བཀའ་ཤག་དང་བཀའ་དྲུང་ཡིག་ཚང་གསར་པ།
བོད་རྒྱལ་ལོ། ༢༡༣༩
ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༢
སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས། ༡༤༤
ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་རྩོམ་སྒྲིག་ཚན་པ་ནས་རྩོམ་སྒྲིག་དང་པར་སྐྲུན་ཞུས།
གཟའ་དང་རྒྱུ་སྐར།
འོད་སྣང་དང་སེམས་དཀར།
ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན།
དགུ་ཚིགས་ཚང་མ་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་ནམ།
གནམ་རི ག ་སྐར་དཔྱད་པ་ཚོ ས ་རྒྱང་ཤེ ལ ་བརྒྱུད་ ནས་བཟོ་དབྱིབས་དང་། ཆེ་ཆུང་སྣ་ཚོགས་པའི་དགུ་ ཚིགས་ཚང་མ་མཐོང་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། དེ་དག་ལས།
དེ་ནས་དགེ་སྡིག་མི་ཤ ེས་པའི་ཕྲུ་གུ་དེ་ཚོས་རྡོ་ཚང་མ་ཡར་བཀྱགས་ཏེ། དེ་དག་གི་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་སྡིག་ སྲིན་གང་མང་འཇུས་ནས་འགྱིག་ཤ ོག་ཏུ་བླུགས་པ་མ་ཟད། ད་དུང་བུ་མོ་སྤུན་གཉིས་ལའང་བྱ་བ་ཐ་ཤལ་དེ་ དག་བྱ་རྒྱུར་ནན་ཏན་ལབ་པ་རེད། འོན་ཀྱང་བུ་མོ་སྤུན་གཉིས་ཀྱི་ངོས་ནས་ལོང་བས་ལམ་འཁྲིད་ཀྱི་རྗེས་སུ་ འཇུག་རྒྱུ་ཕར་བཞག ཕྲུ་གུ་དེ་ཚོ་ལའང་སྡིག་སྲིན་འཇུས་ན་སྡིག་པ་ཡོད་སྐོར་གང་ཐུབ་ཅི་ཐུབ་བཤད། འོན་ ཀྱང་ཁོ་ཚོས་སྤུན་མཆེད་གཉིས་ཀྱི་ཁ་ལ་མ་ཉན་པར། ཕྲུ་གུ་ཆེ་བའི་བཀོད་མངགས་ལ་རྒྱལ་པོའ ི་བཀའ་ལྟར་ བརྩིས་ཏེ། མུ་མཐུད་ནས་སྡིག་སྲིན་འཇུ་ཡིན་བསྡད།
དགུ་ཚིཌ་(Spiral galaxies)ཞེས་བརྗོད།
རིགས་ལ་བཀག་རྒྱ་མེད།
དེར་དེའི་དཀྱིལ་གྱི་བཀག་རྒྱ་ནས་ཡོང་བའི་ ལག་གུག་ཡོད། དུང་འཁྱིལ་ཅན་དཀྱུས་མའི་
galaxies)ལ་སྒོ་ངའི་བཟོ་དབྱིབས་ལྡན་ཡོད།
ལ་ཆ་མི་སྙོམ་པའི་དགུ་ཚིཌ་ཞེས་བརྗོད།
ལོ་ངོ་ས་ཡ་ ༡༥༠༠༠ ཙམ་གྱི་སྔོན་ལ་བྱུང་བར་ཚོད་དཔག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གས་འཐོར་
ཆེན་མོས་དུས་དེ་ནས་རྟག་ཏུ་རྒྱ་སྐྱེད་འགྲོ་བཞིན་པའི་བར་སྣང་གི་ལྦུ་བ་ཚ་པོ་ཞིག་
སྤྲིན་དེ་དག་ཞེ་དྲག་ཆེན་པོ་ཡོད་སྟབས་འོད་དེ་ཉིད་ལས་བརྒལ་བར་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་
བསྐྲུན་པ་རེད། གནམ་རིག་སྐར་དཔྱད་པ་ཚོས་འཇིག་རྟེན་འདི་དུས་ནམ་ཡང་རྒྱ་སྐྱེད་ འགྲོ་བཞིན་པར་འདོད་ཀྱི་ཡོད།
འཇིག་རྟེན་ཁམས་འདི་གང་ལས་བསྒྲུབས་སམ།
སྤྱིར་འཇིག་རྟེན་ཁམས་འདི་དངོས་པོ་དང་བར་སྣང་ལས་བསྒྲུབས་པ་ཞིག་རེད། དངོས་ པོ་ནི་གཟའ་དང་། ཟླ་
༡)རླངས་གཟུགས་ཀྱི ་ དུ་སྤྲི ན ་
༢)སྐར་མ་ཁྲ་ཆེམ་གྱི་དུ་སྤྲིན་
ཆེ ན ་པོ ་ འཁུམ་ནས་སྟུག་པོ ར ་
འཁོ ར ་བ་དང་སྒོ ར ་ལེ བ ་ཀྱི ་
འགྱུར་བ་དང་། དེའི་དབུས་སུ་
རྣམ་པར་ལེབ་མོར་གྱུར།
སྐར་མ་ཆགས།
མང་པོ་འགོར་གྱི་ཡོད།
༣)སྒོར་ལེབ་ནང་གི་དངོས་པོ་
རྣམས་སྐར་མ་མང་པོ་ཆགས་ སའི་ཕྱོགས་དེར་འདུ་བ།
ལོ་དུས་མང་པོའ ི་རིང་འཐེན་ཤུགས་ཀྱིས་རླངས་གཟུགས་
ཀྱི་ཕྲ་རབ་རྣམས་ལྷན་གཅིག་ཏུ་བསྡུ་རྒྱུ་འགོ་བཙུགས་ཀྱི་ཡོད།
རིམ་པས་རླངས་
གཟུགས་ཀྱི་སྤྲིན་དེ་འཁུམ་ནས་དེ་བས་ནག་ཅིང་སྟུག་པར་འགྱུར་གྱི་ཡོད།
དེ་ནས་
ཧ་ཅང་སྟུག་པོར་གྱུར་ཏེ་སྐར་མ་ཆགས་རན། དེའི་སྐབས་རླངས་གཟུགས་ཀྱི་སྤྲིན་དེ་ འཁོར་ཞིང་ལེབ་མོ་ཆགས་འགོ་ཚུགས་ཀྱི་ཡོད།
དགུ་ཚིགས་ཀྱི་ཉེ་འཁོར་སྐར་སྡེ།
བར་སྣང་ནང་དགུ་ཚིགས་གྲངས་ལས་འདས་པ་ཡོད་ཅིང་།
མང་ཆེ་བ་སྐར་ཚོགས་
(cluster)ཟེར་བའི་སྡེ་ཚན་ནང་གནས་ཀྱི་ཡོད། ད་ལྟ་ང་ཚོ་གནས་བཞིན་པའི་དགུ་ ཚིགས་དེའི་མིང་ལ་མིལ་ཀི་ཝེ་ (Milky Way)ཟེར་ཞིང་། དེ འ ང་ཉེ ་ འཁོ ར ་སྐར་སྡེ ་ (Local
Group)
དེ འི ་ ན ང ་ དུ ་ ཡོ ད ། མི ལ ་ ཀི ་ ཝེ ་ ནི ་ ཉེ ་ འཁོར་སྐར་སྡེ་ནང་གི་
དགུ་ཚི ག ས་ཆེ ་ཤོ ས ་
གཉིས་པ་ཡིན། དགུ་
བ། སྐར་མ་རྣམས་ ཡིན། སྐར་མ་རྣམས་
ལྷན་དུ་བསྡེ བ ས་པ་ ལས་དགུ་ཚིགས་ཆེ་
བ་ཞིག་ཆགས་པ་
དང་། དགུ་ཚིགས་
དེ ་ ད ག ་ བ སྡེ བ ས ་
ནས་སྐར་མའི་ཚོ་ཁག་གམ།
སྐར་ཚོགས་ཆེན་མོ།
ཡང་ན་སྐར་ཚོགས་ཤ ིག་སྒྲུབ་ཀྱི་ཡོད། དེ་ནས་སྐར་
ཚོགས་རྣམས་མཉམ་པོར་བསྡེབས་ཏེ་ཚད་འཇལ་མི་ཐུབ་པའི་སྐར་ཚོགས་ཆེན་མོའ་ི དགུ་ཚིགས་ཤིག་ཆགས་ཀྱི་ཡོད། དེ་ལྟར་ན་འཇིག་རྟེན་འདི་སྐར་ཚོགས་ཆེན་མོ་ས་ ཡ་མང་པོས་བསྒྲུབས་པ་ཞིག་ཡིན།
ཁུ་སཱར།
ཁུ་སཱར་(Quasar)ཞེས་པའི་གཟུགས་དབྱིབས་སྐར་མ་ལྟ་བུ་མཐོང་གི་ཡོད། ཀྱང་དེ ་ རྣམས་ཧ་ཅང་ཐག་རི ང ་པོ ་
ཡོ ད ་སྟབས་ང་ཚོ ས ་མཐོ ང ་མི ་ ཐུབ།
འོན་
དེ ་ དག་ཕལ་ཆེ ར ་དགུ་ཚི ག ས་སྟོ ང ་
ཕྲག་མང་པོ་འདུས་པའི་འོད་མདངས་
ལས་བཀྲག་མདངས་ཆེ་བ་ཡོད་སྲིད།
མིལ་ཀི་ཝེ།
ཞེས་པའི་སྐར་ཚོགས་ དེ་ནས་བུ་མོ་སྤུན་གཉིས་ཀྱིས་སྡིག་སྲིན་ཤ ི་ཚར་བ་ཚོའི་གྲོད་ཁོག་ཡོངས་རྫོགས་བསྔོགས་ཏེ། ཕྲུ་གུ་ཡོད་ པ་ཆ་ཚང་བཏོན་ནས་ཆུའི་ནང་དུ་བླུགས་པ་རེད། སྡིག་སྲིན་ཨ་མ་རེ་རེའི་གྲོད་ཁོག་ནང་དུ་ཕྲུ་གུ་ལྔ་དྲུག་ལ་ སོགས་པ་མང་པོ་ཡོད་སྟབས། བུ་མོ་སྤུན་གཉིས་ནས་སྡིག་ལས་ལ་དགའ་བའི་ཕྲུ་གུ་ཚོས་བསད་པའི་སྡིག་ སྲིན་གྱི་གྲངས་ལས་སྡིག་སྲིན་གྱི་ཕྲུ་གུ་ཆུང་ཆུང་གི་གྲངས་མང་བའི་སྲོག་བསྐྱབས་ཐུབ་པ་བྱུང་སྟེ། སྤུན་ མཆེད་གཉིས་བློ་ཁ་ཚིམས་པོ་བྱུང་ནས་ནང་ལ་ལོག་ཕྱིན་པ་རེད། ཁོ་ཚོ་གཉིས་ནང་དུ་སླེབས་པའི་རྗེས་ལ་ མུ་མཐུད་རྒྱུ།༌༌༌༌༌༌༌༌༌ སྤོ་པོ་རྨོ་མོ་གཉིས་ལ་ཕྲུ་གུ་དེ་དག་གི་བྱ་སྤྱོད་ཆ་ཚང་བཤད་པ་རེད།
འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཆགས་ཚུལ།
ཐོར་ཆ ེན་མོའ ་ི རྗེས་སུ མས་རྒྱ ་འཇིག ་སྐྱེད་དུ ་ ་འགྲོ་བ །
དགུ་ཚིགས་དེ་དག་ཐོག་མ་རླངས་གཟུགས་སྟུག་པོའ ི་སྤྲིན་གྱི་ངོ་བོར་ཆགས་ཀྱི་ཡོད།
ཁོ་ཚོ་ཕྱིན་པའི་རྗེས་ལ་བུ་མོ་སྤུན་གཉིས་ནང་དུ་མ་ལོག་པར། སའི་སྟེང་དུ་གཡུགས་པའི་སྡིག་སྲིན་དེ་དག་རེ་ རེ་བྱས་ནས་དབུགས་ཆད་མིན་ཡག་པོ་བལྟས་པས། ཕལ་ཆེ་བ་ཤི་ཚར་ཡང་ཁ་ཤས་ཀྱི་གྲོད་ཁོག་འགུལ་གྱི་ ཡོད་པ་སེམས་དཀར་གྱིས་མཐོང་བ་དང་འོད་སྣང་སྐད་བཏང་བ་རེད། འོད་སྣང་གིས་དེ་ལྟར་མཐོང་དུས་སེམས་ དཀར་ལ། སྡིག་སྲིན་ཚོའི་གྲོད་པ་དེ་ཕྱི་ལ་ཡོད་པ་དང་། སྡིག་སྲིན་མོ་ཡིན་ན་དེའི་ནང་དུ་ཕྲུ་གུ་ཆགས་ཀྱི་ཡོད། གྲོད་པ་དེ་རལ་པ་མ་རེད། དེ་རང་བཞིན་རེད། ད་ང་ཚོ་གཉིས་ནས་སྡིག་སྲིན་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་གྲོད་པ་བསྔོགས་ ནས་བལྟ་དགོས། དེ་ལྟར་མ་བྱས་ན་སྡིག་སྲིན་ཨ་མ་དེ་ཚོའི་མཉམ་དུ་ཕྲུ་གུ་ཚོའང་འཆི་ཡི་རེད། ཅེས་བཤད།
བ་དེ་ཡིན།
རྟེན་ཁ
དགུ་ཚིགས་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པ་ནི།
གང་འཚམས་ཤི ག ་ནས་ཕྲུ་གུ་ཆེ ་ བ་རྣམས་ཀྱི ས ་ཆུང་བས་འཇུས་པའི ་ སྡི ག ་སྲི ན ་རྣམས་ཚུར་བླངས་ཏེ ། བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་ལས་ཀ་བྱེད་འགོ་བཙུགས། ཁོ་ཚོས་སྡིག་སྲིན་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་རྭ་ཅོ་དང་སུག་ ལག་བཀོག་སྟེ། གཟུགས་པོ་ལྷག་མ་སའི་སྟེང་དུ་གཡུགས་བཞག། གསོད་སྟངས་དེ་ལ་བུ་མོ་སྤུན་གཉིས་ཀྱི་ སེམས་ཀྱིས་མ་བཟོད་པར་ཁོ་ཚོར་དེ་འདྲ་མ་བྱེད་གང་མང་ལབ། འོན་ཀྱང་ཁོ་ཚོས་ཉན་འཇོག་མ་བྱས་པ་མ་ ཟད། མཐར་རྭ་ཅོ་དང་སུག་ལག་ཁ་ཤ ས་ཕྲུ་གུ་ཆུང་བ་ཚོར་སྤྲད་པ་ལས། གཞན་མང་ཆེ་བ་རྒན་པ་ཚོ་ཕན་ ཚུན་བགོ་བཤའ་བརྒྱབ་ནས་ནང་དུ་ཁྱེར་ཕྱིན།
ཚིགས་ཆེ་ཤ ོས་དེ་ནི་ཨེན་ཌོ་རོ་མེ་ཌཱ་(Andromeda galaxy) དགུ་ཚིགས་ཟེར་
གས་འ
༣༽བཟོ་དབྱིབས་བྱེ་བྲག་པ་མེད་པའི་དགུ་ཚིཌ་
ངག་དབང་བསྟན་འཛིན་གྱིས་བསྒྱུར།
འབར་གས་ཆེན་པོ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བར་འདོད་ཀྱི་ཡོད། ཁོ་ཚོས་འབར་གས་དེ་
༢༽ འཇོང་དབྱིབས་ཅན་གྱི་དགུ་ཚིགས་(Elliptical
ཧིན་སྒོར། ༥
གནམ་རིག་སྐར་དཔྱད་པ་ཚོས་འཇིག་རྟེན་ཁམས་འདི་གས་འཐོར་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་
༡༽ཁག་ཅིག་ལ་བཙུམ་པའི་དུང་འཁྱིལ་ཅན་གྱི་
གནམ་རི ག ་སྐར་དཔྱད་པ་ཚོ ས ་ཁུ་ སཱར་གྱི ་ ནུས་སྟོ བ ས་ཆེ ་ བ་དེ ་ བུ་ག་
ཉེ་འཁོར་ སྐར་སྡེ།
ནག་པོ་ལས་ཐོབ་པར་སྙམ། ཨེན་ཌོ་རོ་མེ་ཌཱ།
བུ་ག་
ནག་པོའ་ི ནང་དངོས་རྫས་འཐིམ་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ནུས་ཤུགས་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་ཞིག་འོད་ དང་འགྱེད་འཕྲོ་གཞན་གྱི་ངོ་བོར་ཕྱིར་ཐོན་ཡོང་བ་རེད།
མུ་མཐུད་རྒྱུ།༌༌༌༌༌༌༌༌༌