01-01 cover.qxd:Basis stramien EPC
02-12-2010
Coproductie
17:20
Pagina 3
SPECIAL
PASSIEF BOUWEN 2011
Wonen-Werken Lombardstraat
De Kroeven 505
Middelburg
Roosendaal
De Kroeven 506
Ekolodge
Roosendaal
Wieringen
P2:Basis stramien EPC
02-12-2010
11:29
Pagina 2
2QWZHUSYULMKHLG ELM GXXU]DPH UHQRYDWLH HQ QLHXZERXZ 3DVVLHI ERXZHQ PHW :HEHU 0D[LW EXLWHQJHYHOLVRODWLH
ZZZ ZHEHU EHDPL[ QO
pg.3 - 5.qxp:Basis stramien EPC
02-12-2010
14:33
Pagina 3
Inhoud
7
15
16
20
Voorwoord
5
Chris Zijdeveld
Leergang
7 9
Ontworpen Volgens
Special Passief Bouwen 2011
19
13
Project
15
Woningbouw
20
25
Weber Beamix
Balansventilatie
27
Gevelisolatie
28
Sto Isoned
21
JE StorkAir
Vloerisolatie
29
Tonzon
23
Rijksmonument Middelburg
BAM Woningbouw
Gevelisolatie
Brink Climate Systems
FARO, DAT, RDH, Villanova
Binnenklimaat
Finstral, Knipping
Projecten
Architect
11
OdyZee School, Reflexiso
Kozijnen
Advertorial VDM
PassiefBouwen Award 2010
Project & product
16
Rockwool, Isover, Recticel, Unidek
Kenteq, De Groot Vroomshoop
Projecten
Isolatie
29
Binnenklimaat
31
Ferolli, Invent
24
Journaal
32
Divers
3
P04:Basis stramien EPC
30-11-2010
11:31
Pagina 2
Invent is hÊt adv adviesbureau iesbureau voor energie energiezuinig ezuinig bouwen en verbouwe verbouwen. n Zowel voor woningen als n. alls utiliteitsutiliteits gebouwen, bestaand be estaand en nieuw nieuw.. Doo Door or optimalisatie optimalisatie in bouwen, een eenvo eenvoudige udige maar ]HHU HIÀFLsQWH LQVWDOODWLH WRHSDVVHQ LV KLHUELM RQ]H YLVLH ]HH U HIÀFLsQWH H LQVWDOODWLH WRHSDVVHQ LV KLH HUELM RQ]H YLVVLH DÊ manier om m verspilling van kosten en energie e e te YRRUNRPHQ 'p JDUDQWLH YRRU HHQ ]HHU DDQJHQDDP YRRUNRPHQ ' UNRPH 'p JDUDQWLH YRRU HHQ ]HHU DD DQJHQDD DP ELQQHQNOLPDDW ELQQHQNOLPDDW QHQNOLP W ,QYHQW DGYLVHHUW HQ FRQWUROHHUW RRN LQ GH SUDNWLMN ,QYHQW DGYLVHH HQW DGY HUW HQ FRQWUROHHUW RRN LQ GH SUDNWLMN ,QYHQW RQGHUVFKHLGW ]LFK LQ ,QYHQW RQGHUV HQW RQG FKHLGW ]LFK LQ Installatieadvies Installatiea nstalla advies Bouwbesluitberekeningen Bouwbesluitberekeningen Bouwbe Energielabeling Energielabe Energie eling W+U PHPP berekeningen P be erek keningen (passief bouwen) Infraroodfoto’s In nfraroodfo oto’s (ASNT ( T level 1)) /XFKWGLFKWKHLGVPHWLQJHQ EORZHUGRRUWHVWHQ
/XFKWGLFKWK KHLGVPHWLQJHQ EORZHUGRRUW J WHVWHQ
Ventilatiemetingen (ventilatieprestatiekeur Ventilatiem e metingen (ventilatieprestatie ekeur BRL L 8010) CO2 meting metingen gen Postbus 33 9410 AA A Beile Beilen en Tel. (0593) 54 Te 4 10 45 www.invent.nl www.invent.n w. nl
Meer weten over de specialisten in na-isolatie? kijk op www.isolatienet.nl of bel 073 61 58 000
Buitengevelisolatie
4
Spouwmuurisolatie
Vloer-/bodemisolatie
Dakisolatie
Specials
Isolatieherstel
Special Passief Bouwen 2011
pg.3 - 5.qxp:Basis stramien EPC
02-12-2010
12:31
Colofon Special Passief Bouwen 2011 is een uitgave van EPG Netwerk, waarvan de redactionele inhoud onder verantwoording valt van Stichting PassiefBouwen.nl. EPG Netwerk BV Postbus 652 7500 AR Enschede tel. 053 460 9007 fax 053 460 9009 info@epgnetwerk.nl www.epgnetwerk.nl
Stichting PassiefBouwen.nl Postbus 7 2650 AA Berkel en Rodenrijs tel. 0888 58 58 58 info@passiefbouwen.nl www.passiefbouwen.nl
Bladmanagement en vormgeving Geen Blad voor de Mond BV Laurens Oude Elberink Cor Dalhoeven
Redactie Geen Blad voor de Mond BV Lasondersingel 149-151 7514 BR Enschede tel. 053 460 9002 info@geenbladvoordemond.nl www.geenbladvoordemond.nl Laurens Oude Elberink, Annemarie Smidt, Ingrid Rompa, Jaap van Ekeris, Hendrik Nolles, Remon Scheepmaker. Drukwerkmanagement Palladio Drukwerkmanagement.nl Druk Ipskamp Drukkers BV Nabestellen tel. 053 460 9007 klantenservice@epgnetwerk.nl
Special Passief Bouwen 2011
Pagina 5
Jaar van de doorbraak Stel dat iemand zou aanbieden een huis te leveren dat niet alleen helemaal tochtvrij is, maar ook over alle ruimten een aanmerkelijk hoger thermisch comfort geeft. Hierdoor zouden de bewoners het binnenklimaat als extra behaaglijk ervaren. Voor een dergelijke aanbieding zouden de kopers waarschijnlijk in de rij staan, zonder te vragen naar de meerprijs. Als de aanbieding ook nog zou inhouden dat de kwaliteit van de binnenlucht in de woning extreem goed is, dat de verse ventilatielucht gefilterd, tochtvrij en bijna op kamertemperatuur binnenkomt, zou je toch verwachten dat de aanbieder nauwelijks nog aan de vraag kan voldoen. Als tenslotte de meerkosten voor een dergelijke woning, als ze er al zijn, ten opzichte van de stichtingskosten relatief gering zijn, moet dit fantastische woningaanbod toch de totale markt veroveren. De Nederlandse werkelijkheid is op dit moment nog anders. Passiefwoningen, want die heb ik hierboven beschreven, zijn weliswaar bezig met een veelbelovende opmars, maar ten opzichte van de situatie in het ons omringende buitenland blijven we behoorlijk achter. Ik heb geprobeerd daarvoor een verklaring te vinden in de opvattingen die over ons bij de buren worden gehoord. We gelden daar doorgaans als gierig en weinig kwaliteitsbewust. Met enige triomf vertelt men dat de beste producten van de levensmiddelenveilingen inderdaad naar BelgiĂŤ en Duitsland gaan en dat we de kwalitatief minderwaardige koopjes voor onszelf houden. Ir. Chris Zijdeveld
Tegen die achtergrond is het een probleem dat passief huizen ook nog spectaculair weinig energie gebruiken en dus een extreem lage energierekening hebben. Dat betekent bij de beschreven Nederlandse volksaard meteen wordt gekeken of die bespaarde energiekosten de mogelijk hogere stichtingskosten compenseren. Geen woord meer over het hogere wooncomfort en de gezondere kwaliteit binnenlucht, maar opnieuw het vechten om de laatste cent. De praktijk heeft al lang laten zien dat passief woningen een hogere toekomstwaarde hebben. Ook is bewezen dat de woonlasten op passief projecten vanaf de eerste dag lager kunnen zijn dan van een conventionele woning. Er is zelfs al een combinatie van bouwpartners die heeft aangeboden passief woningen te bouwen voor de prijs van EPC 0,8 woningen. Het blijft kennelijk tekenend voor het Nederlandse denkraam in de ogen van het omringende buitenland, dat we niet meer kijken naar de hogere kwaliteit, maar alleen nog naar de energiebesparing waarmee die kwaliteit zou moeten worden betaald. En in afwachting van het zoveelste rapport dat moet aantonen dat theoretisch kan wat in de praktijk al is bewezen, blijft de in het buitenland al gaande doorbraak in Nederland nog steeds uit. Hier ligt een mooie uitdaging voor het jaar 2011! Chris Zijdeveld, voorzitter Stichting PassiefBouwen.nl
5
P06:Basis stramien EPC
29-11-2010
12:50
Pagina 2
Passiefhuizen in Sittard optimaal woonplezier
Aan de Hortensiastraat te Geleen worden in opdracht van woningcorporatie ZO Wonen 8 zogenaamde passiefwoningen gerealiseerd. Dit zijn extreem energie-zuinige woningen die zijn ontwikkeld op initiatief van en worden gebouwd door BAM Woningbouw Weert. Diederick Barendsz is projectontwikkelaar bij ZO Wonen en Jo Schaekens is Hoofd projecten: “Voor het welslagen van wonen in een Passiefhuis is het van groot belang de toekomstige bewoners erbij te betrekken.” Diederick Barendsz: “Als corporatie zijn we voortdurend bezig met de toekomst van ons woningbezit en met het duurzame karakter hiervan. Jo Schaekens: “Met de insteek dat energie die niet nodig is ook niet opgewekt hoeft te worden, zijn de woningen maximaal geïsoleerd. En die opwekking van de warmte díe dan nog nodig is, gebeurt met eenvoudige en beproefde technische installaties met lage onderhouds- en beheerkosten.” Diederick Barendsz: “De kern van het concept is dus simpel: verbruik zo min mogelijk energie in je huis.”
Maximaal isoleren = optimaal ventileren Waar optimaal wordt geïsoleerd, is ventilatie van zeer groot belang. “Uiteraard heb je in zo’n maximaal geïsoleerd huis ook frisse lucht nodig”, stelt Diederick Barendsz terecht: “Op basis van het advies van Piet Mulder van J.E. StorkAir hebben we gekozen voor toepassing van hun warmteterugwinunit. Deze verwarmt de frisse, koude lucht van buiten met de warmte die wordt teruggewonnen uit de afgevoerde binnenlucht. Dit systeem draagt in hoge mate bij aan het welbevinden van de bewoners in het Passiefhuis.” Jo Schaekens: “Het succes van de Passiefhuizen hangt ook af van het gedrag van de toekomstige bewoners. Daarom betrekken we hen bij alle fasen van dit project.” Monitoren van resultaat Met alle partijen, dus BAM Woningbouw, de bewoners en de leveranciers zoals J.E. StorkAir gaat ZO Wonen vijf jaar lang monitoren wat het energieverbruik is.
Diederick Barendsz (l) en Jo Schaekens
Projectmanager Guus Coumans van BAM Woningbouw Weert:
“BAM Woningbouw heeft uitgebreide ervaring met deze duurzame bouwtechniek” Namens BAM Woningbouw Weert is Guus Coumans verantwoordelijk voor de bouw van de acht Passiefhuizen: “Cruciaal in het concept is het vasthouden van ‘passief’ verkregen warmte van de zon, van apparatuur en menselijke aanwezigheid in het huis. Hierdoor ontstaat een constant binnenklimaat waarin nauwelijks hoeft te worden bijverwarmd. Door uitstekende isolatie wordt het Passiefhuis niet koud en is de warmtevraag heel laag. De ketel staat in principe uit, maar biedt als het nodig mocht zijn net wat extra comfort.” Overigens zijn dit
niet de eerste Passiefhuizen die BAM Woningbouw op zal leveren: We hebben met het Passief-concept uitgebreide ervaring met bijvoorbeeld de nieuwbouw van 103 Passiefhuizen in Almere, ook met J.E. StorkAir, 14 monumentale panden in Rotterdam en de nieuwbouw van 54 appartementen in Enschede.”
www.jestorkair.nl
100892-01 Sittard_235x335.indd 1
10-11-2010 10:05:27
pagina 7.qxp:Basis stramien EPC
01-12-2010
15:58
Pagina 3
Leergang
Animo cursussen Passief Bouwen groeit
Nieuwe cursus Passief Bouwen rekenen met PHPP-NL Dat het onderwerp ‘passief bouwen’ leeft is onder andere te merken aan de groeiende interesse voor de cursussen over het onderwerp. Na twee cursussen Passief Bouwen, waaraan ruim 30 deelnemers vanuit verschillende bouw- en installatiedisciplines deelgenomen hebben, is ook de eerste cursus Passief Bouwen rekenen met de PHPP-NL onlangs uitgevoerd.
De nieuwe cursus Passief Bouwen rekenen met de PHPP-NL richt zich op het verwerken van de bouw- en installatieparameters binnen PHPP-NL, wat dé manier is om zeker te zijn of de gewenste doelstellingen behaald worden. De PHPP-NL is gebaseerd op de internationale praktijknorm, met vertalingen naar specifieke Nederlandse eisen en het ontwerpinstrument voor projecten voor passief bouwen. In de hands-
on cursus wordt de werking toegelicht aan de hand van concrete projectvoorbeelden. Hierbij wordt naast de werking vooral gekeken naar de aanpak in projecten. De klantvraag wordt vertaald naar een projectuitwerking met als doel comfort en energiedoelstellingen te realiseren. De cursus is met name bedoeld voor adviesbureaus (bouw, installatie en energie), architecten-
bureaus, installateurs en bouwbedrijven die hun eigen EPC of passief bouwen berekeningen uitvoeren. Begin maart 2011 staan de nieuwe cursussen gepland voor zowel Passief Bouwen (8 dagdelen) als Passief Bouwen rekenen met de PHPP-NL (2 dagdelen). Meer informatie is te vinden op www.kenteq.nl. •
Incompany cursus verbindt kennis met praktijk De Groot Vroomshoop bedient verschillende marktsegmenten in de bouw, van geprefabriceerde daken, gevels en houtskelet- bouw, permanente en semi-permanente huisvesting tot houtconstructies. In samenwerking met Kenteq en de Stichting PassiefBouwen.nl is een cursus ontwikkeld waarbij zowel de kennis als praktische toepasbaarheid van passief bouwen centraal staan. Bert Brinks, manager productontwikkeling en kwaliteit, vertelt waarom De Groot Vroomshoop deze cursus aanbiedt. ‘Wij zijn al geruime tijd bezig
Special Passief Bouwen 2011
met duurzaamheid, energiearme concepten en passief bouwen. We merkten dat de deskundigheid in Nederland over passief bouwen nog gering is, evenals de praktijkervaring. Op dit moment werken we aan een groot houtskeletbouwproject met 210 woningen waarvan 80 z.g. passiefhuis woningen. We vonden dit een goed moment om de ontwikkelde en nieuw opgedane kennis toe te passen in de praktijk.’ Alle medewerkers van De Groot Vroomshoop die met huidige en toekomstige passiefhuis projecten aan de slag gaan wor-
den betrokken bij de training. ‘De eisen die bij passief bouwen worden gesteld zijn hoog. Deze eisen zullen we niet voor al onze werkzaamheden hoeven in te zetten, maar de manier van denken en de techniek erachter zijn breed toepasbaar voor al onze producten.’ Het enthousiasme van de medewerkers om deel te nemen aan de training is groot. ‘We merken dat er een domino-effect optreedt. We zijn met een klein groepje begonnen, maar nu deze mensen zien dat passief bouwen werkt, wordt het kringetje steeds groter.’
7
30-11-2010
11:33
Pagina 2
Utrecht
Actief werken aan Passief bouwen!
Sophialaan 1a Postbus 40217 3504 AA Utrecht T (030) 241 34 27 F (030) 241 02 66
Energieadvies – Kwaliteitscontroles - Meten luchtdichtheid & Infra Rood
Zwolle Dr. Van Lookeren Campagneweg 16 Postbus 40147 8004 DC Zwolle T (038) 467 00 30 F (038) 467 00 40
Wilt u ook actief aan de slag met Passief Bouwen? Dan is een goed advies het halve werk. Adviesburo Nieman is als ĂŠĂŠn van de experts betrokken bij de ontwikkeling van het Passief Bouwen keurmerk en heeft al veel ervaring opgedaan met het adviseren van gebouwen volgens het PHPP-model. Maar daar blijft het niet bij. Detailontwikkeling en controle van de kwaliteit tijdens de realisatie is minstens zo belangrijk. Daarnaast kan Adviesburo Nieman de prestaties in de praktijk meten met een blowerdoortest en thermograďŹ sch onderzoek.
Rijswijk Nassaukade 1 Postbus 1757 2280 DT Rijswijk T (070) 340 17 20 F (070) 340 17 37
Kortom: wij kunnen een advies verzorgen dat geheel voldoet aan het Passief Bouwen keur.
Eindhoven
Een bredere benadering van uw concept is ook mogelijk. Denk hierbij aan toepassing van BREEAM-NL, GREENCALC of het opstellen van GPR berekeningen.
Verdunplein 17 Postbus 1385 5602 BJ Eindhoven T (040) 264 58 20 F (040) 264 58 21
GeĂŻnteresseerd? Neem dan contact met ons op; wij zijn u graag van dienst!
info@nieman.nl www.nieman.nl Adviesburo Nieman is lid van de wetenschappelijke raad van de Stichting Passief Bouwen en participant van de Dutch Green Building Council.
Een Passiefhuis kan niet zonder het:
www.nieman.nl
P08:Basis stramien EPC
Passiefkozijn
OOm m een een goed goed passiefhuis pas siefhuis te te bouwen bouwen is is het het belangrijk belangrijk om om zorg zorg te te dragen dragen voor voor een een optimale o p t im a l e bbuitenschil. uitenschil. IInn ddee bbuitenschil uitenschil ddienen ienen ggeen een kkoudebruggen oudebrug gen ttee zzitten it ten ooff eeen en ssterke terke ttemperatuurs emperatuur s aafname fname bbijij ddee iinbouw nbouw vvan an ddee kkozijnen. ozijnen. Het Het ontwikkelde ont wikkelde PPassiefkozijn as siefkozijn heeft heef t de de juiste juiste eigene ig e n sschappen chappen oom m de de ggevel evel ooptimaal ptimaal te te isoleren. i s ole r e n . EEen en PPassiefhuis as siefhuis dient dient te te voldoen voldoen aan aan de de eisen eisen van van het het bouwbesluit bouwbesluit hiervoor hier voor dienen dienen te te kozijnen k o z ijn e n ttee voldoen voldoen aan aan de de inbraakwerendheid, inbraak werendheid, wind wind en en waterdichtheid, waterdichtheid, vorm vorm en en stijfheid stijfheid en en duurzaamd u ur z a a m hheid eid omschreven omschreven in in het het bbouwbesluit. ouwbesluit. BBijij ddee kkeuze euze vvan an hhet et PPassiefkozijn as siefkozijn hhoeft oef t u zzich ich ggeen e en zzorgen orgen te te maken maken dat dat u Passiefhuis Pas siefhuis niet niet voldoet voldoet aan aan het het bouwbesluit. b o u w b e s l ui t .
HHet et PPa Passiefkozijn! assiefkozijn ! EEen en passend ppaassend antwoord an t wo or d Hett Pa He Passiefkozijn ssieefkozijn he heeft ef t de d vvolgende olgende kenmerken: kenmerkken : s 55WINDOW ) 7 M + 5WINDOW INBOUW ) WINDOW ) 7 M + 5WINDOW INBOUW ) 0,85 0,85 W/m2.K. W/m2.K . (draaikiepraam) (draa a ikiepr praa a m m)) s ""EREKEND VOLGENS DE %. )3/ .%. AFMETING X M EREKEND VOLGENS DE %. )3/ .%. AFMETING X M s %%EN JUISTE BINNENTEMPERATUUR EN JUISTE BINNENTEMPERATUUR s ,,UCHTDICHTHEID VAN PASCAL .%. UCHTDICHTHEID VAN PASCAL .%. s ))NBRAAKWERENDHEID WEERSTANDKLASSE .%. NBRAAK WERENDHEID WEER STANDKLAS SE .%. s ++/-/ !TTEST MET 0RODUCT #ERTIlCAAT /-/ !T TEST MET 0RODUCT #ER TIlCAAT s JAAR VERZEKERDE 3'4 GARANTIE JAAR LUCHTDICHTHEIDSGARANTIE JAAR VERZEKERDE 3'4 GARANTIE JAAR LUCHTDICHTHEIDSGARANTIE
8
www.passiefkozijn.nl www w.passiefkozijn.nl o Timmerfabriek Overbeek s 0OSTBUS s !" (AAKSBERGEN s 4
Special Passief Bouwen 2011
09-09:Basis stramien EPC
02-12-2010
14:45
Pagina 3
Projecten
Vier in 2010 afgeronde passiefprojecten
Genomineerden PassiefBouwen Award 2010 Op maandag 7 februari 2011 wordt tijdens de Bouwbeurs in Utrecht de winnaar van de PassiefBouwen Award 2010 bekendgemaakt. Hiervoor komen passieve projecten in aanmerking, die in de loop van 2010 zijn afgebouwd en op basis daarvan het keurmerk PassiefBouwen Keur hebben verkregen.
Wieringen
Ekolodge
Roosendaal
De Kroeven 505
Betreft Bijzonder
Betreft Bijzonder
Opdrachtgever Aannemer Adviseur 2nd opinion
Nieuwbouw, 1 woning Ecologde is de eerste passiefgebouwde recreatiebestemming en onderdeel van een Waddenfondsproject met 2,5 hectare natuurontwikkeling en tuinwallen. Provincie Noord-Holland, Waddenfonds Van Keulen Bouw Trecodome Invent Advies
Renovatie, 134 woningen De spouwmuur is deels gestript en vervangen door prefab houtsleketbouwgevels en er is een nieuw prefab dak inclusief zonne-collectoren. Woningcorporatie Aramis AlleeWonen De Architectenwerkgroep Tilburg Trecodome
Roosendaal
De Kroeven 506
Middelburg
Wonen-Werken Lombardstraat
Betreft Bijzonder
renovatie, 112 woningen De buitengevel is voorzien van buitengevelisolatie over de bestaande spouwmuur. Er is een nieuw prefab dak. Woningcorporatie Aramis AlleeWonen Franke Architekten Morhenne (D)
Betreft Bijzonder Opdrachtgever
Restauratie, 1 woning Voormalig Latijns schoolgebouw uit de 14e eeuw Particulieren Ben Westenburger en Corina Schoonen Rothuizen van Doorn ‘t Hooft Architecten (RDH) Trecodome Adviesburo Nieman
Opdrachtgever Architect Adviseur
Special Passief Bouwen 2011
Opdrachtgever Architect Adviseur
Architect Adviseur 2nd opinion
9
P10:Basis stramien EPC
30-11-2010
11:34
Pagina 2
SCHRIJNWERKERIJ MARTENS LUC
RAMEN EN DEUREN VOOR PASSIEFWONINGEN De enige schrijnwerkerij in de Benelux die volledig in eigen beheer passiefkozijnen en -deuren ontwikkelt en produceert die voldoen aan de eisen van “passiefhuis� bouwen, berekend door de Universiteit van Gent naar Duitse normen. Wij produceren kozijnen op maat voor de klanten en dit zowel volledig in hout als de combinatie hout / aluminium. De plaatsing van de kozijnen en deuren wordt uitgevoerd door ervaren plaatsers. Plaatsing van het glas op de werf wordt professioneel uitgevoerd en grote oppervlakten behoren tot de mogelijkheden.
Ook voor screens, binnen- en buitenafwerking, alu dorpels, rookluiken e.d.m. kan U bij ons terecht. Al het buitenschrijnwerk wordt in eigen atelier geproduceerd en gelakt waardoor wij een optimale controle hebben op kwaliteit en termijn. Alle RAL, NCS kleuren alsook transparanten of combinaties behoren tot de mogelijkheden. Ook worden de ontwerpers en klanten op technisch vlak steeds bijgestaan met detail tekeningen, constructie mogelijkheden en lastenboek beschrijvingen.
www.schrijnwerkerijmartensluc.be 10
Special Passief Bouwen 2011
pagina 11 project uti aanst :Basis stramien EPC
02-12-2010
14:47
Pagina 3
Project & product
Ambitie om ultieme vorm passief bouwen te benaderen
OdyZee School te Goes, eerste passiefschool In Goes verrijst de eerste CO2-neutrale passiefschool van ons land, OdyZee School en College. Het milieuvriendelijke gebouw voorziet in de eigen energiebehoefte. Augustus 2011 wordt het in gebruik genomen. Onlangs kreeg het project het PassiefBouwen Keurmerk.
OdyZee is een instelling voor speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs. Haar nieuwe onderkomen biedt plek aan zo’n 300 leerlingen. Het gebouw heeft een bruto vloeroppervlakte van 2.500 m2 en telt 25 lokalen. ‘Dit is de ultieme vorm van passief bouwen en een gezond binnenklimaat’, meent Chiel Boonstra (Trecodome), adviseur van het project. Twee jaar geleden schreef hij op verzoek van de architect een haalbaarheidsstudie. ‘Het gebouw heeft een goede schil en is luchtdicht. Gekozen is voor een traditioneel betonskelet met daaromheen een houten gevel. Op het dak komen zonnepanelen en -boilers. Er wordt gebruik gemaakt van 3-laags glas, er is buitenzonwering en binnen is een ventilatiesysteem met warmteterugwinning.’ Projectmanager Koert Vahlkamp: ‘Omdat op de school les wordt
gegeven aan autistische kinderen, moet het gebouw prikkelarm zijn. Het behoort tot de UKP NESK projecten (een programma dat haalbaarheidstudies en praktijkprojecten ondersteunt) en voldoet aan het criterium ‘zeer goed’ van de vijf eisen voor Frisse Scholen.’ Hij noemt nog een aantal kenmerken die het in zijn ogen bijzonder maken: ‘Een Rc-waarde van 10, prefab betonnen wanden, akoestische plafonds, volledig daglicht gestuurde HF-verlichting. Enzovoort.’ Opdrachtgever van het project is Emergis, centrum voor geestelijke gezondheidszorg. Het schoolgebouw wordt gehuurd door de gemeente Goes. De architect is RDH Architecten. • www.odyzee.nl www.trecodome.com www.senternovem.nl
Chiel Boonstra
Rc verhogen met dampopen en -dichte bouwfolies Met de komst van een nieuwe EPC-grenswaarde van 0,6 wordt een schil van minstens Rc 5 geadviseerd. Nieuwe dampdichte en dampopen bouwfolies die óók de stralingswarmte kunnen reflecteren bieden oplossingen voor de Rc uitdaging bij renovatie- en nieuwbouw.
Door de traditionele bouwfolie, ter bescherming van constructies, te vervangen door de dampopen of dampdichte reflectiefolies Airflex® en Expert50 pakt men ook de overdracht van stralingswarmte aan. De combinatie van reflecterende bouwfolies met bestaande- of reeds aanwezige isolatiematerialen biedt hogere Rc’s in nieuwbouw én bij renovatie. Een goed voorbeeld hiervan is de combinatie met een PUR dak uit de jaren 70-80. Door Airflex als underlay onder de pannen te plaatsen wordt de levensduur van het kwetsbare dak verlengd en de isolatiewaarde verhoogd. Maar ook voor houtskeletbouw of bijvoorbeeld rieten schroefdaken zijn er innovatieve mogelijkheden. Ongeveer 65% van de totale warmteoverdracht
Special Passief Bouwen 2011
van een woning wordt veroorzaakt door straling. Reden genoeg voor ISSO om ook de eerste reflecterende bouwfolies op te nemen in haar databank voor gecontroleerde kwaliteitsverklaringen. Weerkaatsingvermogen en de levensduur blijken uit onderzoek nogal uiteen te lopen.
Praktische voordelen Naast de hogere Rc’s worden de folies ook enthousiast ontvangen doordat de bestaande constructies kunnen worden behouden en bewoners hierdoor niet hoeven de verhuizen. Verder nemen de folies weinig plaats in beslag, zijn ze zeer licht in gewicht, eenvoudig te snijden en te nieten en hypoallergeen, dus jeuken ze niet. •
11
P12:Basis stramien EPC
02-12-2010
14:26
Pagina 2
Adviseren, ontwikkelen, bouwen, onderhouden en renoveren, óók op
6gX]^iZXiZc HiZYZcWdjl`jcY^\Zc 7hY^_j[Yj[d Ij[Z[dXekmakdZ_][d B^YYZaWjg\ 7gZYV
BEC87H:IJH77J ?D C?::;B8KH= =Zi ZZghiZ eVhh^ZkZ g^_`hbdcjbZci ^c :jgdeV DeaZkZg^c\/ YZXZbWZg '%&% J^igZ^`^c\ CA EVhh^Z[ 7djlZc 8Zgi^ÒXVVi/ YZXZbWZg '%&%
Passiefhuis niveau
E:OP;; I9>EEB LEEH IF;9?77B ED:;HM?@I ?D ABE;J?D=; 9Z ZZghiZ eVhh^ZkZ hX]dda ^c CZYZgaVcY DeaZkZg^c\/ _ja^$ Vj\jhijh '%&& 6VckgVV\ CA EVhh^Z[ 7djlZc 8Zgi^ÒXVVi/ Vj\jhijh '%&& 8H;:; I9>EEB ?D :EC8KH= IlZZYZ eVhh^ZkZ hX]dda ^c CZYZgaVcY DeaZkZg^c\/ Vj\jhijh '%&& 6VckgVV\ CA EVhh^Z[ 7djlZc 8Zgi^ÒXVVi/ Vj\jhijh '%&&
www.bamwoningbouw.nl
8?E87I; J;HD;KP;D =Zi ZZghiZ eVhh^ZkZ deaZ^Y^c\h^chi^ijji Zc `Vciddg ^c CZYZgaVcY DeaZkZg^c\/ bVVgi$ Veg^a '%&& 6VckgVV\ CA d[ 7: EVhh^Z[ 7djlZc 8Zgi^ÒXVVi/ bVVgi '%&& Artist impression: De Architectenwerkgroep Tilburg
102 Passiefwoningen, Roosendaal
8 Passiefwoningen, Geleen
54 Passiefappartementen, Enschede
153 woningen Passiefhuis renovatie, Kerkrade
20 Passiefappartementen, Pijnacker
14 woningen Passiefhuis renovatie, Rotterdam
-EER LEVEN MET MINDER ENERGIE
Adviseur, bouwplanontwikkelaar en realisator van: Passief- en energieneutrale woningen en appartementen.
103 Passiefwoningen, Almere
Energielabel verbetering en Passief Renovaties in de bestaande woningbouw. Exploitatie en woonlasten berekeningen. www.broekcal.nl - info@broekcal.nl
12
Special Passief Bouwen 2011
pagina 13 kozijnen:Basis stramien EPC
30-11-2010
11:42
Pagina 3
Kozijnen
Finstral en Knipping blijven innoveren en doorontwikkelen
Juiste kozijn zorgt voor optimaal woongenot In de openslaande delen van een gebouw komen alle passief bouwen aspecten samen. Finstral Nederland en Knipping Bouwelementen weten als producenten en ontwikkelaars van kozijnen precies hoe nauw dit luistert. Een verslag over het TOP 90 Passiefbouw kozijn en het modulair kozijnsysteem.
Eerder dit jaar introduceerde Finstral Nederland het Top 90 Passiefbouw kozijn, waarover ook in de voorgaande special van Passief Bouwen is bericht. De glasoppervlakken, minimale profielaanzichten en een optimale isolatiewaarde van 0,79 W/m²K van dit kozijn garanderen een lange levensduur en optimaal woongenot.
volledig aan de wensen van de heer Stobbe voldaan worden. De verwachte opleverdatum van het project is eind 2011. Het Top 90 Passiefbouw kozijn is leverbaar in kunststof en een combinatie van kunststof en aluminium.
Nominatie voor modulair kozijn Het Noord-Hollandse familiebedrijf Knipping Bouwelementen levert al meer dan 30 jaar kozijnen, deuren en dakkapellen gemaakt van zowel kunststof als aluminium, het zogenaamde modulair kozijnsysteem.
Dit Passiefbouw kozijn wordt ingezet voor een project van Jaap Stobbe Vormgevers in- en exterieur. De heer Stobbe gaat zijn privéwoning midden in de natuur bouwen. Vanwege deze omgeving is veel lichtinval in de woning gewenst. Daarnaast is het belangrijk dat de draaiende delen van de kozijnen niet te zien zijn en dat door het kleurgebruik de kozijnen ondergeschikt raken aan de hoofdvormen zoals de gevel en het dak. Door toepassing van een Nova-line vleugel (draaideel van de buitenzijde niet zichtbaar) in combinatie met een aluminium klikprofiel op het kunststof kozijnen kan
Special Passief Bouwen 2011
De nieuwste innovatie is het Passiefhuis kozijn met een Uw=0,78, een volledig ‘staalloos’ kozijn met middendichting. Door de verdubbeling van het aantal kamers in de kunststof constructie, glasvezel versterkte profielen, kern isolatie en 3-laags glas garandeert Knipping een tweemaal zo goede isolatiewaarde als reguliere kozijnen. Door toepassing van aluminium schaaldelen kunnen Knipping kozijnen in meerdere vormen en in meer dan 220 RAL-kleuren en speciale historische streekkleuren geleverd worden, vrijwel niet van klassieke of tijdloze houten kozijnen te onderscheiden. De poedercoating is nagenoeg onderhoudsvrij en van een maritieme kwaliteit. Knipping werd met zijn modulaire kozijnopbouw genomineerd voor de Energie Innovatieprijs. Deze prijs wordt jaarlijks toegekend door de vakbeurs Energie aan innovaties op energiegebied die een bijzondere bijdrage leveren aan energiebesparing en vernieuwing. •
13
P14:Basis stramien EPC
01-12-2010
16:18
Pagina 2
Ontvang het
EPG Netwerk Business Magazine kosteloos bij uw DuboRegister abonnement
www.epgnetwerk.nl
15-15:Basis stramien EPC
02-12-2010
14:50
Pagina 3
Projecten
Zeven in 2011 te bouwen passiefprojecten
Gecertificeerden ‘Ontworpen Volgens’ Om in aanmerking te komen voor het certificaat ‘Ontworpen Volgens’, worden onder andere ontwerp, doorsnede, bouwtechnische details, komo-attesten en installaties beoordeeld. Daarnaast worden EPC en PHPP-NL berekeningen gemaakt en volgt er een Bouwbesluittoetsing. Onderstaande projecten hebben dit certificaat in 2010 ontvangen, de projecten worden in de loop van 2011 afgerond.
Velve-Lindenhof Enschede Betreft
nieuwbouw, 70 woningen zie afbeelding rechts, boven
Opdrachtgever Architect Adviseur 2nd opinion
De Woonplaats Beltman Architecten Adviesburo Nieman Trecodome
Groenewoud Tilburg Betreft
renovatie, met prefab houtskeletbouw gevels, waarin installaties zijn geintegreerd en daken over bestaande constructie, 8 woningen zie afbeelding rechts, onder
Opdrachtgever Adviseur 2nd opinion
TBV Wonen Trecodome Adviesburo Nieman
Project
Borne
Betreft
nieuwbouw, 6 woningen
Opdrachtgever Adviseur 2nd opinion Architect
Woonbeheer Borne Invent Advies Adviesburo Nieman Beltman Architecten
Nimmerdor
Grijpskerke
Betreft
nieuwbouw, wooncomplex met voorzieningen
Project
Witmarsum
Betreft
Nieuwbouw, 1 woning
Opdrachtgever Adviseur 2nd opinion Architect
Gemeente Veere, Woonburg en Marsaki Trecodome Adviesburo Nieman Architecten-Alliantie, Goes
Opdrachtgever Adviseur 2nd opinion
Fam. Kuipers-Feenstra Trecodome Adviesburo Nieman
OdyZee
School te Goes
Project
Goor
Betreft
Eerste passieve school nieuwbouw
Betreft
nieuwbouw, 6 woningen
Opdrachtgever Adviseur 2nd opinion Architect
OdyZee School Trecodome Adviesburo Nieman Rothuizen van Doorn ‘t Hooft Architecten (RDH)
Opdrachtgever Aannemer Adviseur 2nd opinion
Viverion Dura Vermeer Bouw Hengelo Adviesburo Nieman Trecodome
Special Passief Bouwen 2011
15
pagina 16-17 isolatie.qxp:Basis stramien EPC
02-12-2010
15:08
Pagina 2
Productpresentantie van vier marktleiders
Isolatieproducenten strijden om het maximale comfort Zowel Rockwool, Isover, Recticel Insulation als Unidek zijn al vele jaren actief om hun productontwikkeling aan te passen aan de eisen van passief bouwen. Dit vertaalt zich in tal van isolerende materialen, toepassingen en concepten. Algemene conclusie die bij alle vier producenten naar voren komt, is dat comfort het belangrijkste uitgangspunt is om de markt optimaal te bedienen.
Rockwool, Isover, Recticel Insulation en Unidek behoren tot de marktleiders binnen de isolatiebranche. Hun producten hebben een overeenkomstig doel, maar zijn uiterst divers.
Rockwool Ook Rockwool levert een van de meest cruciale oplossingen om de klimaatverandering het hoofd te bieden; isolatie die de energie-efficiëntie van gebouwen verbetert. De producten van Rockwool producten presteren duurzaam en zijn vormvast, zakken niet uit en krimpen of schotelen niet. Hierdoor blijft de isolatie altijd perfect aaneengesloten en ontstaan er geen koudebruggen. Zo blijft de isolerende kwaliteit constant hoog gedurende de gehele levensduur van een gebouw. Rockwool isolatie is dan ook uitermate geschikt voor toepassing in energiezuinige bouwconcepten, waar optimale prestatie van de isolatie van groot is.
Het passiefhuis is een innovatief bouwconcept dat zich onderscheidt door de bijzondere combinatie van een goed en aangenaam binnenklimaat - in zomer en winter - en een zeer laag energieverbruik. Zeer goede thermische isolatie en kierdichting worden gecombineerd met gebalanceerde ventilatie met een hoge mate van warmteterugwinning. Het concept is zowel toepasbaar in nieuwbouw als renovatie. Voorbeelden van passiefhuis projecten waar Rockwool isolatie een zeer belangrijk onderdeel van het geheel vormt zijn Sleephelling te Rotterdam en De Kroeven in Roosendaal. Voor meer informatie zie www.rockwool.nl.
Multi-Comfort House De overheid wil vanaf 2020 alle woningen energieneutraal laten bouwen. Isover heeft op basis van de ‘passiefhuis’ methode een concept ontwikkeld dat klaar is voor deze toekomst: het Isover Multi-Comfort House. Het Multi-Comfort House is in de basis gelijk aan het passiefhuis, echter Isover heeft akoestisch comfort als onderdeel toegevoegd. ‘Met de naam Multi-Comfort House wil Isover duidelijk maken dat het naast de efficiënte energieconsumptie ook om een aanzienlijke verbetering van het wooncomfort gaat’, aldus Johan Nijkamp, marketing manager van Isover. In het uitgebreide Isover Multi-Comfort House boek, dat maar liefst 120 bladzijden beslaat, staat stap voor stap beschreven hoe een Multi-Comfort House gebouwd kan worden, van initiatief tot uitvoering. Daarnaast staan er vele passiefhuis details in, zowel voor massieve bouw als voor houtskeletbouwmethoden. Het boek is verkrijgbaar via de website www.multicomfort.nl. Voor architecten zijn het stappenplan en de details zijn ook gratis in pdf- en dwg-formaat te downloaden.
Recticel Insulation In Grijpskerke is projectontwikkelaar Marsaki, in opdracht van woningcorporatie Woonburg, gestart met de bouw van unieke energiezuinige woonzorgappartementen met dorpsvoorzieningen. Dit project heeft het PassiefBouwen Keur ontvangen voor het ontwerp. Bovendien maakt het deel uit van één van de dertien excellente gebieden: innovatieve nieuwbouwprojecten waar
16
Special Passief Bouwen 2011
pagina 16-17 isolatie.qxp:Basis stramien EPC
02-12-2010
15:09
Pagina 3
Isolatie
energiezuinige bouwmethoden op grote schaal worden toegepast. De naam van deze klimaatvriendelijke koop- en huurappartementen is Nimmerdor. Een dorpshuis, een gymzaal, jeugdsociëteit en vier commerciële ruimtes maken tevens deel uit van het project. Het woonzorgcomplex wordt gerealiseerd volgens het keramisch passiefhuis principe. Dit unieke bouwconcept, een samenwerking tussen Recticel Insulation en Wienerberger, combineert de voordelen van een passiefhuis met de duurzaamheid en het comfort van een goed geïsoleerde woning in baksteen. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van keramische binnenmuurstenen en Eurowall spouwisolatie, harde platen in polyurethaan. Dankzij de hoge isolatiewaarde van Eurowall spouwisolatie kan relatief eenvoudig worden voldaan aan de passiefhuisstandaard. Bovendien kunnen deze isolatieplaten snel en efficiënt geplaatst worden. Alle isolatie van
Special Passief Bouwen 2011
Recticel Insulation heeft overigens een gecertificeerd Keymark kwaliteitslabel, een extra waarborg voor de kwaliteit ervan. Een andere verbetering betreft het woon- en leefcomfort. De Porotherm keramische binnenmuursteen neemt de warmte langzaam in zich op en geeft deze ook langzaam weer vrij. Dit betekent dat de steen fungeert als een natuurlijke thermostaat en steeds voor een aangename binnentemperatuur zorgt, zonder grote schommelingen. In de zomer blijft hierdoor de woning ook koeler. Meer informatie volgt op www.keramischpassief.nl.
Unidek ademt dit principe al uit sinds de start van het bedrijf in 1969. Alle producten zijn gericht op het combineren van comfort en isolatie. Unidek is jaren terug begonnen onder het motto ‘Isoleren en bouwen ineen’. Nu is de stap gezet naar het combineren van stap 1 en 2 van de Trias Energetica. Het Unidek dak als drager van technologie en comfort. Met de Unidek SolarTherm, een Aero sandwichelement met geïntegreerde zonnecollector, wordt daarmee de daad bij het woord gevoegd. Deze zonnecollector is het resultaat van een unieke samenwerking tussen Unidek en Nefit.
Dak- en gevelisolatie én comfort Er is veel aandacht voor energiebesparing waarbij het concept uit gaat van ‘Trias Energetica’. Eerst de warmtevraag beperken, daarna de overblijvende vraag invullen met zo duurzaam mogelijk opgewekte energie en tenslotte dit zo efficiënt mogelijk uitvoeren.
Unidek biedt oplossingen met sandwich dak- en gevelelementen. Via het nieuwe Aero-concept wordt slim en efficiënt geconstrueerd met minder hout, waarbij toch betere overspanningen worden gerealiseerd. De hoge isolatiewaarden bieden grote kansen om woningen en gebouwen op passief bouwen-niveau te realiseren. •
17
P18:Basis stramien EPC
30-11-2010
11:36
Pagina 2
Groene toekomst? Start in maart 2011 met de cursus Passief Bouwen of Passief Bouwen rekenen met de PPHP-NL Kijk op www.kenteq.nl > bedrijven > cursussen of bel (035) 750 42 42
P A S S I E F
M E T
P A S S I E !
Veel is onzeker over de toekomstige richting van de bouw. Waar echter LGCK?LB ??L RUĆƒ DCJR GQ B?R UMLGLECL CCL QRCCBQ EPMRCPC @Ćƒ BP?EC moeten gaan leveren aan zowel energiebesparing als energieMNUCIIGLE .PMBSAR MLRUGIICJGLE @Ćƒ 3LGBCI GQ B??PMN ECDMASQR #L L?RSSPJĆƒ I MN TCPBCPE??LBC MLRXMPEGLE BMMP QJGKKC MNJMQQGLECL te bedenken, waarin constructieve, energiebesparende en energieMNUCIICLBC CGECLQAF?NNCL XĆƒ L ECĂ’LRCEPCCPB.
5NNQADDKCDM U@M CD 4MHCDJ AŨ CQ@FD HM CD O@RRHDE GTHR FDANTVRBGHK VLOER Solidek HL
GEVEL EPS-GI 032 Platinum
HELLEND DAK Unidek Aero 240/9.0
PLAT DAK Unidek Aero 9.0 PD
ENERGIE Unidek SolarTherm
EPS vloerisolatieplaat met haaklas LNFDKĹž J S L 1B
ATHSDMFDUDKHRNK@SHD S L 1B
BNMRSQTBSHDE HRNKDQDMC element voor het hellende dak
BNMRSQTBSHDE HRNKDQDMC element met geĂŻntegreerde dampremmende laag voor het platte dak
4MHCDJ DQN R@MCVHBG element met geĂŻnteFQDDQCD YNMMDBNKKDBSNQ
www.unidek.nl 18
Special Passief Bouwen 2011
pagina 19 adv VDM:Basis stramien EPC
01-12-2010
15:56
Pagina 3
Advertorial
Snelle transformatie van ‘gewone’ woningen naar passief woningen
VDM geeft bewoners Roosendaal ‘nieuwe jas’ In Roosendaal worden in korte tijd 134 bestaande woningen omgebouwd tot passiefhuizen. Prefabricage is het sleutelwoord bij dit project, dat wordt uitgevoerd door VDM Woningen. Bewoners kunnen tijdens de transformatie gewoon in hun huis blijven wonen.
Afgelopen februari is in Roosendaal project De Kroeven 505 van start gegaan. ‘Dat is zeer kort’, vult Rob van der Hoek, Manager Renovatie bij VDM Woningen aan. ‘Het bijzondere is dat de woningelementen niet op de locatie zelf maar al in de fabriek worden vervaardigd. Er is dus nauwelijks opslag nodig op de bouw.’
Thermische schil Van der Hoek: ‘De 134 woningen, met een zogeheten G-label, worden in een bewoonde situatie getransformeerd naar A++ label. Het buitenblad wordt eenvoudig verwijderd en in plaats daarvan komt een nieuwe thermische schil.’ VDM prefabriceert, engineert en assembleert alles zelf. In haar fabriek worden met behulp van geautomatiseerde banen dak- en gevelelementen gemaakt, voorzien van passiefkozijnen en glas. De bouwer werkt volgens het principe van justin-time delivery. Oftewel: dagelijks wordt precies aangeleverd wat die dag kan worden verwerkt. Vier keer per week rijden vrachtwagens met complete gevels en daken vanuit de fabriek van VDM in het Friese Drogeham, naar West-Brabant.
Logistiek geen hindernis Een buitenstaander zal zich wellicht afvragen hoe het zit met het transport; de afstand DrogehamRoosendaal bedraagt ruim 250 kilometer. Volgens Van der Hoek maakt dit niet uit. ‘Kwaliteit onderscheidt’, stelt hij. ‘Dan vormt logistiek geen hindernis. De extra transportkosten zijn marginaal
en wegen niet op tegen het voordeel van prefab. We hebben in dezelfde plaats al eerder, in 2007, op basis van houtsysteembouw passiefhuizen gebouwd. Met succes.’
Blowerdoortests De bewoners hoeven tijdens de renovatie slechts één dag hun huis uit. Hiervoor zijn speciale verblijven ingericht, van waaruit men alles kan volgen. Om half vier ’s middags is een woning weer wind- en luchtdicht. De dag erna volgt de afwerking. Er vinden controles en metingen plaats, waaronder blowerdoortests. Van der Hoek legt uit wat dit zijn: ‘Je zet woningen als het ware ‘op druk’ en meet dan of er lekken zijn. Het is te vergelijken met een thermosfles: de dop moet goed worden aangedraaid, anders werkt hij niet.’ De uitkomsten van de tests zijn overeenkomstig de norm voor passief bouwen. De aanpassing van hun huizen kost de Roosendalers niets. Gemiddeld besparen ze 65 euro per maand op de energiekosten, de woningcorporatie verhoogt de huur met hetzelfde bedrag. Van der Hoek benadrukt dat de bewoners er in comfort op vooruitgaan. ‘Ze hebben een gerieflijk binnenklimaat zonder enige vorm van tocht. De reacties zijn over het algemeen positief, wel merk je dat mensen moeten wennen. Maar dat is logisch. Ze trekken ineens een volledig nieuwe jas aan, die ook nog eens een goed sluitende rits heeft.’ Eind 2010/begin 2011 moet het project klaar zijn, het PassiefBouwen Keur is reeds aangevraagd. •
Over VDM VDM Woningen bouwt sinds 1880 energiezuinige woningen. Jaarlijks realiseert het Friese familiebedrijf, met vestigingen in Almere, Drachten, Drogeham en Zwaag, zo’n 300 huizen volgens een zelfontwikkeld bouwsysteem. Het casco van een VDMwoning bestaat uit geprefabriceerde onderdelen met een houten basis. Alle casco’s worden in de eigen fabriek in Drogeham vervaardigd. De bouwmethode is milieuen omgevingsvriendelijik. Bij VDM werken 170 mensen. VDM Woningen B.V. Postbus 305, 9200 AH Drachten tel. (0512) 571234, fax (0512) 571225 info@vdm.nl, www.vdm.nl
20-21 architecten.qxp:Basis stramien EPC
30-11-2010
14:41
Pagina 2
Architect
Aan tafel met vier gerenommeerde architectenbureaus
Architect schetst passief toekomstbeeld Of het nu gaat om bestaande bouw, nieuwbouw, restauratie of renovatie, voor de start van elk project is visie en richting nodig. Architectenbureaus vormen hierbij een belangrijke schakel. Zij zien volop kansen om hun visie en de praktijk van passief bouwen met elkaar te verbinden. Hieronder bieden vier architectenbureaus een kijkje in hun gedachtengoed.
De eerste stappen in passief bouwen zijn gezet. Opdrachtgevers, producenten en uitvoerende partners zitten echter niet stil, zowel de wensen als de mogelijkheden blijven zich ontwikkelen. Architectenbureaus moeten al deze belangen verenigen in de start van een project. Hoe kijken ze daar tegenaan?
Mensen en omgeving verbinden FARO Architecten wil met haar ontwerpen betrokkenheid creëren van zowel de opdrachtgever als de gebruikers, de mensen verbinden met elkaar en hun omgeving. Een omgeving die betekenis heeft, krijgt en behoudt zodat de mensen goed voor die omgeving zullen zorgen. Passief bouwen past precies in deze visie en wij zullen ons daar altijd hard voor maken bij de start van het project. Na de bouw van het Passief huis Steigereiland 2.0 hebben we niet stil gezeten. We hebben samen met VDM een passieve cataloguswoning ontworpen en in Ede komt een heel veld met passieve woningen. In Middenmeer werken we momenteel aan 18 energiezuinige woningen en een vrijstaande energieneutrale woningen met in de gevel twee geïntegreerde windmolens. •
20
Ook eigen ambitie ontplooit De Architectenwerkgroep Tilburg (DAT) heeft een jarenlange traditie in de ontwikkeling van duurzaamheidprincipes in relatie tot sociale woningbouw. De ontwikkeling van het passiefhuis-principe is daar recent aan toegevoegd. Het ondersteunt ons in onze persoonlijke ambitie om verantwoord en CO2neutraal te kunnen bouwen. Met name in het project ‘De Kroeven 505’ in Roosendaal zijn interessante renovatiedetails ontwikkeld en is een enorm resultaat bereikt op het reduceren van de energiekosten. Reden genoeg om het passiefhuis-principe verder door te ontwikkelen met als interessante ontwerpvraag: in hoeverre leiden de passiefhuis-principes ook tot nieuwe architectonische middelen en expressie? •
Brede ontwikkeling door kennisdeling
Bestaande bouw biedt volop kansen
Ieder bedrijf wil zich onderscheiden in de markt. Eén van de manier om dit te doen is door een koplopersrol aan te nemen. RDH Architecten Stedenbouwkundigen houdt zich al geruime tijd bezig met duurzaam bouwen. Minder in de zin van particuliere woningbouw, maar des te meer op het gebied van restauraties en utiliteitsgebouwen als scholen, zorggebouwen en kantoren. Ben Westenburger, architect bij RDH: ‘Het passief bouwen-principe houdt rekening met de toekomst, dit sluit perfect aan bij de visie van RDH. We zijn op dit moment bezig met het ‘passief maken’ van twee scholen en een opleidingsinstituut, unieke projecten in Nederland. De technieken en ervaringen die wij opdeden in andere projecten kunnen nu worden toegepast. Op deze manier werken we samen met onze uitvoerende partners aan het eigen maken én ontwikkelen van passief bouwen. Passief bouwen is geen trucje, maar een kwestie van kennisdeling’. •
Een gemiddeld gebouw moet 120 jaar mee, een goed gebouw dus nog veel langer. Het overgrote deel van Nederland over 50 jaar staat er al. Villanova Architecten is daarom van mening dat de echte energiebesparing in de bouw moet komen van bestaande gebouwen. Passief renoveren is dé manier om dat aan te pakken: niet meer energie gebruiken dan écht nodig is en dat gebouw dan heel lang laten staan. Zelf duurzame energie opwekken kan een energie-nul label opleveren, maar dat is geen vrijbrief om die energie te verspillen. Een leeg gebouw móet je wel op passief niveau brengen. Een tweede kans krijg je namelijk niet. Het gros van Nederland zal opgeknapt moeten worden in gebruikte staat. •
Special Passief Bouwen 2011
20-21 architecten.qxp:Basis stramien EPC
30-11-2010
14:42
Pagina 3
Binnenklimaat
J.E. StorkAir zet in op passief bouwen
Energie-efficiënt, gezond en comfortabel binnenklimaat ‘Wij willen dé aanbieder zijn van een energie-efficiënt, gezond en comfortabel binnenklimaat’, zegt Hilco Knul, verkoopdirecteur van Zehnder Group Nederland/J.E. StorkAir gevestigd in Zwolle. ‘Vanuit die gedachte ondernemen wij diverse initiatieven om dat te bereiken. In Zwitserland hebben we dat gedaan door medeoprichter te zijn van het label Minergie. In Nederland en Duitsland zetten we ons in voor het passief bouwen.’
De rol die J.E. StorkAir voor zichzelf ziet weggelegd is hoofdzakelijk het binnenklimaat. ‘We zien steeds meer dat opdrachtgevers vragen om de regie te nemen in het proces. Zeker in Passief Huizen, waar het aankomt op details.’ J.E. StorkAir nam die regierol bijvoorbeeld in opdracht van woningbouwcorporatie Aramis/ Allee Wonen uit Roosendaal. ‘In de wijk De Kroeven 506 werd het energieverbruik van 112 woningen teruggebracht tot het uiterst zuinige niveau van passief bouwen. Door sterker in te zetten op isolatie en kierdichtheid is leefbaarheid en het comfortaspect onvermijdelijk. In het bepalen van een optimaal binnenklimaat is installatietechniek een voorwaarde.’
teem van 2,5 tot 3,5 kW. Mensen in een passief gebouwde woning hebben naast ventilatie immers ook behoefte aan verwarming en warm tapwater.’ Daarvoor is nu een totaaloplossing bedacht: een WTW waarin de warmtepomp is geïntegreerd. ‘Dit systeem is met één knop vanuit de woonkamer te bedienen’, meldt Corba enthousiast. ‘Het unieke systeem werkt bovendien helemaal elektrisch. Je hebt dus geen gasaansluiting nodig in je woning.’
Motto ComfoBox Passief (2,5 / 3,5 kW)
Stappenplan De branche heeft met de Trias Energetica een stappenplan als kapstok, legt Knul uit. ‘Dat wil zeggen dat we ons eerst richten op het reduceren van de energievraag, bijvoorbeeld door het toepassen van isolatie van de schil. Vervolgens wordt gebruik gemaakt van duurzame energiebronnen om aan de overgebleven energievraag te voldoen. Ten slotte zal het verbruik van deze energiebronnen zo efficiënt mogelijk worden benut.’
Ventilatie-installatie De Kroeven 506
Het motto van J.E. StorkAir is: het eindresultaat telt! ‘De after sales spelen daarbij een grote rol, we staan bekend om onze servicegerichtheid.’ Ook de hoge rendementen van de toestellen en de hoge elektro-efficiëntie spelen een belangrijke rol. ‘Die waarden vind je terug op de Passief Huis Certificaten op onze toestellen. We zijn op dit moment de enige in Nederland met zo’n certificaat en daar zijn we heel trots op.’ J.E. StorkAir is opgericht in 1937. Sinds 2002 maakt het bedrijf onderdeel uit van de Zwitserse Zehnder Group. Duurzaamheid staat bij J.E. StorkAir hoog in het vaandel. Het bedrijf is ISO 14001 gecertificeerd. •
Knul ziet voor J.E. StorkAir duidelijk een taak in de eerste stap van de Trias Energetica. ‘Daar hebben wij een oplossing voor: een warmteterugwin ventilatie-unit (WTW). Wij maken als het ware een gat in de schil, maar we zien dat door de WTW toch als een isolerende maatregel.’
95 procent rendement Jerôme Corba, technisch adviseur woningbouw bij J.E. StorkAir geeft uitleg: ‘We onttrekken met de WTW nog steeds warmte uit de woning, maar dat doen we minimaal. De WTW zorgt er voor dat er maar heel weinig energie verloren gaat en het comfort wordt verhoogd. We zitten nu op 95 procent rendement.’ Naast de WTW ventilatie-unit brengt J.E. StorkAir sinds een aantal jaar een bijbehorend luchtverdeelsysteem op de markt. ‘Daardoor kun je veel efficiënter de lucht verdelen in de woning en dat verbetert de kwaliteit enorm.’ J.E. StorkAir bedenkt én ontwikkelt de installaties zelf. ‘En binnenkort - eind dit jaar, begin volgend jaar zullen we hier een duurzame oplossing aan koppelen in de vorm van een warmtepompsys-
Special Passief Bouwen 2011
Een van de woningen in de Roosendaalse wijk De Kroeven 506
21
P22:Basis stramien EPC
29-11-2010
12:59
Pagina 2
Het Passiefhuis
Project: Proje ect: Renovatie “De Kroeven” Krroeven” te Roosendaal Roosendaaal op Passiefhuisniveau. Passiefhuisniveaau.
Energie e is niet eindeloos voorhanden. Daarnaast stevig voor.. Daar naaast betaalt u er st evig voor oplossing nieuwe standaard: passief D oplo De lossing i en dé nieuw i we standaar t d d: d pass sief i f ANTVDM #D FDBDQSHÖBDDQCD ATHSDMFDUDKHRNK@SHD ANTVD DM #D FDBDQSHÖBDDQQCD ATHSDMFDUDKHRNK@SHD RXRSDLDM U@M 2SN JTMMDM DDM ADK@MFQžJD AžCQ@FD RXRSDL DM U@M 2SN JTMMDM M DDM ADK@MFQžJD A AžCQ@FD leveren energieverbruik. rbruik. lever en n aan het verlagen van uw energieve buitengevelisolatie systemen Bouw bewust itengevelisolatie sy b met de bu ystemen van Sto, zowel voor zo owel o wel nieuwbouw als a rrenovatie. enovatie. Sto Isoned bv 0344 62 06 66 info.nl@stoeu.com info.nl@stoeu.co om www.sto.nl www .sto o.nl
pagina 23 middelb.qxp:Basis stramien EPC
01-12-2010
15:54
Pagina 3
Project
Voormalige school Middelburg gerestaureerd tot energetisch duurzaam monument
Eerste Rijksmonument met PassiefBouwen Keur In Middelburg wordt gewerkt aan de renovatie van een voormalige Latijnse school volgens het passief bouwenprincipe. Omdat de school een rijksmonument is, moest goed worden bekeken hoe de vereiste isolatiemaatregelen doorgevoerd konden worden, zonder daarbij een aantal karakteristieke kenmerken van het monument te veranderen. Het is voor het eerst in Nederland dat een monument volgens de principes van passief bouwen wordt gerestaureerd. De functie van de voormalige school is hierbij gewijzigd naar een woon-werkgebouw. Bij nieuw- of bestaande bouw kan normaal gesproken rekening worden gehouden met de strenge eisen die aan passief bouwen worden gesteld, maar bij een monument is dat wel even anders. De initiatiefnemers tot de renovatie zijn Ben Westenburger en Corina Schoonen. Westenburger is werkzaam bij Rothuizen van Doorn ’t Hooft Architecten en Stedenbouwkundigen en maakte zelf het ontwerp voor de renovatie. Een dubbelrol dus. ‘Je zou monumenten duurzaam kunnen noemen, omdat ze al zo lang bestaan. Maar als je dit vanuit het perspectief van energie gaat bekijken, is er vaak veel te verbeteren. We willen met dit project graag een voorbeeld stellen voor de rest van Nederland, een soort van richting aangeven.’ Vanwege het pionierende karakter van de renovatie, werd het project in een aantal fasen uitgevoerd. Fase 1 betrof het sloopwerk, het afgraven van de vloer en het leggen van de betonvloer.
Special Passief Bouwen 2011
Fase 2 omvatte de werkzaamheden aan het casco, fase 3 de afwerking van de vloer en de installaties en fase 4 de bouwkundige afbouw. Fase 5, tot slot, betreft de interieurbouw. Westenburger: ‘We kwamen op het punt dat er een tweede blowerdoortest moest worden uitgevoerd. Deze moest aantonen dat het gebouw daadwerkelijk luchtdicht is en in aanmerking komt voor het felbegeerde PassiefBouwen Keur. Bij de eerste test kwamen er een aantal ‘lekken’ naar voren, maar deze waren gelukkig eenvoudig te verhelpen.’ Op 8 december 2010 is het keurmerk PassiefBouwen Keur aan dit project uitgereikt.
Door een goed doordacht restauratieontwerp, georiënteerd op de zon en uitgevoerd met veel aandacht voor isolatie en kierdichting, kan warmte nauwelijks weg uit het gebouw. Hierdoor is er nog maar weinig energie nodig om in de winter de woning op temperatuur te houden. In de zomer garanderen de isolatie, de aanwezigheid van bouwmassa, zonwering en nachtventilatie voor een comfortabel binnenklimaat. Voor aanvullende verwarming en koeling is vanwege de hoge ruimtes (4,5 meter), gekozen voor een vloerstralingssysteem. Voor het energiegebruik dat aanvullend nodig is wordt gebruik gemaakt van warmte- en koudeopslag in de bodem, panelen die elektriciteit opwekken en zonneboilers. ‘Het meest bijzondere aan dit project vinden wij toch wel dat alle principes van passief bouwen worden toegepast in één gebouw. Zowel de binnen- als buitenkant is geïsoleerd, er zijn prefab én originele elementen gebruikt en warm- en kouddakconstructies toegepast. De voorbeelden zijn legio. We hebben er heel veel energie ingestopt en tot de inrichting zal dat zo blijven. Maar als het goed is kan deze energie er straks niet meer uit, waardoor wij er een heel warm gevoel aan overhouden. En hopelijk zijn we hiermee een inspiratiebron voor anderen.’ •
23
pagina 24-25 bam weber.qxp:Basis stramien EPC
01-12-2010
15:42
Pagina 2
Woningbouw
Redeneren vanuit woonlasten, milieuaspect is bij aanvang secundair
‘Voordelen passief bouwen moeten beter zichtbaar zijn’ BAM Woningbouw houdt zich al geruime tijd bezig met duurzaamheid, zowel op het gebied van bestaande bouw als nieuwbouw. Bijna drie jaar geleden is met de Stichting Natuur & Milieu een convenant opgesteld waarin onder andere de ambitie is vastgelegd om het aantal passiefhuizen in zowel de nieuwbouw als de bestaande woningvoorraad de komende jaren flink te laten stijgen. Inmiddels zijn er tal van projecten conform het passief bouwen-principe afgerond.
Twee afgeronde passiefprojecten waar BAM bij betrokken was, zijn Scheephelling in Rotterdam en 103 passiefwoningen in Almere. Half november 2010 liet BAM Woningbouw opnieuw van zich horen. Ze zijn geselecteerd door woonmaatschappij Hestia Groep Kerkrade om 153 passiefhuizen te realiseren. Hierbij gaat het om een renovatieproject. Een mooi resultaat, waar achter de schermen hard aan is gewerkt. BAM Woningbouw heeft zelfs een aparte businessunit opgezet, waar in samenwerking met de regio’s, constant wordt gewerkt aan conceptmatig renoveren. Statutair directeur Mario Broos vertelt hoe BAM Woningbouw tegen passief bouwen aankijkt. ‘Passief bouwen kun je op veel verschillende manieren benaderen. Voor ons staat echter het verlagen van de woonlasten van de woonconsumenten centraal, met het reduceren van de CO2-uitstoot als belangrijke ‘bijvangst’. Want laten we eerlijk zijn, hoe belangrijk het milieuaspect van passief bouwen ook is, de consument denkt toch voornamelijk vanuit de portemonnee. Je zult als bouwkolom ook vanuit de woonlasten moeten redeneren. Dit houdt ons scherp en geeft de consument uiteindelijk het gewenste resultaat. Voor onze klanten, wooncorporaties en projectontwikkelaars en gemeenten, is passief bouwen een belangrijk middel om hun doelstellingen ten aanzien van het verlagen van de CO2-uitstoot te realiseren.’
Helaas moet Broos erkennen dat er in Nederland nog relatief weinig passiefhuisprojecten opgestart worden. ‘Dat is natuurlijk jammer, want ieder passief bouwen project zorgt voor proces- en productinnovaties en efficiëntere oplossingen. De omslag kan op een behoorlijk aantal vlakken worden gestimuleerd. Passief bouwen is nu nog duurder, maar door passief te bouwen ontstaan er mogelijkheden om door middel van groenfondsen of andere vormen van groenfinanciering de financieringslasten fors te verlagen. De opdrachtgever moet gestimuleerd worden om zich in de mogelijkheden te verdiepen. Het is daarom belangrijk dat zowel de overheid als de bouwkolom blijven werken aan het zichtbaar maken van de voordelen van passief bouwen.’ Uit eigen ervaring merkt Broos dat veel wooncorporaties steeds vaker nadenken over het verduurzamen van hun huidige woningen. Hij denkt dan ook dat de focus bij de corporaties de komende jaren verschuift van investeren in nieuwbouw naar het verduurzamen van de bestaande woningvoorraaden. En passief bouwen krijgt daarin een steeds prominentere rol. ‘Passief bouwen is niet alleen weggelegd voor de zogenaamde koplopers, maar moet vanuit de gehele maatschappij als gewenst en realiseerbaar worden ervaren. Op die manier zullen innovaties leiden tot verbetering van passief bouwen als totaalconcept maar ook andersom. •
Het project Sleephelling aan de Rotterdamse Sleephellingstraat bestond uit de renovatie van 9 historische panden tot 14 passiefhuizen. In de voorgaande uitgave van Passief Bouwen is uitgebreid aandacht besteed aan dit project. Er is gerenoveerd volgens het principe van ‘doos-in-woning’, met een zeer goede isolatie en ventilatie. Deze renovatiemethode toont aan dat zeer energiezuinig renoveren in allerlei situaties mogelijk is. Als eerste in Nederland heeft dit renovatieproject in 2009 het keurmerk PassiefBouwen Keur van de Stichting PassiefBouwen.nl ontvangen.
24
Special Passief Bouwen 2011
pagina 24-25 bam weber.qxp:Basis stramien EPC
02-12-2010
14:55
Pagina 3
Gevelisolatie
Tal van mogelijkheden tot afwerking buitengevelisolatie
Artistieke ontwerpvrijheid door fraaie buitengevelisolatie Architecten beginnen de mogelijkheden van buitengevelisolatie steeds meer te benutten, vooral nu ook steeds zwaardere en gevarieerdere afwerkingen aangebracht kunnen worden. ‘Een vooruitgang op technisch gebied, maar zeker zo mooi voor de designmogelijkheden,’ aldus Marco Vonk van Weber Beamix. Tot voor kort bestond buitengevelisolatie vrijwel uitsluitend uit EPS-platen die werden afgewerkt met stuc. ‘Dat zag en ziet er prima uit, maar beperkt je wel in ontwerpmogelijkheden’.
Marco Vonk, marketingmanager van Weber Beamix: ‘In Nederland is de bakstenengevel nog steeds gezichtsbepalend. Het smaakvol integreren van buitengevelisolatie bij nieuwbouw en renovatie was dan ook meestal geen eenvoudige zaak. Want hoewel de EPS-platen op isolatiekwaliteiten prima scoren laten ze een afwerking met zwaardere en harde materialen niet toe. Bovendien heb je een hele dikke laag EPS nodig om te voldoen aan de passiefnorm.’
Eindeloze mogelijkheden Met de systemen Strong Therm en Extreme Therm, beide gebaseerd op het principe van XPS isolatieplaten (zie kader), biedt Weber een duurzame oplossing met eindeloze afwerkmogelijkheden. ‘De isolatie-eigenschappen zijn beter, de levensduur is zeer lang en het is druk- en vormvast,’ aldus Yvonne Donkers, productmanager van Weber Beamix. ‘En omdat het materiaal sterk is, kunnen er ook zwaardere afwerkingen tegen aangebracht worden: van (bak)steenstrips tot natuursteen, Cultured Stone of tegels.’ Het gevolg mag duidelijk zijn: met deze buitengevelisolatie kunnen architecten niet alleen gevels ontwerpen met een hoge isolatiewaarde, maar ze hebben tevens alle vrijheid bij het vormgeven van hun visie. De systemen zijn bovendien intensief getest en voorzien van certificaten, waardoor projecten met verzekerde garantie opgeleverd kunnen worden.
De bij Strong Therm en Extreme Therm gebruikte XPS isolatieplaten van Weber Beamix zijn geëxtrudeerd in plaats van geëxpandeerd, zoals de traditionelere EPS-plaat. Als gevolg hiervan is de XPS-plaat niet alleen sterker, maar ook lucht- en vochtdichter. ‘Dit bevordert de isolatiewaarde en de duurzaamheid: de platen verouderen extreem langzaam en behouden gedurende de levensduur van het gebouw bijna de gehele labda-waarde.’
XPS-plaat is duurzamer
Nieuwbouw en renovatie ‘Onze referentieprojecten tonen de vele mogelijkheden op designgebied, voor zowel nieuwbouw- als voor renovatieprojecten’, vertelt Gerard van Rooden, technisch adviseur van Weber Beamix. ‘Neem het Casimir Kazerne Voorterrein in Roermond (waarbij een combinatie van stuc en Cultured Stone afwerking is toegepast) of de Hogeschool Utrecht in Amersfoort waar men voor een afwerking met keramische tegels koos. De renovatie van 120 portiekflats in Voorburg ontving bij de nationale renovatieprijs 2009 zelfs de Duurzaamheidprijs, een prachtige erkenning. Opdrachtgevers kunnen overigens ook om andere redenen dan hogere isolatiewaardes en designvrijheid voor de sterkere variant kiezen. ‘Soms speelt preventie van vandalisme of algemene bescherming een rol, zodat mensen bijvoorbeeld probleemloos hun fiets en brommer tegen de muur kunnen zetten. Ook de variatie in afwegingen is toegenomen.’ •
Special Passief Bouwen 2011
25
P26:Basis stramien EPC
30-11-2010
09:51
Pagina 2
unieke uitvinding: passieve vloerverwarming Sinds die man hier was hoeven ze mij niet meer van de bank te jagen.
Toch prettig dat de beste oplossing ook zo milieuvriendelijk is
Haalt de koude uit de vloer
Thermoskussen zeer hoog gewaardeerd in de EPC en het label Rc=3,80) Handig isolatiemateriaal, mooi schoon, licht en toch zeer sterk.
die stevige Bodemfolie is ook een uitkomst.
Bodemfolie
De meest duurzame oplossing voor de begane grondvloer de warmst mogelijke vloer en een kurkdroge kruipruimte TONZON maakt de vloer nog warmer dan de lucht erboven. Dit bijzondere effect is te danken aan de Thermoskussens die beschouwd kunnen worden als een soort flexibele thermosfles. Het effect op de vloertemperatuur is ongeÍvenaard en zelfs nog merkbaar bij nieuwe vloeren met 20 cm EPS. Een belangrijk verschil met andere isolaties is het feit dat deze de warmte aan de onderzijde blijven uitstralen naar de koude grond en funderingsmuren, terwijl dit bij TONZON nauwelijks nog het geval is. Het resultaat is de warmst mogelijke vloer. Puur comfort dat bovendien veel gezonder is. Huisstofmijten krijgen nauwelijks nog kans te gedijen, omdat het ook onder de meubels en langs de randen een stuk warmer en daardoor droger wordt. De stevige folie op de bodem stopt de verdamping van vocht. Dat betekent een kurkdroge kruipruimte en geen muffe geur meer. Het beschermt houten vloeren tegen houtrot en stopt zelfs betonrot. Ook de corrosie van leidingen en ophangbeugels wordt gestopt. TONZON Vloerisolatie telt zeer hoog mee bij de bepaling van de EPC en Energielabel (Rc=3,80 m²K/W).
Houten vloer terug in de nieuwbouw. Onderzoek van het Nibe laat zien dat de milieubelasting van een betonvloer met EPS circa 10 keer zo groot is dan een houten vloer met TONZON. Voor wie duurzaam bouwen serieus neemt, is hier een hele slag te maken. Een houten vloer heeft bovendien een veel lagere warmtecapaciteit. Ze zijn daardoor gedurende een warme periode in de zomer veel makkelijker te koelen door nachtventilatie dan het veel zwaardere beton.
TONZON BV I P/b 1375 I 7500 BJ Enschede I KvK 06044102 I tel. +31 53-4332391 I www.tonzon.nl
pagina 27 balansv brink:Basis stramien EPC
30-11-2010
12:32
Pagina 3
Balansventilatie
Brink Climate Systems, reeds vijf jaren actief met passief bouwen
Verwarmen en ventileren met het Passiefhuistoestel Wim Hijmissen, commercieel directeur van Brink Climate Systems is vurig aanhanger en pleitbezorger van passief bouwen. ‘Door passief te bouwen gebruik je de Trias Energetica in optima forma’, stelt hij. ‘Je hebt geen traditionele verwarmingsinstallatie nodig en méér energie kun je niet besparen.’
Passief bouwen neemt toe in Nederland, meent Hijmissen. ‘En niet zonder reden. Het is een fantastische bouwvorm. Het zorgt voor zeer comfortabele en gezonde woningen, mede omdat je goed ventileert middels balansventilatie. Bovendien zijn ze superenergiezuinig. En dat is ontzettend belangrijk omdat energie steeds duurder wordt.’ Hiermee krijgt balansventilatie met warmteterugwinning (WTW) een positieve boost, knikt Hijmissen. ‘Er is sprake van een andere invalshoek dan voorheen. Het accent lag te veel op het behalen van het EPC-getal en niet zozeer op gezond en comfortabel ventileren.’ Bij de opkomst van passief gebouwde woningen, ligt dat heel anders. ‘Je hebt het over supergoed geïsoleerde huizen, die ook nog eens kierdicht zijn. Daar moet een comfortabel en gezond binnenmilieu worden gegarandeerd en dan kies je automatisch voor WTW.’ Een passief gebouwde woning vraagt heel weinig energie voor verwarmen en warmwaterbereiding. Dat is de reden dat woningbouwcorporaties kiezen voor passief bouwen. ‘Verhuurders vragen zich serieus af hoe zij over vijf jaar de huur binnen moeten krijgen als de energiekosten blijven stijgen. Daar maken zij
Special Passief Bouwen 2011
zich terecht nu al druk over. Het klimaat, de opwarming van onze aarde, is natuurlijk ook een belangrijke reden om het energieverbruik te willen terugdringen.’
De Kroeven 505 Brink Climate Systems doet op dit moment een renovatieproject passief bouwen van 134 woningen van woningbouwcorporatie Aramis Allee Wonen, wijk De Kroeven 505 in Roosendaal. Hijmissen legt graag uit wat de filosofie is achter een passief gebouwde woning: ‘De gedachte is vanuit Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland naar ons toegekomen. Het houdt in dat je een woning zó goed isoleert dat je geen traditionele verwarmingsinstallatie nodig hebt.’ Vijf jaar geleden kreeg Brink Climate Systems vanuit Duitsland de vraag of ze een geïntegreerd toestel wilden ontwikkelen ten behoeve van passief bouwen: het Passiefhuistoestel. ‘Dat is een toestel dat ervoor zorgt dat er wordt geventileerd, dat die lucht wordt naverwarmd, zonnewarmte wordt opgeslagen, inclusief bedieningen en besturingen.’ Het hart van het Passiefhuistoestel is een boilervat van 200 liter; de balansventilatie zijn de longen. ‘Ze zitten in één mantel en zijn perfect op elkaar afgestemd.’
Het boilervat wordt verwarmd door een thermische zonnecollector van 4 m2. ‘Helaas schijnt de zon hier niet altijd. Ik kan dus niet garanderen dat je 200 liter water in de winter op de juiste temperatuur kunt houden. Dat betekent dat er ook een brandertje in zit in de vorm van een kleine CV-ketel. Dit verwarmt het boilervat na als dat nodig is. Uit het boilervat kun je warm tapwater halen én een beetje warmte om de ventilatielucht na te verwarmen. De naverwarmde ventilatielucht wordt gebruikt als verwarming voor de woning.’
Positieve reacties Vanuit de markt ontvangt Brink Climate Systems positieve reacties over het Passiefhuistoestel. ‘Het is een belangrijk pluspunt dat alle onderdelen in één toestel zijn gestopt. Alles is op elkaar afgestemd en daardoor wordt de hoogste energie-efficiëntie bereikt. Bovendien is slechts één partij eindverantwoordelijk voor het geheel. De foutkans is dus heel gering. Wij adviseren onze opdrachtgevers ook altijd in overleg met ons een installateur te zoeken.’ Brink Climate Systems bestaat al meer dan 100 jaar en was van oorsprong een familiebedrijf. Op 1 januari 2002 is het bedrijf overgegaan naar Centrotec Sustainable AG. •
27
28-29 Sto Tonzon.qxd:Basis stramien EPC
02-12-2010
14:57
Pagina 2
Gevelisolatie
Isolatiemogelijkheden met StoTherm Classic en StoTherm Resol
‘Passief bouwen is geen optie, maar een vereiste’ Het breed toepassen van passief bouwen lijkt soms te worden geremd door gebrek aan kennis, ervaring of beschikbaarheid van de juiste producten. Volgens Erik Groendijk, technisch manager bij Sto Isoned is dit nergens voor nodig: ‘Sto Isoned is de afgelopen jaren bij meerdere passiefbouwprojecten betrokken geweest en heeft gemerkt dat de kennis er wel degelijk is, evenals ervaring en een breed aanbod aan hoogwaardige producten.’
turen en kleuren inmiddels ook een ruime keuze uit andere materialen, denk aan: glasmozaïek, keramische steenstrips en tegels.’ Volgens Groendijk zijn deze ontwikkelingen een must gezien het feit dat het totale energieverbruik per huishouden sinds 1990 alleen maar is toegenomen. Veranderende leefgewoonten, gestegen vraag naar woonruimte per inwoner en een woning- en gebouwenbestand dat onvoldoende geïsoleerd is, zijn de belangrijkste redenen hiervoor. ‘Kortom, passief bouwen is geen optie, maar een vereiste aan het worden. We zijn het aan ons nageslacht verplicht’. •
Begin jaren ‘90 is een totaal van 184 woningen in de wijk Woudhoek-Noord te Schiedam gerenoveerd. Het betrof hier een renovatie naar minimum energiewoningen, waarbij naast verschillende installatietechnische aanpassingen de gevels zijn voorzien van een StoTherm buitengevelisolatie systeem met een gepleisterde afwerking. De toegepaste isolatiedikte betrof hier enkele tientallen centimeters. In 2000 zijn een tweetal nulenergiewoningen gebouwd aan het Johanitterpad in De Meern Leidsche Rijn te Utrecht. Deze woningen zijn tevens voorzien van een StoTherm buitengevelisolatiesysteem met een gepleisterde afwerking. De isolatiedikte bedroeg hier 250 mm, wat een Rc-waarde voor de gevel oplevert van circa 7 m²K/W. Een behoorlijke verbetering ten opzichte van de 2,5 m²K/W die staat voorgeschreven in het huidige Bouwbesluit. In 2009 was Sto Isoned ook deelnemer in het bouwteam voor het renovatieproject Sleephellingstraat te Rotterdam. Hier zijn de achtergevels van de woningen voorzien van een StoTherm buitengevelisolatie systeem met een gepleisterde afwerking. De isolatiedikte bedraagt hier 350 mm. Eén van de huidige projecten 506 is het renovatieproject De Kroeven in Roosendaal, dit betreft een project van 112 woningen van woningcorporatie Aramis
28
AlleeWonen. De woningen worden aan de buitenkant voorzien van het StoTherm Classic buitengevelisolatie systeem met gepleisterde afwerking. Hier wordt de Top 32 isolatieplaat, dikte 230/270 mm, toegepast met een waarde van 0,032 W/(m.K). Groendijk: ‘Voorgaande voorbeelden laten zien dat het met de ervaring en kennis wel goed zit. Met betrekking tot de kwaliteit van de producten kunnen we vaststellen dat ook in ons vakgebied de wereld niet stil staat. We kunnen systemen aanbieden met verschillende soorten isolatie met allen hun specifieke eigenschappen. Verder is er naast afwerkingen in de vorm van sierpleisters in verschillende struc-
StoTherm Classic is al meer dan 40 jaar een internationale maatstaf wanneer het gaat om gevelisolatie. Als eerste gevelisolatie systeem werd het vanaf het begin op zekerheid en langdurige materiaalkwaliteit getest en gecertificeerd door het Passivhaus Institut Darmstadt. Het StoTherm Classic systeem wordt wereldwijd op meer dan een 100 miljoen vierkante meters verwerkt. Inmiddels is het systeem StoTherm Resol, een thermisch buitengevelisolatiesysteem met een isolatieplaat van resolschuim en waarde van 0,022 W/(m.K), ook gecertificeerd.
Special Passief Bouwen 2011
28-29 Sto Tonzon.qxd:Basis stramien EPC
02-12-2010
10:49
Pagina 3
Vloerisolatie
Tonzon past thermoskussens toe als vloerisolatie
Passiefhuizen voorzien van vloerisolatie betonvloeren Veel passiefhuizen worden tegenwoordig met betonvloeren gebouwd. In de praktijk blijkt echter dat er op het gebied van vloerisolatie nog veel winst te boeken is. Door Thermoskussens toe te passen als vloerisolatie, kan extra energiebesparing worden verwezenlijkt en deze manier van isoleren heeft tevens een aanzienlijk lagere milieubelasting tot gevolg. Tonzon heeft het concept al meerdere malen in de praktijk uitgevoerd, met resultaat.
Tonzon past Thermoskussens toe als vloerisolatie van betonvloeren. Deze gelaagde foliekussens worden onder de vloer, in de kruipruimte, aangebracht en werken als een thermische (gelijkstroom) condensator. De kussens voorkomen dat de onderkant van de vloer warmte kan uitstralen naar de koude kruipruimtebodem en de doorgaans nog koudere funderingsmuren. Door het blokkeren van dit ‘warmtelek’ kan de vloer de energie die het van het plafond en de rest van de ruimte ontvangt accumuleren. Hierdoor stijgt niet alleen de temperatuur van de vloer, maar houdt deze de warmte ook langer vast. Ton Willemsen, directeur van Tonzon, gelooft al jaren in de unieke werking van de thermoskussens en de lage milieubelasting. ‘We hebben een onderzoek laten uitvoeren door het NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie), waaruit naar voren is gekomen dat het gebruik van thermoskussens veruit de kleinste milieubelasting met zich meebrengt. Daarnaast is het bij de renovatie van woningen met een houten vloer voor opdrachtgevers dikwijls de enige verantwoorde keuze, omdat het als enige isolatiemateriaal in de kruipruimte droog blijft. En in krappe kruipruimtes is vaak geen economisch verantwoord alternatief.’
Energiezuinige woningen Tonzon heeft inmiddels een grote klantenkring
Special Passief Bouwen 2011
opgebouwd binnen de bestaande bouw met houten vloeren. Er is echter nog veel ‘terreinwinst’ mogelijk op het gebied van nieuwbouwvloeren. Veel nieuwbouwwoningen worden tegenwoordig energiezuinig gebouwd en voorzien van een betonvloer. Hierbij blijkt vloerisolatie echter vaak nog een heikel punt. Een betonvloer is meestal geïsoleerd met EPS en dit materiaal straalt de warmte die er doorkomt gewoon uit naar de koude grond onder een huis. ‘Wij werden gebeld door de eigenaar van een nieuwbouwwoning, die in zijn vorige woning thermoskussens onder de vloer had. In zijn nieuwe woning, met betonvloer met EPS, trad tegen de verwachtingen in toch nog veel energieverlies op. Op zijn verzoek hebben wij ver-
volgens een experiment uitgevoerd, waarbij een deel van de vloer wel en een deel niet van thermoskussens werd voorzien.’ Uit het experiment kwam duidelijk naar voren dat de kussens ook bij een geïsoleerde betonvloer een groot isolatievoordeel opleveren. De thermografische foto liet zien dat de delen van de vloer met thermoskussens een hogere temperatuur maten dan de rest van de vloer. ‘Door de thermoskussens aan te brengen ontstaat een gelijkmatig binnenklimaat, dat comfortabeler, energiezuiniger en gezonder is. De thermostaat kan ’s avonds eerder omlaag, waarbij de temperatuur in de woning langer aangenaam blijft. En de volgende ochtend is de woning sneller opgewarmd, wat natuurlijk ook prettig is.’ •
29
P30:Basis stramien EPC
04-12-2010
12:53
Pagina 2
Blend & Better Expert Mediapartners verzorgt een breed scala aan mediagerelateerde diensten. Van specifiek gerichte DM-actie tot advertentiecampagne. Van eenmalig ad interim advies tot uitgebreid marktonderzoek. Van productpresentatie tot verkiezing van Miss Nederland. Van relatiemagazine, bladformule of uitgeefconcept tot een brochure of voorlichtingsfolder. Van kleine aantallen tot een miljoenenoplage. Van nieuwe huisstijl tot volledig uitgewerkt communicatieplan. Van solitaire website tot volledig online marketingproject.
Maak kennis met dĂŠ oplossingen voor al uw media-activiteiten, maak kennis met Blend & Better Expert Mediapartners.
w w w. b l e n d a n d b e t t e r. n l Lasondersingel 149-151, 7514 BR Enschede, T 053 460 9000, F 053 460 9009 www.blendandbetter.nl info@blendandbetter.nl
30
Special Passief Bouwen 2011
31-31:Basis stramien EPC
02-12-2010
15:00
Pagina 3
Binnenklimaat
Ferroli Nederland toonaangevend
Binnenklimaat Sleephelling Ferroli Nederland is een verkoop- en serviceorganisatie van duurzame klimaatoplossingen voor de projectmatige woningbouw. Ook op het gebied van passief bouwen hebben ze inmiddels flink naam en faam gemaakt, met een paar prachtige voorbeelden.
tementen voorzien van individuele verwarming en warm tapwater. Een Hr-combiketel is hoofdzakelijk geplaatst, voor het leveren van restwarmte tijdens de koude winters. Het uitgebalanceerde warmteterugwinsysteem zorgt uiteindelijk voor een goed geventileerd binnenklimaat. Met een terugwinrendement op warmte van 96%, worden de ventilatieverliezen zo tot een minimum beperkt. Tocht- en vochtproblemen behoren zo tot het verleden.
Bij het project Sleephellingstraat te Rotterdam, is volgens de PassiefBouwen Keur een aantal historische stadswoningen uit 1903 ingrijpend gerenoveerd. Volgens Ferroli Nederland is de kans op succes bij dit soort grootschalige renovatieprojecten het grootst, als zij reeds vanaf de ontwerpfase betrokken worden bij de engineering. Deze vorm van ketenintegratie zorgt voor maximale prestaties en is effectief bij het bestrijden van faalkosten in de bouw. Door een intensieve samenwerking met de opdrachtgever, aannemer en installateur, weet iedereen precies wat de uitgangspunten zijn.
Door het samenvoegen van al deze technieken afkomstig, is het een vooraanstaand project geworden dat in de aankomende jaren als voorbeeld zal dienen voor diverse woningcorporaties. Nils Marcus, afdeling Marketing: ‘Het was een prachtige uitdaging, maar wat voorop staat, is het rendement en comfort dat onze conceptoplossingen moeten opleveren voor de bewoner.’ •
Terugwinrendement 96% Het unieke aan de Sleephellingstraat is de keuze voor bestaande en bewezen technologie. Elke wooneenheid werd voorzien van twee zonnecollectoren en een zonneboiler, die de 14 appar-
Invent adviseert en controleert Invent is een adviesbureau op het gebied van installatietechniek en energiecertificering. De twee gezichten achter het bedrijf zijn Harm Kroes en Joop Eising, beide zijn voorvechters van passief bouwen: ‘We gaan weer terug naar de basis. Met de PHPP rekenmethode beschikt de markt eindelijk over een instrument waarmee energiezuinig bouwen en verbouwen inzichtelijk gemaakt wordt.’
Invent heeft de kennis in huis om zowel op het gebied van advisering als in de controlerende taak een grote rol te spelen. Kroes geeft een belangrijk advies: ‘Het is heel belangrijk om eerst na te denken voordat je een streep op papier zet.’ Eising knikt instemmend: ‘Als je bij de basis begint scheelt het behoorlijk in de meerkosten omdat dan geen herstelwerkzaamheden plaats hoeven te vinden.’ Bij het bouwproces begint de rol van Invent al in de ontwerpfase bij het aandragen van de randvoorwaarden. Daarna wordt de PHPP-berekening opgesteld, waarmee eveneens de bouwmethode wordt vastgesteld. Invent geeft advies bij technische installaties, Bouwbesluit berekeningen en voor het toekennen van het energielabel. Naast de adviesrol, neemt Invent ook vaak de controlerende rol op zich door het verzorgen van theoretische en praktische toetsing van het bouwplan én de berekeningen. Tijdens de bouw wordt getoetst of de bouw voldoet aan het PassiefBouwen Keur. Invent onderscheidt zich in de markt met de thermografische inspecties volgens de ASNT level 1 en de ventilatiekeuring middels de prestatiekeur BRL 8010. •
Special Passief Bouwen 2011
Links Joop Eising en rechts Harm Kroes
31
32-33 korte ber:Basis stramien EPC
02-12-2010
Aandacht voor particuliere Passiefbouwers Stichting PassiefBouwen.nl constateert een toenemende belangstelling voor passief bouwen door particulieren. Mensen die een eigen huis (passieve woning) willen (laten) bouwen of die hun woning passief willen (laten) renoveren. Daarom komt de Stichting met een plan om particuliere passiefbouwers goed en gericht van dienst te kunnen zijn. Gedacht kan daarbij worden aan een speciale club van Nederlandse passiefbouwers, met een regelmatig verschijnende nieuwsbrief, een boekje over passief bouwen in heldere en voor een ieder te begrijpen taal, een helpdesk, op zijn tijd een speciale passiefdag voor particulieren etc. Via onderstaand webadres wordt begin 2011 meer bekend gemaakt: www.passiefbouwen.nl/particulieren.
15:06
Pagina 2
KegaPro+
Vrigo Passief
De KegaPro+ is een deur die bij uitstek geschikt is voor toepassing in energiezuinige woningen. Vanwege de unieke opbouw met zeer goede isolator en een deurdikte van 74 mm heeft het deurblad een U-waarde van 0,77W/m²K. Daarnaast voldoet de kierdichting aan de hoogste eisen, waardoor deze deur zeer goed presteert bij een blowerdoortest. Kegro Deuren heeft onlangs voor een aantal energiezuinige projecten de deuren in productie mogen nemen. Een van deze projecten is de Roosendaalse woonwijk De Kroeven, welke totaal gerenoveerd wordt op basis van Passiefhuis-principes. www.kegro.nl
Het Vrigo Passief kozijn is het nieuwste product in de lijn van de Vrigo Plus producten. Met het Vrigo Passiefkozijn brengt De Vries een product dat geschikt is voor Passiefhuis. Naast een hoge mate van isolatie en luchtdichtheid zorgt het Vrigo systeem ook voor een onderhoudsarm product. Het Vrigo Passiefkozijn wordt gemaakt van Oregon Pine, een houtsoort waarvoor De Vries Kozijnen al tientallen jaren een eigen importkanaal heeft. Door gebruik te maken van de isolerende eigenschappen van Oregon Pine is het gebruik van gelamineerde constructies (PU/hout) niet nodig. www.devrieskozijnen.nl
Veelbekeken website De website van de stichting (www.passiefbouwen.nl) wordt steeds populairder. In 2010 vond een stijging van 54% plaats (tot meer dan 10.000 bezoekers). 63% Bekijkt meer dan 1 pagina en 43% is langer dan een minuut op de site. Inhoudelijk is men positief over de soort informatie en de veelal wekelijkse frequentie waarmee de site geactualiseerd wordt.
Deelnemers Stichting PassiefBouwen.nl Azimut Bouwbureau www.azimutbouwbureau.nl
Finstral Nederland www.finstral-nederland.nl
Overbeek Timmerfabriek www.tifaoverbeek.nl
Sto Isoned www.sto.nl
BAM Woningbouw www.bamwoningbouw.nl
Invent Advies www.invent.nl
Pepping Bontenbal Groep www.peppingbontenbalgroep.nl
Tonzon www.tonzon.nl
Brink Climate Systems www.brinkclimatesystems.nl
Isolatienet www.isolatienet.nl
Pladeko Ramen en Deuren www.pladeko.nl
Unidek www.unidek.nl
Calduran Kalkzandsteen www.calduran.nl
Isover www.multicomfort.nl
Plannon www.plannon.nl
VDM Woningen www.vdmwoningen.nl
Concrex Bedrijfsbouw www.concrex.nl
J.E. StorkAir/Zehnder www.jestorkair.nl
RDH Architecten Stedenbouwkundigen www.rdh.nl
Vertura www.vertura.nl
Communicarts www.communicarts.nl
Jaga/Konvektco www.jaga.nl
Recticel Insulation www.recticelinsulation.nl
Villanova Architecten www.villanova-architecten.nl
De Groot Vroomshoop www.degrootvroomshoop.nl
Kenteq Training en Advies www.kenteq.nl
ROC Friese Poort www.friesepoort.nl
Weber Beamix Saint-Gobain www.weberbeamix.nl
Doorwin www.doorwin.nl
Knipping Bouwelementen www.knipping.nl
Rockwool Benelux www.rockwool.nl
Faro Architecten www.faro-architecten.nl
Nathan Import/Export www.nathan.nl
Schrijnwerkerij Martens Luc www.schrijnwerkerijmartensluc.be
Ferroli Nederland www.ferroli.nl
Niveau Kozijnen Nederland www.niveaukozijnen.nl
Stiebel Eltron Nederland www.stiebel-eltron.nl
32
januari 2011
Special Passief Bouwen 2011
32-33 korte ber:Basis stramien EPC
02-12-2010
15:06
Pagina 3
Journaal
Convenant 7 woningcorporaties Twente
In Twente is een bijzonder initiatief ontstaan tussen zeven woningcorporaties, die een convenant hebben afgesloten om 50 nieuwe energiearme bouwprojecten te starten. Daarbij is uitgesproken dat het gewenste eindstation ‘energieneutraal bouwen’ is dat volgens de principes van Passief Bouwen wordt gerealiseerd. Gemotiveerd door het convenant, heeft Woonbeheer Borne een prijsvraag uitgezet waarbij vier bouwondernemingen hun energiezuinige oplossing mochten presenteren voor de bouw van zes woningen. Woonbeheer Borne heeft de opdracht dusdanig geformuleerd dat voldaan moet worden aan de passief bouwen principes en dat de zon als energiebron gebruikt moet worden bij de eventueel reste-
rende energievraag. De groep van Oude Lenferink Bouw uit Harderberg heeft uiteindelijk gewonnen, waarbij ze ondersteund werden door Invent Advies (Beilen) als adviseur Passief Bouwen en technische installaties, Beltman Architecten (Enschede) voor de ontwerpen en het Installatiebedrijf IJzebrink (Hardenberg). De start van de bouw wordt medio 2011 verwacht.
PassiefBouwen Keur Toen men in Nederland begon met het stellen van eisen aan energieverbruik van woningen, werd gekozen om te beoordelen op energieprestatiecoëfficient (EPC). Over deze norm heerst al geruime tijd ongenoegen, vanwege haar beperkte en soms onbetrouwbare voorspellende waardes. De decembereditie 2010 van EPG Netwerk Business Magazine besteedt veel aandacht aan dit onderwerp en het uitstel van de geplande opvolger ‘EPG’. In tegenstelling tot de EPC, is het PassiefBouwen Keur gebaseerd op de zuivere toepassing van bouwfysische principes. Voor de berekening van het keur wordt de PHPPrekenmethode gebruikt. Deze methode kent haar oorsprong in Duitsland en is door Stichting PassiefBouwen.nl vertaald en naar Nederlandse maatstaven aangepast tot PHPP-NL. De methode is veel betrouwbaar en leidt tot een goed voorspelbaar energiegebruik. Via de blowerdoortest en infraroodfoto’s wordt bijvoorbeeld bekeken of aan alle eisen voor installaties is voldaan, dit staat in groot contrast met de EPC berekening. Daar krijgt bijvoorbeeld een huis met slecht gebouwde casco en een populaire verwarming als nog een lage EPC. EPC houdt ook geen rekening met het verschil van invloed die de zomer- en wintermaanden hebben ten aanzien van opwarming van aanwezige machines (denk aan wasmachine). Het laten berekenen van een EPC is overigens wel raadzaam om te doen, aangezien dit nog steeds de norm is die geëist wordt bij aanvraag van een bouwvergunning.
Special Passief Bouwen 2011
Subsidie Steenwijkerland
Verschillende gemeenten zijn in de ban geraakt van duurzaam bouwen, waarbij subsidies worden verstrekt aan eigenaren van woningen die voldoen aan de gestelde energieprestatie-eis. Veel gemeenten kiezen daarbij voor een duurzaam bouwen subsidie die is afgestemd op EPC. Gemeente Steenwijkerland heeft daarnaast ook gekozen voor het verstrekken van subsidie indien de normen van Passief Bouwen gehanteerd worden. Daarmee handelde de gemeente slim, want dit is een kostenbesparende toetsing voor de gemeente. Bij een EPC moet altijd gecontroleerd worden of de maatregelen ook daadwerkelijk zijn toegepast en werken, bij de berekening van passief bouwen zit dat allemaal inbegrepen. Dat scheelt de gemeente tijd en kennis. Bovendien betekent dit ook voor de nieuwe bewoners dat ze gegarandeerd een energiezuinige woning betrekken.
PassiefBouwen Paviljoen op de Bouwbeurs Tijdens de Bouwbeurs in Utrecht is Stichting PassiefBouwen.nl vertegenwoordigd met een PassiefBouwen Paviljoen. Op het paviljoen presenteren meerdere deelnemers zich, kom vooral even langs in Hal 10. De Internationale Bouwbeurs is van 7 tot en met 12 februari 2011.
Afstuderen Tot groot genoegen van een ieder die passief bouwen een warm hart toedraagt wordt het onderwerp meer en meer op scholen behandeld. Diverse studenten die willen afstuderen op het onderwerp ‘passief bouwen’, hebben zich inmiddels gewend tot Stichting PassiefBouwen.nl. Aan hen wordt zoveel mogelijk hulp en advies gegeven. Voorzitter Chris Zijdeveld krijgt het druk met het schrijven van al die voorwoorden voor de afstudeerscripties.
PHPP-NL genomineerd De door de Stichting PassiefBouwen.nl in het Nederlands vertaalde rekenmethode PHPP-NL heeft van de beurs Energie 2010 een nominatie voor de Innovatieprijs gekregen. De rekenmethode werd door de jury genomineerd vanwege de nauwkeurige voorspellingen die de methode berekent over het energieverbruik van woningen: ‘Daarmee onderscheidt de berekening zich en is het van groot belang voor de toekomst van energiezuinig bouwen in Nederland.’
33
pagina 34.qxp:Basis stramien EPC
04-12-2010
12:56
Advertentie index BAM Woningbouw
12
Blend and Better
30
Brink Climate Systems
35
Broekcal
12
Invent
4
Isolatienet
4
J.E. StorkAir
6
Kenteq
18
Martens Luc
10
Nieman
8
Overbeek
8
RDH
12
Rockwool
10
Saint-Gobain Isover
36
Saint-Gobain Weber Beamix
Freiburg Freiburg heeft zich alles behalve verscholen in het Duitse Zwarte Woud. Als het om passief bouwen gaat noemen velen Freiburg zelfs de passieve hoofdstad van Europa. En terecht. Het begon allemaal in 1975, toen ‘men’ nabij Freiburg een kerncentrale wilde bouwen. De stad en haar studenten kwamen in opstand. En wonnen de strijd. Maar niet alleen was de kerncentrale van de baan, men mobiliseerde vervolgens de krachten om het energieverbruik terug te gaan dringen. Zodat nieuwe energiecentrales niet meer nodig waren. Men koos voor passief bouwen en sinds die tijd kent Freiburg toonaangevende voorbeelden van passieve bouwprojecten. In de wijk Vauban heeft men de nadruk gelegd op sociale woningbouw. Met succes, want Vauban is een soort bedevaartsplaats geworden voor ‘bouwers’ aan de toekomst, die willen en kunnen zien hoe het kan. ‘Gewoon door het te doen’, zegt men in Freiburg. De komst van de eerste Duitse, groene burgemeester in Freiburg heeft dit alles meer dan een handje geholpen. En veel studenten uit de zeventiger jaren zitten thans op belangrijke posities binnen de gemeente en tal van Freiburgse organisaties. Als je vandaag de dag in Freiburg een stukje gemeentegrond wilt kopen om er vervolgens op te gaan bouwen, ‘dan moet je eerst wel even tekenen’, namelijk voor de verplichting dat je passief gaat bouwen. En niet een beetje passief, maar volgens de normen die het Duitse Passivhaus Institut heeft bepaald (en die door Stichting PassiefBouwen.nl één op één voor Nederland zijn overgenomen). Mocht je in Freiburg een gemeentelijk gebouw willen renoveren, o.k., maar ook hier even tekenen: passief renoveren en niets anders. De grote vraag, althans die van mij, is welke Nederlandse stad de moed en de visie heeft om het Nederlandse Freiburg te worden. Om het voortouw te nemen op het gebied van passief bouwen en om zo energiezuinig mogelijk te gaan of laten bouwen, dat men voorbeeldstad wordt. Maar ook om het imago van deze stad een grote impuls te geven en met trots organisaties, bedrijven en steden (uit heel Europa) te ontvangen en te laten zien dat het kan. Gewoon door het te doen. Wie durft! Hendrik Nolles Secretaris Stichting PassiefBouwen.nl
2
Sto Isoned
22
Tonzon
26
Trecodome
12
Unidek
18
VDM Woningen
19
Special Passief Bouwen 2011
Pagina 3
Nolumn 34
P35:Basis stramien EPC
02-12-2010
12:23
Pagina 3
Passiefhuistoestel. Enig in zijn soort en ongekend efficiënt.
delen: r o o v e D toestel
Voor Passiefhuizen en goed geïsoleerde woningen is het Passiefhuistoestel van Brink Climate Systems een unieke, geïntegreerde oplossing voor duurzaam ventileren, verwarmen en warmwaterbereiding. Het toestel is compact en zorgt voor een comfortabel en gezond binnenklimaat in combinatie met een forse energiebesparing en CO2-reductie. Het Passiefhuistoestel is ook met succes toegepast bij renovatie van bestaande woningen naar passiefhuisniveau. Kijk voor meer informatie op www.brinkclimatesystems.nl/passiefhuistoestel of bel (0522) 46 99 44.
één - Alles in m verwarmen, ter a a - Duurz n en warm tapwa re le venti play - Plug & ct - Compa M Meer iinformatie f over Brink Climate Systems vindt u op www.brinkclimatesystems.nl. Brink Climate Systems is gecertificeerd volgens ISO 9001 en ISO 14001. Climate OK is een initiatief van Brink Climate Systems om samen met partners te zorgen voor een gezond, energiezuinig en comfortabel binnenklimaat. Producten en diensten van Brink Climate Systems voldoen aan hoge eisen op het gebied van productkwaliteit, duurzaamheid, toepassingsadvies, installatie en service. Kijk voor meer informatie op www.ClimateOK.nl.
100249 BRINK adv. 235x335mm - Variatie opsomvlak.indd 1
26-11-2010 16:15:00
P36:Basis stramien EPC
30-11-2010
10:16
Pagina 2
Heel veel ideeën over energiezuinig bouwen. Nu in één boek.
Bestel gratis! Het praktijkboek voor de bouw over energiezuinig wooncomfort. Bestel het gratis op www.multicomfort.nl Energiezuinig én comfortabel wonen. Kan dat allebei tegelijk? Als specialist in isolatie houdt Isover zich dagelijks met die vraag bezig. We overleggen met andere specialisten. Onderzoeken nieuwe mogelijkheden. Doen mee aan allerlei innovatieve initiatieven. Dat alles leidt tot heel veel inspiratie en heel veel ideeën. Niet alleen over isoleren, maar ook over bijvoorbeeld constructiedetails, zonne-energie, luchtkwaliteit en slimme ventilatietechnieken, constante temperaturen in zomer en winter, geluidsisolatie, fors dalende energierekeningen en nog veel meer comfortabele extra’s. Al die ideeën hebben we nu samengebracht in één praktijkgericht boek over multicomfortabel wonen. Meer dan 100 pagina’s boordevol ontwerpadviezen, rekenvoorbeelden en bouwdetails. Voor opdrachtgevers, bouwers en architecten. Meer weten? Kijk op multicomfort.nl en bestel het gratis.
www.multicomfort.nl
OOK DAT IS