JAARVERSLAG 2012-2013
2
inhoudsopgave Voorwoord 4 1 Stichting VO-content 7 1.1 Waarom bestaan wij? 7 1.2 Ambities en doelen 7 1.3 Organisatie 8 1.4 Deelnemers 8 1.5 De relaties van VO-content 9 2 Activiteiten 2012-2013 11 2.1 Inleiding 11 2.2 Contentontwikkeling 11 2.3 Ondersteuning 15 2.4 Kwaliteitszorg 16 2.5 Communicatie 17 3 Activiteiten in 2013-2014 18 3.1 Content 18 3.2 Ondersteuning 18 3.3 Kwaliteitszorg 2013-2014: ‘Kwaliteit boven kwantiteit’
18
3.4 Communicatiedoelen 2013-2014 19 4
Financiële verantwoording 21
4.1 Inleiding 21 4.2 Verantwoording inkomsten en uitgaven
21
4.3 Businessmodel VO-content 21
3
4
voorwoord Differentiatie, eigentijds onderwijs, opbrengstgericht werken en passend onderwijs vragen om leren op maat voor iedere individuele leerling. Vormen van onderwijs die beter mogelijk zijn met behulp van ict en digitaal leermateriaal. Het gebruik van digitaal leermateriaal groeit dan ook gestaag, van 26% in 2011 tot 44% in 2013 (Leermiddelenmonitor SLO). Ict in het voortgezet onderwijs krijgt terecht veel belangstelling en wordt steeds meer toegepast. VO-content draagt bij aan deze ontwikkelingen met kwalitatief open digitaal leermateriaal.
2012-2013 was voor VO-content het jaar van ‘implemen-
eerste gebruikersenquête, systematische reflecties
tatie en groei’. Voor het eerst konden scholen de Stercol-
en de eerste gebruikersdag. Door deze expertise kan
lecties echt gebruiken. Scholen deden ervaring op met de
VO-content makelen en een verbindende rol spelen in
Stercollecties of bereidden zich voor op de inzet van di-
innovatief leermiddelengebruik voor de hele sector.
gitaal leermateriaal. Deelnemers konden gebruik maken van Eindexamensite.nl en van de 2 rekenprogramma’s
2013-2014 wordt het jaar van versterking en ver-
(StudioRekenen en Count on Me) die exclusief beschik-
dieping. Verdieping van de bestaande Stercollecties
baar zijn voor VO-content scholen. Scholen die nog niet
met extra materiaal voor Nederlands en biologie.
deelnemen, kunnen de volledige Stercollecties verken-
Versterking in de zin van focus op samenwerken: er
nen en zo de voordelen van deelname aan VO-content
is veel vraag naar ondersteuning. Daarom organise-
ervaren. Tijdens tal van bijeenkomsten, trainingen op
ren we ook dit jaar weer Docentendagen én voor het
scholen en bij het gebruik van digitale hulpmiddelen
eerst gebruikersdagen voor álle vakken. Nieuw zijn
zijn docenten, schoolleiders en andere geïnteresseerden
de Managementdagen, het Receptenboek over de
meegenomen in de ontwikkeling die wij doormaken.
implementatie van Stercollecties en de Handleiding Stercollecties over de (technische) gebruikersaspecten
VO-content sluit haar tweede jaar af met maar liefst
van de Stercollecties. Georganiseerd en gemaakt in
47 Stercollecties van hoogwaardig, actueel en flexibel
samenwerking met deelnemende scholen. Want dat
inzetbaar digitaal leermateriaal. Daarbij is de reken-
is onze voorwaarde voor succes: samenwerken aan
game Count on Me gelanceerd als extra collectie voor
maatwerk!
deelnemende scholen. Ook deze extra collectie heeft een interactief leerlingvolgsysteem. In 2012-2013 sloten weer 40 nieuwe scholen zich aan, wat neerkomt op een vertegenwoordiging van ongeveer eenderde van het voscholenveld. Veel ervaringen zijn opgedaan met ingebruikname van de digitale leerlijnen in een innovatieve leermiddelenmix, met deskundigheidsbevordering en school-
Sophie de Boer
ontwikkeling in dat verband. Tegelijkertijd konden we
Voorzitter
de kwaliteit van het leermateriaal versterken, door de
Stichting VO-content
5
6
1 Stichting VO-content 1.1 Waarom bestaan wij? In februari 2009 richtte de VO-raad het Innovatieplatform-VO op. Voornaamste doel: kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Het Innovatieplatform-VO heeft sindsdien adviezen uitgebracht op het gebied van leermiddelenbeleid, stimulering van de ontwikkeling van open digitaal leermateriaal, professionalisering van docenten en inrichting van schoolorganisaties.
Begin 2011 adviseerde het platform aan het bestuur van de VO-raad om een eigen organisatie op te richten, met als taak het beschikbaar maken van open digitaal leermateriaal ‘van en voor de scholen’. Op 30 september 2011 was de Stichting VO-content een feit. Sindsdien speelt de sector zelfstandig een actieve rol bij de ontwikkeling van open digitaal leermateriaal. 1.2 Ambities en doelen Talentontwikkeling van alle leerlingen is een essentiële onderwijsambitie. Voor de leerlingen, voor de samenleving. Het vergt optimaal effectieve inzet van alle docenten en van de schoolleiding om deze ambitie te realiseren. De beschikbaarheid van open digitaal leermateriaal kan daaraan een belangrijke bijdrage leveren: voor docenten vergroot dat hun mogelijkheden om leermateriaal te (re)arrangeren
VO-content realiseert haar ambities op verschillende
en op maat te maken voor individuele leerlingen en
manieren:
groepen.
•
met het faciliteren van open digitaal leermateriaal voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs;
Stichting VO-content heeft de ambitie om het onderwijsrendement te verhogen en de kosten van
•
in samenwerking met de aanbieders van
leermaterialen beheersbaar te houden. Daarom
open leermateriaal, uitgevers van gesloten
stimuleert VO-content het ontwikkelen, beschikbaar
leermateriaal, distributeurs, elo-leveranciers
maken en gebruiken van open digitaal materiaal.
en relevante ondersteuningsinstellingen en marktpartijen;
VO-content positioneert haar digitaal leermateriaal als ‘Stercollecties’ – in Wikiwijs te herkennen aan het
•
door professionele ontwikkeling van docenten te stimuleren ten behoeve van wendbaar gebruik
Stercollectie-keurmerk.
van open interactief digitaal leermateriaal; De Stichting draagt zorg voor de toegankelijkheid
•
door op scholen de implementatie van integraal
van de Stercollecties en maakt met aanbieders
leermiddelenbeleid te stimuleren, ten behoeve
afspraken over beschikbaarheid, onderhoud en
van gebruiksmogelijkheden van open interactief
doorontwikkeling.
digitaal leermateriaal.
7
1.3 Organisatie
van de scholen die participeren in VO-content. Het bestuur van de Stichting doet aan de Raad
Stichting VO-content is verankerd in het veld.
van Advies ten minste jaarlijks verslag van
De organisatie staat op afstand van, maar is wel
het gevoerde beleid. De Raad van Advies stelt
verbonden met de VO-raad. Voor huisvesting en
jaarlijks vóór 1 april het conceptactiviteitenplan
andere ondersteunende (huishoudelijke) diensten
voor het volgend schooljaar op en legt dit
heeft de Stichting een overeenkomst met de VO-
ter vaststelling voor aan het bestuur van de
raad. De activiteiten van de Stichting worden per
Stichting. De leden van de Raad van Advies
schooljaar vastgelegd en gestructureerd in een
hebben tevens de rol van ambassadeur van VO-
jaarplan. Voor de uitvoering werkt VO-content op
content aangenomen.
verschillende manieren samen met en voor het voveld (zie hoofdstuk 2: Activiteiten 2012-2013).
Contentorganisatie Voor de ontwikkeling van de Stercollecties in 2012–
Bureau
2013 had VO-content overeenkomsten met twee
VO-content werkt met een klein en effectief bureau
partijen: StudioVO en MathUnited. Dit partnerschap
dat bemiddelt, verbindt en regisseert. Het team is
bestaat uit meer dan een rolverdeling opdrachtgever-
samengesteld uit:
opdrachtnemer:
•
directeur (0,6 fte)
•
•
adjunct-directeur (1,0 fte)
gespecialiseerd in digitaal leermateriaal. In
•
3 coördinatoren (2,7 fte)
schooljaar 2012-2013 ontwikkelde, onderhield
Educatieve uitgeverij StudioVO is al jaren
en actualiseerde StudioVO Stercollecties Bestuur
voor de vakken Nederlands, Engels, wiskunde
De samenstelling, taken en bevoegdheden van het
vmbo, Duits, biologie, scheikunde, mens &
bestuur worden beschreven in de akte van oprichting
maatschappij, aardrijkskunde en geschiedenis.
van Stichting VO-content.
Daarnaast is StudioVO verantwoordelijk voor de extra collecties Count on Me, StudioRekenen en
De samenstelling van het bestuur:
Eindexamensite. StudioVO is ook betrokken bij
•
het ondersteunen van scholen in het gebruik van
Sophie de Boer (voorzitter), lid college van bestuur Dunamare Onderwijsgroep
•
Ad van der Wiel (penningmeester en
Stercollecties. •
Stichting MathUnited bundelt twee
secretaris), koepeldirecteur Verenigde Scholen
initiatieven, Math4all en de Wageningse
J.A. Alberdingk Thijm
Methode. Gezamenlijk werkten zij in
Flip Boer (bestuurslid), algemeen directeur
schooljaar 2012-2013 aan de ontwikkeling
Oranje Nassau College
van Stercollecties voor wiskunde havo/
•
Dave Drossaert (bestuurslid), rector UniC
vwo. Ook gaf MathUnited invulling aan
•
René van der Kraats (bestuurslid), voorzitter
een deel van de activiteiten van VO-
Platform VVVO
content, zoals ondersteuning van scholen
•
bij het gebruiken van de Stercollecties. Dagelijkse leiding
Per 1 augustus 2013 gaat de Wageningse
Tot 1 augustus 2013 was de dagelijkse leiding in
Methode alleen verder met het ontwikkelen
handen van directeur Hans Reiber. Het bestuur
van de Stercollecties wiskunde bovenbouw
heeft Ron Zuijlen per 1 augustus 2013 benoemd
havo/vwo.
tot zijn opvolger. De directeur voert de dagelijkse leiding over de Stichting aan de hand van een
1.4 Deelnemers
jaarplan per schooljaar en daaraan gekoppelde activiteitenplannen.
Aan het eind van vorig verslagjaar vertegenwoordigen de deelnemende scholen aan VO-content
Raad van Advies
138.000 leerlingen. Dit aantal is in schooljaar 2012-
De Raad van Advies is ingesteld in september
2013 behoorlijk toegenomen ten opzichte van voor-
2012 en bestaat uit 21 vertegenwoordigers
gaande jaren.
8
Jaar
Prognose (1 mei)
Vastgesteld (1 okt)
VO-content en Wikiwijs elkaar zoveel mogelijk.
2011-2012
180.000
138.000
beschikbaar via Wikiwijs. Inmiddels is Wikiwijs
2012-2013
230.000
191.300
2013-2014
280.000
Zo stelt VO-content al haar Stercollecties samengevoegd met het leermiddelenplein van SLO in wikiwijsleermiddelenplein.nl. Kennisnet
Het aantal leerlingen waarvoor in het schooljaar
Kennisnet, de publieke ict-partner voor het onderwijs,
2012-2013 werkelijk een bijdrage is ontvangen, is
brengt primair, voortgezet en middelbaar onderwijs
lager dan de prognose aan het eind van schooljaar
met expertise, voorzieningen en innovatie in positie
2011-2012 op basis van het aantal deelnemende
om maximale kracht uit ict te halen. VO-content
scholen.
werkt nauw samen met en ontvangt veel steun van Kennisnet. Kennisnet is daarbij verantwoordelijk voor
1.5 De relaties van VO-content
het technisch platform dat het bewaren, doorzoeken, arrangeren en ontsluiten van de leermaterialen van
VO-raad
VO-content mogelijk maakt.
VO-content is een organisatie van en voor leden van de VO-raad:
Schoolinfo
•
De Stichting richt zich op open digitaal
Schoolinfo en Stichting VO-content voeren overleg
leermateriaal voor vo-scholen.
ten behoeve van diverse ambities:
Leden van de VO-raad zijn actief in bestuur en
•
•
Raad van Advies van VO-content. •
Deelnemers aan VO-content zijn lid van de VO-
tussen instellingen op ict-thema’s. •
raad. •
De voorzitter van VO-content is lid van de
Stimuleren en faciliteren van samenwerking Stimuleren van kennisdeling en innovatie met betrekking tot informatievoorziening en ict.
•
Adviescommissie Leermiddelen van de VO-
Initiëren en uitvoeren van sectorbrede projecten op basis van ict-vragen.
raad. In deze commissie zijn ook bestuurders/ schoolleiders vertegenwoordigd die deelnemen
SLO
aan VO-content.
SLO heeft in 2010 samen met VO-content een kwaliteitszorgsysteem voor de Stercollecties
Formeel zijn VO-raad en VO-content momenteel
ontwikkeld, dat gebaseerd is op de oorsprong, het
alleen statutair met elkaar verbonden. Bij ingrijpende
gebruik en de correctheid van het materiaal. De
koerswijzigingen van VO-content is toestemming
organisatie werkt in het project Linked Data 2.0
van de VO-raad vereist. Verder is de VO-raad niet
samen met Kennisnet, Cito, scholen en uitgevers aan
betrokken bij het bestuur of de uitvoerende taken van
het verbinden van het kernprogramma havo biologie,
VO-content.
scheikunde, eindexamenopgaven, oefenresultaten en leermateriaal ten behoeve van gepersonaliseerd
In 2013-2014 zullen de VO-raad en VO-content
leren.
nauwer gaan samenwerken en elkaars doelstellingen versterken. Thema’s: leermiddelenbeleid en
Commerciële organisaties
gepersonaliseerd leren.
VO-content werkt samen met commerciële organisaties daar waar het relevant en opportuun
Wikiwijs
is voor scholen en leerlingen in het voortgezet
Wikiwijs is door Kennisnet en de Open Universiteit
onderwijs. Voorbeelden:
gerealiseerd in opdracht van het ministerie van OCW. Dit om het gebruik en de ontwikkeling van
•
Met diverse leveranciers van leerplatformen
open leermiddelen in het onderwijs te stimuleren
worden pilots uitgevoerd ten behoeve van meer
en te vergemakkelijken. De uitgangspunten en
gepersonaliseerd gebruik van de Stercollecties.
ambities van Wikiwijs komen grotendeels overeen met die van VO-content. Daarom versterken
•
De stichting werkt samen met Apple rond het uitbrengen van Stercollecties als iBooks.
9
10
2 Activiteiten 2012-2013 2.1 Inleiding De activiteiten die VO-content in samenwerking met haar relaties ontplooit, bestrijken de gehele educatieve contentketen (ECK). Deze keten omvat het ontwikkelen, ontsluiten, arrangeren en gebruiken van (digitaal) leermateriaal, alsmede de terugkoppeling vanuit het gebruik om ontwikkeld materiaal verder te verbeteren. De activiteiten van VO-content zijn geordend in vier activiteitenplannen: 1) Contentontwikkeling, 2) Ondersteuning, 3) Kwaliteitszorg, 4) Communicatie. Hierna wordt per activiteitengebied beschreven welke onderdelen van de ECK aan bod komen.
EB
G 5.
RU
N IKE
1.
Arrangeren
ON
TW
IK
De digitale leermaterialen beschikbaar stellen in
KE
LE
eenvoudig arrangeerbare leerlijnen in Wikiwijs
N
RA 4. AR
NGE
. BES C H I STEL KBAAR LEN
2
REN
gebaseerd op de kernprogramma’s ontwikkeld door SLO. 02) Ondersteuning Gebruiken Scholen en docenten stimuleren en ondersteunen in het
3. VINDEN
gebruik van de Stercollecties. 01) Contentontwikkeling 03) Kwaliteitszorg Ontwikkelen Samenhangende collecties leermateriaal die voldoen aan
Terugkoppelen
de eisen van VO-content – de Stercollecties – opzetten
Reflectiegegevens over de kwaliteit en bruikbaarheid
en opleveren. Dit houdt ook in dat deze collecties:
van Stercollecties verzamelen ten behoeve van de
•
kwalitatieve verbetering van het leermateriaal.
voortdurend worden geactualiseerd, onderhouden en beheerd,
•
verder worden doorontwikkeld tot alle leerjaren,
•
verbreed worden naar alle niveaus en naar de
•
04) Communicatie
gangbare schoolvakken,
Over alle bovenstaande activiteiten communiceert VO-
interactief, multimediaal en adaptief zijn of worden.
content met vo-scholen en haar partners.
Beschikbaar stellen
2.2 Contentontwikkeling
De Stercollecties open ter beschikking stellen aan het vo-veld. Deelnemende scholen laagdrempelig toegang
Voor 2012-2013 waren de volgende eigenschappen
verlenen tot extra collecties.
leidend voor de ontwikkeling van de Stercollecties: •
Dekkend voor een jaarprogramma.
Vindbaar maken
•
Leer- en werkboekvervangend.
Zorgdragen voor adequate metadata en voor ontsluiting
•
In hoge mate interactief.
van content via het zoekportaal Wikiwijs, zodat gebruikers
•
Beschikbaar op computer/tablet.
en automatische zoekmachines dit materiaal kunnen
•
Voorzien van een docentenhandleiding en extra
vinden.
Docentenmateriaal.
11
Op 1 augustus 2013 zijn 21 nieuwe Stercollecties
Extra collecties
opgeleverd, in toevoeging op de eerste 26
Om voor alle vakken en voor alle leerjaren Stercollecties
Stercollecties die sinds 1 augustus 2012 beschikbaar
te ontwikkelen is het noodzakelijk dat meer scholen
zijn.
aan de Stichting deelnemen. Daarom heeft VO-content in 2012-2013 ook extra collecties laten ontwikkelen,
Onderhoud
exclusief voor deelnemende scholen: zoals de
De bestaande 26 Stercollecties zijn onderhouden,
rekengame Count on Me en de Eindexamensite. Dit
geactualiseerd en beheerd. Zo worden bijvoorbeeld
exclusieve aanbod werkt drieledig: het beloont scholen
teksten en/of opdrachten verbeterd op basis van
die deelnemen, het motiveert scholen om te blijven
reflecties. Meer informatie hierover vindt u in § 2.3
deelnemen en het geeft niet-deelnemende scholen een
Kwaliteitszorg. (Voor tabel, zie volgende pagina)
reden om deel te gaan nemen.
Verbreding naar volgende leerjaren
Count on Me (‘Reken jezelf naar nieuwe
VO-content houdt er rekening mee dat docenten die nu
hoogtes’)
aan de slag gaan met, bijvoorbeeld leermateriaal voor
Stichting VO-content heeft speciaal voor haar
Engels vmbo leerjaar 2, in schooljaar 2013-2014 verder
deelnemende scholen de rekengame Count on Me laten
willen met het materiaal voor leerjaar 3. Daarom ontwikkelt
ontwikkelen. Kenmerken van deze game:
VO-content een Stercollectie elk jaar door naar het
•
Gevarieerd interactief oefenmateriaal
volgende leerjaar. Zo bestrijken de Stercollecties uiteindelijk
•
Referentieniveaus F1, F2 en F3
doorlopende leerlijnen tot en met het examenjaar.
•
Instaptoets / diagnostische toetsen
•
Zelfstandig aan de slag
•
Effectief volgsysteem
Verbreding naar andere niveaus en schoolvakken De Stichting streeft ernaar in de toekomst voor alle
Het spelelement van Count on Me houdt in dat
vakken en niveaus kerndoel- en eindtermendekkend
leerlingen een flat bouwen door de problemen van de
open materiaal te bieden. Op weg naar dat doel werkt
bewoners op te lossen. Iedere bewoner staat voor een
VO-content ook in schooljaar 2013-2014 aan uitbreiding
categorie opgaven, zoals gehele getallen, procenten,
van de verzameling Stercollecties naar andere niveaus
breuken of meten en maten. Een voltooide opgave
(vmbo, havo/vwo) en schoolvakken.
levert leerlingen per verdieping punten en geld op. Als
Einddoelen
Activiteiten 2012-2013
De Stercollecties worden doorontwikkeld tot alle leerjaren zijn afgedekt.
• • • • • • • • • • • • •
M&M 2 vmbo Aardrijkskunde 2 havo/vwo Geschiedenis 2 havo/vwo Biologie 4 (thema’s 5 t/m 8) + 5 havo (thema’s 1 t/m 4) Biologie 4 (thema’s 5 t/m 8) + 5 vwo (thema’s 1 t/m 4) Rekenen: Rekengame (1 t/m 3 F) Wiskunde Wageningse Methode 3 havo Wiskunde Wageningse Methode 3 vwo Wiskunde Math4all 3 havo Wiskunde Math4all 3 vwo Eindexamensite vmbo 3-4 Eindexamensite havo 4-5 Eindexamensite vwo 5-6
• • • • • • • • • •
Engels 1 havo/vwo Engels 2 havo/vwo Biologie 1 vmbo-b Biologie 1 vmbo-b Biologie 1 havo/vwo Biologie 2 havo/vwo Scheikunde 2e fase 4 havo Scheikunde 2e fase 4 vwo Duits 1 of 2 vmbo-b Duits 1 of 2 vmbo-kgt
De Stercollecties zijn verbreed naar alle niveaus en naar de gangbare schoolvakken. Stercollecties voor nieuwe niveaus en schoolvakken:
12
Opgeleverde Stercollecties per 1 augustus 2012:
De opgeleverde Stercollecties worden voortdurend geactualiseerd, onderhouden en beheerd.
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Nederlands 1 vmbo-b Nederlands 2 vmbo-b Nederlands 1 vmbo-kgt Nederlands 2 vmbo-kgt Nederlands 1 havo/vwo Nederlands 2 havo/vwo Engels 1 vmbo-b Engels 2 vmbo-b Engels 1 vmbo-kgt Engels 2 vmbo-kgt Biologie 1 vmbo-kgt Biologie 2 vmbo-kgt Biologie 4 havo (thema 1 t/m 4) Biologie 4 vwo (thema 1 t/m 4) M&M 1 vmbo Aardrijkskunde 1 havo/vwo Geschiedenis 1 havo/vwo Wiskunde 1 vmbo-kgt Wiskunde 2 vmbo-kgt Wiskunde 1 vmbo-b Wiskunde 2 vmbo-b Wiskunde Wageningse Methode 1 havo/vwo Wiskunde Wageningse Methode 2 havo Wiskunde Wageningse Methode 2 vwo Wiskunde Math4all 1 havo/vwo Wiskunde Math4all 2 havo Wiskunde Math4all 2 vwo StudioRekenen – onderbouw vmbo Eindexamensite vmbo 3-4 Eindexamensite havo 4-5 Eindexamensite vwo 5-6
een leerling op een verdieping voldoende punten heeft
Combinatie met StudioRekenen
gehaald, kan hij/zij een verdieping aan de flat toevoegen.
In Count on Me vinden leerlingen veel verschillende
Met het geld dat deze leerling verdient, kan hij/zij de
oefeningen. Voor extra oefeningen (en afwisseling) kunnen
flat ‘pimpen’. De flat kan uiteindelijk maximaal 12
leerlingen in de onderbouw van het vmbo StudioRekenen
verdiepingen hoog worden.
gebruiken. Ook met het oefenmateriaal van dit interactieve rekenprogramma kunnen leerlingen zelfstandig aan de slag. Eindexamensite Met ingang van 14 januari 2013 is Eindexamensite, behoudens het vak Nederlands, exclusief toegankelijk voor deelnemende scholen. De site biedt duidelijk meerwaarde ten opzichte van alleen examens oefenen. Eindexamensite: •
slaat gegevens van geoefende examens op;
•
maakt een persoonlijke analyse;
•
verwijst naar uitleg van onderdelen waarop de leerling onvoldoende scoort;
Volgsysteem In Count on Me is een overzichtelijk en effectief
•
ontwikkelt voortdurend door, zowel technologisch als inhoudelijk.
volgsysteem geïntegreerd. Daarmee zien leerlingen en docenten in één oogopslag welk deel van de oefeningen
Projecten
is afgerond en welk deel nog niet.
VO-content heeft in de schooljaren 2011-2012 en 2012-2013
13
ECK2
Stercollec-
Distributie
Stercol-
Linked Data
proeftuin
ties in elo’s
stercollec-
lecties in
2.0 en 3.0
ties
PulseON
(SLO/Kennisnet)
arrangeren
Selectieve toegang voor docent en leerling Leren op maat: interactiviteit/ resultaten
x
x
x
Leren op maat: adaptief leren Inrichten leermiddelenmix
x
x
Rearrangeerbaar materiaal
x
x
Bruikbaar op alle platforms
x
Proeftuin DTDL (implementatie webshop)
x
x x
x
x
x
x
x
Figuur 1: overzicht projecten meegewerkt aan een aantal projecten van verschillende
schooljaar 2012-2013, experimenteren docenten met het
ketenpartners. Deze projecten hebben betrekking op het
in Wikiwijs zoeken van leermateriaal dat is gebaseerd op
verbeteren van bruikbaarheid en vindbaarheid van de
de tussendoelen en past bij een Stercollectie.
Stercollecties. In 2013-2014 doorloopt VO-content met verschillende ketenpartners pilottrajecten om het gebruiken
Stercollecties in elo’s
van open content verder te verbeteren en maatwerk en
Scholen die een elektronische leeromgeving (elo)
gepersonaliseerd leren beter mogelijk te maken. Figuur 1
gebruiken, zullen de toegang tot de Stercollecties in
geeft een overzicht van deze projecten. De linkerkolom bevat
het algemeen via die elo willen regelen. Op die manier
de beoogde resultaten, de bovenste rij de partners. Onder de
kunnen docenten immers voor iedere leerling het
tabel wordt elk pilottraject beknopt toegelicht:
specifiek voor hem of haar bedoelde leermateriaal klaarzetten. In de pilot met itslearning (juni 2012) zijn
Toelichting projecten:
de links naar het leermateriaal van de Stercollecties van VO-content al geordend en in itslearning klaargezet. De
ECK2: proeftuin arrangeren
docent hoeft al het Stercollectiemateriaal dan niet meer
Stercollecties zijn zo opgezet dat docenten een leerlijn
zelf in de elo te plaatsen, maar kan dat voor de leerling
naar eigen behoefte kunnen vormgeven en aanpassen.
direct verder arrangeren. In 2012-2013 zijn de links naar
Docenten die besluiten een Stercollectie te gebruiken, zijn
de Stercollecties op vergelijkbare wijze ook in andere elo’s
dus niet verplicht deze leerlijn in haar geheel te gebruiken
(Teletop, Moodle, SOMtoday, Magister ELO e.d.) klaargezet.
en hoeven zich evenmin te houden aan de voorgestelde volgorde van het leermateriaal. VO-content wil dat ook
VO-content in PulseON
het zoeken en vinden van geschikt bijpassend materiaal
De Stercollecties wiskunde h/v-1, Nederlands h/v-1
zo eenvoudig mogelijk verloopt en heeft daarom
en Engels h/v-1 worden geplaatst in de ‘persoonlijke
meegewerkt aan het project ‘Proeftuin arrangeren’ van
leeromgeving’ PulseOn. Deze leeromgeving wordt
ECK2. Dat is een gezamenlijk initiatief van Kennisnet,
ontwikkeld op initiatief van o.a. het Hondsrug College in
de GEU en SLO. Middels een proeftraject, gestart in
Emmen. In een pilot is onderzocht hoe de Stercollecties
14
in dit platform toegankelijk gemaakt kunnen worden.
voor alle Stercollecties. Tijdens andere trainingen
Ook is onderzocht hoe volgens open standaarden
hebben individuele secties onder begeleiding van een
interactie van leerlingresultaten kan plaatsvinden met
ontwikkelaar van de Stercollecties concreet afspraken
de content in het leerplatform.
gemaakt over het gebruik van het leermateriaal. Uit reflecties van deelnemers blijkt dat dergelijke trainingen
Proeftuin Linked data 2.0 en 3.0
beter worden gewaardeerd, naarmate ze meer op de
Deze proeftuin geeft docenten een kijkje onder de
(behoeften van de) doelgroep zijn toegesneden. Dit geldt
motorkap van gepersonaliseerd leren en geeft een
vooral voor de vaksectietrainingen. Bij de organisatie van
eerste (gevalideerde) aanzet tot adaptiviteit. Het
de trainingen in schooljaar 2013-2014 nemen we deze
examentrainingsprogramma Eindexamensite heeft
kennis vanzelfsprekend mee, onder meer door vooraf een
in deze proeftuin een cruciale plek. VO-content stelt
goede intake te verzorgen en te zorgen voor een goede
het programma in dit project beschikbaar aan het
match tussen trainer en school.
gehele scholenveld. De Stercollecties scheikunde en biologie zijn gekoppeld aan het kernprogramma (SLO).
Docentendagen
Zo krijgen leerlingen, docenten, contentaanbieders en
De behoefte aan maatwerk kwam ook als belangrijkste
platformaanbieders gevalideerde data ter verbetering
reflectie uit de bus na de Docentendagen in
van resultaten.
januari, februari en maart 2013. Bezoekers van de Docentendagen gingen als beginnende gebruiker aan
Proeftuin Distributie
de slag met Stercollecties en Wikiwijs of volgden een
Met een pilot van Scholen aan Zee is een nieuwe
workshop over de keuze voor een device per leerling
manier van aanbieden van leermateriaal getest.
en het gebruik van de elektronische leeromgeving.
Deze manier sluit zoveel mogelijk aan bij de ECK-
Inhoudelijk werd dit programma goed gewaardeerd:
standaarden Distributie en Toegang van leermiddelen.
bezoekers gaven de bijeenkomsten gemiddeld een 7.
Met de inrichting van een webshop op basis van
Tegelijk gaven zij aan dat zij graag een programma
deze standaarden, worden alle folioproducten van
willen volgen dat past bij hun niveau, behoefte en de
het studieboekverzendhuis direct geleverd als (open)
mate van ervaring in het gebruik van ict en Stercollecties.
digitale content. Dit bespaart de medewerkers van
Tijdens de Docentendagen in 2013-2014 houdt de
Scholen aan Zee veel tijd, doordat alle leermiddelen
organisatie daar rekening mee bij de samenstelling van
in de bestelomgeving klaar staan. Vanaf de eerste
het programma.
schooldag staat al het leermateriaal klaar voor de leerling: om overal bij te kunnen, hoeft hij of zij slechts in
Gebruikersdag
te loggen in de elo. Dit geldt ook voor de (open) digitale
De eerste gebruikersdag die VO-content heeft
content afkomstig van andere organisaties, zoals de
georganiseerd, voor het vak biologie, vond plaats in mei
Stercollecties van VO-content.
2013. Doelgroep: docenten die een Stercollectie biologie aanvullend of vervangend gebruiken. Deelnemers
2.3 Ondersteuning
wisselden ervaringen, kennis en materiaal uit. Verder gaven ze rechtstreeks feedback aan de ontwikkelaars
VO-content heeft in 2012-2013 verschillende
van het leermateriaal. De deelnemers waardeerden de
ondersteuningsactiviteiten georganiseerd, voornamelijk
bijeenkomst goed en ook docenten die nog gaan starten
om de doelen te bereiken die worden beschreven in
met Stercollecties vonden de gebruikersdag nuttig.
het activiteitenplan ondersteuning 2012-2013: het
Reden waarom VO-content in 2013-2014 voor ieder vak
creëren van draagvlak voor het gebruik van Stercollecties
een gebruikersdag organiseert.
en daadwerkelijk stimuleren van dat gebruik door de doelgroep.
Helpdesk De klantenservice van VO-content is effectiever en
Trainingen
efficiënter geworden door automatisering van de
Op verschillende scholen zijn groepen docenten onder
Helpdesk. Met een ticketsysteem worden ingezonden
begeleiding van trainers aan de slag gegaan met de
vragen/problemen nu direct gekoppeld aan het crm-
Stercollecties. Bij deze trainingen waren verschillende
systeem en worden acties uitgezet naar de relevante
vakdocenten aanwezig en was er dan ook aandacht
medewerker.
15
Online trainingen
•
Docenten kunnen nu ook online – in eigen tijd en tempo
pijler 5: het materiaal dekt de eindtermen en kerndoelen
– kennismaken en leren werken met Stercollecties. Daarvoor zijn twee online trainingen ontwikkeld: een
Reflectie
algemene module (Werken met Stercollecties) en een
Voor de kwalitatieve verbetering van het leermateriaal
vakspecifieke module (Lesgeven met de Stercollectie
verzamelt VO-content reflectiegegevens over
Nederlands). Als onderdeel van de specifieke module
de kwaliteit en bruikbaarheid van Stercollecties.
vertellen docenten hoe zij de Stercollecties Nederlands
Afgelopen jaar hebben meer dan 50 docenten op een
didactisch inzetten en laten zij zien hoe Stercollecties
of meer thema’s van 36 Stercollecties uitgebreid en
zowel klassikaal als projectmatig gebruikt kunnen
gedetailleerd gereflecteerd. De reflectanten doorlopen
worden. Ook verwerkingsvormen en het organiseren van
de Stercollecties op spelling, inhoud, sturing leerproces,
lesmateriaal komen aan de orde.
taalgebruik, werkvormen, correctheid en volledigheid. Ook beoordelen reflectanten de Stercollecties op
Vakcommunities
ordening.
Dit verslagjaar is VO-content gestart met de voorbereiding voor het organiseren van vakcommunities in een
Gebruikersenquête
afgeschermde omgeving. In die omgeving bevindt
In maart 2013 heeft VO-content een gebruikers-
zich het online docentenmateriaal, wisselen docenten
enquête verstuurd. Enerzijds om de verbeterpunten in
ervaringen en tips uit en kunnen zij elkaar vragen stellen.
kaart te brengen, anderzijds om een beeld te krijgen van
Bij de selectie van de tool stond gebruiksgemak voorop.
welke Stercollecties hoe gebruikt worden, en op welke
Zo kunnen vakdocenten inloggen via Entree.
school. 400 docenten namen aan deze enquête deel, waarvan 133 gebruikers en 267 niet-gebruikers. Voor
Online docentenmateriaal
onderhoud en doorontwikkeling van de Stercollecties
Dit jaar is voor het eerst het online docentenmateriaal
leverde dit een schat aan informatie en bruikbare
gebruikt. Het betreft handleidingen en pdf- of Word-
feedback op.
versies van toetsen en opdrachten. Voor sommige vakken bevat het docentenmateriaal extra stof. Volgens de
Onderhoud en actualisatie
gebruikersenquête zijn de meeste docenten tevreden
VO-content heeft de Stercollecties bijgewerkt en onder-
(55%) of gedeeltelijk tevreden (36%) over het materiaal.
houden op basis van de reflecties en reacties van gebruikers. De voornaamste ontwikkelingen op dat gebied:
Entree: verschillende collecties, één inlogcode
•
Om het gebruikersgemak van de extra collecties
typ- of taalfout, onvolledig antwoord) zijn direct
te vergroten, heeft VO-content de verschillende inloggegevens voor Eindexamensite, StudioRekenen en
Fouten in de eerste categorie (niet werkende link, verbeterd en online doorgevoerd.
•
Count on Me vervangen voor één inlogcode via Entree of
Extra oefenmateriaal voor wiskunde en mens & maatschappij (m&m).
het schoolaccount.
•
2.4 Kwaliteitszorg
•
Herziene versies van de docentenhandleiding van m&m, geschiedenis en aardrijkskunde. Gestart met schrijven toetsmateriaal voor Nederlands, wiskunde en m&m. Per 1
VO-content heeft samen met SLO een
augustus 2013 zijn deze extra materialen bij de
kwaliteitszorgsysteem ontwikkeld voor de Stercollecties. Dit systeem bestaat uit drie onderdelen: 1) oorsprong,
docentenmaterialen beschikbaar. •
Gestart met omzetting Kennisbank
2) gebruik en 3) correctheid van het materiaal. Ieder
(theoriegedeelte van de Stercollecties) naar HTML5.
onderdeel kent 2 of 3 pijlers.
Door de omzetting kunnen de Kennisbanken in elk platform en op elk device gebruikt worden.
In 2012-2013 is aandacht besteed aan de realisatie van
Daarnaast zijn er van Stercollecties iBooks
de volgende pijlers: • •
16
pijler 3: kwalitatieve waardering en omvang van het
ontwikkeld. •
De verbetersuggesties en verzoeken om uitbreiding
gebruik
worden geëvalueerd. De ontwikkelaars van
pijler 4: inzetbaar in de context van de school
de Stercollecties besluiten welke punten het
belangrijkst zijn. Deze verbeteringen worden
maken bij de doelen van de Stichting.
in schooljaar 2013-2014 doorgevoerd. Om docenten op de hoogte te houden en brengen
2. Toename waardering VO-content en de (Ster)collecties.
van de aanpassingen, ontvangen gebruikers een
Voor het stimuleren van de waardering voor de
vakspecifieke nieuwsbrief.
Stichting en het materiaal heeft VO-content ingezet op het genereren van informatie-uitwisseling op drie
2.5 Communicatie
activiteitengebieden: •
Content: aanbod en ontwikkelagenda van de
VO-content had voor schooljaar 2012-2013 twee
collecties enerzijds, eigenschappen van en
belangrijke communicatiedoelen:
ervaringen met het materiaal anderzijds. •
Kwaliteitszorg: versterken van de kwaliteit door
1. Toename van de naamsbekendheid van zowel VO-
invulling van het kwaliteitszorgsysteem, in dit
content als de (Ster)collecties.
verslagjaar door oproep voor reflecties en de
•
gebruikersenquête.
Om de naamsbekendheid te stimuleren, heeft de Stichting in de communicatie aandacht
•
•
Ondersteuning: over vorm en vindbaarheid van het
besteed aan de vraag wat VO-content is, wat
aanbod op effectieve wijze communiceren zodat
VO-content doet en wat de meerwaarde van
gebruik gestimuleerd wordt.
de Stichting is voor scholen in het vo. Om de
•
bekendheid van de Stercollecties te stimuleren,
Effectiviteit
is in de communicatie aandacht besteedt aan de
Een indruk van het effect van de communicatie-
gebruiksmogelijkheden en gebruikerservaringen.
activiteiten is weergegeven in onderstaande tabel, aan
In het tweede deel van het jaar heeft de Stichting
de hand van een aantal indicatoren voor bekendheid
een nieuwe huisstijl voorbereid. Enerzijds om de
en waardering. Van een aantal indicatoren zijn dit
herkenbaarheid te vergroten, anderzijds om de
verslagjaar voor het eerst de gegevens bekend en is
beeldmerken, kleuren en boodschap passend te
daarom pas volgend verslagjaar een vergelijking mogelijk. 2011-2012
2012-2013
Communicatiemiddelen Website: aantal unieke bezoekers
9731
Website: aantal inlogaccounts Nieuwsbrief: aantal abonnees
965 1500 à 1700
3925
Twitter: aantal volgers
475
Twitter: mentions gem. per maand
52
Contentgebruik Downloads Stercollecties in Wikiwijs
8 arrangementen in de top 10
Gebruik Stercollecties aanvullend
53%
61%
Gebruik Stercollecties vervangend
19%
21%
Accounts Eindexamensite
168.425
225.704
Accounts StudioRekenen en Count on Me
63.406
Ondersteuningsaanbod Bezoek Docentendagen
3 x 80 deelnemers
Bezoek ondersteuningsaanbod op website (gem. per maand)
425
Aantal gebruikers e-learning module (totaal)
417
Aantal trainingen op schoollocatie
69
Kwaliteitszorg Respons gebruikersenquête Respons managementenquête
400 62
118
Aantal Stercollecties gereflecteerd
36
Aantal reflectanten
50
17
3 Activiteiten 2013-2014 In schooljaar 2013-2014 ligt bij de organisatie van de activiteiten de nadruk op versterking en ondersteuning. Dat betekent dat de Stichting extra investeert in versterking van de bestaande Stercollecties en geen Stercollecties ontwikkelt voor nieuwe vakken. De ondersteuningsmogelijkheden zullen worden uitgebreid op basis van contacten met schoolleiders en docenten.
•
•
Ledengroei en -behoud: VO-content wil komend jaar groeien naar 300.000 leerlingen
Managementdagen over de implementatie van ict en Stercollecties
Speerpunten van de Stichting in komend jaar: •
Een receptenboek over implementatie
•
Een ict-handboek ‘Stercollecties op je school in 3 stappen’
•
Ondersteuning
•
Kwaliteitszorg
•
Digitale toetsvragen
kunnen arrangeren, volgens de eisen en opbouw
•
Gepersonaliseerd leren in een adaptieve
van het Stercollectie-keurmerk
•
Vakcommunities
•
Cursusmateriaal waarmee docenten zelf materiaal
omgeving Begeleiding In 2013-2014 biedt VO-content scholen ondersteuning 3.1 Content
op maat. Een klein aantal scholen heeft in 20112012 al begeleiding gehad bij de implementatie van
Het ontwikkelschema van content voor de collecties
Stercollecties (en ict). Startplaats was daarbij altijd de
blijft hetzelfde: elk jaar wordt het volgende leerjaar van
visie van de school op leren en onderwijzen. Aandacht
een bestaande Stercollectie ontwikkeld. Dat betekent
voor de keuze van leermiddelen, ict-infrastructuur,
dat er komend jaar 25 Stercollecties bijkomen.
professionalisering van medewerkers en financiën zijn ook onderdeel van deze begeleiding op maat,
De ontwikkelaars streven er naar om het materiaal
evenals de samenhang tussen deze thema’s. Een deel
rearrangeerbaar te maken op het niveau van
van de scholen heeft in 2011-2012 gewerkt aan een
leerobjecten. Hierbij zal Wikiwijs Maken intensief
invoeringsplan op één specifiek thema. In schooljaar
worden ingezet en de samenwerking met Kennisnet
2013-2014 stelt VO-content een netwerk van ervaren
worden geïntensiveerd.
begeleiders beschikbaar om scholen met deze thema’s op maat te helpen.
Qua onderhoud geeft de Stichting in schooljaar 2013-2014 prioriteit aan de Stercollecties Nederlands
3.3 Kwaliteitszorg 2013-2014: ‘Kwaliteit
en biologie onderbouw en StudioRekenen. De
boven kwantiteit’
gebruikersenquête van maart 2013 (zie § 2.4) liet zien dat deze (Ster)collecties het meest gebruikt gaan
Verbeteren van de kwaliteit, versterken van het inzicht
worden. Daarnaast wordt Eindexamensite.nl verder
in de waardering én in de mate van gebruik van de
uitgebreid en versterkt.
Stercollecties zijn komend jaar prioriteiten voor het activiteitenplan Kwaliteitszorg. Het verwerven van
3.2 Ondersteuning
reflecties van docenten die de Stercollecties gebruiken, blijft dan ook een belangrijk aandachtspunt.
Naast het nieuwe ondersteuningsaanbod van online modules, trainingen en Docentendagen staan er nog een
Gebruikersenquête per vak
aantal nieuwe hulpmiddelen op stapel:
Dit jaar zal VO-content voor het eerst per vak een
18
gebruikersenquête houden. Aan de hand van de
Stimuleren deelname en gebruik
uitkomsten per vak kan de kwaliteit van de Stercollecties
Het faciliteren van netwerken en uitwisselen van
verder en specifieker versterkt worden.
ervaringen zal deelname aan VO-content en het gebruik van Stercollecties stimuleren. Praktijkvoorbeelden van
Leerlingpanel
implementatietrajecten, rekenvoorbeelden/business
Nieuw dit jaar is het leerlingpanel. Via dit panel kunnen
cases en gebruikersvoorbeelden van Stercollecties door
leerlingen zelf vertellen wat ze van de Stercollecties
docenten worden verzameld en aan scholen beschikbaar
vinden.
gesteld. Bovendien worden de contacten met scholen vastgelegd in het crm-systeem om deelnemers zoveel
Gebruikersdagen
mogelijk op maat te kunnen ondersteunen. VO-content
In navolging van de gebruikersdag biologie zal de
zal het gebruik van Stercollecties verder stimuleren met
Stichting dit jaar voor alle Stercollectievakken een
online handleidingen en voorbeelden. Ook door contact
gebruikersdag organiseren. Tijdens deze dag kunnen
met ouder- en leerlingorganisaties worden scholen
docenten materiaal en ervaringen uitwisselen en in
gestimuleerd om na te denken over het gebruik van
gesprek gaan met de ontwikkelaar van de Stercollectie.
Stercollecties.
3.4 Communicatiedoelen 2013-2014
Tot slot In schooljaar 2013-2014 zullen VO-content en de VO-
De primaire communicatiedoelen sluiten nauw aan bij
raad zich nader tot elkaar positioneren. Dit komt tot
de speerpunten van Stichting VO-content:
uiting in de volgende operationele doelstellingen:
Juist beeld
•
Zowel op het niveau van de directeuren als de
Ondanks de toename van het aantal deelnemers
beleidsmedewerkers vindt structurele afstemming
wisselt de samenstelling sterk. De belangrijkste reden
plaats over de (beleids-)ontwikkeling op het gebied
voor opzegging van deelname is het ontbreken van de juiste randvoorwaarden of een verkeerd beeld van
van leermiddelen, ICT en onderwijs. •
Daar waar relevant stelt de VO-raad zijn commu-
•
Bij ontwikkelingen en projecten op het gebied van
het Stercollectiemateriaal. In de communicatie, het leggen van nieuwe en het intensiveren van bestaande
nicatiemiddelen beschikbaar voor VO-content.
contacten ligt daarom de nadruk op het juiste beeld van
gepersonaliseerd leren attendeert de VO-raad op
zowel de Stichting als van de Stercollecties.
VO-content als preferred supplier.
19
20
4 Financiële verantwoording 4.1 Inleiding Stichting VO-content is opgericht per 30 september 2011. Onderstaand overzicht geeft de staat van baten en lasten voor de periode 1 augustus 2012 tot en met 31 juli 2013.
4.2 Verantwoording inkomsten en uitgaven 2012-2013
De jaarrekening 2012-2013 is op 5 november 2013 door Glissenaar Accountants te Vleuten voorzien van een samenstellingstellingsverklaring en op 26 november
Baten
door het bestuur vastgesteld. Een jaarrekening bevat Inkomsten scholen
1.339.021
Inkomsten uit trainingen
65.687
Overige inkomsten
46.796 1.451.504
Lasten t.b.v. doelstelling
de balans, de staat van baten en lasten alsmede de grondslagen en een toelichting op de posten in de balans en staat van baten en lasten. De jaarrekening ligt voor deelnemende scholen ter inzage ten kantore van de Stichting VO-content. 4.3 Businessmodel VO-content
Contentontwikkeling
964.439
Medio 2010 heeft het Innovatieplatform VO
Ondersteuning
127.357
een adviesrapport ‘business modellen (digitaal)
Communicatie
128.469
leermateriaal VO’ laten opstellen. Voor Stichting VO-
Kwaliteitszorg
68.297 1.288.562
Kosten beheer en administratie
content is het daarin beschreven communitymodel (nog steeds) het uitgangspunt. Volgens dit model maakt VO-content met collectieaanbieders afspraken over het beschikbaar maken en houden van hun digitale leermaterialen in het open domein,
Bureaukosten
83701
Diverse kosten
67.812 151.513
ondersteunt VO-content de collectieaanbieders bij het ontsluiten en met de uitvoering van een kwaliteitstoets, en ontvangen de eigenaren een vergoeding voor beheer, onderhoud, actualisatie en verbetering.
Saldo
11.429
Verantwoording baten en lasten 2012-2013 (in €)
VO-content werkt nauw samen met de educatieve uitgeverij StudioVO. De Stercollecties zijn voorzien van een Creative Commons licentie en worden onder die licentie online gepubliceerd in Wikiwijs. Voor het schooljaar 2013-2014 hebben vo-scholen met in totaal circa 280.000 leerlingen aangegeven € 7,- per leerling te
Het aantal leerlingen waarvoor in het schooljaar 2012-2013 werkelijk een
willen bijdragen. Dat betekent dat de Stichting in 2013-
bijdrage is ontvangen, is lager dan was geprognotiseerd op basis van het
2014 een budget van € 1.960.000,- beschikbaar heeft
aantal deelnemende scholen. Zie pagina 9.
voor realisatie van haar doelstellingen.
1
21
OVERZICHT STERCOLLECTIES VAK
NIVEAU
LEERJAAR
NIEUW NIEUW NIEUW NIEUW PER PER PER PER 11 AUG AUG AUG AUG 2014 2014 20142014
Aardrijkskunde Aardrijkskunde
h/v h/v
11 ++ 22
33
vmbo-kgt vmbo-kgt Biologie Biologie
Duits Duits
Economie Economie
Engels Engels
Geschiedenis Geschiedenis
33
vmbo-kgt vmbo-kgt
11 ++ 22
33
vmbo-b vmbo-b
11 ++ 22
33
havo havo
14 ++ 25 + 4
5
vwo vwo
14 ++ 25 + 4
56
vmbo-b vmbo-b
11 ++ 22
33
vmbo-kgt vmbo-kgt
11 ++ 22
33
h/v h/v
22
vmbo-b vmbo-b
33
vmbo-kgt vmbo-kgt
33
vmbo-b vmbo-b
11 ++ 22
33
vmbo-kgt vmbo-kgt
11 ++ 22
33
h/v h/v
11 ++ 22
h/v h/v
11 ++ 22
vmbo-kgt vmbo-kgt
33 33
Mens Mens & & Maatschappij Maatschappij
vmbo-kgt vmbo-kgt
11 ++ 22
Nederlands Nederlands
vmbo-kgt vmbo-kgt
11 ++ 22
33
vmbo-b vmbo-b
11 ++ 22
33
h/v h/v
11 ++ 22
33
havo havo
44
55
vwo vwo
44
55
vmbo-b vmbo-b
11 ++ 22
33
vmbo-kgt vmbo-kgt
11 ++ 22
33
h/v h/v
11
havo havo
22 ++ 33
vwo vwo
22 ++ 33
h/v h/v
11
havo havo
22 ++ 33
vwo vwo
22 ++ 33
Scheikunde Scheikunde
Wiskunde Wiskunde
Wiskunde Wiskunde Math4all Math4all
Wiskunde Wiskunde WM WM
havo havo aa
44
vwo vwo aa
44
vwo vwo cc
44
DOE MEE! Kijk op onze website welke scholen meedoen met Stichting VO-content en meld uw school aan. www.vo-content.nl T 030 232 4800 E info@vo-content.nl @VOcontent