Hout & Water Toen & Later
er altijd geSchepen zijn g als er men weest. Zolan et h in t . Wan sen bestaan aarde, hout er as w begin er waren en water. En er kwamen s mensen, du schepen.
watersnood Z
uiderzee wordt IJsselmeer. Vierhonderd kilometer kustlijn langs een wilde zee, met steeds weer overstromingen, paniek, gevaar... Als we die zee nou eens afsluiten aan de noordkant dan hebben we in ĂŠĂŠn klap een heleboel problemen minder: Geen vissersschepen meer die vergaan met man en muis. Geen overstromingen meer en geen mislukte oogsten.
afsluitdijk S
Wieringen Den Helder
Stavoren
imon Stevin had dat al bedacht in 1876. Maar toen konden ze zo’n afsluitdijk nog niet bouwen. Ingenieur Lely maakte rond 1900 een nieuw plan. Met een afsluitdijk aan de noordkant van de Zuiderzee. En nieuw land in plaats van water: de polders
Enkhuizen Urk
Volendam
Amsterdam
Toen er in 1916 een hele grote overstroming was. Toen zei de regering eindelijk: Okay, okay, laten we dat dan maar gaan doen. En in 1932 was de Afsluitdijk klaar.
Botter M
et je hoge bolle kop bots je tegen de golven. Onderdeks een gezellig huisje, voor de visser en zijn knecht. Je achterdek mooi laag, zodat de visnetten makkelijk uit het water en aan boord getrokken worden. In het midden de natte bun: daar gaan de visjes levend in zodat ze lekker vers blijven zolang de visser vist ver van de haven.
ger, toen at was vroe r nog ee m het IJssel , en de as w e ze er Zuid n vogelvrije botter nog ee u ligt mijn N ... visserman en op het nn zo te e sj zu ’n vader m En k. de voor er in de bi je at kr zet z’n t lekker he t ijf bl bun; dan koud.
D
Staverse jol oet je eens kijken en moet je eens horen: ScheepsM bouwer Roosjen in Stavoren heeft eind 1800 voor ’t eerst een Staverse jol gebouwd. Goed voor de vangst van haring en ansjovis!
Door de gladde buitenkant blijven de fijne rietjes niet hangen. En de lange ondiepe kiel - onder het hele scheepje door - zorgt voor weinig deining op de golven. Zo kan er rustig gewerkt worden aan boord van zo’n klein jolletje.
Workumer aak
{Wieringer aak}
O
p Wieringen en Texel noemden ze de Wieringer aak een Workumer aak. De Wieringer aak komt namelijk uit Friesland. Ulbe Zwolsman bouwde ze ook, honderd jaar geleden, op de werf De Hoop in Workum. Een zwaar, sterk en breed vissersschip. Vissers van Wieringen en Texel lieten deze stevige schepen bouwen voor de vangst van zeewier, alikruiken, wulken, mosselen en zeesterren op het wad.
E
en platbodem met een lage kop en een vrij hoog achterschip. De voor- en achtersteven zijn gebogen. Kooien in het vooronder: daar kan de bemanning rusten. Stellingen in het ruim; daar kon het zeewier uitlekken.
{Blazer aak}
Blazer
oller en boller dan een botter. Fors en zwaar geV bouwd. Stevig genoeg voor de Noordzee in zomertijd en voor de Wadden en de Zuiderzee. Wat opvalt is het lage berkhout en het brede boeisel. Dat maakt de blazer heel herkenbaar.
De TX 11 bijvoorbeeld; gebouwd bij werf De Hoop in Workum. En die vaart nog steeds! De blazeraak WK 1 is een halfzusje. Met de kop van een blazer en de kont van een Wieringer aak. Zij is enig in haar soort: zoals de WK is er geen ĂŠĂŠn...
Botterzeilplan
Kluivert
Fok
Botter
Grootzeil
Bazaan
Knopen Het Ouwe-wijf, of de boerenknoop Deze knoop is bijzonder onbetrouwbaar. Het ene moment slipt hij, het andere moment beklemt hij zich tot een bijzonder lastig los te peuteren knoop. Het is de moeite waard deze knoop actief uit je gewoonte te bannen.
De Dubbele Acht
Hij is sterk, mooi, beknelt niet, dus wat wil je nog meer. Een pracht van een stopperknoop
De Mastworp
Deze belangrijke knoop heeft alleen theoretische waarde. Zonder extra ondersteuning is hij onbetrouwbaar in iedere situatie, behalve als kruisknoop. Je moet hem kennen voor de padvinderij en op zeilscholen. Als je hem toch moet toepassen werk hem dan netjes af. Trek beide einden stevig aan voor je hem belast, en dan nog alleen in de lengte-richting. Beter nog, gebruikde mastworp met voorsteek als alternatief.
Marlsteek of Halve steek
Deze steek is bijzonder praktisch als je een bos wil binden of een rol bij elkaar wil houden. Het werkend eind hoeft maar eenmaal doorgehaald te worden en toch schiet dit bindsel niet echt snel los. De reeks steken wordt altijd begonnen en beÍindigd met een dubbele marlsteek
De Koe-steek
Deze steek is zeer bruikbaar om een koe aan een paaltje vast te zetten. Zelf zou ik een overhand knoopje in het losse eind toevoegen, maar ik ben geen boer. Zeelui gebruiken hem om een koord aan een lijkwade te bevestigen bij een zeemans uitvaart.
Vistechniek Het spleten van de verviste lijnen: 1. aasbak 2. houten spleet; 3. de haken worden om en om op de speleet geschoven; 4. een spleet met ijzeren pennen
Staande haring- of ansjovisnetten
Zegen
Kuilnet
• • • • • •
onderpees of -reep bovenpees of - reep oorstokken of kneppels kuiltouwen aaltje of zak inkel, enkel, keel of inkeling
Schepen van hout... ierhonderd kilometer kustlijn omsloot de vroegere V Zuiderzee. Dat is nu het IJsselmeer; de binnenzee van Nederland. Vanuit de dorpen en stadjes aan die zee voer visser op hun schepen om eten te vangen voor hun gezinnen en buren.
Vanaf 1850 werd er z贸 goed gevangen, dat er vis overbleef om te verkopen, in Nederland en in andere landen. Daarom dobberden honderd jaar geleden maar liefst tweeduizend vissersschepen op de wilde Zuiderzee.
Mannen van ijzer an het visserijA nummer op de plecht kon je zien
waar het schip vandaan kwam. Uit Workum, Stavoren, Lemmer, Elburg, Harderwijk, Huizen, Urk, Marken, Volendam, Enkhuizen, Wieringen, Texel, Ransdorp, noem maar op.
Zuiderzee vangst AAL schol spiering
ansjovis
bot
alikruiken
haring
IJsselmeer vangst blei
karper
baars snoekbaars wolhandkrab
voorn
Schouw
Nieuwe vis & nieuwe schepen
S
pekbak, zo wordt een schouw ook wel genoemd. Het klinkt een beetje als een scheldwoord. Spekbak is een vissersscheepje voor arme mensen om het spek op de boterham te verdienen. Veel vissers raakten hun werk kwijt toen de Zuiderzee werd afgesloten in 1932. En op de wal was ook geen ander werk. Ze kregen toen leefgeld van de regering: dat heette Zuiderzee Steun.
M
aar kijk eens aan: in het zoete IJsselmeer kwam steeds meer snoekbaars en paling! Ga maar weer vissen, zei de directeur van de Zuiderzee Steun. Leen maar geld voor een goedkope spekbak. Hij bedoelde een schouw, een zeilend stalen vissersschip.
Marker rondbouw issers zagen toch weer brood in vissen op het IJsV selmeer. Maar dan liever met een beter schip dan zo’n hoekige spekbak. Nog één keer werd een nieuw schip bedacht, het laatste vissersschip onder zeil: de Marker rondbouw.
Zo goed zeilend als de oude vertrouwde botter, maar wel van staal en met een hulpmotor. De eerste Marker rondbouw kwam in 1934 in de vaart. De laatste nog geen vijftien jaar later. Toen was de tijd van zeilende visserij voorgoed voorbij. Nu wordt er nog maar weinig gevist op het IJsselmeer. Een paar motorkotters hebben nog wat netjes staan.
Van werkschip... S
talen schepen en scheepjes met kajuit en douche en zwemtrapje, hebben steeds meer de plaats ingenomen van de vissermannen. Visserman: zo noem je een scheepje dat geschikt is om te vissen, zonder fratsen. De vogelvrije vissermannen lagen weg te rotten in havens en op scheepskerkhoven. Vrolijke studenten en andere vrijbuiters met weinig centen dachten: Leuk, zo’n botter! Die koop ik voor een appel en een ei. Daar kan ik met al mijn vrienden vakantie op
vieren. Lekker zeilen op de Waddenzee en spele-varen op het IJsselmeer. En daarna de botte bijl erin. Botteriken!
...naar pleziervaart Maar er waren ook mensen die medelijden hadden met die mooie oude bijna-vergeten vissermannen. Mensen die van zeilen houden, en van oude soorten schepen. Die zorgen ervoor dat de vissermannen bewaard blijven. Er zijn nu nog een paar jolletjes, zo’n zestig botters, twee blazers en een blazeraak. En nog een paar handenvol van die prachtige drijvende geschiedenisboeken. Gelukkig maar.
Leven van de wind
D
eze vissers willen er voor zorgen, dat er altijd mensen blijven die de kunst beheersen van zeilend vissen. Vissen met een zeilend schip is niet slecht voor het milieu. Dat vinden deze vissers belangrijk. Want de wind in de zeilen is gratis en er wordt alleen maar vis gevangen, die zelf in het net zwemt of in de haak bijt. De vis wordt niet met grote bakken vol uit het water geschept. Na de herfstvakantie veranderen de stoere vissers weer in timmerman, schoolmeester, dominee, winkelier of boekhouder.
Rotte vis & W
รกt een veranderingen: Vissers van de Zuiderzee raakten hun werk kwijt. Ze gooiden hun schepen aan de kant, en zochten een ander leven. Een heel ander leven. De botters en jollen rotten weg in de haven. Want niemand had ze meer nodig.
W
รกt een veranderingen: De zoutwatervissen van de Zuiderzee gingen dood. De zeehonden ook. En er was geen vis meer om de muggeneitjes op te vreten. Zwarte wolken muggen regeerden over de afsluitdijk, en over water en kusten van de oude Zuiderzee.
rotte schepen Z
oveel muggen dat de vogels zicht letterlijk ‘te barsten’ aten. Zoveel muggen dat de koeien geen gras meer konden vinden. Zoveel muggen dat ze als een dikke stinkende smurrie overal aan vast geplakt zaten. Tien jaar duurde het, die ommezwaai van zoute zee naar zoet meer.
I
n die tien jaar paste de natuurlijk zich aan aan de nieuwe omstandigheden. Zoetwatervis in het IJsselmeer... Wat zeg je!? Zoetwatervis in het IJsselmeer! Er zit weer vis in het IJsselmeer; we gaan weer vissen!
Mede mogelijk gemaakt door: