De stad duurzaam
Plan
05 | 2016 with English captions and summary The Sustainable City
Amsterdam
Hoe duurzaam is Amsterdam?
Koplopers op het gebied van duurzaamheid
Slim omgaan met regels brengt duurzaamheid binnen bereik
infographics Aantal Amsterdamse huishoudens dat in 2015 werd voorzien van duurzame warmte en elektriciteit van het Afval Energie Bedrijf (AEB), en van duurzame stroom opgewekt door wind en zon. / Number of Amsterdam households that were supplied with sustainable heat and electricity from the Amsterdam Waste-to-Energy Company (Afval Energie Bedrijf, or AEB), and with sustainable electricity generated by wind and sun, in 2015. Bron: gemeente Amsterdam
kaart
In Amsterdam opgewekte energie uit zon en wind. / Energy generated by sun and wind in Amsterdam. windmolens / wind turbines zonnepanelen in bezit van particulier of VvE / solar panels (privately owned) zonnepanelen in bezit van bedrijf of overig / solar panels (owned by businesses or otherwise)
duurzame warmte AEB / sustainable heat from AEB
duurzame elektriciteit AEB / sustainable electricity from AEB
circa huishoudens / households
circa huishoudens / households
11.600
225.000
1 Droombeeld groene daken laat zien hoe twaalf vierkante kilometer dak in de stad benut zou kunnen worden om onder andere regenwater op te vangen en energie op te wekken. / The ‘Dream Scenario for Green Rooftops’ shows how 12 square kilometres of rooftops in the city could be used for purposes such as capturing rainwater and generating energy. Illustratie: Alice Wielinga
windenergie / wind energy
zonne-energie / solar energy
circa huishoudens / households
circa huishoudens / households
55.000
5.800
Auteurs
Van droombeeld naar werkelijkheid
Geert den Boogert Marijke Godschalk Judith van Laarhoven Sander Vester
Colofon Plan Amsterdam is een uitgave van Gemeente Amsterdam. Het vakblad informeert over ruimtelijke thema’s, projecten en ontwikkelingen in de stad en de metropoolregio. Het verschijnt vijf keer per jaar, waarvan twee keer in het Engels. (Eind)redactie en coördinatie Stella Marcé, Marjolein van Lingen, Judith van Laarhoven Vormgeving Beukers Scholma, Haarlem Hoofdbeeld cover Alphons Nieuwenhuis Foto’s en beelden binnenwerk zie bijschrift Kaarten Gemeente Amsterdam, tenzij anders vermeld in bijschrift Vertaling Andrew May Lithografie en druk OBT-Opmeer, Den Haag
Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van afbeeldingen of heeft u andere vragen, neem dan contact op met de redactie via planamsterdam@ amsterdam.nl of 020 2551550. Een gratis abonnement is aan te vragen via planamsterdam@amsterdam.nl. Jaargang 22, nr 5, december 2016 Ook te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam
1
Amsterdam wil een stad zijn waar duurzaamheid een vanzelfsprekend onderdeel is van wonen, werken en leven én het uitgangspunt is voor nieuwe ontwikkeling. Veel Amsterdammers zijn enthousiast: ze isoleren hun woning, nemen ledverlichting of gaan een stapje verder door elektrisch te gaan rijden, zonnepanelen of een warmtepomp te plaatsen. Ook steeds meer onder nemers benutten de mogelijkheden om hun bedrijf duurzamer te maken. Om hen een duwtje in de rug te geven, biedt de gemeente persoonlijke begeleiding bij de procedures en de afhandeling van vergunningaanvragen, verstrekt ze subsidies en leningen en gratis duurzaamheidsadviezen. Regelgeving en beleid worden verruimd. Zo liggen er in de stad niet alleen zonne panelen op daken van eigenaren, maar kunnen ook huurders tegenwoordig van zonne-energie profiteren. En het welstands- en monumentenbeleid is aangepast, waardoor meer mogelijkheden zijn ontstaan voor zonnepanelen in beschermde stads- en dorpsgezichten en op monumenten. Om nog een stap verder te kunnen gaan, moeten we ’omdenken’ en volledig nieuwe manieren van productie, consumptie en distributie ontwikkelen. Gelukkig telt de stad een groot aantal denkers, doeners, techneuten en creatieven die met slimme oplossingen voor stedelijke duurzaamheidsvraagstukken komen. Een watervriendelijke tuin hoeft bijvoorbeeld niet altijd achter het huis te liggen, maar kan er ook óp liggen, of als groene gevel
05 | 2016
worden aangelegd. Het wordt helemaal interessant als zo’n oplossing op grote schaal kan worden toegepast. Als we alle daken en gevels benutten om regenwater op te vangen en energie op te wekken, hoe ligt de stad er dan over enkele jaren bij? Misschien wel zoals op het droombeeld hierboven. Er zijn nog talrijke andere veelbelovende initiatieven: start-ups die overtollig voedsel hergebruiken, ontmoetingsplekken waar oude spullen een nieuw leven krijgen en beloningssystemen voor het scheiden van afval. In Buiksloterham in Amsterdam Noord hebben bewoners, gebruikers en organisaties aansprekende projecten weten te realiseren. De eerste volledig circulaire en flexibele gebouwen zijn al in gebruik genomen. In deze Plan Amsterdam leest u meer over de ambities van Amsterdam op het gebied van duurzame energie, klimaatbestendigheid, schone lucht, een circulaire economie en het verduurzamen van de gemeentelijke organisatie. De auteurs laten zien hoe we die ambities kunnen verwezenlijken. En enkele koplopers, waaronder ondernemers en een actief lid van een Vereniging van Eigenaren, vertellen hoe zij het hebben aan gepakt. Daarmee hopen we u te inspireren, want alle inspanningen – klein en groot – zorgen ervoor dat een duurzame, toekomstbestendige stad binnen bereik ligt. De redactie
03
1 Biomassa is de grootste bron van duurzame energie in Amsterdam, windenergie bezet de tweede plaats en zonne-energie speelt nu nog een bescheiden rol, maar is sterk in opkomst. In TJ (terajoule). / Biomass is the biggest source of sustainable energy in Amsterdam, wind energy occupies second place, and solar energy currently plays a modest role but is strongly on the rise. In TJ (terajoule). Bron: AEB, Klimaatmonitor, Windstats
warmte uit biomassa / heat from biomass stroom uit biomassa / electricity from biomass windenergie / wind energy zonnestroom / solar energy
Hoe duurzaam is Amsterdam? door Judith van Laarhoven judith.van.laarhoven@amsterdam.nl
Amsterdam wil een duurzame stad zijn om ook in de toekomst een prettige plek te blijven om te wonen en te werken. Maar duurzaamheid is een breed begrip. De Agenda Duurzaam Amsterdam gaat daarom over duurzame energie, schone lucht, klimaatbestendigheid, een circulaire economie en het verduurzamen van de gemeentelijke organisatie zelf. In maart 2015 is bij het vaststellen van de doelstellingen in de Agenda Duurzaam Amsterdam ook nagedacht over de manier waarop de stad deze mogelijk kan maken. De gemeente richt de eigen organisatie en gebouwen duurzaam in, helpt anderen om de stad duurzamer te maken en streeft naar opschaling van succesvolle maatregelen. In de plannen en uitwerkingen is gekozen voor een heldere strategie: we moeten het met zijn allen doen. Om de handen op elkaar te krijgen voor gemeenschappelijke doelen heeft de gemeente nieuwe afspraken met partners gemaakt en veel geïnvesteerd in samenwerking. Het enthousiasme in de stad is groot en de gekozen aanpak blijkt effectief. Steeds meer initiatiefnemers, bedrijven en organisaties melden zich bij de gemeente of voeren zelf hun projecten uit.
Energie 20:20:20 In Amsterdam zijn er grofweg drie manieren om duurzaam energie op te wekken: met behulp van zonlicht, de wind, of uit biomassa. Met energie wil de stad naar ‘20:20:20’: In 2020 wekken we 20% meer duurzame energie op per inwoner dan in 2013 en brengen we het verbruik van energie met 20% terug. Dit is een flinke uitdaging, in aanmerking genomen dat het inwoneraantal van de stad sinds 2013 behoorlijk gestegen is, zelfs meer dan toen werd geprognosticeerd. De verwachting is wel dat het aandeel duurzame energie vanaf 2018 snel zal stijgen door groei van zonne- en windenergie
04
Plan Amsterdam
en de verwachte bouw van een biomassacentrale door het Afval Energiebedrijf (AEB). Het AEB werkt aan een plan om organische bestanddelen, zoals voedselresten, nog beter te scheiden van de rest van het inkomende afval. Dat organische afval wordt vervolgens apart vergist, waarbij groen gas vrijkomt. Deze nieuwe installatie start naar verwachting in 2018. Daarnaast zit zonne-energie in de lift. Hoewel zonnepanelen op dit moment in de stad nog maar een klein deel van het totale aanbod aan duurzame energie leveren, stijgt het opgewekte vermogen al jaren sterk. Deze groei is voornamelijk gerealiseerd door bewoners, bedrijven en maatschappelijke instellingen. De gemeente ondersteunt deze partijen op verschillende manieren, zoals met de Amsterdamse zoncoalitie, een breed en open samenwerkingsverband van installatiebedrijven, leveranciers, zonaanbieders en energiecoöperaties. Maar ook met het duurzaamheidsfonds (zie kader p.6). En door soepele regels op te stellen voor zonnepanelen op daken in beschermd stadsgezicht en bijvoorbeeld met gratis advies aan Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) en sportclubs. Energieverbruik terugdringen Naast de ambitie om meer duurzame energie op te wekken wil de gemeente in 2020 per inwoner ook 20% minder energieverbruik dan in 2013. De gemeente kan het energieverbruik beïnvloeden door energieneutraal
2 Het aandeel duurzame energie is sinds 2013 met 3% gestegen, maar door de snelle groei van de bevolking levert dit per inwoner nog geen substantiële groei op. / Since 2013 the proportion of sustainable energy has risen by 3%, but because of the rapid growth of the population this has not yet resulted in substantial growth per inhabitant. Bron: AEB, Klimaatmonitor, Windstats en OIS gemeente Amsterdam gerealiseerd / realized doelstelling / target
3 Tussen 2013 en 2015 steeg het vermogen aan zonne-energie van ongeveer 9 Megawatt naar ruim 16 Megawatt; een groei van circa 28.000 panelen. Amsterdam heeft zo’n 800 hectare (1.200 voetbalvelden) dakoppervlak dat geschikt is voor zonneenergie, hiermee kan de doelstelling voor 2020 gehaald worden. / Between 2013 and 2015 the solar energy capacity grew from approximately 9 Megawatt to more than 16 Megawatt, an increase of about 28,000 panels. Amsterdam has about 800 hectares of rooftop area – some 1,200 football pitches – that
is suitable for solar energy, with which the target for 2020 can be achieved. Bron: Klimaatmonitor gerealiseerd / realized doelstelling / target
1
2
3
bouwen te stimuleren. Maar ook door bestaande woningen, bedrijven en maatschappelijk vastgoed te verduurzamen. Een voorbeeld hiervan zijn de samenwerkingsafspraken met woningcorporaties en huurdersverenigingen. Woningcorporaties hebben de afgelopen jaren in hun woningvoorraad jaarlijks 6.500 ‘labelstappen’ (het energielabel waarmee de energiezuinigheid van een woning wordt aangeduid) omhoog gezet. Door de nieuwe afspraken wordt het aantal labelstappen per jaar opgevoerd naar 10.000. Bovendien plaatsen ze zonnepanelen op daken van corporatiewoningen, goed voor 80 Megawatt, maken ze 2.500 woningen ‘aardgasloos’ (de gasaansluiting verdwijnt) en bereiden ze dit
05 | 2016
voor nog 7.500 woningen voor. Aansluiting op het stadswarmtenet is één van mogelijkheden om woningen te verwarmen zonder aardgas. Om de groei van het stadswarmtenet te versnellen, begonnen bijvoorbeeld eind 2015 voorbereidingen voor de aanleg van een hoofdwarmteleiding van de Afvalenergie centrale naar Amsterdam Noord.
Circulaire stad Amsterdam wil een koploperspositie verwerven in de transitie naar een circulaire economie. In een circulaire economie gaan we slim om met energie, water, grondstoffen en voedsel. Het is een economie waar afval een >
05
door Sander Vester s.vester@amsterdam.nl
Voordelige financiering van duurzaamheidsprojecten De gemeente heeft verschillende financieringsmogelijkheden om initiatiefnemers van duurzaamheidsprojecten op weg te helpen. Voor onder andere particulieren is er de Energie lening. Grote, meer commerciële projecten kunnen gebruik maken van het Amsterdams Klimaat en Energiefonds (AKEF). Het duurzaamheidsfonds is er voor leningen tussen 3 10.000 en 3 500.000. Doel van dit fonds is om knel punten in de financiering van rendabele duurzaamheidsinvesteringen weg te nemen. Het is beschikbaar voor burgerinitiatieven en voor plannen van Verenigingen van Eigenaren, bedrijven en maatschappelijke instellingen zoals scholen, sportverenigingen en culturele instellingen. Het fonds bevat 3 33 miljoen om tegen lage rente uit te lenen. Energieprojecten en circulaire economie De projecten die voor een lening uit het fonds in aanmerking komen, moeten bijdragen aan het realiseren van de duurzaamheidsdoelen van de gemeente. In de praktijk wordt veel financiering verstrekt voor zonnepanelen. Maar ook warmteen koudeopslag, ledverlichting, extra duurzame klimaatinstallaties en projecten die investeren in een circulaire economie krijgen een lening. Hergebruik van materialen, verminderen van grondstofstromen en de deeleconomie dragen bij aan een duurzamere stad. Ook zogenaamde
4
06
4
Met een lening van het duurzaamheidsfonds heeft Manege de Ruif aan de Sloterweg de TL- verlichting vervangen door ledverlichting. Hierdoor nam het stroomverbruik met 45% af. Zonnepanelen voorzien in de resterende stroombehoefte. / With a loan from the sustainability fund, Manege de Ruif riding school at Sloterweg has replaced the fluorescent lighting with LED lighting. This has reduced power consumption by 45%. Solar panels satisfy the remaining energy needs. Foto: Edwin van Eis
5
zoncoöperaties kunnen bij het fonds lenen. Deze organisaties zorgen dat ‘dakloze’ bewoners zonne-energie kunnen opwekken op andere daken in de buurt. De gemeenteraad heeft besloten dat het startkapitaal van het fonds in stand moet blijven, daarom mogen de risico´s niet te hoog zijn. Voor alle projecten geldt dat ze zich terug moeten verdienen. Energieprojecten dienen voldoende CO2-besparing te realiseren.
komen te vervallen. Kortom: de gemeente probeert Amsterdammers op verschillende manieren te activeren om de duurzaamheid in de stad te vergroten.
Aanjagen De afgelopen jaren is duurzaamheid veel meer in beeld gekomen bij Amsterdammers. Hulp bij het in kaart brengen van mogelijkheden en het nemen van een beslissing, verlaagt drempels. De gemeente biedt daarom op twee manieren kosteloos advies aan: ze stuurt adviseurs op pad om kansrijke projecten bij ondernemers, VvE´s en andere doelgroepen in kaart te brengen, of geïnteresseerden kunnen zelf een zogenaamde duurzaamheidsscan aanvragen. Soms is zo’n scan onvoldoende. Projecten met meerdere samenwerkingspartners komen bijvoorbeeld vaak moeizaam van de grond. Daarom is er de subsidieregeling ‘projectvoor bereiding collectieve duurzame initiatieven’. Die geeft organisatorisch complexe projecten een duw de goede kant op. Verder maakt de gemeente het op het gebied van regelgeving makkelijker. De regels voor zonnepanelen op monumenten zijn versoepeld en de leges hiervoor
5
Plan Amsterdam
In het Amundsenhofje is een voormalig school gebouw verbouwd tot duurzame woningen. Een lening van het duurzaamheidsfonds maakte een warmte-koude opslaginstallatie, zonnepanelen en isolatie van muren, ramen en deuren mogelijk. / A former school building in the Amundsenhofje has been converted into sustainable dwellings. A loan from the sustainability fund made it possible to install a thermal storage unit and solar panels, as well as to insulate walls, windows and doors. Foto: Robin Brand
Tussen Kunst en Kas Eind 2016 openden de Hermitage en buurman Hortus Botanicus hun warmte-koude koppeling. Het fonds financiert dit bijzondere project samen met de Rijksoverheid en de Turing Foundation. De Hermitage gaat het warmte-overschot uit zijn warmte- en koudeopslag exporteren naar de Hortus. De Hortus verwarmt hiermee zijn tropische kassen. De overtollige koude stuurt Hortus retour, hiermee koelt de Hermitage zijn gebouwen. Een nieuwe ondergrondse transportleiding van bijna een halve kilometer maakt dit mogelijk. Dit project bespaart beide organisaties geld, voorkomt dat de Hermitage zijn warmteoverschot moet lozen en bespaart jaarlijks ongeveer 260 ton CO2-uitstoot. Kijk voor meer informatie over het fonds en de projecten op www.amsterdam.nl/duurzaamheidsfonds.
6 Het energieverbruik van de stad is een optelsom van elektriciteit, gas, stadswarmte (en –koude) en het verkeer en vervoer in de stad. In TJ (terajoule). / The city’s energy consumption is a sum of electricity, gas, district heating (and cooling), and the traffic and transportation in the city. In TJ (terajoule). Bron: Energie in Beeld (Liander), Nuon, CBS, Verkeer en Openbare Ruimte gemeente Amsterdam elektriciteit / electricity gas / gas warmte / heating verkeer en vervoer / traffic and transportation
7 Sinds 2013 is het energieverbruik in Amsterdam absoluut gezien gedaald. Rekening houdend met de stijging van het aantal inwoners is er in 2015 al 6% minder energie gebruikt per inwoner dan in 2013. / Since 2013 the energy consumption in Amsterdam has declined in absolute terms. Taking the increase in the number of inhabitants into account, in 2015 energy use per inhabitant had already decreased by 6% compared to 2013. Bron: Energie in Beeld (Liander), Nuon, CBS, Verkeer en Openbare Ruimte en OIS gemeente Amsterdam
gerealiseerd / realized doelstelling / target
6
7
grondstof is en waarin energie van duurzame bronnen komt. Circulair, want schaarse grondstoffen worden teruggewonnen voor een nieuwe cyclus. Amsterdam kan enorm veel van dergelijke grondstoffen leveren. In 2015 gaf de gemeente opdracht aan TNO, The Circle Economy en Fabric om te onderzoeken waar de grote kansen liggen voor een stedelijke circulaire economie. Uit het rapport Amsterdam Circulair – een visie en routekaart voor stad en regio bleek dat er in onze regio vooral mogelijkheden liggen bij de ketens van bouw en voedsel. De uitkomsten van het onderzoek zijn vertaald naar de gemeentelijke aanpak Circulair, leren door te doen en naar het Stedelijk Innovatieprogramma Circulaire Economie waarbij partners in de stad (kennisinstellingen en bedrijven) innovatieprojecten uitvoeren die daarna opgeschaald kunnen worden. In 2017 zal Amsterdam bewijskracht verzamelen en leveren. Bewijskracht dat de circulaire economie een realistisch en rendabel concept is dat werkelijkheid zal worden. Amsterdam biedt de stad aan als proefgebied voor circulaire gebiedsontwikkeling en circulaire bedrijvig- heid. Zo gaan we als eerste gemeente een groot transformatiegebied vanaf de start circulair ontwikkelen (Haven-Stad); dit betekent dat we uitgaan van maximaal hergebruik van materialen, flexibel en ´remontabel’ bouwen en energieneutraal werken. Daarnaast zal de gemeente ruim 20 aansprekende gemeentebrede voorbeeldtrajecten uitvoeren. We starten bijvoorbeeld met een circulaire tender voor gronduitgifte in drie Amsterdamse gebieden die we samen met markt partijen ontwikkelen.
05 | 2016
Afval wordt grondstof De komende periode maakt de stad een inhaalslag met het gescheiden inzamelen en recyclen van afval. Om het percentage afvalscheiding te kunnen vergroten, is in 2015 de afvalketen – van inzameling tot en met verwerking – uitgebreid in beeld gebracht. Uit cijfers blijkt dat de afgelopen jaren het scheidingpercentage is gestegen van 19% naar 27%. Dat kwam door een goede nascheiding van het grofvuil, een toename van het gescheiden inzamelen van plastic en drankenkartons en het beter administreren van gescheiden afvalstromen. De ambitie is om in 2020 65% van het huishoudelijk afval te scheiden voor nuttig hergebruik. Dat vraagt veel van de afvalketen en van de Amsterdammers. Het uitvoeringsplan afval beschrijft hoe we hier samen voor kunnen zorgen. De gemeente gaat Amsterdammers vragen hun afval zoveel mogelijk thuis te scheiden. Om dat gemakkelijker te maken, komen er meer grondstofcontainers op logische plekken en meer minicontainers. Ook kijken we naar alternatieve manieren van inzamelen, zoals lokale vormen van inzamelen van groente-, fruit- en tuinafval. Vooral het nascheiden van GFT-afval draagt bij aan het mogelijk maken van de 65% doelstelling. Het AEB investeert in een nascheidings installatie om de waardevolle stromen die nog in het restafval zitten eruit te halen. Afval gescheiden wegbrengen wordt dus makkelijker gemaakt. Dit maakt niet alleen een hoogwaardige verwerking van het afval mogelijk, maar verhoogt ook het bewustzijn van Amsterdammers over wat ze weggooien. Want als de gemeente de faciliteiten voor bewoners op orde heeft, kan zij bewoners beter aan>
07
8 BlackJack en Patch22: inspirerende duurzame gebouwen in Buiksloterham. Beide gebouwen zijn in collectief opdrachtgeverschap gebouwd en energieneutraal. BlackJack is superflexibel, Patch22 geheel van hout. / BlackJack and Patch22: inspiring sustainable buildings in Buiksloterham. Both buildings were realised as collective commissions and are energy-neutral. BlackJack is highly flexible, while Patch22 is built entirely of timber. Foto: Jitske Schols
door Geert den Boogert g.den.boogert@amsterdam.nl
Duurzaamheid als vanzelfsprekend onderdeel van gebiedsontwikkeling Amsterdam 2040: economisch sterk én duurzaam. Dat is de visie van Amsterdam. Voor de middellange termijn geeft Koers 2025 richting aan de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. De Agenda Duurzaam Amsterdam bevat de duurzaamheidsambities voor de komende jaren. Het lijkt simpel en een kwestie van toepassen, maar in de praktijk is het niet vanzelfsprekend dat de doelen uit de Agenda Duurzaam Amsterdam met de juiste kennis en op het juiste moment landen in de stedelijke ontwikkeling. Er is nog geen sprake van de integrale aanpak die de gemeente nastreeft. Gelukkig gebeurt er al wel van alles. Hier volgen twee uiteenlopende voorbeelden van gebiedsontwikkeling waar duurzaamheid wel nadrukkelijk onderdeel van is. Circulair Buiksloterham Circulair Buiksloterham in Amsterdam Noord is een succesvol merk geworden. Iedereen wil onderdeel zijn van de Buiksloterham buzz. De bewoners, gebruikers en organisaties uit het gebied zijn betrokken en weten met hun enthousiasme aansprekende projecten te realiseren. Van De Ceuvel tot Schoonschip en van een studie naar bouwlogistiek tot iemand die een huis bouwt
met alleen maar spullen van Marktplaats. Dit alles leidt tot publicaties, bezoeken, nieuwe ideeën en nog meer innovatieve projecten. Het draagvlak is breed: op 5 maart 2015 tekenden 22 organisaties het manifest Circulair Buiksloterham. In het manifest leggen zelfbouwers, lokale ondernemers, de gemeente Amsterdam, Waternet, corporaties, energiebedrijven, het Afval Energie Bedrijf Amsterdam en kennisinstellingen hun ambitie vast: Buiksloterham als living lab voor circulaire gebiedsontwikkeling. Het is een zoektocht met experimenten en onderzoek naar onderwerpen zoals energie, afval en materiaalstromen, cultuur, gezondheid en veiligheid. Bij het ondertekenen van het manifest zijn bewust geen scherpe procesafspraken gemaakt en is de regie niet belegd. Drie betrokken (toekomstige) bewoners hebben zich opgeworpen als kwartiermakers. Zij organiseren bijeenkomsten, zoeken naar financiering en investeren in communicatie. Dit is een lichte vorm van coördinatie, die zich zal moeten bewijzen. Tegelijkertijd geven de verschillende betrokken organisaties zelf invulling aan hun rol en aan de gezamenlijke ambitie. Zo houdt de gemeente Amsterdam een spreekuur voor circulair
9
08
Plan Amsterdam
8
en duurzaam bouwen en heeft ze circulaire criteria ontwikkeld voor de selectie bij gronduitgifte. Centrumeiland IJburg Energieneutraal ontwikkelen, dat is de ambitie voor het onlangs opgespoten Centrumeiland IJburg. De gemeente regisseert hier de gebiedsontwikkeling in combinatie met de energie planning. Om te bepalen wat een ´energieneutraal eiland´ precies is, welk energiesysteem daarbij past en hoe het gerealiseerd kan worden, zijn betrokkenen, experts, de belangrijkste energie-
9 Impressie van het Centrumeiland IJburg. Het eiland gaat in de eigen energie voorzien door de warmte en koude uit het IJmeer te gebruiken. / Visualisation of IJburg’s Centre Island, which will be self-sufficient in its energy needs by drawing heating and cooling from the waters of the IJmeer inlet. Impressie: A2Studio
10 In november 2016 heeft De Gezonde Stad in de Dapperbuurt het Zero Waste Lab gelanceerd. Bewoners die afval scheiden, sparen waardemunten die zij kunnen verzilveren bij lokale ondernemers. Het gescheiden afval dient als grondstof voor recycling en upcycling van producten. / ‘The Healthy City’ organisation launched the Zero Waste Lab in the Dapperbuurt neighbourhood in November 2016. Local residents who separate their waste can amass tokens, which they can redeem at local businesses.
The pre-sorted waste serves as raw material for the recycling and upcycling of products. Foto: De Gezonde Stad, Sarah Dona
partijen en externe adviseurs geraadpleegd. Uiteindelijk heeft de gemeente gekozen voor een collectief warmte- en koudeopslagsysteem (WKO). Hierbij komen nogal wat financiële, juridische en planningsaspecten kijken: er is een Europese tender voor de aanbesteding van het energiesysteem uitgeschreven, en om aannemelijk te maken dat marktpartijen zich inschrijven op de tender zijn er vooraf businesscases doorgerekend. De gemeente werkt nu aan de selectie van de beste partij om daarmee een concessieovereenkomst sluiten. Een warmteplan is nodig om te waarborgen dat ontwikkelaars op de collectieve infrastructuur zullen aansluiten. In dit traject steekt de gemeente haar nek uit en doet zo ervaring op, die ook voor andere gebieden interessant is.
Structureel organiseren In beide gebiedsontwikkelingen is expliciet aandacht voor het onderwerp duurzaamheid. De voorbeelden laten zien dat de praktische invulling van de Agenda Duurzaam Amsterdam per gebiedsontwikkeling verschilt. Voor Buik sloterham is de ambitie breed en stimuleren talloze projecten innovatie in het gebied en daarbuiten. Voor Centrum- eiland ligt de focus op het thema energie en stemt de gemeente technische, juridische en economische aspecten af op het ontwikkelproces. Dat de aanpak per gebieds ontwikkeling verschilt is ook wenselijk: een vertaling van de Agenda Duurzaam Amsterdam naar een concrete gebiedsontwikkeling vergt altijd maatwerk, samenwerking en deskundigheid.
De tijd is nu aangebroken om duurzaamheid een vanzelfsprekend onderdeel te laten zijn van alle gebiedsontwikkelingen. Regie is nodig om dat maatwerk, die samenwerking en die deskundigheid te organiseren. Het gaat om regie op stadsbrede duurzaamheidsafwegingen, regie door de planfasen heen. En regie op het lerend vermogen van de organisatie, om ervoor te zorgen dat medewerkers resultaten monitoren en evalueren, leren van elkaars projecten, internationaal lessen trekken, ontbrekende kennis uit de markt halen en al deze kennis op het juiste moment inzetten in de gebiedsontwikkeling.
10
spreken op verkeerd aanbiedgedrag en op de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een schone stad.
Een regenbestendige stad? Tot slot klimaatadaptatie, een samenwerkingsopgave bij uitstek. Door de wereldwijde opwarming van de aarde krijgen we in Nederland steeds vaker zachte, natte winters en warme, droge zomers. Ook zal het vooral in de zomer vaker extreem hard regenen. Dat heeft grote gevolgen voor onze steden. In 2014 startte het programma Amsterdam Rainproof, een platform en netwerkaanpak waarin de gemeente, Waternet, bewoners en ondernemers samenwerken
05 | 2016
met als doel een regenbestendig Amsterdam in 2050. Deels zullen we wateroverlast moeten leren accepteren, maar daarnaast kunnen we onze stad nu al beter voorbereiden op méér water en op droge periodes. Vanzelfsprekend begint regenbestendigheid met de riolering als goede basis, maar alleen ondergrondse oplossingen zijn niet genoeg. Minstens zo belangrijk zijn bovengrondse maatregelen die de ‘sponswerking’ van de stad vergroten. Het afgelopen jaar zijn verschillende projecten uitgevoerd om die sponswerking te testen, bijvoorbeeld met waterdoorlatende bestrating en straatprofielen die zorgen dat regenwater de juiste weg richting groen of grachten volgt, of met groene daken en gevels. Zo veranderde een voormalig busstation op >
09
11a-b Openbaar dakpark bij NS-station Amsterdam
Sloterdijk. De ingang naar het station bevindt zich op het niveau van het dakpark. Overtollig regen water wordt opgevangen in een drainagelaag en zorgt tegelijkertijd voor irrigatie van de beplanting. / Public rooftop park at Amsterdam Sloterdijk railway station, at the same level as the station entrance. Excess rainwater is captured in a drainage layer and simultaneously provides irrigation for the plants. Illustratie: gemeente Amsterdam / Foto: Jeroen Bosch
11a
11b
10
Plan Amsterdam
12 Sportplaza Mercator heeft een groene daken geveltuin met een totale oppervlakte van 2.000 m2. / Mercator Sport Plaza has a green roof and facade garden covering a total area of 2.000 m2. Foto: Edwin van Eis
12
13 Een bewoner van de Watergraafsmeer heeft zijn tuin regenbestendig gemaakt. Een opvallende regenton van rioolbuizen, een minimale hoeveelheid bestrating met brede voegen, poreus zand, lavastenen en een groen dak zorgen ervoor dat de tuin veel regenwater kan opvangen. / A resident of Watergraafs meer rendered his garden rain-resilient. A striking water butt made of sewer pipes, a minimal amount of generously spaced paving, porous sand, lava rocks and a green roof ensure that the garden can capture plenty of rainwater. Foto: Merlijn Michon
14 Zondag 1 november 2015 vond op de Dam de Amsterdam Rainproof Rave & Ride plaats. Het doel was mensen ervan bewust maken dat hoosbuien vaker voorkomen en dat ze zelf wat kunnen doen met het regenwater. / The Amsterdam Rainproof Rave & Ride event was staged at Dam Square on Sunday, 1 November 2015. The aim was to raise people’s awareness that downpours are becoming ever more frequent and they can do something with the rainwater themselves. Foto: Amsterdam Rainproof
13
stad wil de gemeente in de periode 2015-2018 50.000 m² aan daken en gevels vergroenen. Hiervoor is per 1 februari 2016 subsidie beschikbaar.
Schone lucht In Plan Amsterdam ‘The Electric City’ (nr.3 2016) is beschreven welke maatregelen Amsterdam neemt om in 2025 de lucht in de stad schoner en gezonder te maken voor alle Amsterdammers. De meest vervuilende voertuigen worden geweerd door middel van regulerende maatregelen, zoals milieuzones. Privileges, zoals laden- en lossen buiten de venstertijden, en de beschikbaarheid van veel publieke laadpalen, waaronder snelladers, maken het mogelijk en prettig om met elektrische voertuigen te rijden in Amsterdam. 14
het dak boven NS-station Amsterdam Sloterdijk in een openbaar dakpark. De drainagelaag vangt overtollig regenwater op, dat trapsgewijs, van boven naar beneden, door de verschillende secties van de drainagelaag stroomt en tegelijkertijd zorgt voor irrigatie van de beplanting. Bij hevige regenval komt het water in een overstort terecht. De drainagelaag dient dus voor opslag én afvoer. Want regenbestendig betekent niet alleen het voorkomen van schade. Het biedt ook kansen voor een groene, aantrekkelijke en leefbare stad. Sterker nog: we willen en kunnen het gratis regenwater, dat nu afgevoerd wordt, beter benutten. Het omgaan met extreme neerslag is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Regen valt immers overal. Samen met eigenaren en huurders van gebouwen in de
05 | 2016
De toekomst De Agenda Duurzaam Amsterdam beschrijft doelstellingen voor 2020. Kijken we voorbij deze doelstellingen, dan zien we dat Amsterdam verder werkt aan een energiesysteem zonder fossiele energie. Een aardgasloze stad, die een verscheidenheid aan duurzame bronnen benut. Een stad waarin slimme oplossingen ervoor zorgen dat vraag en duurzaam aanbod op elkaar aansluiten (bijvoorbeeld door opslag van duurzaam opgewekte stroom in batterijen of elektrische auto’s) en waarin gebruikers soms zelf producenten zijn. Een stad die de vruchten plukt van haar duurzaamheidsbeleid met innovatieve nieuwe producten, een betaalbaar energiesysteem en vooral: een kleinere CO2-voetafdruk.
11
Koplopers op het gebied van duurzaamheid p. 13
p. 14
p. 15
p. 16
p. 17
12
Anne Kloppenborg, oprichter New Electric: “Sinds dit jaar is de vraag groter dan we aankunnen. Het winnen van de DAM Prijs 2016 voor duurzame ondernemer van het jaar zie ik als een bevestiging.” / Anne Kloppenborg, founder of New Electric conversion specialists: “This year the demand has become greater than we’re able to cope with. I regard winning the DAM Prize 2016 for sustainable entrepreneur of the year as an endorsement of this.”
Ronald Boekhout van Solinge, manager afvalinzameling gemeente Amsterdam: “Ik vind het geweldig dat we hier hebben laten zien dat we volledig energieneutraal kunnen bouwen zonder het budget te overschrijden.” / Ronald Boekhout van Solinge, manager of refuse collection for the City of Amsterdam: “I think it’s wonderful that here we’ve shown that it’s possible to achieve a fully energy-neutral build without exceeding the budget.”
Jan Willem Bosman Jansen, oprichter GRO: “Het leuke is dat we uit restproducten van koffie een hoogwaardiger product maken: oesterzwammen.” / Jan Willem Bosman Jansen, founder of Green Recycled Organics (GRO): “It’s great that we’re propagating a higher quality product from spent coffee grounds: oyster mushrooms.”
Matthijs van der Winden, beveiligingsbedrijf Intersafe: “De belangrijkste reden waarom wij elektrisch rijden, is dat het helemaal in onze visie past. We zijn een Amsterdams bedrijf en willen bijdragen aan frisse lucht in Amsterdam.” / Matthijs van der Winden, from security firm Intersafe: “The most important reason for us wanting to use electric vehicles is that it fits perfectly with our vision. We’re an Amsterdam-based company and want to play our part in ensuring there’s fresh air in Amsterdam.”
Pieter Bronsveld, lid van de Vereniging van Eigenaren (VvE) in de Tweede Oosterparkstraat 134-168: “Om het hele pand door te lichten hebben we gebruik gemaakt van de duurzaamheidsscan van de gemeente.” / Pieter Bronsveld, member of the homeowner association for the residential block at Tweede Oosterparkstraat 134-168: “We used the City of Amsterdam’s sustainability scan to investigate the whole property.”
Plan Amsterdam
Interview met Anne Kloppenborg, oprichter New Electric Interview with Anne Kloppenborg, founder of New Electric conversion specialists Tekst: Marjolein van Lingen / Foto: Lex Draijer
In 4 seconden naar de 100
New Electric, een start-up in Amsterdam Oost, bouwt boten en auto’s om naar elektrisch. Met succes: eind oktober wonnen ze de DAM Prijs voor duurzame ondernemer van het jaar 2016. Anne Kloppenborg, oprichter van de start-up: “In 2008 woonden mijn vriendin en ik een half jaar in San Francisco. Tesla bracht daar op dat moment zijn eerste prototype uit van de Roadster. Ik werkte in de IT, maar als echte ´autonerd´ ben ik gaan kijken en was zo onder de indruk dat ik het niet meer los kon laten: in 4 seconden naar de 100, en dat elektrisch! Ik heb nog bij Tesla gesolliciteerd, zonder succes. ‘Wat zij kunnen, kan ik ook,’ dacht ik toen.
Oude speedboot Terug in Nederland ben ik met Raymond Deirkauf in een garage een oude speedboot uit 1974 gaan ombouwen naar elektrisch. Voor boten is niet zo’n zware certificering nodig als voor auto’s, dus leek het ons een logisch begin. Na de speedboot volgde de eerste commerciële opdracht. Daarna kwam vrij snel de vraag: doen jullie ook auto’s? De eerste was een Jeep. Eind 2013 was de Jeep gekeurd. Toen zijn we ook een bv geworden.
de markt. We werken ook voor particulieren, maar dat zijn de echte liefhebbers; het ombouwen is niet goedkoop. Samenwerken met partners is voor ons essentieel: wij zijn geen autofabrikant of een scheepswerf, maar we weten wel alles van elektrische aandrijvingsmechanismen. Bovendien zijn we altijd op zoek naar vernieuwing. De techniek staat niet stil. Dat was een belangrijk argument om leerwerkbedrijf te worden. Er komt een nieuwe generatie aan. We bieden stageplekken voor mbo-leerlingen Technisch Engineering. En we zijn in gesprek met de Hogeschool van Amsterdam.
Mogelijkheden Sinds dit jaar is de vraag groter dan we aankunnen. Het winnen van de DAM Prijs 2016 voor duurzame ondernemer van het jaar zie ik als een bevestiging. Ik zie nog zoveel mogelijkheden voor de toekomst. Denk aan de agrarische industrie, die is er zeer geschikt voor. Ik hoop dat we ook op andere plekken gaan werken en dat we belangrijke partnerschappen aangaan. En dat er meer bedrijven zullen komen die bestaande producten willen verbeteren in plaats van volledig nieuwe te produceren.”
Willie Wortels Wij zijn eigenlijk Willie Wortels in de elektrische aandrijving. We maken prototypes van elektrische aandrijfsystemen, bestaande uit een motor, een regelaar en de batterij. Als het werkt, regelen we de certificering: draait de motor constant bij wisselende (magnetische) invloeden? Vervolgens zetten we het product op
05 | 2016
13
Interview met Ronald Boekhout van Solinge, manager afvalinzameling gemeente Amsterdam Interview with Ronald Boekhout van Solinge, manager of refuse collection for the City of Amsterdam Tekst: Stella Marcé / Foto: Marjolijn Pokorny
Een energieneutrale stadsdeelwerf
Ronald Boekhout van Solinge is manager afvalinzameling in stadsdeel Zuid. Samen met collega’s van Beheer Openbare Ruimte verhuisde zijn afdeling naar een nieuwe, energieneutrale stadsdeelwerf. Het gebouw herbergt mooie kantoorruimtes, kleedkamers en biedt daarnaast onderdak aan veegwagens en vuilniswagens.
Ronald: “Voor het wassen, spoelen en vullen van de veegwagens gebruiken we osmosewater. Daarmee besparen we maar liefst tachtig procent water. In onze nieuwe stadsdeelwerf vind je geen gasaansluiting en geen stadsverwarming. Voor de duurzame opwekking van warmte en koude hebben we een WKO-installatie (warmte- koudeopslag) in combinatie met warmtepompen. Er is een isolerende daktuin van sedum en 1.104 zonnepanelen voorzien het hele gebouw van energie. Dat zijn er echt veel voor Amsterdam; alleen de Amsterdam Arena en de RAI hebben er meer.
Hergebruikte materialen Uiteraard is ook de inrichting duurzaam, met ledverlichting en meubels van sloophout. De wanden zijn bekleed met hout van omgekapte Amsterdamse bomen, onder andere uit het Vondelpark. In de bekleding van de stoelen is rubber van binnenbanden verwerkt. Er staan ook stoelen die gemaakt zijn van reclameposters uit abri’s, elk exemplaar is uniek. Zelfs de kunstwerken aan de muur zijn van hergebruikte materialen, zoals textiel. Als het aan mij lag, hadden we voor de constructie beton gebruikt dat samengesteld is uit het residu van restafval. Maar helaas is die techniek op dit moment alleen nog geschikt voor het maken van stoeptegels.
14
Wasstraat Vroeger moesten we de wagens handmatig afspuiten en uitspoelen met warm water en speciale zeep. Grote wagens brachten we naar een externe wasstraat. Nu hebben we een eigen wasstraat waar al onze wagens in kunnen. En het mooie is: we wassen niet meer op zestig graden, maar met koud water, en biologische zeep. In de toekomst kunnen wat mij betreft ook andere voertuigen uit het gemeentelijke wagenpark er gebruik van maken.
Fijne werkplek Ik vind het geweldig dat we hier hebben laten zien dat we volledig energieneutraal kunnen bouwen zonder het budget te overschrijden. Dat het bovendien zo’n fijne werkplek is voor de medewerkers, daar ben ik het meest trots op. Mijn droom is dat we dit pand in de toekomst ook openstellen voor bewoners en bedrijven uit de buurt. Voor een bewonersbijeenkomst bijvoorbeeld, een mooie manier om mensen bewust te maken van het belang van duurzaamheid. Wat gebeurt er nadat je je vuilniszak op straat hebt gezet of in de container hebt gegooid? Als ze zien wat dit op kan leveren, zijn ze eerder geneigd hun afval te scheiden.”
Plan Amsterdam
Interview met Jan Willem Bosman Jansen, oprichter Green Recycled Organics (GRO) Interview with Jan Willem Bosman Jansen, founder of Green Recycled Organics (GRO) Tekst: Cécile Obertop / Foto: Jan van der Woning
Paddenstoelen kweken op koffiedik
Koffiedik, hoeveel gooien we er wel niet van weg? Terwijl het prima teeltgrond is voor eetbare paddenstoelen. Het bedrijf GRO verzamelt koffiedik, teelt er oesterzwammen op en maakt daarvan vegetarische hamburgers, bitterballen en kroketten. Jan Willem Bosman Jansen vertelt waarom hij GRO heeft opgericht. Jan Willem: “Het idee voor GRO ontstond in Zimbabwe, waar mijn vrouw eerder een kindertehuis was gestart. In Zimbabwe was voedselschaarste ontstaan. Een Zuid-Afrikaanse stichting deelde kennis over het kweken van paddenstoelen op restafval van mais- en koffieplantages. De oudere kinderen konden al snel hun eigen eetbare paddenstoelen kweken. Ik dacht: wat gek eigenlijk dat we in Nederland zoveel koffie eenmalig gebruiken en weggooien. Daar wilde ik iets mee doen. Het is eigenlijk omgekeerde ontwikkelingshulp, wij hebben geleerd van een land met schaarste. Simpel gezegd gebruikt GRO koffiedik en andere organische ingrediënten als teeltgrond, voegt sporen van paddenstoelen toe en laat het broeien in plastic zakken. Daar groeien na anderhalve maand paddenstoelen uit die je kunt afsnijden.
Vegetarisch en zonder E-nummers Koffie is en blijft een bes, dus vruchtbaar. Mensen reageren altijd verbaasd en positief. Het leuke is dat we uit restproducten een hoogwaardiger product maken, de oesterzwammen. Een modieuze term is ook wel upcycling. We kunnen wel 2.000 kilo oesterzwammen
05 | 2016
per week leveren. Behalve los verkopen, maken we van de zwammen ook vegetarische bitterballen, kroketten en ham burgers, zonder E-nummers. Bij Bagels & Beans staan onze ovenkroketjes op het menu. La Place was direct enthousiast: wagens die onze producten brengen, nemen koffiedik als retourvracht mee terug. We werken ook samen met een aantal grote cateraars en zamelen koffiedik in bij bijna alle universiteiten van Nederland.
Professionalisering Het mooie is dat we de cirkel rond kunnen maken: ondernemingen die koffiedik leveren, kunnen de producten verkopen die daar indirect uit voortkomen. Al blijven de bestellingen soms wat achter. Van Economische Zaken hebben we een kleine startsubsidie gekregen, maar nu financier ik veel zelf. Ik doe dit naast mijn werk als filmdistributeur. Hopelijk kunnen we uitgroeien tot een middelgrote onderneming die op zichzelf kan staan. We zijn bezig met professionalisering van het merk. Het liefst wil ik dat supermarkten onze producten ook gaan verkopen.
Logisch Nu ik wat ouder ben heb ik de middelen om een weg te plaveien voor jongere mensen. Jonge werknemers staan helemaal achter het product en zorgen voor een fijne dynamiek. Zij hebben meteen door wat GRO doet. Reststoffen gebruiken als kweekgrond? Logisch, doen we aan mee!”
15
Interview met Matthijs van der Winden, sales & marketingmanager beveiligingsbedrijf Intersafe Interview with Matthijs van der Winden, sales & marketingmanager security firm Intersafe Tekst: Stella Marcé / Foto: Marjolijn Pokorny
Fluisterstille surveillance
Beveiligingsbedrijf Intersafe maakte drie jaar geleden gebruik van de subsidieregeling voor elektrische auto’s. De mede werkers surveilleren met 100% elektrische auto’s. Matthijs van der Winden, sales & marketingmanager, legt uit waarom.
Kwartiertje wachten
Matthijs: “In eerste instantie leek het niet haalbaar om volledig elektrisch te gaan rijden. We reden met vier bedrijfswagens in Amsterdam. Met vier elektrische auto’s zouden we niet alle ritten kunnen maken. Het duurt namelijk acht uur voordat de accu vol is, en met een volle accu kun je een beperkt aantal kilometers rijden. Toch hebben we de overstap gemaakt. We hebben twee extra auto’s aangeschaft, zodat we de lege op tijd kunnen inwisselen voor opgeladen exemplaren.
Door de beperkte actieradius van de elektrische auto’s voeren we onze surveillancedienst alleen binnen groot Amsterdam uit. Andere nadelen: onze huidige elektrische auto’s hebben een langere tijd nodig om op te laden, en ondanks de subsidie waren we met de aanschaf van zes wagens niet goedkoper uit. Maar we hebben geen brandstofkosten en het onderhoud is goedkoop. En door het rustiger rijgedrag hebben we minder vaak schade. De ontwikkelingen staan niet stil: nieuwere auto’s zijn geschikt voor snel opladen. Een kwartiertje wachten en je hebt een volle accu! We kijken of het in de nabije toekomst mogelijk is over te stappen. Dan kunnen we weer volstaan met vier wagens én meer kilometers maken.
Fluisterstil
Zelf opwekken
Onze medewerkers moesten een andere rijstijl aanleren: rustiger optrekken en het gas loslaten in plaats van remmen, om energie terug te winnen. Sommigen waren bang dat ze langs de kant van de weg zouden komen te staan. Dat is wel eens gebeurd, maar inmiddels dagen ze elkaar uit: wie maakt de meeste kilometers? Dat ze ineens in een fluisterstille wagen zaten was ook even wennen. Fietsers en voetgangers horen een elektrisch voertuig niet, daarvan zijn ze zich nu wel bewust. We noemen het niet voor niets ‘fluisterstille surveillance’. Sommige klanten kiezen juist daarom voor ons. Zo is er een park waar auto’s niet zijn toegestaan, maar waar wij wél mogen surveilleren.
De belangrijkste reden waarom wij elektrisch rijden, is dat het helemaal in onze visie past. We zijn een duurzaam Amsterdams bedrijf en willen bijdragen aan schone lucht in Amsterdam. Dieselauto’s passen daar niet bij, die stoten onwaarschijnlijke hoeveel heden uitlaatgassen uit. Binnenkort gaan we weer een stapje verder. Er komen zonnepanelen op ons dak waarmee we zelf energie gaan opwekken voor de accu’s. Nog duurzamer dus!”
16
Plan Amsterdam
Interview met Pieter Bronsveld, lid van de Vereniging van Eigenaren (VvE) in de Tweede Oosterparkstraat 134-168 Interview with Pieter Bronsveld, member of the homeowner association for the residential block at Tweede Oosterparkstraat 134-168 Tekst: Lisette Tilma / Foto: Marjolijn Pokorny
Een duurzame Vereniging van Eigenaren
De Vereniging van Eigenaren (VvE) in de Tweede Oosterparkstraat 134-168 heeft 46 zonnepanelen op het dak geplaatst en de binnenverlichting en buitenarmaturen vervangen door ledverlichting. Daarnaast hebben vrijwel alle 40 bewoners van de VvE hun ketel vervangen door een ketel met hoger rendement. VvE-commissielid Pieter Bronsveld is aanjager hiervan. Pieter: “Ongeveer twee jaar geleden moest het dak vervangen worden, dus waarom niet gelijk duurzaam? Geïnspireerd door mijn werkzaamheden in het vastgoed, keken we in eerste instantie naar het plaatsen van een sedum dak voor onder andere een betere vochtregulering. Omdat dit veel aanpassingen vereiste, hebben we gekeken naar zonnepanelen. Na een onderzoek hebben we het dak vervangen en daar 46 gemeenschappelijke zonnepanelen op geplaatst. Deze leveren per jaar gezamenlijk ongeveer 10.000 kWh op. Dat is bijna gelijk aan de energierekening van de gemeenschappelijke ruimtes.
Zelf aan de slag De leden van de VvE zijn enthousiast over de zonnepanelen en zijn zelf ook aan de slag gegaan met duurzaamheid. Vrijwel alle 40 eigenaren hebben hun ketel vervangen door een ketel met hoger rendement. Daarnaast hebben de mechanische ventilatieboxen in de woningen plaatsgemaakt voor energiezuinige exemplaren. De waterdrukinstallatie is vervangen door een systeem met een variabele pomp die minder energie verbruikt én een stuk stiller is. Naast de 46 gezamenlijke zonnepanelen kunnen de leden zelf elk
05 | 2016
maximaal drie zonnepanelen laten plaatsen en zo jaarlijks tot c 150 besparen op hun energierekening. Op deze manier zijn er al ongeveer 40 zonnepanelen bijgeplaatst. Er is animo om in het voorjaar nog meer panelen te laten plaatsen.
Duurzaamheidsscan Om het hele pand door te lichten hebben we gebruik gemaakt van de duurzaamheidsscan van de gemeente. Alle adviezen uit dat rapport, zoals het vervangen van (spaar)lampen door led verlichting, hebben wij gelijk doorgevoerd. Al deze maatregelen zijn gefinancierd uit de algemene middelen van de VvE. Na deze uitgaven hebben we ook alle kosten en opbrengsten voor de komende tien jaar inzichtelijk gemaakt in een begroting, met als resultaat dat de servicekostenbijdragen per saldo zijn verlaagd.
Met de tijd mee Het hele traject verliep makkelijk. Voor het realiseren van de zonnepanelen hebben we een aantal informatieavonden gehouden en de eigenaren goed op de hoogte gehouden met brieven. We blijven kijken naar wat we nog meer kunnen doen om het pand in goede staat te houden en met de tijd mee te gaan.”
17
Slim omgaan met regels brengt duurzaamheid binnen bereik door Marijke Godschalk m.godschalk@amsterdam.nl
Om duurzame initiatieven ruim baan te geven, wil de gemeente Amsterdam regelgeving slim inzetten. Daarom startte in 2015 het programma Slim omgaan met regels, dat betrekking heeft op alle onderwerpen uit de Agenda Duurzaam Amsterdam met het accent op energie en circulaire economie. De gemeente zoekt actief naar oplossingen en verbeteringen voor barrières in de regelgeving. Niet alleen door te reageren op belemmeringen die initiatiefnemers melden, maar ook door er zelf naar op zoek te gaan. De oplossingen variëren van persoonlijke begeleiding op individuele basis, bijvoorbeeld bij een vergunningaanvraag, tot structurele wijzigingen in werk- wijzen, regels en kaders. Het kan gaan om gemeentelijke regels maar ook om wet- of regelgeving van het Rijk of de Provincie Noord-Holland. Denk bijvoorbeeld aan de provinciale verordening die het lastig maakt om windmolens in het Noordzeekanaal gebied te plaatsen of de nieuwe Omgevingswet met ruimere mogelijkheden om op lokaal niveau duurzaamheid verder aan te scherpen.
Persoonlijke begeleiding Initiatiefnemers hebben tijdens de voorbereiding van hun duurzame project regelmatig een vergunning of andere toestemming van de gemeente Amsterdam nodig. Iemand die zonnepanelen op zijn monumentale pand wil neerleggen, heeft hiervoor een omgevings vergunning nodig. Een bewonerscoöperatie die zonnepanelen op het dak van een bedrijfsgebouw in de buurt
18
Plan Amsterdam
wil plaatsen heeft toestemming van de gemeente als grondeigenaar nodig voor het vestigen van een opstalrecht (een manier om een eigendomsrecht vast te leggen). Bij het aanvragen van vergunningen of toestemmingen blijkt dat het voor initiatiefnemers soms lastig is om de juiste weg te vinden in de gemeentelijke organisatie en dat ze zelf ook nog niet altijd de specifieke expertise in huis hebben. Ook is het niet altijd gemakkelijk om elkaar goed te begrijpen en de gewenste snelheid en voortgang in het proces te houden. De hulp en begeleiding die de gemeente aan initiatiefnemers van duurzame projecten biedt, vergroot de kans dat deze projecten ook daadwerkelijk tot uitvoering komen. Door het contact met vergunningverleners wordt de duurzaamheidsambitie bovendien wijd verspreid binnen de gehele gemeentelijke organisatie en daarbuiten. Initiatieven in de stad Een voorbeeld is de persoonlijke begeleiding van The Waste Transformers. Zij creëren, ‘circulaire economieën’ rond organische afvalstromen. Zo haalt het bedrijf bijvoorbeeld op het Westergasfabriekterrein afval van de restaurants op en verwerkt dit in een vergister. Dit levert groene energie op. Voor deze vergistings >
1 Lara van Druten van The Waste Transformers: “In het voorjaar van 2015 leek de procedure voor onze vergunningaanvraag vast te lopen. We zijn toen door Marijke Godschalk van het team duurzaamheid van de gemeente goed ondersteund. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland bood collegiale inhoudelijke en procesmatige ondersteuning aan. Samen hebben we uiteindelijk het gewenste resultaat geboekt!” / Lara van Druten of The Waste Transformers: “In the spring of 2015, the procedure for our permit application seemed to be snarling up. Then we
received great support from Marijke Godschalk, a member of the City of Amsterdam’s sustainability team. The Netherlands Enterprise Agency (RVO) offered comradely intrinsic and process-related support. Together we eventually achieved the desired result!” Foto: Coen Bakker, CLRBLND Concepts
1
05 | 2016
19
2 Het schema laat zien hoe uit biomassa door vergisting biogas wordt verkregen. Biogas kan vervolgens worden verstookt in een warmtekrachtkoppelingsinstallatie (WKK). Daarnaast is het mogelijk om het geproduceerde biogas op te werken naar groengas. / The flowchart shows how biogas is obtained by fermenting biomass. Biogas can then be used to fuel a combined heat and power (CHO, WKK in flowchart) plant. It is also possible to refine the resulting biogas into green gas. Bron: Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied
Affakkelinstallatie
Instroom van vergistbare materialen. Dat kan een stroom van één stof zijn (monovergisting) of van meerdere stoffen (co-vergisting)
Opslag biomassa
3 Zonneweide op Leiduin, in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Waternet realiseert in 2017 en 2018 verschillende zonneweides in Amsterdam, die bijdragen aan de doelstellingen van de gemeente Amsterdam en Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. / Solar array on Leiduin, in the Amsterdam Water Supply Dunes. In 2017 and 2018, Waternet will be realising various solar arrays in Amsterdam, thus contributing to the objectives of the City of Amsterdam and the Amstel, Gooi and Vecht Regional Public Water Authority. Bron: Waternet
Energiestromen / Energy flows thermisch / thermal elektrisch / electrical chemisch / chemical
Toepassing: WKK
Vergister droog
Scheidingsinstallatie niet altijd aanwezig
Opslag biogas
Toepassing: direct
Vergister nat
biogas kan elders gebruikt worden in proces voor verhitting
2 Digestaatstroom: potentiële energiebron
3
20
Toepassing: groengasopwerkinstallatie
Plan Amsterdam
Gebruik in vervoer of aansluiting op aardgasnet
‘De hulp en begeleiding die de gemeente aan initiatiefnemers van duurzame projecten biedt, vergroot de kans dat deze projecten ook daadwerkelijk tot uitvoering komen.’
installatie was een omgevingsvergunning nodig. The Waste Transformers zijn bij de aanvraag door de gemeente begeleid. Daarbij bleek dat het vestigen van een dergelijke functie in een stedelijke omgeving nog niet vaker was voorgekomen en dat alle betrokken partijen hier nog veel over kunnen leren. Om hier kennis over uit te wisselen is onder andere een gesprek met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) georganiseerd en een hulpmiddel ontwikkeld met achtergrondinformatie om dergelijke initiatieven te beoordelen. Op deze wijze deelt de gemeente de verkregen inzichten en ontwikkelen overheidsdiensten samen gemeenschappelijk taalgebruik.
Regelgeving verduurzamen Wet- en regelgeving maar ook werkwijzen in de gemeentelijke organisatie zijn nog niet altijd toegesneden op de laatste ontwikkelingen of gericht op innovatie. Door open te staan voor signalen uit de stad en het begeleiden van initiatieven kan de gemeente nagaan of regelgeving en beleid kunnen worden verruimd, zodat duurzame initiatieven eenvoudiger van de grond komen. Het kan ook betekenen dat er juist duurzaamheidscriteria aan gemeentelijk beleid worden toe gevoegd waardoor vanuit de initiatieven een bijdrage wordt geleverd aan de verduurzaming van de stad. De afgelopen twee jaar heeft dit bijvoorbeeld geleid tot wijzigingen in het Amsterdamse welstands- en monumentenbeleid, een nieuwe gemeentelijke werkwijze voor de vestiging van een opstalrecht en het vrijstellen van leges voor vergunningen voor zonne panelen. Verder worden ontwikkelingen op rijks- en provinciaal niveau nauwgezet gevolgd. Dit heeft onder andere een succesvolle wijziging van het provinciaal beleid voor zonneweides tot gevolg gehad. Daardoor heeft de gemeente Amsterdam zelf de beleidsvrijheid om af te wegen waar in Amsterdam zonneweides worden aangelegd. Ook is een gezamenlijke lobby richting het Rijk in gang gezet om de salderingsregeling (regeling waarbij teruglevering van elektriciteit wordt verrekend met het netverbruik tegen hetzelfde tarief) sneller te evalueren. Tot slot dringt Amsterdam erop aan om in de landelijke wet- en regelgeving meer in te spelen op ontwikkelingen in de circulaire economie.
05 | 2016
Welstands- en monumentenbeleid In 2016 is zowel het welstandsbeleid als het monumentenbeleid in relatie tot zonnepanelen verruimd waardoor meer mogelijkheden zijn ontstaan voor zonnepanelen in beschermde stads- en dorpsgezichten en op monumenten. In de Welstandsnota De Schoonheid van Amsterdam is een aantal regels versoepeld. Zonnepanelen mogen nu in bepaalde situaties ook zichtbaar zijn mits ze niet grenzen aan de openbare ruimte en zorgvuldig zijn geplaatst. Met deze objectieve criteria kan een groot deel van de vergunningaanvragen voor zonnepanelen ambtelijk worden getoetst. Dit scheelt administratieve handelingen en maakt een snellere afhandeling van aanvragen mogelijk. Ook is in september 2016 door het college van B en W een nieuw Beleidskader toetsing ingrepen en/of herstel monumenten Amsterdam vastgesteld. Dit beleidskader maakt inzichtelijk op welke aspecten vergunningaanvragen voor monumenten worden beoordeeld. Het nieuwe beleidskader besteedt onder andere specifiek aandacht aan de vele mogelijkheden voor verduurzaming van monumenten. Door de toe passing van maatwerk is bijvoorbeeld het isoleren van vloeren, gevels en daken en het plaatsen van zonne panelen mogelijk. Bij de totstandkoming van het nieuwe beleidskader is een sessie georganiseerd met de betrokken gemeentebestuurders en specialisten uit het veld, die hun inzichten hebben gedeeld over de voor- en nadelen van zonnepanelen op monumentale daken en de mogelijkheden daarvoor. In het nieuwe monumentenbeleid is een aantal beperkende regels voor zonnepanelen geschrapt en zijn de criteria voor zonnepanelen verruimd, uitgaande van de ‘ja, mits’-gedachte. Zo levert het monumentenbeleid een bijdrage aan de verduurzaming van de stad. Vestigen opstalrecht Het is in Amsterdam makkelijker geworden om zonnepanelen op een dak van iemand anders te plaatsen. Het college van B en W heeft in mei 2015 namelijk een besluit genomen over een vereenvoudiging van de vestiging van opstalrechten in de situatie dat de grond onder het pand is uitgegeven in erfpacht. Met dit besluit is weer een drempel voor de realisatie van meer zonne-energie in Amsterdam weggenomen. >
21
4 In het nieuwe welstands- en monumentenbeleid
is een aantal beperkende regels voor zonnepanelen geschrapt en zijn de criteria voor zonnepanelen verruimd, uitgaande van de ‘ja, mits’-gedachte. / In the new aesthetic quality and monuments policy a number of restrictive rules for solar panels have been scrapped and criteria for solar panels have been liberalised, proceeding from the ‘yes, provided that’ idea. Bron: gemeente Amsterdam
Plaatsen van zonnepanelen of -collectoren op daken in Amsterdam
Beschermde stads- en dorpsgezichten
Is er een omgevingsvergunning nodig? Doe de vergunningcheck op: www.omgevingsloket.nl
nee
ja Beschermd stads- of dorpsgezicht? zie kaart
Advies Welstand Criteria algemeen – Installaties vormen een geheel met de panelen of zijn in het gebouw geplaatst
nee
ja
Criteria bij een plat dak – De zonnecollector of het zonnepaneel blijft tenminste net zo ver verwijderd van de dakrand als de collector of het paneel hoog is Criteria bij een schuin dak – Geen panelen of collectoren in dakvlakken grenzend aan de openbare ruimte – De collector of het paneel wordt direct op het dakvlak geplaatst – De hellingshoek van de collector of het paneel is dezelfde als die van het dakvlak waarop het wordt aangebracht – Zonnepanelen worden in een recht aan aaneengesloten vlak aangebracht en houden minimaal drie pannen (of vergelijkbaar) afstand tot goot, nok en zijkanten van het dakvlak – Terughoudend detailleren, kleuren komen overeen met het achterliggende dakvlak of zijn donker en zonnepanelen zijn mat en hebben een bij de kleur passende randafwerking
Betreft het een monument?
Advies Welstand en Monumenten
www.amsterdam.nl/erfgoed
Geen advies welstand nee
ja
Advies Welstand Het gaat hier b.v. om afwijking van bestemmingsplan of panelen op gevels
– Zonnepanelen moeten voldoen aan de welstandscriteria (zie hierboven) – Zonnepanelen zijn toegestaan op alle daken van monumenten, mits deze niet zichtbaar zijn vanaf de openbare ruimte – Bij hellende daken dient rekening gehouden te worden met overhoekse zichtlijnen. De panelen mogen geen hoek hebben t.o.v. het hellend dakvlak en de bestaande dakbedekking moet worden gehandhaafd – Bij monumentale industriële bouwwerken zijn zonnepanelen eveneens mogelijk, wanneer deze zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte, mits deze zorgvuldig geplaatst zijn en passend zijn bij het karakter van het dak (dus bijv. zwarte panelen op een zwart dak) – Bij daken die zijn gedekt met leien, koper, losanges of een andere zeldzame dakbedekking of indien een dak een beeldbepalend onderdeel is van de architectuur of van het monumentale voorkomen van een monument, zijn zonnepanelen in beginsel niet toe gestaan
4
De gemeente werkt, onder een aantal specifieke voorwaarden, in principe mee aan een opstalrecht voor zonnepanelen op daken (bij in erfpacht uitgegeven grond). Binnenkort verschijnt een handleiding waarin wordt uitgelegd wat een opstalrecht is, wanneer je deze nodig zou kunnen hebben bij het plaatsen van zonnepanelen en welke rol de gemeente Amsterdam hierbij speelt. Ook werkt de gemeente samen met de
22
Plan Amsterdam
Zoncoalitie en haar achterban aan een format voor een overeenkomst opstalrecht. Leges vergunningen voor duurzame projecten In de meeste gevallen is het plaatsen van zonnepanelen vergunningvrij. In een beschermd stadsgezicht, op monumenten of bij de aanleg van zonneweides moet echter wel een (omgevings)vergunning worden aan >
5 De Amsterdamse Zoncoalitie is een breed en open samenwerkingsverband van installatiebedrijven, leveranciers, zonaanbieders en energiecoöperaties. Zij gaan de uitdaging aan om een miljoen zonne panelen te realiseren in Amsterdam. / The ‘Amsterdam Sun Coalition’ is a wide-ranging and open partnership of installation companies, contractors, suppliers of solar energy and energy cooperatives. They are tackling the challenge of installing 1 million solar panels in Amsterdam. Foto: Amsterdamse Zoncoalitie
5
6 Het voormalige Gemeenlandshuis van het Hoogheemraadschap aan de Diemerzeedijk. Vereniging Hendrick de Keyser heeft hier energiebesparende maatregelen toegepast, waaronder zonnepanelen, zonder daarbij de monumentale waarden aan te tasten. / The former Gemeenlandshuis seat of the Polder Board at Diemerzeedijk, where the Hendrick de Keyser Association has implemented energysaving measures, including solar panels, without affecting the monumental qualities. Foto: Edwin van Eis
7 Coöperatieve woningbouwvereniging de Samenwerking heeft samen met LENS-energie zonne panelen geplaatst op o.a. het monumentale ‘Rode Blok’ in Amsterdam Zuid. De zonnepanelen wekken stroom op die verdeeld wordt over 300 (overwegend sociale huur) woningen. / The Samenwerking housing cooperative has installed solar panels on the monumental ‘Red Block’ in Amsterdam-South in conjunction with LENS energy networks and services. The solar panels generate power that is distributed to 300 homes, primarily social-sector rented housing. Foto: LENS-energie
6
7
05 | 2016
23
8 Met de komst van het Omgevingsplan in 2019 lijken goede kansen te ontstaan om op lokaal niveau in gebieden en bij gebouwen eisen te stellen op het gebied van duurzaamheid. / The introduction of the Environmental Plan in 2019 seems to create good opportunities to introduce requirements in the realm of sustainability, at the local level in districts and for buildings. Bron: Ministerie van Infrastructuur en Milieu
9 Op 28 juni 2016 vond in Amsterdam het evenement 020Duurzaam plaats. Het liet zien dat ook een evenement duurzaam tot stand kan komen: het werd aan de hand van de Milieukeur Barometer Duurzaamheid beoordeeld met goud. / The 020Duurzaam event was held in Amsterdam on 28 June 2016 and demonstrated that even an event can be staged in a sustainable manner: based on the Milieukeur environmental quality label’s Sustainability Barometer it attained the gold standard. Foto: Natascha Spanbroek
8
9
24
Plan Amsterdam
10 Een aantal zelfbouwers in de stad neemt zelf het initiatief om een duurzame woning te bouwen, zoals hier in de Bosrankstraat in Buiksloterham. / Several self-builders in the city have seized the initiative to build sustainable homes for themselves, as here in the Bosrankstraat in Buiksloterham. Foto: Jitske Schols
10
gevraagd. De leges daarvan kunnen oplopen tot duizenden euro’s, afhankelijk van de bouwsom van het project. Zeker in het geval van een beschermd stads gezicht of monument brengt dat de financiële haalbaarheid van de zonneprojecten in gevaar. Er moeten vaak al extra kosten worden gemaakt door hogere kwaliteits eisen die worden gesteld aan het type zonnepanelen of de bevestigingstechnieken. Meer zonne-energie projecten worden financieel haalbaar als de leges kosten wegvallen. Amsterdam wil vergunningen voor het plaatsen van zonnepanelen daarom geheel vrij stellen van leges. In eerste instantie geldt de vrijstelling tijdelijk voor 2017 en 2018. Het is de bedoeling om daarna een structurele oplossing te vinden. Intussen verkent de gemeente of meer duurzame initiatieven kunnen worden vrijgesteld van leges. Focus 2017 In 2017 versterkt de gemeente de persoonlijke begeleiding van duurzame initiatieven binnen de gemeentelijke organisatie, in de procedures en bij de afhandeling
05 | 2016
van vergunningaanvragen. Daarnaast worden de mogelijkheden verkend om meer vergunningen voor duurzame initiatieven vrij te stellen van leges. Denk dan bijvoorbeeld aan de leges voor een schone verhuis wagen of het verduurzamen van de bestaande bouw. Extra aandacht gaat in 2017 uit naar het creëren van kansen voor duurzaamheid in de gebiedsontwikkeling, bijvoorbeeld door het mogelijk maken van uitzonderingen of aanscherpingen van de landelijke regelgeving. Dit kan bijvoorbeeld via de Crisis- en Herstelwet maar ook door het verkennen van het nieuwe instrumentarium dat de Omgevingswet vanaf 2019 gaat bieden. Er komt onder andere een nieuw instrument in de vorm van het Omgevingsplan. Daarmee lijken goede kansen te ontstaan om op lokaal niveau in gebieden en bij gebouwen eisen te stellen op het gebied van duurzaamheid, onder andere als het gaat om energiegebruik, circulair bouwen en gebieden zonder gasaansluiting. In 2017 worden pilots uitgevoerd om te onderzoeken hoe duurzaamheid een integraal onderdeel kan uitmaken van het nieuwe Omgevingsplan.
25
Summary
The Sustainable City How sustainable is Amsterdam? The ‘Sustainable Amsterdam Agenda’ (Agenda Duurzaam Amsterdam) sets out the city’s sustainability objectives for 2020, when the ambition is to be generating 20% more sustainable energy per inhabitant than in 2013 and 20% lower energy consumption. This can be achieved by encouraging energy-neutral construction or by ‘greening’ existing homes, business properties and amenities. The expectation is that from 2018 the proportion of sustainable energy will increase rapidly, due to growth in solar and wind energy and the construction of a biomass power plant by the Amsterdam Waste to Energy Company (Afval Energiebedrijf, or AEB). In a circular economy we manage energy, water, raw materials and food in an intelligent manner. The city will be a testing ground for circular district development and circular economic activity. For example, we will be the first Dutch municipality to develop a large transformation area, namely Port-City (HavenStad), using circular principles from the very start. Over the coming years, Amsterdam will also be overhauling its separate collection and recycling of waste. This will entail more containers and the AEB’s investment in a post-separation facility. The ambition is to be separating 65% of domestic waste for efficient recycling by 2020. Adapting to climate change is a collaborative task. The Amsterdam Rainproof programme was launched in 2014. The City of Amsterdam, Waternet, residents and businesses are working together on underground solutions, such as better sewers, as well as aboveground measures that optimise the city’s ‘sponge effect’. In the period 2015–2018, subsidies will be available to ‘green’ 50,000 m² of rooftops and facades. To make the city’s air cleaner and healthier, the most highly polluting vehicles will be barred. Privileges and the availability of plenty of public charging points make it feasible and pleasurable to drive electric vehicles in Amsterdam. There is plenty of enthusiasm in the city: more and more initiators, businesses and organisations are contacting the City of Amsterdam or are implementing projects autonomously. Looking beyond 2020, we envisage a city that is no longer using natural gas, where demand and sustainable supply are balanced, a city that is reaping the benefits of its sustainability policy with a smaller CO2 footprint.
26
Inexpensive financing The City of Amsterdam’s sustainability fund holds €33 million to be lent out at a low interest rate, in order to eradicate sticking points in the financing of cost-effective sustainability investments. To be eligible for a loan, projects must contribute to the City of Amsterdam’s sustainability goals. Loans will be available for solar panels, thermal storage, LED lighting, ultra-sustainable airco systems, and projects that invest in a circular economy. All these projects must eventually pay for themselves and energy projects should achieve sufficient CO2 reductions. Sustainability in district development It cannot be assumed that the goals of the ‘Sustainable Amsterdam Agenda’ (Agenda Duurzaam Amsterdam) will in practice coincide with the availability of the appropriate expertise within urban development processes. Fortunately there are already many ongoing initiatives, as in Buiksloterham, a living lab for circular district development. Local residents, users and organisations are enthusiastically realising appealing and innovative projects. In the development of IJburg’s Centre Island the focus is on energy. To develop an ‘energyneutral island’, the City of Amsterdam is aligning technical, legal and economic aspects with the development process. These two examples demonstrate how sustainable district development calls for tailor-made solutions, teamwork and expertise. The time has dawned to provide closer supervision in this realm.
Dealing with regulations smartly In 2015 the City of Amsterdam launched the ‘Dealing with regulations smartly’ (Slim omgaan met regels) programme in order to allow plenty of leeway for sustainable initiatives. The emphasis is on energy and the circular economy. The City of Amsterdam is actively searching for solutions to and improvements for legislative hindrances. The city is offering project initiators assistance on an individual basis when applying for permits. Where possible legislation and policy will be liberalised, so that sustainability initiatives can get off the ground with greater ease. This could also mean that sustainability criteria will be appended to policies, so that the initiatives themselves make a contribution to the greening of the city. Changes have been made to Amsterdam’s aesthetic quality and monuments policy and there is a new municipal approach to building rights (i.e. allowing alterations to rented properties). In ‘The Beauty of Amsterdam’ Aesthetic Quality Memorandum (Welstands-
Plan Amsterdam
nota De Schoonheid van Amsterdam) several rules have been relaxed. Solar panels may now be left visible in certain situations, if they are not adjacent to public space and are sensitively positioned, and it has become easier to install solar panels on someone else’s roof. Amsterdam wants to exempt permits for solar panels from fees in 2017 and 2018, and is investigating whether it would be possible to exempt other sustainable initiatives from legal dues. The City of Amsterdam keeps a close eye on developments at national and provincial levels. Amsterdam is lobbying for national legislation to take greater advantage of developments in the circular economy. In 2017 there will be extra consideration for the creation of opportunities for sustainability in district developments. The introduction of the new Environmental Plan (Omgevingsplan) in 2019 – based on the Environment and Planning Act (Omgevingswet) – presents opportunities to establish requirements in the realm of sustainability, at the local level within districts and for buildings.
Sustainable enterprise Exceptional sustainable initiatives have been undertaken in all kinds of business sectors in recent years. New Electric, a company in Amsterdam-East, converts boats and cars into electrically powered vehicles, and with success: in late October they won the 2016 DAM Prize for sustainable entrepreneur of the year. There is the GRO enterprise, which propagates oyster mushrooms on spent coffee grounds and turns them into vegetarian burgers as well as bitterbal and kroket snacks. Three years ago, the Intersafe security firm used the subsidy scheme to acquire a fleet of surveillance vehicles that is 100% electric. Homeowner associations are also discovering the advantages of sustainability too, and are making the switch to LED lighting, solar panels and high-efficiency boilers. And the City of Amsterdam itself is becoming more sustainable, already boasting an energy-neutral public works yard in one city district, with a geothermal energy storage system, an insulating rooftop garden and solar panels on the roof.
Over de auteurs
– – – – –
Plan Amsterdam is een uitgave van Gemeente Amsterdam en is te downloaden vanaf www.amsterdam.nl/planamsterdam
Judith van Laarhoven (1980) Werkt als projectleider bij team Nieuwe Opgaven, Ruimte en Duurzaamheid, gemeente Amsterdam Is ook programmamanager Stedelijke Ontwikkeling in Stadsdeel Zuidoost Was projectleider van Staat van Duurzaam Amsterdam 2016, de monitor van de Agenda Duurzaam Amsterdam Werkte daarvoor als programmamanager duurzaamheid In Nieuw-West Studeerde Technische Innovatie Wetenschappen aan de Technische Universiteit Eindhoven
Geert den Boogert (1979) – Werkt als stedenbouwkundig ontwerper bij team Nieuwe Opgaven, Ruimte en Duurzaamheid, gemeente Amsterdam – Werkte daarvoor als onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en als adviseur voor de publieke sector – Studeerde af als stedenbouwkundige aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam en als bestuurskundige aan de Erasmus Universiteit Rotterdam – Werkt sinds 2012 aan duurzame energie en stedelijke ontwikkeling voor Centrumeiland IJburg, Amstelkwartier fase 2 en Haven-Stad – Nam deel aan Europese kennisuitwisseling over energetisch duurzame gebiedsontwikkeling (TRANSFORM, 2012-2014 en Urban Learning, 2015 – 2017)
– – – – –
Sander Vester (1973 ) Zette in 2015 het Duurzaamheidsfonds van de gemeente Amsterdam op Beoordeelt en begeleidt als adviseur aanvragen voor leningen bij het Duurzaamheidsfonds Is namens de gemeente opdrachtgever van het Amsterdams Klimaat en Energiefonds (AKEF) Adviseert binnen de gemeente over financieringsvraagstukken bij duurzaamheidsprojecten Studeerde Bedrijfskunde van de Financiële Sector, Vrije Universiteit Amsterdam
Marijke Godschalk (1975) – Studeerde Planologie aan de Universiteit van Amsterdam – Is sinds 2015 strategisch adviseur en programmamanager ‘slim omgaan met regels’ bij Ruimte en Duurzaamheid, gemeente Amsterdam en levert een bijdrage aan de invoering van de nieuwe Omgevingswet – Was in 2015 verantwoordelijk voor de zienswijzenbeantwoording vanuit het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en de gemeente Amsterdam voor het project Zuidasdok – Werkte daarvoor als projectleider milieu effect rapportage bij Overamstel, Buiksloterham en voor de Windvisie – Was projectmanager van het Hamerstraatgebied
05 | 2016
27
Stadsbeeld 05/16 De Bewegende Stad
Bron: gemeente Amsterdam
Een stad die uitnodigt tot bewegen Een lang, gelukkig en gezond leven, wie wil dat nou niet? Lichamelijke beweging is een bewezen voorwaarde om deze doelstelling te bereiken. Talloze onderzoeken laten zien hoe fysieke activiteit bijdraagt aan een gevoel van geluk en vitaliteit. In Amsterdam willen we ook dat iedereen, jong en oud, voldoende beweegt. Helaas lukt lang niet alle Amsterdammers dat nu. Met de Bewegende Stad richten we de openbare ruimte zo in dat iedereen wordt aangemoedigd om meer te bewegen. Dat gaat niet alleen over sporten, maar ook over fietsen, wandelen, spelen en
bewegen in gebouwen. De nieuwe Amsterdamse Beweeglogica bevat uitgangspunten en bouwstenen die stadsmakers kunnen gebruiken bij de (her)inrichting van de bestaande en de nieuw te bouwen stad. Denk aan autoluwe buurten, bredere stoepen om te spelen, meer open zwemwater, voorzieningen voor outdoor sporters zoals ononderbroken hardlooproutes, een urban sport zone en alternatieve fietsroutes. Op de kaart is te zien waar de beweegvriendelijke stad nu al wordt ontworpen. Voor meer informatie: www.amsterdam.nl/bewegendestad Laura Hakvoort, team Nieuwe Opgaven