Skriveforståing 2 - skriv tekstar by GAN Aschehoug

Elevane arbeider med kvar skrivehandling gjennom tre ulike oppgåver. Dei får skriverammer og hjelp til idemyldring, og iblant ei ferdig innleiing. Tanken er at elevane skal få gode måtar å setje i gang skrivinga på, slik at dei får skrive ein tekst dei er stolte av og har lyst til å ta vare på.

Hanne Solem

Skriveforståing 2 – skriv tekstar

EM PL AR

Bøkene i serien Skriveforståing – skriv tekstar tek utgangspunkt i fem grunnleggjande skrivehandlingar som er sentrale i skriving som grunnleggjande ferdigheit.

Dei vaksne får dessutan ei kort innføring i skrivehandlingane, eksempeltekstar til kvar skrivehandling og rettleiing til korleis ein kan vurdere tekstane for å hjelpe elevane vidare.

Mi te

m a s kst

gan.aschehoug.no forlag@gan.aschehoug.no

788249

219148

Skriveforståing 2 Nynorsk ISBN 978-82-492-1914-8

GAN Aschehoug

Til dei vaksne Skriveforståing – skriv tekstar er ein serie bøker som skal vere ei hjelp, eit praktisk verktøy og ein inspirasjon i den grunnleggjande og tilpassa skriveopplæringa.

EM PL AR

Skriving er ein prosess, og Skriveforståing – skriv tekstar er er meint å setje i gang prosessen, men skal også vere ei bok der dei ferdige tekstane blir skrivne, eller eventuelt limte, inn. Slik blir boka ein dokumentasjon på tekstskapinga til eleven. Utkast til tekstane kan elevane gjerne skrive på eigne ark.

Skriveforståing – skriv tekstar tek utgangspunkt i skriving som grunnleggjande ferdigheit og fem grunnleggjande skrivehandlingar, som alle er henta frå skrivehjulet (www.skrivesenteret.no). Ei nærare innføring i skrivehandlingane står på side 4. Eksempeltekstar finn du på side 36.

I Skriveforståing – skriv tekstar får elevane tre skriveoppgåver til kvar skrivehandling. Dei får skriverammer og hjelp til idemyldring, og kanskje ei ferdig innleiing. Dette varierer frå oppslag til oppslag. Tanken er at elevane skal få lære gode måtar å setje i gang si eiga skriving på, slik at dei får skrive ein tekst dei er stolte av og har lyst til å ta vare på.

Det er fleire aspekt ved det å skrive ein tekst som det er nyttig å kjenne til. Desse aspekta er • kommunikasjon • innhald • tekstoppbygging • språkbruk • rettskriving • teiknsetjing Når vi vurderer tekstane til elevane, kan vi vurdere kvart aspekt uavhengig av dei andre. Slik blir vi medvitne om dei ulike kvalitetane ved skriveferdigheita til eleven. Meir om denne analytiske vurderingsmåten finn du i kapittelet Vurdering av tekstar – vurderingsområde på side 41. Vi tilrår at du set deg inn i det kapittelet før de tek boka i bruk.

Innhald Oversikt over skrivehandlingane ........................................................................4 Å skrive ein tekst .....................................................................................................5

EM PL AR

Å førestille seg 1 Mus for ein dag ................................................................................................... 6 2 Tryllesaksa ...............................................................................................................8 3 På besøk hos kongen ..........................................................................................10

Å skildre 4 Ein vanleg skuledag ............................................................................................. 12 5 Eit kjæledyr ...........................................................................................................14 6 Ein leik ................................................................................................................... 16

Å overtyde 7 Å sleppe innesko ................................................................................................. 18 8 Å få velje middag ................................................................................................ 20 9 Å lære å lese .........................................................................................................22

Å utforske 10 Kva skjer med lauvtreet om hausten? ...........................................................24 11 Då dei vaksne var barn .....................................................................................26 12 Frå egg til frosk ..................................................................................................28

Å reflektere 13 Venskap .............................................................................................................. 30 14 Tal og teljing .......................................................................................................32 15 Mi beste årstid ...................................................................................................34

Eksempeltekstar ............................................................................................36–40 Vurdering av tekstar – vurderingsområde ............................................41–43 Ekstra sider .................................................................................................... 44–47

Oversikt over skrivehandlingane Til dei vaksne:

EM PL AR

Teksten på side 4 og 5 er formulert i du-form, til eleven. Som lærar finn du din metode for å formidle innhaldet til elevane ut frå klassetrinn og faglege føresetnader. Vi tilrår at du lanserer dei ulike skrivehandlingane gradvis for elevane, for eksempel som ein del av eit årshjul i skriveopplæringa.

Til deg som er elev:

I denne boka møter du fem skrivehandlingar. Skrivehandlingane kan nok i fleire samanhengar likne litt på kvarandre. Det kan likevel vere nyttig for oss for å øve på å skrive på ulike måtar. Det handlar mykje om kvifor vi skriv, kven vi skriv for, og kva vi vil bruke skrivinga til.

Å førestille seg vil seie at du skriv om noko som du tenkjer deg har skjedd, eller som kan skje, men som ikkje er verkeleg. Det kan likne på det verkelege livet, men det er fantasi. Du skriv gjerne for å underhalde andre. Det du skriv, kan vere spennande, morosamt, alvorleg eller kvardagsleg.

Å skildre tyder at du skriv om noko verkeleg, gjerne for å informere andre. Det kan for eksempel vere å forklare korleis noko verkar eller skal brukast, eller å skildre ein leik, eit dyr eller ein stad. Det kan også vere å skrive eit referat eller eit samandrag.

Å overtyde vil seie at du uttrykkjer meiningane dine for å påverke andre til å bli einige med deg. Då må du grunngje meiningane dine på ein god måte og utdjupe det du meiner. Du må argumentere for å overtyde.

Å utforske tyder at du brukar det du kan og veit, for å finne ut noko meir og utvikle ny kunnskap. Det kan for eksempel vere å bruke det du har lært om naturen, for å finne ut kva som skjer med dyra om vinteren. Å reflektere tyder at du skriv ned tankane dine – du tenkjer over noko. Det kan vere at du tenkjer over korleis du har utført eit arbeid, og vurderer kva du synest om innsatsen din. Det kan vere at du tenkjer over korleis du trivst på skulen, og korleis du likar å ha det med vener. Når du reflekterer, er det som om du snakkar med deg sjølv.

Å skrive ein tekst

EM PL AR

Når du skal skrive ein tekst, må du planleggje teksten. Først må du vite kva du skal skrive om. Kanskje treng du å samle idear og kunnskap før du begynner å skrive? Kanskje bør du notere ned ord du kan ha bruk for? Ofte kan det vere nyttig å bruke skriverammer som ein del av planlegginga. Det kan gje deg idear til både innhald og til korleis du kan byggje opp teksten din, slik at du kan sjå føre deg teksten du skal skrive. I denne boka ser du forslag til korleis du kan bruke ulike skriverammer. Nokre av ideane er henta frå www.skrivesenteret.no. Der kan du finne fleire skriverammer.

Undervegs i skrivinga di vil du sikkert forandre på noko av teksten din. Det kan vere nyttig å få hjelp av ein læringspartnar eller ein vaksen. Når du er ferdig med å skrive eit utkast, er det lurt å lese teksten høgt. Er det noko meir du bør endre på? Har du svart på oppgåva? Har du bygd opp teksten din på ein god måte? Utdjupar du? Har du lært å bruke avsnitt? Har du variert ordbruken og korleis du begynner setningane dine? Er det noko anna du burde ha tenkt på?

Til slutt skal du vere din eigen sekretær. Då ser du etter om dei fleste orda er skrivne rett, og om du har hugsa å setje inn punktum og andre skiljeteikn du har lært deg. Læraren din vil fortelje deg kva du skal sjå etter, og korleis du skal gjere det.

Å førestille seg Kva tyder det å førestille seg? Sjå side 4.

Mus for ein dag

Skriv ein tekst der du førestiller deg at du er mus for ein dag.

EM PL AR

Tenk deg at du vakna ein morgon og var blitt til ei mus! Korleis ville den dagen ha vore?

Innleiing

Hovuddel

Pus kom, kjende meg ikkje igjen.

Prøvde å snakke til Pus, blei berre pip pip.

Var svolten. Ville finne ost.

Vakna som mus. Ostebit på kjøkkenet.

Ei skriveramme kan vere ein måte å planleggje skrivinga di på. Her har du forslag til ei delvis utfylt skriveramme. Du kan både stryke over og fylle inn meir. Bruk gjerne ein læringspartnar.

Redd.

Gøymde meg under benken.

Pus sovna til slutt.

På neste side ser du innleiinga til forteljinga. Skriv hovuddelen og avslutninga. Det er lurt å kladde på eit ark først. 6

Avslutning

Fekk auge på eit musehòl under benken. Tok med meg osten. Redda! (Var det ein draum?)

Mus for ein dag Ein morgon eg vakna, blei eg veldig overraska. Eg hadde blitt til ei lita

EM PL AR

mus! Eg var svolten. Kvar kunne eg finne ein ostebit?

Å førestille seg Kva tyder det å førestille seg? Sjå side 4.

Tryllesaksa

Skriv ein tekst der du førestiller deg at du vann ei tryllesaks. Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar. Innleiing

Hovuddel

Eg fekk ei tryllesaks.

Dette klipte eg ut:

Avslutning

Alt som blei klipt ut, ville bli levande. Kunne brukast tre gonger.

EM PL AR

Tenk deg at du fekk ei tryllesaks. Med saksa kunne du klippe kva du ville i papir, og alt du klipte, blei levande. Men saksa kunne berre brukast tre gonger.

Dette skjedde med det eg klipte ut:

På neste side ser du innleiinga til forteljinga. Skriv hovuddelen og avslutninga. Det er lurt å kladde på eit ark først. 8

Dette skjedde då saksa ikkje lenger var magisk:

Tryllesaksa Ein gong fekk eg ei ekte tryllesaks. Ho kunne brukast tre gonger.

EM PL AR

Det eg klipte ut, blei levande!

Å førestille seg Kva tyder det å førestille seg? Sjå side 4.

På besøk hos kongen

EM PL AR

Tenk deg at du blei invitert til kongen fordi de har bursdag same dag. Korleis var det å bli henta av tenaren til kongen i ein lekker bil? Kva skjedde då du var på slottet? Kva åt de? Kva gav du i gåve til kongen? Var det fleire gjester der? Blei de så gode vener at de kjem til å møtast igjen? Kva tenkte du då du blei køyrd heim igjen? Skriv ein tekst der du førestiller deg at du besøkte kongen på bursdagen din.

Innleiing

Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar.

Hovuddel

Bursdag same dag som kongen.

Invitert til slottet.

På neste side ser du innleiinga til forteljinga. Skriv hovuddelen og avslutninga. Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 10

Avslutning

Det er ikkje alle som har bursdag pĂĽ same dag som kongen. Men det

har eg. Derfor blei eg invitert i bursdag hos kongen. Det blei ein super

EM PL AR

dag!

Å skildre Kva tyder det å skildre? Sjå side 4.

Ein vanleg skuledag

No skal eg skildre

EM PL AR

Korleis er ein vanleg skuledag for deg? Kva gjer du frå du kjem på skulen, til skuledagen er over og du kan gå heim eller på SFO? Kva skjer i timane og i friminutta? Kva likar du spesielt godt å gjere i timane og i friminutta? Kva lærer du? Skriv ein tekst der du skildrar ein vanleg skuledag. Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar. Innleiing

Avslutning

Namn på skulen: Slik begynner skuledagen:

Hovuddel

Nokre av faga vi har:

Klassetrinn:

Dette lærer eg:

i klassen:

Tal elevar

Eg likar godt å halde på med:

Lærar:

Dette gjer eg i friminutta:

På neste side ser du innleiinga til skildringa. Skriv hovuddelen og avslutninga. Det er lurt å kladde på eit ark først. 12

Slik avsluttar eg skuledagen:

Ein vanleg skuledag No skal eg skildre korleis ein vanleg skuledag er for meg.

_______

klasse på

____________________________________

skule.

elevar i klassen. Læraren min heiter

_____________________.

Vi er

_______

EM PL AR

Eg går i

Å skildre Kva tyder det å skildre? Sjå side 4.

Eit kjæledyr

Skriv ein tekst der du skildrar eit kjæledyr.

Kjæledyr:

Utsjånad:

Rase:

Mat:

Storleik:

Hovuddel

Innleiing

Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar.

EM PL AR

Vel deg eit kjæledyr. Det kan vere eit dyr du har, eller eit du ønskjer deg. Kva er spesielt med kjæledyret? Korleis ser det ut? Kva likar det å ete? Korleis må du stelle dyret slik at det trivst? Kva likar kjæledyret å halde på med? Kva kan kjæledyret lære seg? Er dyret til nytte eller mest for hyggje og kos?

Namn:

Stell:

Alder:

Likar å gjere inne:

Likar å gjere ute:

Kan lære:

Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 14

Avslutning

EM PL AR

Å skildre Kva tyder det å skildre? Sjå side 4.

Ein leik

Skriv ein tekst der du skildrar reglane i ein leik, slik at dei andre i klassen kan leike han. Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar. Innleiing

Hovuddel

Namnet på leiken:

Kor mange kan delta:

EM PL AR

Når de har ein leik på skulen, er det viktig at alle følgjer reglane. For å følgje reglane må ein kunne dei.

Lag?

Kvar kan han leikast:

Avslutning

Reglar:

Når er leiken over:

Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 16

Det som er bra med denne leiken:

EM PL AR

Å overtyde Kva tyder det å overtyde? Sjå side 4.

Rektor har bestemt at alle skal bruke innesko på skulen. Det synest ikkje du er nødvendig. Du synest du har gode grunnar til at de ikkje treng å bruke innesko, og du vil prøve å overtyde rektor.

EM PL AR

Å sleppe innesko

Skriv eit brev til rektor der du prøver å overtyde han eller henne om at det ikkje er nødvendig med innesko.

Eg meiner at vi ikkje treng å bruke innesko fordi vi like gjerne kan gå i sokkeleisten.

Her ser du framlegg til ei delvis utfylt skriveramme. Du kan både stryke over og fylle inn meir. Bruk gjerne ein læringspartnar.

Grunnen til at eg meiner dette, er: Det går heilt fint å gå i sokkeleisten. Lettvint.

Andre grunnar er at: Innesko kostar pengar. Mange går uansett i sokkeleisten. Kva med dei vaksne?

Dessutan: Meir rot i garderoben med ekstra sko. Nokre mistar inneskoa sine i rotet.

Til slutt vil eg seie at: Mange gode grunnar til å droppe innesko. Håpar du har blitt overtydd.

På neste side ser du innleiinga til brevet. Skriv resten av brevet. Det er lurt å kladde på eit ark først. 18

Kjære rektor Du har bestemt at vi må gå med innesko inne på skulen. Eg synest ikkje det er nødvendig. No skal du få nokre gode grunnar til at vi ikkje treng

EM PL AR

innesko.

Å overtyde Kva tyder det å overtyde? Sjå side 4.

Å få velje middag

Skriv eit brev til dei vaksne heime der du prøver å overtyde dei om at du skal få bestemme middag éin dag i veka. Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar.

Dessutan:

Til slutt vil eg seie at:

Det er lurt å kladde på eit ark først. 20

Andre grunnar er at:

Grunnen til at eg meiner dette, er:

Eg meiner at eg skal få velje middag éin dag i veka fordi det er rettferdig.

EM PL AR

Du meiner det er rettferdig at du får bestemme kva de skal ha til middag éin dag i veka. Du synest du har gode grunnar, og du vil prøve å overtyde dei vaksne.

____________________________________

EM PL AR

KjÃ¦re

Å overtyde Kva tyder det å overtyde? Sjå side 4.

Å lære å lese

Skriv ein tekst der du prøver å overtyde andre om at det er viktig å kunne lese. Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar.

Eg meiner at det er viktig for alle å lære seg å lese fordi

Grunnen til at eg meiner dette, er:

Andre grunnar er at:

1 2

Dessutan:

Til slutt vil eg seie at:

Det er lurt å kladde på eit ark først. 22

EM PL AR

Du har høyrt at det er nokon som ikkje synest det er nødvendig å lære seg å lese. Det er du ueinig i. Du veit om mange gode grunnar til at det er viktig å kunne lese.

EM PL AR

Det er viktig Ã¥ kunne lese

Å utforske Kva tyder det å utforske? Sjå side 4.

Kva skjer med lauvtreet om hausten?

EM PL AR

Kva skjer eigentleg med eit lauvtre når sommaren er over og det blir haust? Og kvifor er det slik? Bruk det du veit, det du lærer på skulen, og det du ser ved å besøkje eit tre i nærområdet, for å utforske dette. Skriv ein tekst der du utforskar kva som skjer med lauvtreet om hausten.

Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar. Innleiing

Hovuddel

Kva skjer med lauvtreet om hausten? Det har eg prøvd å finne ut.

Om sommaren ser treet slik ut:

Avslutning

Det er fordi treet får lys og næring frå:

Om hausten endrar vêr og temperatur seg slik:

Dette skjer med blada:

Slik ser trea ut tidleg på hausten:

Slik ser trea ut seint på hausten:

På neste side ser du innleiinga. Skriv resten av teksten. Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 24

EM PL AR

Kva skjer med lauvtreet om hausten? Det har eg prøvd å finne ut.

Å utforske Kva tyder det å utforske? Sjå side 4.

Då dei vaksne var barn

Snakk med vaksne du kjenner, og utforsk korleis kvardagen var for dei då dei var barn.

EM PL AR

Korleis var det å vere barn før, for eksempel då besteforeldra dine var små? Kva leika dei? Korleis budde dei? Hadde dei spesielle oppgåver heime? Korleis var det på skulen?

Skriv ein tekst der du utforskar korleis det var å vere barn før.

Hovuddel

Korleis var det å vere barn før?

Heime:

Innleiing

Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar.

Leik og fritid:

Skule:

Lekser:

Anna:

Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 26

Avslutning

EM PL AR

Å utforske Kva tyder det å utforske? Sjå side 4.

Frå egg til frosk Før frosken er frosk, er han rumpetroll. Og før han er rumpetroll, er han egg. Korleis skjer forandringa frå egg til frosk?

EM PL AR

Bruk det du veit frå før av, og det du lærer på skulen, for å utforske kva som skjer. Finn ut mest mogleg om alle stadia frå egg til frosk, både utsjånad, spesielle kjenneteikn og om det skjer i vatn eller på land.

Skriv ein tekst der du utforskar kva som skjer frå egg til frosk.

Innleiing

Hovuddel

Det andre:

Det første som skjer:

Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar.

Det tredje:

Det fjerde:

Det femte:

Slik lever ein ferdig frosk:

Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 28

Avslutning

EM PL AR

Å reflektere Kva tyder det å reflektere? Sjå side 4.

Venskap

EM PL AR

Korleis har du det når du er saman med gode vener? Kva gjer gode vener for kvarandre? Kva gjer du dersom de kranglar? Korleis får du vener? Kva får venskap til å vare? Skriv ein tekst der du reflekterer over kva venskap er for deg. Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar. Innleiing

Hovuddel

Kva er venskap for meg? Det skal eg skrive litt om.

Når eg er saman med vener, kjenner eg meg:

Avslutning

Dette gjer gode vener for kvarandre:

Dersom eg kranglar med ein ven:

Slik kan eg få vener:

For at ein venskap skal vare:

Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 30

EM PL AR

Å reflektere Kva tyder det å reflektere? Sjå side 4.

Tal og teljing

Skriv ein tekst der du reflekterer over kva du brukar tal og teljing til. Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar. Innleiing

Hovuddel

EM PL AR

Har du tenkt over kvifor det er nyttig å kunne telje? Kva brukar du tal og teljing til, ikkje berre på skulen, men elles også?

Avslutning

Slik brukar eg tal og teljing: I timane på skulen:

I spel:

I friminuttet:

I butikken:

I fritida:

På ferie:

Anna:

Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 32

EM PL AR

Å reflektere Kva tyder det å reflektere? Sjå side 4.

Mi beste årstid

EM PL AR

Har du tenkt over kva for ei årstid du likar aller best, og kvifor det er slik? Kanskje er det noko spesielt du likar å gjere, som passar bra i den årstida? Er det noko ved årstida som gjer deg glad? Skriv ein tekst der du reflekterer over kva for ei årstid du likar best, og kvifor det er slik. Planlegg skrivinga di ved å fylle ut skriveramma nedanfor. Bruk gjerne ein læringspartnar. Innleiing

Avslutning

Hovuddel

Dette likar eg å halde på med i denne årstida:

Det er lurt å kladde på eit ark først. Hugs å gje teksten din ein tittel. 34

EM PL AR

Eksempeltekst – Å førestille seg Teksten er eit eksempel på ei skrivehandling og er ikkje knytt til klassetrinn eller forventa meistringsnivå.

Konge for ein dag

EM PL AR

Ein morgon eg vakna, vakna eg som konge. Eg veit ikkje korleis det hadde skjedd, men eg var altså blitt konge av Noreg for ein dag. Eg skjønte at det kom til å bli ein spennande dag, så eg spratt ut av himmelsenga. Tenaren hadde lagt fram fine klede. Eg kledde på meg i ein fei. Krona av gull passa akkurat.

Først åt eg ein herleg frukost. Det var nybakte bollar og iskald sjokolademjølk. Dronninga hadde nok ikkje stått opp, for eg åt heilt åleine. Då eg skulle rydde av bordet, spratt det fram ein tenar. Kongar ryddar jo ikkje opp etter seg!

Eg tok ein tur ut på balkongen. Det er jo der kongen står 17. mai og vinkar. Eg prøvde å vinke med krona, men ho var for tung. Flosshatt er nok best.

Snart var det møte med statsministeren og regjeringa. Det var ganske kjedeleg. Eg skreiv under på mange papir og håpa at dei snart ville bli ferdige med møtet.

Med ein gong møtet var over, gjekk eg tilbake til himmelsenga. Ho var super å hoppe i!

Og kvifor ikkje ete middag i senga? Tenarane serverte meg kalkun og ei heil sjokoladefontene. Eg blei så stappmett at eg sovna. Det var litt synd at eg sovna, for då eg vakna, var eg berre meg sjølv i mi eiga seng.

Eksempeltekst – Å skildre Teksten er eit eksempel på ei skrivehandling og er ikkje knytt til klassetrinn eller forventa meistringsnivå.

Slangar

EM PL AR

Ein slange har ikkje lemmer. Det tyder at han ikkje har armar og bein. Likevel kan han bevege seg veldig raskt, og han kan til og med klatre i tre.

Alle slangar er rovdyr. Det vil seie at dei jaktar og et andre dyr. Dei fleste slangar et dyr som er mykje større enn dei sjølve, for dei kan nemleg opne munnen til eit kjempegap. Ein pytonslange kan svelgje både griser og antiloper, ja, til og med ei heil krokodille!

Sjølv om slangane har tenner, kan dei ikkje tyggje. Tennene brukar dei til å gripe om byttet og skyve maten ned i svelget. Nokre slangar har gifttenner i tillegg, slik som hoggormen. Større giftslangar som kobra og klapperslange lever ikkje i Noreg.

Heldigvis jaktar ikkje slangar på menneske, men dei kan bite oss dersom dei blir skremde.

Blir ein biten av ein giftslange, må ein oppsøkje lege. Hos legen kan ein få sprøytt inn ei motgift. Slangebit er nok verre for dyr!

Eksempeltekst – Å overtyde Teksten er eit eksempel på ei skrivehandling og er ikkje knytt til klassetrinn eller forventa meistringsnivå.

Kjære rektor

EM PL AR

Du seier at vi ikkje får kaste snøball på skulen. Det synest eg er dårleg gjort. Eg håpar du vil ombestemme deg etter at du har lese dette brevet. Eg meiner at snøballkasting skal vere lov, fordi det er ein kjekk leik som ikkje treng å vere farleg. Vi klarer heilt fint å kaste snøball utan å sikte etter hovudet. Eg synest du skal stole på oss.

Ein annan grunn er at sjølv om snøballkasting er forbode, får ein likevel lyst til å kaste snøball. Men då må ein gjere det fort når ingen vaksne ser det. Då er det faktisk mykje meir sannsynleg å treffe hovudet og skade andre.

Ein tredje grunn er at det ikkje er så mykje å finne på ute i friminutta. Då er det slik at dersom snøen er kram, er snøballkasting topp. Vi kan sjølvsagt byggje snømann, men det er ikkje alltid nok snø til det. Dessutan er det ofte nokon som øydelegg han.

Her vi bur, er det ikkje så mange dagar om vinteren at det er kram snø. Altså treng du ikkje vere redd heile vinteren for at nokon skal få skadd hovudet sitt av ein snøball.

Til slutt har eg to gode forslag: 1 Vi kan ha eit område i skulegarden som er merkt med «Snøballfri sone». Eg kan lage den plakaten. 2 Der det er lov med snøball, kan vi ha plakatar med «Forbode å sikte på hovudet». Dei kan eg også lage. Og du kan finne på ei straff for dei som ikkje følgjer regelen. Eg håpar du ombestemmer deg! Beste helsing Knut

Eksempeltekst – Å utforske Teksten er eit eksempel på ei skrivehandling og er ikkje knytt til klassetrinn eller forventa meistringsnivå.

Korleis var klesvask i gamle dagar?

EM PL AR

Eg legg ofte kleda mine til vask når dei er litt skitne. Det er veldig lett å vaske klede i dag. Men korleis var det før – altså før ein hadde innlagt vatn og vaskemaskin, og før ein hadde mange klede å byte mellom? Det har eg prøvd å finne ut av.

For 150 år sidan var det veldig mange som ikkje hadde andre klede enn kleda dei hadde på seg. Det må jo tyde at kleda aldri eller sjeldan blei vaska. Det kan ikkje ha vore særleg bra å gå i dei same skitne kleda heile tida! Det lukta nok vondt også.

Eg har funne ut at nokre stader vaska ein kleda sine éin gong i året. Eg trur det alltid var damer som vaska. Dei vaska kleda i elva eller i store kar, og ofte i kaldt vatn. Nokre varma opp vatn over elden, og det tok lang tid. Dessutan var det glovarme vatnet farleg. Eg har lese at dei brukte mykje anna enn såpe, for eksempel mjølk eller vatnet som var igjen i gryta når fisken var kokt. Det vanlegaste var visst lut. Lut er veldig sterkt, så mange må ha fått såre hender av å vaske klede.

Då nokon fann opp ei oppskrift på såpe, laga ein gjerne såpa sjølv. Det var altfor dyrt å kjøpe henne. Såpa laga ein av lut, olje og vatn.

Kleda blei som oftast tørka ute. Det vil seie at vêret var viktig for at vasken skulle tørke. Etter kvart blei det nok vanleg å vaske klede litt oftare. Likevel var det tungvint før ein fekk vaskemaskin. No er det dessutan ikkje berre damer som vaskar!

Eksempeltekst – Å reflektere Teksten er eit eksempel på ei skrivehandling og er ikkje knytt til klassetrinn eller forventa meistringsnivå.

Å ha ein stad å bu

EM PL AR

For dei fleste i Noreg er det sjølvsagt å ha ein stad å bu. Det er berre ikkje alltid vi tenkjer over kor heldige vi er.

Dersom nokon spør kvar eg bur, kan eg svare på det. Eg har ei adresse. Det er det ikkje alle som har. Eg har ein stad eg kallar heim. Når eg har vore ein stad, går eg heim etterpå. Eller kanskje blir eg henta. Når vi er på ferie, er det godt å kome heim.

Heime har eg tinga mine. Eg treng ikkje å bere på alt eg eig, fordi eg ikkje har nokon stad å bu. Eg kan ha tinga mine på rommet. Det deler eg med søstera mi. Men eg har mitt eige skåp.

Det er fint å ha ei seng. Eg er glad for at eg kan krype under dyna om kvelden og vere der til neste morgon. Sjølv om eg kan bli sur når mamma seier eg skal leggje meg, så er eg glad i senga mi. Eg er så glad i henne at eg ofte ikkje har lyst til å stå opp!

Eg har ein stad å bu. Det er eg glad for.

Vurdering av tekstar – vurderingsområde Det er fleire aspekt ved det å skrive ein tekst som det er nyttig å kjenne til. Desse aspekta er

EM PL AR

• kommunikasjon • innhald • tekstoppbygging • språkbruk • rettskriving • teiknsetjing

Når vi vurderer tekstane til elevane, kan vi sjå nærare på dei aspekta ved skriving som er nemnde ovanfor, som vi også kallar vurderingsområde. Ved å sjå på kvart vurderingsområde for seg, altså ved å gjere ei analytisk vurdering, kan vi sjå kvalitetar ved teksten uavhengig av andre aspekt. Ein elev kan for eksempel ha bygd opp teksten sin på ein god måte sjølv om innhaldet kanskje ikkje er særleg relevant for skriveoppgåva. Ved å vurdere ferdigheitene til eleven samla innanfor kvart vurderingsområde kan vi danne oss ein enkel meistringsprofil. Den kunn skapen dette gjev, hjelper oss som lærarar til å korrigere vår eiga undervisning.

Det er i stor grad vår undervisning, rettleiing og tilbakemelding som er avgjerande for skriveutviklinga til eleven og kor motivert han eller ho er for skriving. Eleven er også avhengig av å få gode og varierte skriveoppgåver, gode måtar å setje i gang på og hjelp til gode prosessar frå utkast til ferdig produkt. Skriverammer er eit godt hjelpemiddel. Gode eksempeltekstar er svært nyttig. Bruk gjerne gode elevtekstar som modelltekstar når det er mogleg – dei vil vere innanfor eit nivå som elevane kan strekkje seg etter. Du som lærar kan også skrive modelltekstar. Dei forventningane vi har innanfor kvart vurderingsområde, er naturlegvis avhengige av føresetnadene og klassetrinnet til skrivaren, av typen tekst og av den opplæringa vi har gjeve elevane.

Kommunikasjon Som skrivar er det viktig å kunne kommunisere med lesaren. Då må teksten fange interesse. Det kan skrivaren oppnå ved å vende seg direkte til ein lesar på ein måte

EM PL AR

som passar til føremålet med skrivinga, gjerne både i innleiinga og undervegs i teksten. Ein tittel og ei innleiing som fangar interesse og orienterer oss om kva teksten handlar om, gjev oss lyst til å lese vidare. Dersom interessa blir halden oppe i den vidare lesinga og teksten verkar truverdig, kommuniserer teksten godt. Sjølv om mottakaren, altså lesaren, kan vere ein tenkt mottakar, veit skrivaren kven teksten er meint for. Dette påverkar skrivemåten. Det er nyttig at elevane blir vande til å lese tekstane sine høgt for kvarandre, eventuelt at læraren les høgt. Då høyrer ein lettare i kva grad teksten kommuniserer. Trekk gjerne fram element ved ein tekst som bidreg til kommunikasjon, som gode eksempel for elevane.

Innhald

Tekstoppbygging

Innhaldet skal vere relevant. Det skal altså svare på «skriveoppdraget». Teksten bør ha fleire innhaldsmoment, og det bør vere ein viss grad av utdjuping av dei ulike momenta. Eit tips kan vere å be elevane ha med eit visst tal moment når dei skriv, og at dei må utdjupe kvart moment med éi eller fleire setningar. Momenta kan gjerne vere ein del av eit tankekart eller ei skriveramme i forkant av skrivinga, gjerne som eit felles arbeid i klassen.

Tekstoppbygging handlar om organisering av teksten – det at teksten har ein struktur. Innleiing og avslutning er ein del av ein slik struktur. Det å meistre ein tematisk samanheng mellom og innanfor dei ulike delane av teksten er ein viktig del av skriveopplæringa. Etter kvart lærer elevane å organisere tekstane i tematiske avsnitt som også er markerte grafisk.

Tekstoppbygging handlar også om flyt i teksten – tekstbinding. God tekstbinding gjer teksten god å lese. Eksempel på bindeord som kan bidra til flyt, er og, men, fordi, dessutan, elles, for eksempel, sidan.

Språkbruk Språkbruk handlar mellom anna om variasjon i språket – variasjon i ordforråd og variasjon i byrjinga av setningane. Gje gjerne elevane eksempel på ulike setningsstartarar: Vi spela fotball i storefri. / I storefri spela vi fotball. / Som vanleg spela vi fotball i storefri. / Fotball var det vi heldt på med i storefri.

Bruk av adjektiv gjer også språket rikare. Elevane kan gjerne få øvingar der dei skal «fargeleggje» setningar ved å bruke adjektiv/adverb. Eksempel: Hunden sneik seg Den store, rufsete hunden sneik seg lydlaust etter den vesle kvite etter katten. katten.

EM PL AR

Ordbruken bør dessutan vere relevant – for eksempel bør ein fagtekst innehalde fagord. Setningane bør vere meiningsberande.

Rettskriving

Dei lydrette orda er dei vi først forventar at elevane skriv rett. Deretter kjem dei mest brukte høgfrekvente orda, der utvalet stadig blir utvida, og så samansette ord. Dialektrelaterte feil må vi rekne med. Stor bokstav etter store skiljeteikn er også ein del av rettskrivinga.

Teiknsetjing

Når du vurderer rettskrivinga til eleven, er det nyttig å sjå etter om eit feilskrive ord er ein «slengjarfeil» eller ein feil som gjentek seg. Er for eksempel stum h utelaten i eit ord éin stad, men ikkje i liknande ord seinare i teksten, er det ein typisk slengjar feil som eleven enkelt kan rette opp. Er eleven meir konsekvent i å utelate stum h eller andre stumme lydar, er dette noko de må arbeide spesielt med. Når elevane skal vere sekretær på sin eigen tekst, bør læraren velje kva dei skal rette spesiell merksemd mot, ut frå ferdigheitene til kvar enkelt elev.

Det første elevane meistrar av teiknsetjing, er store skiljeteikn som punktum, utropsteikn og spørsmålsteikn. Etter kvart tek dei i bruk hermeteikn, kolon, tankestrek og parentes.

Dei enklaste kommareglane er komma framfor men og ved oppramsing. Det er først på mellomtrinnet at vi kan rekne med at elevane meistrar komma mellom heilsetningar og etter leddsetningar. Når du skal vurdere bruken av skiljeteikn, tek du utgangspunkt i det nivået du forventar ut frå opplæringa.

EM PL AR

EM PL AR KS SE G IN

Forlagsredaktør: Kristin Hide Omsetjing til nynorsk: Eirik Ulltang Birkeland

Grafisk design og tilrettelegging: Format B7, Beate Syversen Trykk og ferdiggjering: 07 Gruppen AS, 2018

Illustrasjonar: Thor W. Kristensen Forfattaren har fått støtte til utgjevinga frå Det faglitterære fond. Har du spørsmål om utgjevingane våre, kan du rette dei til: GAN Aschehoug Postboks 363 Sentrum 0102 Oslo forlag@gan.aschehoug.no gan.aschehoug.no Materialet i denne publikasjonen er omfatta av føresegnene i åndsverklova. Utan særskild avtale med GAN Aschehoug er det berre tillate å framstille eksemplar av dette verket eller gjere innhaldet tilgjengeleg dersom det er heimla i lov eller tillate gjennom avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Utnytting i strid med lov eller avtale kan føre til erstatningsansvar og inndraging, og kan straffast med bøter eller fengsel.