser kommunevåpenet i din kommune ut?

Eg liker stranda og fjorden. Lea

M E

S K

E S

Vi har fått nytt bibliotek i bygda. Vi går dit etter skulen.

D R

L P

Kommunar

R A

Heimstad: Bygda eller byen der du bur.

Eg og der eg bur

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

2 Kva liker Amir best med heimstaden sin? 3 Kva må kvar kommune passe på?

4 Kvifor trur du alle kommunar har eige kommunevåpen? a

EIT POSTKORT HEIMANFRÅ Skriv eit postkort til ein du kjenner. Fortel om heimstaden din. Lag ei teikning frå heimstaden din på framsida.

U V

D R

L P

Snakk saman om kva som er best med staden der de bur.

1 Kva er ein heimstad?

S K

KAN DU DET I BLINDE?

E S

Jobb med ein læringsvenn. Fortel om heimstaden din med eit skjerf for augo.

G N

Bruk desse orda: • SJÅ • HØYRE • TA PÅ • SMAKE • LUKTE

I R E

Eg kan SJÅ kyrkja. Eg kan LUKTE tang og tare frå havet. Eg kan HØYRE ...

M E

KOMMUNEVÅPEN

R A

Finn kommunevåpenet til kommunen din på internett. Sjå korleis det ser ut. Lag eit forslag til eit helt nytt kommunevåpen til kommunen din.

HEIMSTADEN DIN! Kva liker du best med heimstaden din? Lag ei spørjeundersøking i klassen. Set teljestrekar. Skulen Idrettsklubben Naturen Leikeplassen Korpset Anna

Kopiark til postkortet finner du i lærerveiledningen.

Før de les: Fortel ein læringsvenn om noko spennande du har opplevd på skulevegen din.

Her bur Lea!

G N

ke ga ta

Okk enh

Ein GPS er eit instrument som viser kvar vi er, og som forklarer vegen dit vi skal. Ein GPS får informasjon frå satellitter i verdsrommet.

veg e

Ko n

ge ve g

Kir

Ord å snakke om: kart • GPS • globus • gangavstand

Ta til høyre om 100 meter.

a Sætersmyr

aug

Ulv eve ge

gve gen

Sommer ve

Skolevegen

Rin

U V

D R

M E

S K

E S

I R E

L P

Eit kart viser oss korleis landskapet ser ut, og kor vegane går. Ved å lese kartet finn vi riktig veg dit vi skal.

gen

Lea, 8 år

Heimstaden min heiter Levanger. Eg liker å bu her fordi vi kan bade, fiske og køyre båt på fjorden. Alt i byen ligg i gangavstand frå huset mitt. Eg brukar berre nokre minutt når eg går til skulen eller til fotballbanen.

R A

o Ank

ege lmv

erv eg

Globusen er ein modell av jordkloden. Han viser alle land og hav i verda. Globusen er rund som ei kule. Akkurat som jorda.

Eg og der eg bur

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

2 Kva er ein GPS? 3 Sjå på kartet. Forklar skulevegen til Lea.

4 Kva meiner Lea med at det er gangavstand til alt? b

LEVANGER Jobb saman med ein læringsvenn. Søk etter desse stadene på eit kart på internett.

S K

Frol barneskole Levanger kirke

U V

D R

E S

G N

I R E

Trønderhallen Trondheimsfjorden

STJERNEORIENTERING Jobb saman med ein læringsvenn. De får eit bilete av læraren. Finn staden som biletet viser. Der finn de eit oppdrag de skal gjere. Løp tilbake til læraren og få eit nytt bilete.

M E

SKULEVEGEN DIN 1

L P

Korleis kan vi finne vegen om vi ikkje har eit kart?

1 Når bruker vi kart?

Levanger stadion

Falstadsenteret

R A

Teikn skulevegen din som eit kart.

2 Finn eit kart over heimstaden

din på internett. Finn skulevegen din på kartet.

3 Skriv ein kort tekst om skulevegen din.

SKATTEKART Jobb saman i grupper. Kvar gruppe gøymer ein liten gjenstand i klasserommet eller i skulegarden. Teikn deretter eit kart som viser startstad og vegen til der skatten ligg skjult.

Byt kart med ei anna gruppe. Instruksjon og tips til stjerneorienteringa finn du i lærarrettleiinga.

Før de les: Tenk deg at du skal flytte til ein ny stad. Skriv ned tre ting som er viktige for deg på den nye staden.

Lisa flyttar

Lurer på om barna er annleis på bygda ...

Lykke til på ny skule!

1 Lisa skal flytte frå Oslo, til bygda Vik i Sogn.

Vi er berre fem jenter i klassen! Det er nesten umogleg å skjønne kva dei seier!

U V

D R

4 Lisa har begynt på den nye skulen.

I klassen er det 12 elevar.

Å! Berre fem jenter? Er dei greie?

G N

2 Midt i sommarferien flyttar familien vestover.

I R E

5 Klassen har samfunnsfag. Lisa fortel klassen

om korleis det var å flytte frå byen til bygda.

M E

S K

E S

Vi kjem til å sakne deg!

L P

R A

Oj, så høge fjell! Bur det verkeleg nokon her? Vik kommune

3 Etter sju timar er dei snart framme ...

I starten skjønte eg ikkje dialekten. Eg var redd ingen ville bli venner med meg. Så begynte eg i skulekorpset. Då skjønte eg at barn er like i byen og på bygda.

Dialektar er ulike måtar å snakke på.

Ord å snakke om: flytte • by • bygd • dialekt • likskapar • forskjellar

Tips til bruk av oppslaget finner du i lærerveiledningen.

Eg og der eg bur

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

L P

Snakk saman om naturen på staden der de bur. Samanlikn naturen med ein stad som er heilt annleis.

1 Kvar budde Lisa før ho flytta? 2 Kvar flytta Lisa? 3 Kva var Lisa redd for då ho flytta?

4 Kva kan vere forskjellig i byen og på bygda?

M E

R A

LISA – DEN NYE JENTA

S K

Kva trur du jentene seier til Lisa?

KORLEIS SEIER DU EG?

1 Skriv ei EG-setning.

Skriv EG i setninga slik du seier det.

heilt annleis enn slik du seier det.

I R E

3 Kjenner du nokon med ein annan dialekt?

Undersøk korleis dei seier ordet EG.

DILEMMA

D R

Det er første friminutt på den nye heimstaden din. Du har lyst til å spele fotball. Idet du skal spørje om å få bli med på fotballbanen, spør ei jente om du vil leike sisten med henne. Kva gjer du?

U V

æg

2 Jobb i grupper og lag eit rollespel.

E S

G N

2 Skriv ei EG-setning der EG er

jæ

1 Skriv samtalen mellom jentene.

jei

jæi

KJÆRE, DAGBOK! Tenk deg at du er Lisa. Skriv i dagboka om den første dagen du budde i Vik. 25

Før de les: Snakkar du med venner på internett? tir. 3. okt., 18:33

Skjermtid

Hei!

Kva gjer de i Oslo?

Ella

Eg leiker med Silke.

M E

Nadifo

Ib og eg lagar ein TikTok. Du då?

Eg sjekkar om nokon av vennene mine frå Oslo er på nett.

S K

Ella

Har du mykje lekser der borte, eller?

E S

G N Ella

U V

D R

I R E

Lisa har budd i Vik i fire månader. Ho har fått mange nye venner, men saknar dei gamle vennene. 26

L P

Lisa

Ord å snakke om: skjermtid • aldersgrense • chatte • sosiale medium

Lisa

Eg gjer lekser …

Lisa

Det er omtrent likt som i Oslo. Send eit bilete av Silke, då.

Ho elskar å bite meg i tærne. Lisa

Så stor ho har blitt! SÅÅÅÅÅ søt!

Nadifo

Vi må gjere ferdig ein TikTok. Snakkast! Lisa

Ok! Ella

Snakkast

Lekser her

R A

Eg og der eg bur

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

1 Korleis møter Lisa vennene sine frå Oslo etter at ho har flytta? 2 Kva er det Ib og Nadifo held på med? 3 Kva sender Ella eit bilete av?

4 Når er det greitt å vere på sosiale medium? a

MIN FAVORITT-EMOJI

S K

E S

1 Kva trur du Jens seier i den tomme snakkebobla i rute nummer 2? 2 Kva trur du skjer vidare? Teikn framhaldet.

Jens! For tredje gong: Det er leggjetid. Avslutt spelinga.

U V

M E

R A

Emojiar er små teikningar som viser ulike kjensler.

KVA SKJER VIDARE?

D R

L P

Kven bestemmer skjermtida heime hos dykk?

G N

NO ER DET NOK!

I R E

Teikn og fargelegg favoritt-emojien din. Fortel ein læringsvenn kva emojien betyr.

KVEN VIL DU VERE? Teikn og fargelegg ein spelfigur som du helst ville ha vore. Lim på eit bilete av ansiktet ditt på spelfiguren. Skriv og fortel kvifor du liker å spele spelet, og kvifor du vil vere den figuren. 27

2 DEN NYE STADEN

Du flyttar! Tenk deg at du og familien din skal flytte! Forteljinga og oppgåvene hjelper deg med å bli kjend med staden du skal flytte til.

Du tittar spent ut av bilvindauga. De nærmar dykk den nye heimstaden din.

1 FLYTTEDAGEN Mamma og pappa ber flytteøskjer. FLYTTEDAGEN Du og familien din skal flytte inn i eit nytt hus på ein ny stad.

Finn ei bygd eller ein by som du vil flytte til. Lag ei fin side med namnet på staden.

Finn eit kart over den nye heimstaden din. Lim inn kartet.

I R E

D R

Korleis er naturen dit du flyttar? Finn bilete og lim inn.

Finn bilete frå bygda eller byen. Lim inn.

Korleis er vêret på den nye heimstaden i dag? Søk på yr.no. Teikn vêrsymbolet.

3 NY SKULEVEG

I dag skal du helse på den nye klassen din! Det kiler i magen når du går den nye skulevegen. 7

Lag eit fantasikart over den nye skulevegen din. Skriv og forklar skulevegen din under kartet.

Teikn huset ditt og noko av det du ser langs skulevegen.

Finn kommunevåpenet til bygda eller byen. Lim det inn. Skriv namnet på kommunen.

U V

S K

M E

E S

G N

L P

R A

4 FRIMINUTTET

6 SLIK GJEKK DET

Allereie i første friminutt finn du nokon å leike med. Dei spør deg kva du vil leike.

Første dag på ny skule er over.

I R E

D R

– Kva må til for at vi skal trivast og ha det godt der vi bur? Lag eit tankekart.

U V

G N

M E

S K

E S

Teikn det du vel, og fortel kvifor.

I siste time har klassen samfunnsfag. Temaet er «Ein god bustad». Læraren ser på deg og smiler når han spør:

L P

R A

Du ringjer bestevennen din og fortel korleis det går på den nye heimstaden din.

Kva vel du? A Taubanen B Ballbingen C Gøymsle

5 EIN GOD BUSTAD

Utforsk!

Lag ein film. Fortel bestevennen din om korleis du har det på den nye heimstaden din. Fortel om: • det nye huset • den nye skulen • dei nye vennene du har fått

Samarbeid med ein læringsvenn.

Dilemmakort knytte til «Du flyttar!» finn du i lærarrettleiinga.

Før de les: Skriv ei liste over alt du bruker internett til.

Å finne informasjon På internett fann eg namnet på tippoldemora mi. Det er moro å leite etter familie som levde for 100 år sidan!

Eg elskar å sy på symaskin. Når eg søker på internett finn eg mange idear. Eg lærer meg korleis eg skal sy ulike ting.

E S

U V

D R

Anne Kari (73)

Ord å snakke om: informasjon • kilde • søke

Noah (8)

S K

Eg speler spel på internett. Eg bruker YouTube til å lære meg å kode. På skulen bruker vi internett til å finne ut forskjellige ting.

G N

I R E

M E

L P

Eg er journalist. Eg bruker internett til å følgje med på kva som skjer rundt om i verda. Eg skriv om nyheitene på nettavisa.

R A

Hermine (15)

Trond (46)

Eg og tida

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

2 Kva gjer Trond på jobb? 3 Kva bruker du internett til på skulen?

4 Kva bruker du internett til heime? b

SPØRJEBLOMEN Spør nokon i klassen eller andre på skulen om kva dei bruker internett til. Skriv teljestrekar i spørjeblomen som du får av læraren din. SPØRJEBLOMEN Spør nokon i klassen eller andre på skulen om kva dei bruker internett til. Skriv teljestrekar i kvart kronblad. I det tomme kronbladet kan du finne på ei spørsmål sjølv. Sett ein farge for gutesvar og ein annen farge for jentesvar.

Spelar spel

ule

r ke bø k til usik tte m Ly ller e

Chattar med venner

U V t

Kjø

u pe

E S

Intervju ein av besteforeldra dine.

• Korleis fann besteforeldra dine

G N

M E

NAMNET MITT

S K

FØR INTERNETT

informasjon før internett blei vanleg? • Korleis lærte dei nye ting? • Bruker dei internett i dag? • Kva bruker dei internett til?

I R E

Ser på filmar eller seriar

D R Kva bruker du internett til?

ing

L P

R A

Korleis og kvar fann folk informasjon før internett blei vanleg?

1 Kva bruker Noah internett til?

Finn ut kor mange som heiter det same som deg. Søk etter namn på Statistisk sentralbyrå:

ssb.no

MITT SLEKTSTRE Begynn med å teikne deg sjølv. Skriv deretter namn på søsken, foreldra dine, onklar, tanter og besteforeldre.

Skriv ned svara dei gir deg. MITT SLEKTSTRE

SAMFUNNSFAG

Finne ut og lære nye ting

Hvis du trenger flere sirkler: Tegn sirklene, klipp dem ut og og lim dem på.

Til læreren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side xx i Spire 2 Samfunnsfag. Se i veiledningen for tips til andre aktiviteter knyttet til ulike familier og slekstre. Spire 2 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillatt

I lærerrettleiinga finn du kopiark til spørjeblomen og slektstreet.

Før de les: Finn ein stein. Kva kan du bruke steinen til?

For lenge sidan ... 1

Kaja og Mattis er på tur i skogen med bestefar. Kaja får auga på noko mellom dei høge trea ...

Sjå! Ei grop!

U V

Heime viser bestefar bilete frå steinalderen på internett.

I R E

Ord å snakke om: fangstgrop • steinalder • istid • kulturminne

Tenk å ete bjørn til middag!

Oi! Kanskje nokon skaut ein bjørn med ei slik pil?

Dette kan vere ei fangstgrop frå steinalderen. Her har jegeren grave eit djupt hol som han dekte med lauv og kvistar. Når dyra ramla ned i gropa kunne jegeren avlive dyret med eit spyd.

D R

L P

M E

S K

E S

G N

R A

Dei første menneska kom til Noreg for meir enn 10 000 år sidan. Då var istida over. Folk jakta og levde av bær, sopp, nøtter, egg og fisk.

Istida er over, og menneska kjem.

Reiskapar og våpen blei laga av stein. Det er funne mange pilspissar og spydspissar etter steinalderfolk fleire plassar i Noreg.

Helleristningar: Folk rissa inn teikningar av reinsdyr, menneske og båtar på svaberg og fjellvegger. Kanskje dei trudde det betydde lykke?

Eg og tida

LESESPØRSMÅL 1

SNAKKEBOKSEN

Kven er Mattis og Kaja på tur med?

2 Kva blei fangstgroper brukte til i steinalderen? 3 Kva er helleristningar? 4 a

Kva kunne jegerane finne i fangstgropa? b

SØK PÅ INTERNETT Vel tre av søkjeorda under. Finn bilete på internett. Skriv kva bileta viser.

Fangstgrop

I R E

Klede steinalder

D R

Helleristningar

U V

Kniv steinalder

E S

G N

Pil steinalder

TITTESKAP

Jobb i grupper. Lag ein steinalderlandsby oppi ein skoøskje. Bruk lokket som bakgrunn.

M E

R A

VÅRT KULTURMINNE

S K

HELLERISTNINGAR

Lag dine eigne helleristningar på ein stein, ein fjellvegg eller på asfalten. Bruk krit til å teikne med.

Øks steinalder

L P

Korleis kan internett lære oss noko om steinalderen?

Finn eit kulturminne i nærleiken av der de bur. Skriv, teikn eller ta bilete av kulturminnet.

kulturminne er eit spor etter menneske som har levd før dykk.

Utstyr • skoøskje • steinar • mose • pinnar • tøy og skinnbitar • måling • saks • lim 33

Før de les: Kva tenker du når du høyrer uttrykket «gamle dagar»? Snakk med ein læringsvenn.

For 100 år sidan Emma og Peter er på eit kunnskapssenter saman med morfar. På kunnskapssenteret er det ulike rom som viser korleis teknologien har utvikla seg. Dei startar i år 2020.

1920 Hallo? Eg høyrer deg nesten ikkje.

U V

D R

Du snakkar i ein 100 år gammal telefon.

M E

S K

Jammen har teknologien forandra seg på 100 år!

E S

G N

I R E 1950

Kult! Eit eige hus til telefonen.

Mobiltelefonen kan brettast. Ein slik hadde du før, morfar!

1970

I 1950-åra kopla damene på telefonsentralen telefonen din til den du ville snakke med.

Kunne damene på sentralen høyre kva folk snakka om?

Ord å snakke om: tiår • hundreår • teknologi • utvikling • kunnskapssenter

L P

2000

2020

R A

Det fanst meir enn 6000 slike telefonkioskar i Noreg i 1970-åra.

1980

Før internett fekk alle tjukke katalogar med telefonnummer i. Her er mitt gamle telefonnummer!

Eg og tida

LESESPØRSMÅL

SNAKKEBOKSEN

2 Kva er det morfar og barna lærer på museet? 3 Korleis fann folk telefonnummer før i tida?

4 Korleis finn folk telefonnummer i dag? a

KVA TIÅR? Sjå kva tiår telefonane på side 34 tilhøyrer. Korleis såg klede og bilar ut same tiår? Gjer oppgåvene på kopiarket du får av læraren din. KVA TIÅR? SAMFUNNSFAG

Set strek mellom bil, klesstil og tiår du meiner høyrer samen. Samanlign svara dine med svara til en annan.

1920

1950

D R 1970

1980

U V

2000

2020

Til læreren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 34 i Spire 2 Samfunnsfag. Spire 2 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillatt

S K

DILEMMA

E S

G N

I R E

RING EIN VENN

Lag ein telefon av pappkrus og tråd. Strekk tråden stramt. Byt på å snakke og lytte. Snakk med vanleg stemme.

Hei, Isak! Kan du høyre meg?

M E

NOKO GAMMALT

R A

Finn ein gammal gjenstand heime. Ta han med til skulen, eller ta eit bilete av han. Finn ut og skriv:

Du vaknar ein morgon og oppdagar at du har blitt vaksen. Ved sida av senga står ein tidsmaskin. Vil du leve som vaksen i ei veke, eller vil du reise tilbake til barndommen? c

L P

Kva gjenstandar frå vår tid kan bli kulturminne om 100 år?

1 Kva for eit senter besøkjer morfar og barna?

HKva heiter gjenstanden?

2 Kor gammal er han?

3 Kva har gjenstanden blitt brukt til?

Lag ei utstilling av gjenstandane i klassen. e

DÅ DEI GAMLE VAR BARN Ring ein av besteforeldra dine. Spør om kva som er dei største forskjellane frå dei var barn, til i dag. Skriv ned tre store forskjellar.

Instruksjon til trådtelefonen finn du i lærarrettleiinga.

Om 100 år ...

2 MILJØKLUBBEN Sjå! Skulen vår! Kvifor bruker alle munnbind?

1 TIDSMASKINEN

Dei vaksne kastar søppel overalt. Dei forureinar med bilar og fly. Naturen blir øydelagd!

M E

Faren til Filip har ein tidsmaskin.

Trykk på knappen som viser året de vil besøkje. Kvar gong tidsmaskinen stoppar, skal de gjere ulike undersøkingar.

D R

Skriv året de reiste frå.

Skriv året de reiser til.

U V

De ser spente på kvarandre før de trykkjer på knappen:

G N

I R E

Teikn Filip og deg sjølv i tidsmaskinen.

S K

E S

L P

R A

Vi må starte ein miljøklubb!

Kva skal miljøklubben heite?

Kva kan barn gjere som er bra for naturen? Lag ei liste.

Vel éin ting frå lista som du kan gjere på skulen.

Vel éin ting frå lista som du kan gjere heime. Før de reiser vidare, er skulegarden tømd for søppel. Elevene vinker i det de trykker på knappen:

ÅR 2040

Utforsk!

4 NATUREN ER EIN SKATT

3 SØPPELFRITT

Hei! Eg er guten de snakka med i 2040. De hadde rett: Barn kan redde naturen! Alt søppel blir sortert i dag. Miljøklubben jobbar enno for å få folk til å ta vare på naturen.

ÅR 2070

Ta med ei lita øskje heimanfrå.

Pynt øskja di.

Gå på tur i naturen og finn skattar som du samlar i øskja.

Ta bilete av øskja og ein av skattane.

D R

I R E

Finn ut meir om skatten. Lag ei side i ei bok om han.

U V

De trykkjer på knappen og reiser vidare til:

E S

L P

R A

Hei! Hugsar de meg? No finst det ikkje søppel i naturen eller i havet! Bussar, tog og bilar bruker kraft frå sola. Vi tek vare på naturen! Lykke til på reisa vidare til 2120 ...

M E

S K

G N

ÅR 2100

5 OM 100 ÅR ...

ÅR ? 13

Kor gammal er du om 100 år?

Korleis ser det ut der du bur, om 100 år? Lag ei teikning og skriv kva du tenkjer.

Kva år vil du reise til neste gong? 37

Spelet om oppfinningane Sorter korta i seks bunkar. Stokk kvar bunke. Legg korta med baksida ned på riktig farge. Ikkje sjå på baksida!

SLIK SPELER DE Den som får høgast tal på terningen, begynner spelet. Sjå på teikninga på det øvste kortet i bunken som har like mange augo som terningen din viser:

Blei det som står på kortet, funne opp i den perioden eller ikkje? Svar ja eller nei. Snu kortet og sjå svaret. Om du hadde rett, beheld du kortet.

Om du får seks augo på terningen, må du finne opp noko som ikkje finst enno! Du beheld kortet om dei andre spelarane godtek oppfinninga di.

D R

I R E

Om de synest det er vanskeleg å finne opp noko nytt, kan de i staden fritt velje periode når de slår seks på terningen.

U V

M E

S K

E S

G N

L P

Ein periode er for eksempel tida frå 1920 til 1939.

FØR DE SPELER

1920–1939

R A

1940–1959

Utforsk!

I R E

1980–1999

M E

S K

E S

G N

D 1960–1979 R U V

L P

R A

Den som først har eitt kort frå kvar farge, vinn spelet.

Oi! Du fekk seks. Klarer du å finne opp noko heilt nytt?

2000–2020

Framtid

Kort til spillet kan lastes ned gratis fra forlagets nettsted.

© 2020 GAN Aschehoug, H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), Oslo ISBN 978-82-492-1994-0 Nynorsk 1. utgåve / 1. opplag 2020 Redaktør: Tina Tofte Omsetjing til nynorsk: Jan R. Tislevoll, Rett norsk Grafisk design og tilretteleggjing: GAN Aschehoug Trykk og ferdiggjering: 07 Media, Oslo

Illustrasjon omslag: © Shutterstock Foto/illustrasjonar: Thor W. Kristensen: 8, 9, 11, 14 ,24, 27, 28, 29, 34, 36, 37, Kartverket.no: 20 (kommunekart), Original by caplex.no / Public domain: 20 (Gjøvik kommunevåpen), NIKU/Riksantikvaren: 32 (fangsgrop), Asgeir Spange Brekke, Riksantikvaren: 32 (spydspiss) Øvrige foto/illustrasjonar: ©Shutterstock

I R E

Alle kommentarar til utgivingar frå forlaget kan rettast til: GAN Aschehoug Postboks 363 Sentrum 0102 Oslo E-post: forlag@gan.aschehoug.no gan.aschehoug.no

U V

D R

Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen. Utan særskild avtale med GAN Aschehoug er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov eller avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel. 40

E S

G N

Forfattaren har fått støtte frå Det faglitterære fond.

S K

M E

L P

R A

Spire Samfunnsfag er ein serie arbeidsbøker i samfunnsfag som legg vekt på å skape ei aktiv undervisning. Varierte innfallsvinklar gir eit godt utgangspunkt for samtalar og diskusjonar kring aktuelle samfunnsfaglage tema. Dette gir elevane eit solid grunnlag for vidare læring. Elevane vil gjennom arbeidet med boka få moglegheit til å undre seg, diskutere, lese, utforske ulike problemstillingar, erfare, skrive, teikne og lage. Lærarrettleiingane inneheld tips, fargerike kopiark og ytterlegare idear til undervisninga. Spire 2 Samfunnsfag dekkjer komptansemål etter 2. trinn i LK20.

Bøker i serien Samfunnsfag • Spire 1 Samfunnsfag • Spire 2 Samfunnsfag • Spire 3 Samfunnsfag • Spire 4 Samfunnsfag

Naturfag • Spire 1 Naturfag • Spire 2 Naturfag • Spire 3 Naturfag • Spire 4 Naturfag

Spire Samfunnsfag og Spire Naturfag kan brukast saman, eller uavhengig av kvarandre.

Spire 2 Samfunnsfag – Nynorsk ISBN 978-82-492-1994-0

9 788249 219940 gan.aschehoug.no forlag@gan.aschehoug.no