Geniş Açı Fotoğraf Sanatı Dergisi, Sayı 40, Mart-Nisan 2005 by Genis Aci Project Office

08.03.2005 19:00

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

SAYI 40 • MART-N‹SAN 2005

SAYI

40 unutul(may)anlar: othmar pferschy • söylefliler: getty images, marc volk • inceleme: yeni daguerreciler festival: chobi mela • köfle yaz›lar›: flebnem ifligüzel, nazif topçuo¤lu, merih ako¤ul, laleper aytek, volkan dede • elefltiriler

gakapak_40 OFSET Page 1

geniﬂ aç› FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

MART-N‹SAN 2005

2005/02 •5 YTL (5.000.000 TL)

gakapak_40 OFSET

08.03.2005

19:01

Page 2

Genifl Aç› Foto¤raf Sanat› Dergisi’ne abone olmak art›k çok daha kolay. Bundan böyle, tüm Türkiye’de befl y›ld›r dergi abonelik sistemini baflar›yla uygulayan Abonet ayr›cal›¤›yla, bir telefonla, bankaya gitmeden, form doldurmadan Genifl Aç›’ya abone olabileceksiniz. ‹sterseniz kredi kart›yla, isterseniz banka havalesiyle, isterseniz de teslim an›nda ödeme imkân›yla… Üstelik sadece Genifl Aç›’ya de¤il iki yüzden fazla dergiye kapak fiyat› üzerinden y›ll›k ya da diledi¤iniz süre için abone olabileceksiniz. Derginiz Aktif Da¤›t›m güvencesiyle gecikmeden, aksamadan, adresinize ücretsiz imzal› teslim edilecek. Ayr›nt›l› bilgi için Abonet’e (212) 210 01 10 nolu telefondan ya da www.abonet.net ve abonet@abonet.net adreslerinden ulaflabilirsiniz.

GENIS ACI_01 09.03.2005 01:12 Page 1 C

Composite

CY CMY

GENIS ACI_2

09.03.2005

01:34

Page 2

I ED‹TÖRDEN I

geniﬂ aç›

Geçiş döneminin yaşandığı bir zaman diliminden hepinize merhaba,

FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

Nedense her zaman mevsimlerle ilgili bir şeyler yazmaya alıştım yazımın girişine, ne de ol-

‹ki ayda bir yay›mlan›r

sa bu köşede ilk yazmaya başladığımda dergimizin çıkış periyodunu mevsimlere bağlamış-

SAYI 40 • MART-N‹SAN 2005 • 5 YTL (5.000.000 TL) ISSN 1302-275X

tık. Geçen iki ayda neler oldu derseniz, aslında tam olarak netleşen bir alternatif bulamadığımızı söyleyebilirim. Belki kısa vadeli çözümlerle bir süre daha ayakta kalmayı başarabiliriz

Genel Yay›n Yönetmeni Refik Akyüz Sorumlu Yaz› ‹ﬂleri Müdürü Serdar Darendeliler

ama istediğimiz kadar dolu bir içeriği size sunmamızı sağlayacak kaynakların oluşmasını sağlamak ve uzun vadeli planlar yapabilmek adına bunları sürekli kılmak gerekiyor. Tabii aslında derginin bu formatı nihai bir hedef değil; esas olarak daha büyük ne yapabiliriz, bu oluşturduğumuz platformu nasıl daha etkili kılabiliriz ve Türkiye’de fotoğrafı nasıl değerli ve önemli hale getirebiliriz sorularına yanıt aramak ve bunun için nasıl kaynak bulunabileceğini düşünmek gerekiyor. Sonuç olarak Geniş Açı’nın şu andaki formatı, size Türkiye ve dünyadaki gelişmeleri aktarıyor, yazarları için yazı yazma ve bunun üzerine düşünme nedeni oluyor, kısmen yurt dışında temas içinde olduğumuz kurum ve kişilere fotoğrafımızla ilgili fikir veriyor ama daha etkili olabilecekken hep kısıtlılık hissiyle çıkıyor ve dergi-

YAYIN KURULU Refik Akyüz, Serdar Darendeliler Volkan Dede, Rana Öztürk Arzu Yay›ntafl BU SAYININ YAZARLARI Refik Akyüz, Belgin Çöleri Zeynep Sayg› Devisscher Evinç Do¤an, Burçak Evren Filiz Güngör, Vehbi Koca Berna Kuleli, Su Madenci Deniz Özgür, Rana Öztürk Jeffrey Baykal Rollins Fatofl Üstek, fieyda Sever Özlem fiimflek, Ali Tapt›k Arzu Yay›ntafl, Özcan Yurdalan

yi çıkaran bizlere ilk zamanlardaki keyfi de veremiyor. Tabii bu yüzden daha büyük hedefleri gerçekleştirmeye de yönelemiyoruz belki de. Bu da zaten günümüzde fotoğrafımızın en önemli sorunlarından biri gibi geliyor bana. Kaynakları artırmadan yapılan yeni projeler, sadece bölünerek yok olmaya yol açıyor. Bu yüzden de herkes (biz de dahil olmak üzere fotoğrafla ilgili tüm kurumlar) günü kurtarmaya yönelik arayışlar içinde kalıyor ve bir türlü yeterince büyüyemiyoruz; sonuç olarak fotoğraf gerçek değerine ulaşamıyor.

KÖfiELER Merih Ako¤ul, Laleper Aytek Volkan Dede, fiebnem ‹fligüzel Nazif Topçuo¤lu ‘Beriki Mecra’ Editörü Özge Baykan ‘Exposed’ Editörü Wilco van Herpen ‘Hayat›m›z Fotoroman’ Editörleri Elif Küçüksayraç-O.Cem Çetin ‘Internet’ Editörü Gönenç Yücel

Özellikle günümüzün hızlı akan gündeminde büyüyemeden sadece ayakta kalmak için çalışmak, hızla geride kalmaya yol açıyor ve çoğalmayı önleme yolunda da önemli bir engel olarak karşımıza çıkıyor. Oysa ki fotoğrafın bilinçsizce de olsa insanların hayatlarına daha çok girdiği günümüzde (cep telefonlarında bile fotoğraf makinesi olması insanların üretimini artırıyor ancak doğru yönlendirilmeyen bu artış, kuru bir kalabalıktan fazla bir şey ifade etmiyor)

SÖYLEﬁ‹ FOTO⁄RAFLARI Serra Akcan/Nar Photos TEﬁEKKÜRLER Bülent Fidan Melisa Önel Ofset Yap›mevi Tolga Sezgin/Nar Photos Özge Ünal

bu ilgiyi artıracak, fotoğrafın yatay (genel ilginin artması) ve dikey (ciddi üretimin ve kalitesinin artması) olarak genişlemesini sağlayacak bir ortamı sağlamaktaki en önemli görev, ku-

Grafik Tasar›m Serdar Darendeliler

rumlara ve tabii ki dergilere düşüyor. Burada en önemli unsur popülizmden kaçınarak konuya doğru standartlarla yaklaşmak ve bu gücü doğru yönde büyütmeyi sağlamak olmalı. Tabii etkinizin olabilmesi için bir gücü barındırmanız gerekiyor, aksi halde doğru laflar etmek veya doğru işler yapmaktan ve o günkü sınırlı etkinizin dışında bunların arşivsel olarak kaynak-

Renk Ayr›m›, Bask› ve Cilt Ofset Yap›mevi Yahya Kemal Mah. ﬁair Sok. No:4 Ka¤›thane-‹stanbul Da¤›t›m Do¤an Da¤›t›m

lara geçmesini sağlamaktan ileri gidemezsiniz. Ancak var olan ve yeni yetişen ufku açık fotoğrafçılarla ve fotoğrafa ilgisini belli eden sanatsever kitleyle ülke olarak daha fazlasını hak ettiğimizi düşünüyorum. Özellikle başlangıç açısından umut veren İstanbul Modern, daha önce varlığını sürdüren irili ufaklı sanat kurumları ve yakın ve orta vadede açılacak başka kurum-

Abonelik Tel: (212) 210 0110 Faks: (212) 222 2710 e-posta: abonet@abonet.net Internet adresi: www.abonet.net

larla bir süre sonra daha da hareketlenen bir sanat ortamı içinde bulabiliriz kendimizi. ‘Bunların içinde fotoğraf nerede duruyor?’ sorusuysa ‘her yerinde’ şeklinde cevaplandırılabilir. Dünyada bir sanat olarak ivme kazanan fotoğrafın ülkemizde de daha ciddiye alınması ve yer/değer bulması olası. İş ki fotoğrafın günümüz sanatı içindeki yerini ülkemizde de hakkıyla yerine getirecek sanatçılarımız, fotoğrafçılarımız olsun. Bunun yolu da bu işi ciddi bir şekilde yapan kurumların büyüyebilmesinden geçiyor. Bu kapsamda Geniş Açı’nın da belki olumlu ve etkin bir şekilde değişerek, büyüyerek bu kurumların arasında yerini alması, öncülük yapabilecek bir güce sahip olmasını sağlayabilmemizden geçiyor. Ailenizin evinde kal-

‹mtiyaz Hakk› Sahibi Refik Akyüz ‹letiflim Adresi GEN‹fi AÇI PK 12 Ac›badem 34718 ‹stanbul Adres Sadri Al›fl›k Sok. No:25/5 Beyo¤lu 34433 ‹stanbul Telefon 0212 251 7003 / 0535 322 1097 Faks 0212 251 7004 / 0212 232 0369 Internet adresi www.genisaci.com e-posta genisaci@genisaci.com

manız güzeldir ama büyüyebildiğinizi ispat etmeniz ve daha bir kendiniz olabilmek için kendi ayaklarınız üzerinde güçlü bir şekilde durabilmeniz gerekir. Ergin olabilmek için ergenliği geride bırakmak gibi. Aksi halde büyük bir çocuktan öteye geçemezsiniz. Tabii ruhunuzu sağlam ve huzurlu tutmak için içinizdeki çocuğu korumanız lazım ama olgunlaşmanız için

‹zmir Temsilcisi Arzu F. Güngör Berlin Temsilcisi Filiz Güngör Londra Temsilcileri Saadet Koç P., Aytaç Uzmen New York Temsilcisi Su Madenci Paris Temsilcileri Zeynep Sayg› D., P›nar Üstün

de güçlü bir duruş gerekiyor. Çözüm için bunun yollarını aramak lazım. Hep birlikte göreceğiz. Görüşebilmek dileğiyle, hoşçakalın. Refik Akyüz

2 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

YAZI, GÖRÜﬁ VE FOTO⁄RAFLARIN SORUMLULU⁄U SAH‹PLER‹NE A‹TT‹R.

GENIS ACI_03 08.03.2005 21:34 Page 1 C

Composite

CY CMY

GENIS ACI_4

08.03.2005

20:49

Page 2

büdütör

nuz uzun yıllardır profesyonel tanıtım fotoğrafçılığı yapan, bu nedenle de sunum kalitesi konusunda oldukça deneyimli bi isim. Sergide de bu deneyimini çok iyi kullanmış. Fakat çizdiği kavramsal çerçeveyi izleyicilere aktarmak konusunda ne yazık

fendim, herkese merhabalar. Biraz morali bozuk bi şekilde kaleme al-

ki o kadar da başarılı olamamış. Peki nedir Ani hanım kızımın çiz-

maktayım bu yazıyı, nedenini tahmin edersiniz. Belki de size bu son

diği kavramsal çerçeve? “Sokak hizasından kente baktığım zaman bi benzeş-

seslenişim bu köşeden belli mi olur? Geçen sayıyı elime alır almaz her za-

me dikkatimi çekti. İşaretlerin, yönlendirmelerin insanları nasıl robotlaştırdığı-

manki gibi hemen sevgili editörümün yazısını okumaya koyuldum. Fakat bi

nı ve mankenlerin de ne kadar insansı durduğunu gördüm.” Öncelikle sokak

şeylerin ters gittiğini daha -zayıflamış- dergiyi bayiden aldığımda hissetmiş-

hizasından kente bakma olayını kavrayamadım. Bugüne kadar kente han-

tim ama kötüye yormak istememiştim. Bu arada elbette dergimi bayiden

gi hizadan bakmış acaba sevgili Arevyan? Yani bu kadar da ilk kez sokağa

alıyorum, saolsun çocuklar bana dergi gönderiyorlar deyip almamazlık et-

çıkmış olamaz diye düşünüyorum. Neyse bu ayrıntıyı geçelim, mankenle-

miyorum yani. Neyse, lafı uzatmayayım, editör yazısını okudukça üzüldüm,

rin insansı görünmesi konusunda da fotoğraflardan pek fazla ipucu ala-

üzüldükçe okudum. Esasında o yazıdan ders alması gereken ben de-

madım. Tamam fotoğraflarda bi sürü manken var ama zaten bunlar

ğilim elbette, ama zaten sanmıyorum ki bu çocukların kıyme-

insan taklidi yapsın diye üretilmiş şeyler, insansı durmaları nor-

tini bilmeyip destek olmayanlar dergiyi okusun, dergi ellerine

mal. Peki bunu da geçelim, e hani robotlaşan insanlar? Kusu-

geçtiğinde şöyle bi kapağına bakıp bi kenara fırlatıyorlardır.

ra bakmasın ama ben sergide

Bugün ne yapsak da üç makine daha çok satıversek diye

robotları anımsatan bi durum da

hesap yapanlardan da daha fazlasını beklememek lazım esa-

göremedim. Ani hanım kızım-

sında. O zaman sevgili okuyucularım, iş biraz bizlere, yani okuyuculara dü-

dan ricam, daha sık sokağa çıkması, yoksa

şüyor. Beğensek de beğenmesek de her sayıyı zamanında almamız, hatta

çektiği fotoğrafları anlamakta zorluk çekme-

eşe dosta da aldırmamız gerekiyor. İki ayda bi nelere 5 YTL (bu yeni para-

ye devam edeceğiz.

lar da pek bi iyi oldu bu arada, hemencecik söyleniveriyor) vermiyoruz ki? Bi

renkli endüstri esteti¤i

makara az fotoğraf çekiverin, iki paket sigara içmeyin (hem hâlâ sigara mı

Dikkatimi celbeden bi başka sergi de Murat

içiyorsunuz siz?), bi hamburger mö-

Germen’in ‘İkon Olarak Endüstri: Endüstriyel

nüsü az yiyiverin, birbirinin aynısı

Estetik’ başlıklı sergisi oldu. Murat kardeşi-

dergilerden birini almayı bırakın. Çok

min teknik bilgisine, fotoğraflarında bunu

azımızın ekonomik olarak bu yükü

başarılı bi şekilde uygulamasına ve serginin arkasındaki düşüncelere söyle-

kaldıramayacağını

düşünüyorum.

yecek sözüm yok. Ama beni rahatsız eden bi şeyi söylemeden de geçeme-

Alacağımız her dergi, Geniş Açı’nın

yeceğim. Kanımca, daha düz fotoğraflarla bize endüstriyel estetiği daha ba-

yaşaması için en azından motive edi-

şarılı bi şekilde aktarabilirdi Germen. Yani çeşitli açı oyunlarına girmeden,

ci bi destek olacaktır. Geniş Açı ol-

direk karşıdan, belki de daha soğuk renklerle, mekâna yorum katmaya ça-

mazsa nasıl haberdar olacağız dünyada neler olup bittiğinden, fotoğrafçı-

lışmayan yorumsuz fotoğraflarla o devasa fabrikaların, santrallerin ‘devasa’-

ları nelerin fotoğraf çekmeye ittiğinden, sevgili Şebnem hanım kızımın, Na-

lığını, insanî ölçülerde olmamalarını ve kendilerine özgü estetiklerini daha

zif bey kardeşimin ve diğer yazarların köşelerinden… Hepsini bi kenara bı-

iyi belgeleyebilirdi diye düşünmekteyim. Hani şu meşhur karı koca fotoğraf-

rakın beni nasıl okuyacaksınız? Yok bilmem kaç diyaframmış, yok

çılar Bernd ve Hilla Becher gibi. Amatör fotoğraf camiasında sık sık karşımı-

şu zoommuş, yok bilmem kaç mega pikselmiş, yok günbatı-

za çıkan garip açılı fotoğrafların benzerlerine rastlamak beni hayal kırıklığı-

mıymış, karda ayak iziymiş, gölde kıpraşan sandalmış… Sade-

na uğratmadı değil ama tüm bunlara rağmen Murat kardeşimin çalışması

ce bunlar mı ilgilendiriyor sizi kuzum? Sadece bunlarla mı fo-

geçtiğimiz ayın öne çıkan başarılı işlerindendi.

toğraf çekiliyor? Sadece teknikle mi sınırlı fotoğraf sevginiz? Bu ülke-

flafl! flafl! flafl!

de yaptığı iş üzerine okumayı, ufkunu genişletmeyi isteyen bu kadar

Efendim biliyorsunuz, benim ara sıra takdire şayan

az kişi mi var? Sanmıyorum. Biraz daha duyarlı olup, zor sahip oldu-

gazetecilik başarılarım olur. İşte bunlardan birine

ğumuz değerleri kaybetmeyelim.

de sayfanın bi köşesinde şahit olmaktasınız şu an.

y›llar sonra soka¤a ç›kmak

Yazımı teslim etmek üzere dergiye uğramıştım ki

Geçtiğimiz sayıdaki top 10 listesini çok beğenmişsiniz sizlerden ge-

bizim çocukları kara kara düşünürken gördüm. Bu

len i-meyıllardan anladığım kadarıyla. Zaman zaman yine yapacağım

sayının kapağı konusunda kararsız kalmış, ne yap-

bu tür listeler, ama bu sayıda yeni bi liste yapacak kadar bi yoğunluk

sak ne etsek diye dövünüyorlardı. Neyse ki kendile-

yoktu geçtiğimiz iki ay boyunca. Elbette gözüme çarpan bikaç çalış-

rine bu konuda da yardımcı oldum, bikaç öneride

ma oldu ama genel ağırlık pek başarılı bulmadığım ya

bulundum. Nihayetinde de az önce kapakta gördüğünüz kapakta karar kıl-

da aksayan yönleri olan sergilerden yanaydı. Örne-

dılar. (Ne biçim bi cümle oldu bu?) Fakat neydi bu kapağın alternatifi? Ve

ğin Ani Çelik Arevyan’ın Galeri Nev’de açılan ‘Sokağa

onu da üstün aşırma kabiliyetim sayesinde yanda görmektesiniz. Bakalım

Çıktım’ sergisi. Serginin başlığını görünce, ‘hah’ de-

bundan sonra Geniş Açı bizi hangi kapaklarla selamlayacak? Ya da selam-

dim ‘Ani hanım kızım sonunda stüdyosundan dışarı çıkıp yaşamın içinden fotoğraflar çekmiş’. Kendisi biliyorsu-

layabilecek mi? Az önce konuştuğumuz gibi desteğinizi hissettirin. Sevgilerimle. budutor@genisaci.com

GENIS ACI_05 08.03.2005 21:33 Page 1 C

Composite

CY CMY

GENIS ACI_06-07

08.03.2005

21:49

Page 2

I ‹Ç‹NDEK‹LER I

F‹L‹Z GÜNGÖR

gizli bir

foto¤raf ﬂehri

“Geniş Açı’nın yurt dışı köşelerine bu sayıdan itibaren bir kent daha ekleniyor. Genç Soluklar-II’den tanıdığınız ve bir süredir Berlin’de yaşayan Filiz Güngör, bundan böyle, hızla Avrupa’nın en önemli kültür başkentlerinden biri olma yolunda ilerleyen Berlin’deki hareketli fotoğraf ortamıyla ilgili notlarını bizlerle paylaşacak.” SAYFA 22

KAPAK FOTO⁄RAFI © MARJAANA KELLA, K›v›rc›k saçl› erkek, 1997 (Fin Foto¤raf Müzesi’ndeki ‘To Look or to SeeIn search of meanings in photography’ sergisinden)

Ama ben bir fotoğrafçıyım, fotoğrafla daha yoğun ilgilenmek üzere Almanya’ya, sonra da Berlin’e geldim. Burada yolum ilk önce, Berlin’de son yıllar-

manya hakkında ne düşündüğüm sorulursa

da arka arkaya açılan sanat müzelerinin en yenilerinden birisi olan Berlin

vereceğim cevabın ilk cümlesi “Türkiye’de Al-

Müzesi’ne düştü. (1) Müzenin özel sergi salonunda 15 Ocak-10 Mart tarih-

manya hakkında hiç de böyle düşünmüyordum.” olacaktır.

leri arasında, Erich Salomon’un 1928-38 yılları arasındaki on yıllık dönemde

Düşüncelerimdeki bu 180 derecelik değişimin ve bu iki

gerçekleştirdiği işler izleyiciyle buluşuyor. Salomon’un ‘Mit Frack und Linse

zıt fikrin neden kaynaklandığını bulmaya çalışıyorum el-

durch Politik und Gesellschaft’ (Frak ve Objektifle Politika ve Toplum) başlıklı bu

bette. Kanımca bu yanlış/eksik bilgilenmenin temelinde,

sergisi, Köln Kültür Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu’ndan ödünç alınan fotoğraf-

Almanya denince hâlâ II. Dünya Savaşı ve Hitler faşizmi-

larla gerçekleştirilmiş.

nin akla geliyor olması, savaş sonrasında dünyanın ikiye

Sergide baskıları bizzat fotoğrafçısı tarafından yapılan, boyutları 9x13 cm ile

bölünmesi ve Batı dünyasını en az elli yıl ABD’nin temsil

20x30 cm arasında değişen iki yüzün üzerinde fotoğraf yer alıyor. ‘Adliye

etmesi, bütün bunların yanında insanların yabancı dil de-

Olayları’, ‘İzlanda Röportajı’, ‘Gemi Seyahatleri’, ‘Orkestra şefleri’, ‘Çalışma

nince akıllarına İngilizceyi getirmesi gibi pek çok neden

Mekânları’ ve ‘Seyredenler-Dinleyenler’ gibi çeşitli başlıklar altında gruplanan

yatıyor. Oysa ister klasik müzik ister edebiyat ister felsefe,

fotoğraflardan oluşan sergide, Salomon’un çalışmalarının çıktığı yayınlar ile

sosyoloji, fizik ya da sanat ve sanat akımları olsun, bütün

aralarında Leica’sı ve efsanevi Ermanox’unun da bulunduğu bazı özel eşyala-

bunlar içinde Almanların yeri hiç de az değil. Hitler Al-

rını da görmek mümkün.

manyasında bir kültür kıyımı yaşandı yaşanmasına ama

Sergiyi gezerken bir yandan da Salomon hakkındaki bilgilerimi tazeledim. Sa-

kültür birikimi istense de bitmiyor.

lomon ve fotojurnalizm… Bu ikiliyi aynı anda düşünmek lâzım. II .Dünya Savaşı öncesinde, uluslararası alanda en önemli fotojurnalistlerden birisiydi Salomon. 28 Nisan 1886 tarihinde, Berlin’de Yahudi bir burjuva ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Salomon, Münih’te hukuk eğitimi almış, politika ve kültür ile yakından ilgilenmiş. 1928 yılında ani bir çıkışla dönemin en büyük fotoğraf ajansı/arşivi olan Ullstein’ın yıldız röportajcısı olarak ünlenmiş. Gustav Stresemann, Aristide Briand, Wilhelm Furtwangler gibi dönemin politikacıları, bilim adamları ve sanatçılarıyla iyi ilişkiler kurmuş ve bu ilişkiler yardımıyla da özel mekânlara alınıp ‘Salomon çekmiştir’ dedirten işler yapmış. Salomon, Nazizmin iktidara gelmesiyle 1933’te ülkesini terk etmek zorunda kalmış, ailesiyle Hollanda’ya göç etmiş. Daha sonra eşi ve oğluyla Auschwitz’e götürülmüş ve 7 Temmuz 1944’te öldürülmüş. Fotoğraflara bakarken düşünüyorum aynı zamanda: Kapıdan kovsalar bacadan girecek kadar işini seven ve aldığı görevi yerine getiren bir fotojurnalizm öncüsü Salomon. Görüntülediği mekânlarla, olaylarla, kişilerle bütünleşmiş, oraya ait ve onlardan birisi oluvermiş. Mahkeme salonlarında, uluslararası toplantılarda, dersliklerde, kulislerde, evlerde, sokaklarda insanları doğal halleriyle gö-

Berlin, yirminci yüzyılın başında Avrupa’da en az Paris ka-

rüntüleyen Salomon’un fotoğraflarında Lord Gordon Hewart’i, Clementine

dar, hatta 1910-20 yılları dikkate alınırsa Paris’ten de ile-

Churchill’i, Marlene Dietrich’i, Albert Einstein’i, Cecil Beaton’ı, Senatör J. H.

ride bir kültür başkenti. Almanlar, iki Almanya’nın

Lewis’i ve daha birçok ünlüyü görebilirsiniz. Fotoğraflanan kişiler, kendilerine

birleşmesinden sonra Berlin’e yeni bir yüz vermeye çalı-

yönelen objektifin varlığından haberdar olsalar da doğallıklarını bozmamış.

şıyor. Berlin neredeyse on beş yıldır bir şantiye şehir gö-

Bunun nedeni, fotoğraflarından da okunabileceği üzere, Salomon`un insan-

rünümünde ve bu büyük şantiye içinde biten çok sayıda

larla nasıl diyalog kuracağını bilen kişiliğinde yatıyor.

yeni bina, müze ve galeri var. Almanların Berlin’i ne yap-

Fotojurnalizme damgasını vuran, kendine has üslûbuyla akıllarda kalan Salo-

mak istedikleri, galeri, müze, vb. mekânlar dikkate alındı-

mon’un bu sergisi, hem II. Dünya Savaşı öncesi döneme ait bir görsel arşiv

ğında, iyi seçilmiş bir şehir turuyla çabucak görülebilecek

olması nedeniyle hem de bir ustanın on yılı ne kadar verimli geçirebileceğini

kadar açık.

görebilme, üzerinde düşünme fırsatı verdiği için çok önemli.

FOTO⁄RAF: ERICH SALOMON, Marlene Dietrich Berlin’deki k›z›yla telefonda konuﬂuyor, Hollywood, 1930 © Bildarchiv Preußischer Kulturbesitz

BERL‹N G‹ZL‹ B‹R FOTO⁄RAF ﬁEHR‹

aklaşık yedi aydır Almanya’da, iki aydır da Berlin’de yaşıyorum. Bu sürenin sonunda Al-

FOTO⁄RAF: ROBERT CAPA, Kasaban›n Alman iflgalinden kurtuldu¤u gün düflman askerleriyle iflbirli¤i yapt›¤› gerekçesiyle saçlar› kaz›narak sokaklarda teflhir edilen Frans›z kad›n ve bir Alman askerinden olma çocu¤u, Chartres, Fransa, 18 A¤ustos 1944 © 2001, Cornell Capa/Magnum Photos

I BERL‹N I

Bir Egeli’nin yoğun kar yağışıyla ilk kez karşılaştığı bir şubat gününde, yolum

rıca tartışmalı bir ismi… 5 Eylül 1936’da İspanya İç Sava-

bir başka önemli retrospektif için Martin-Gropius-Bau’ya düştü. (2) Müzenin

şı’nda çektiği ‘Düşen Asker’ fotoğrafı tartışmalar yarattı;

ikinci katında bir fotoğrafla yüz yüzeyim: Yıkıntılar arasında bir bina. Bu bina-

belge olma niteliği pek çok şeyi yeniden düşündürttü. (3)

nın önünde mola veren Amerikan askerleri. Ön planda üç asker yemek yiyor,

Berlin’deki retrospektif, Capa isminin nasıl oluştuğu, Ca-

hemen arkada, binanın köşesinde, ayakta sohbet eden üç asker daha var. Ne

pa’nın fotoğrafta nasıl bir öneme sahip olduğu gibi so-

düşünüyorlar? Doyan karınlarını mı? Ailelerini mi? Yoksa bir sonraki adımları-

rulara cevap bulunabilecek bir laboratuvar olma özelliği-

nı… Ölmeyi ya da öldürmeyi mi? Ya o an orada silah yerine makinesini taşı-

ne de sahip.

yan fotoğrafçı ne düşünüyordu? Ne düşünüyordu, arka plandaki beyaz gök-

Almanya’nın en büyük fotoğraf dergisi olan Photo-

yüzü fonunda kanatlı bir kadın, belki de bir melek heykeli ile ön plandaki yı-

news’in şubat sayısının sergi takvimi bölümü Berlin’de

kıntılar arasındaki askerleri bir arada görüntülerken?

yaklaşık elli fotoğraf sergisi olduğunu müjdeliyor. Bu ser-

Yukarıdaki sahne, Robert Capa’nın 1943 yılında Troina’da, belediye binası

gilerin yanına, bir de siz bu sayıyı okurken çoktan bitmiş

önünde çektiği bir fotoğraf karesi. Capa denince savaş fotoğrafı, savaş fotoğ-

olacak olan Berlin Film Festivali’ni eklersek, düşünün so-

rafı denince de Capa gelir akıllara. Bir savaş fotoğrafçısı olarak, konunun tam

ğuğu bile unutturan dopdolu, capcanlı Berlin’i!

kalbinde yer almasını bilen savaş karşıtı bir savaş fotoğrafçısı. Cepheden, kurşunların, mayınların, cesetlerin arasından sönen yaşamları, yıkılan evleri, göç eden insanları fotoğraflamış bir isim. Asıl adı André Friedmann olan Capa’nın hayat hikâyesini eminim çoğunuz defalarca okudunuz ama yine de kısaca özetlemekte fayda var. Capa 1913 yılında, Budapeşte’de Yahudi bir ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. Komünist Parti üyesi ve işçi hareketlerinin içinde olduğu için soruşturmaya alındı ve 1931 yılında Macaristan’ı terk etmek zorunda kaldı. Genç yaşta üretmeye başlayan Capa, 1932’de Kopenhag’ta Troçki’nin fotoğraflarını çektiğinde yaşı daha on dokuzdu. Ve kırk bir yaşına kadar beş büyük ve yaklaşık elli kadar düşük yoğunluklu savaşı fotoğrafladı. 1947’de Henri Cartier-Bresson, David (Chim) Seymour, George Rodger ve at yarışından kazandığı parayla Magnum’u kuran, insana yakın savaşa karşı duran Capa, 24 Mayıs 1954’te Vietnam’da bir mayına basarak iki elinde de makinesiyle hayata gözlerini yumdu, ama arkasında tutarlı bir fotoğraf dili, zengin kişiliği, kültürü, bir fotoğrafçıda olması gereken etik değerleriyle sağlam bir fotoğrafçı portresi bıraktı. Capa’nın 22 Ocak-18 Nisan tarihleri arasında Martin-Gropius-Bau’da görülebilecek olan (ilk olarak geçtiğimiz kasımda Paris’te fotoğrafseverlerin karşısına çıkan) ‘Capa, Bilinen ve Bilinmeyen’ başlıklı retrospektif sergisi, çoğunluğu 30x40 cm boyutlarında üç yüz fotoğraftan oluşuyor. Sergi, iç içe giren toplam dokuz salonda izlenime sunulmuş ve her bir salon ‘Fransa’, ‘Japon İşgaline Karşı Çin Eylemleri’, ‘İspanya İç Savaşı’, ‘II. Dünya Savaşı’nda Avrupa Cephesi’, ‘Normandiya Çıkarması’ gibi konulara göre gruplandırılmış. Savaş fotoğraflarının yanı sıra sanatçı portrelerinin de sunulduğu bu retrospektif sergide ayrıca Vu, Voila, Paris Match, Regards, No pasaran, Life, ‘Slightly out of Focus’ gibi Capa’nın çalışmalarının yayımlandığı dergiler ve kitapları, birkaç özel eşyasını ve kişisel fotoğraflarını da görmek mümkün. Son odada da izleyiciyi bir belgesel bekliyor: Yaklaşık bir saat süren bu belgesel, fotoğraf ve hareketli görüntüler eşliğinde kardeşi Cornell Capa, Magnum çalışanları, Henri Cartier-Bresson ve diğer arkadaşlarıyla yapılan söyleşilerin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş. Ölümünden elli yıl sonra, böyle geniş kapsamlı bir sergiyle Capa’yı yakından izlemek pek çok açıdan önemli. Çünkü fotoğrafın mitlerinden biri Capa. Ay-

NOTLAR (1) Daha çok yirminci yüzyıl sanat akımlarından koleksiyon oluşturma ve sergileme amacıyla kurulan Berlin Müzesi’nde Dadaizm’den Bauhaus’a, Die Brücke’den Blaue Reiter’a ve Sovyet Avangardları’na kadar birçok örneği müzenin sürekli sergi bölümünde görmek mümkün. Geçen yüzyıla damgasını vurmuş bütün akımların seçkin örneklerinin yanı sıra müze, yirminci yüzyılın önemli fotoğrafçılarına ait koleksiyonlara da sahip. Müzeye girdiğimde önce sürekli sergi salonlarını görmeye karar verdim. Rodchenko, El Lissitzky, Moholy-Nagy, Hausmann ve Malevich’ten ikişer üçer de olsa orijinal işler görmek inanılmaz keyif vericiydi. Müzenin koleksiyonları ve sergileriyle ilgili ayrıntılı bilgiyi www.berlinischegalerie.de adresinde bulabilirsiniz. (2) Adını mimarından (Bauhaus’un kurucusu Walter Gropius ile akraba olan Martin Gropius) alan, dışarıdan bakılınca ‘içinde ancak önemli işler sergilenir’ dedirtecek kadar şatafatlı bu yapı, son yıllarda ‘Japon Arkeolojisi’nden Örnekler’, ‘Rus Avangardında Işık ve Renk’ ve ‘Moğol İmparatorluğu Dönemindeki Altın ve Mücevherler’ gibi tarihsel özellikleri öne çıkan uluslararası büyük sergilere ev sahipliği yapıyor. Martin-Gropius-Bau geçen yıl August Sander ile Henri Cartier-Bresson gibi iki fotoğraf ustasını da konuk etmiş. Ocak-nisan aylarında ise büyük bir Stanley Kubrick sergisine sahne oluyor. Göz atmak isteyenler için: www.gropiusbau.de (3) Capa’nın bu fotoğrafı üzerine süre giden tartışmalara son

noktayı koyan Richard Whelan imzalı bir yazıyı, Aperture dergisinin Güz 2003 tarihli 172. sayısında bulabilirsiniz.

22 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 23

I FEST‹VAL I troﬂko’nun

tüm foto¤rafç›lar›,

da¤›l›n!

minlerle kalacaktır. Kuşkusuz bu memleketin sanat fo-

ler ilginç bir süreç yaşıyor. Görüntüyü film disiplini ile üretirken sayısal disip-

toğrafçıları, akademisyenleri, foto muhabirleri, tanıtım

line geçen fotoğrafçılar, iki yöntemin sonuca etkisini fark ediyorlar. Analog

fotoğrafçıları, belgeselcileri hayli geniş ve birikimli bir ze-

yönteminden gelmeyen genç kuşak fotoğrafçıların dijitalle birlikte bambaş-

min oluşturmaktadır, fakat tüm bu yapıların hiza aldıkla-

ka bir görüntü üretme tarzına sahip olacağı kesin. Gerek Türkiyeli gerekse

rı yerler, kendilerini var ettikleri alanlar birer hobi kurulu-

yabancı fotoğrafçıların deneyimlerinden benim şimdiye kadar edindiğim iz-

şu olan fotoğraf dernekleri ya da benzeri yapılardır. Bu-

Özcan Yurdalan eğitimi vermesi. Dhaka’nın merkezinde, avlulu tek katlı bir yapıda kurulan

lenim o ki dijital teknik, fotoğrafçının zihnini farklı bir işleyişe

hobi Mela III. Uluslararası Fotoğraf Festiva-

okul, derslikleri, karanlık odası, on bilgisayarlı internet odası ve konuk öğret-

yönlendiriyor. Nedir bu? Bildiğim o ki tartışmaya değer bir konu-

li-Asya 2004 münasebetiyle, yüzünü tama-

menler için misafirhanesiyle temel ihtiyaçları karşılanmış bir birim. Pathasha-

dur. Bu durum belgesel fotoğrafa ne getirir ne götürür merak et-

men Batı’ya, Batı’daki yarışma ve hobi ala-

la, adını Bangladeş’te yüzyıllar önce uygulanan geleneksel öğretim yöntemin-

meye değer doğrusu. Hobi fotoğrafçıları dışındaki kesimin mül-

nının faaliyetlerine çevirmiş, şimdilerde de

den almış. Açık, eşit, paylaşımcı, yaratıcılığın önünü açan, üreterek öğrenme-

kiyet, arşiv, telif, pazar ve örgütlenme sorunlarının yanı sıra gün-

dijital mi analog mu tartışmasının çevresinde dolaşan

yi esas alan bu yöntem, okulun ambleminde de ulu bir ağaçla simgelenmiş.

deme gelmesi gerekir.

Türkiye fotoğrafçılarına Bangladeş’ten bir haber olsun

Bu geleneksel metodu uygulayan öğretmenler geçmiş dönemlerde derslerini

Chobi Mella’ya farklı ülkelerden gelen fotoğrafçılar, etkinlikler sü-

diye bu yazı yazıldı.

açık havada ağaçların altında yaparlarmış. Okulun üç yıllık programında gör-

resince sergilerde boy gösterip bir konferans, iki röportaj yapıp git-

Chobi Mela, dilini özgürce konuşabilmek için bağımsız-

sel antropoloji, medya araştırmaları, haber fotoğrafçılığı, fotoğraf seçmek, fo-

mediler. Chobi Mela, her konuğun biriktirdiklerini genç fotoğrafçı-

lık savaşı yapmış bir toplumun ‘fotoğraf festivaline’

toğrafta yeni teknikler, fotoğrafta üslûp, belgesel fotoğrafın öğeleri, ticari fo-

larla paylaşabileceği, yüzleşip boyunun ölçüsünü alabileceği bir

kendi dilinde verdiği ad. ‘Chobi’ resim, film, fotoğraf

toğraf, portre fotoğrafı gibi konular işleniyor. Bu yazının konusu olan Chobi

kurgu içinde gerçekleşti. Avrupa’dan ve Asya’dan gelen bir kısmı

yerine kullanılan bir tanım. ‘Mela’ ise bayram, şenlik,

Mela ise, DRIK’in üçüncü kez düzenlediği uluslararası bir etkinlik.

hayli tanınmış yetişkin fotoğrafçılar, gençlerle yaptıkları atölyeler-

panayır demek. ‘Chobi Mela’ sokaktaki insanın zihninde

Festival süresince gerçekleşen konferans, sunum ve atölye gibi söze dayalı

den çıkan ürünleri paylaştılar. Aralarındaki ilişki resmi ve biçimsel sı-

‘görüntüler panayırı’ gibi bir anlam yaratıyor.

yirmi beş etkinliğin tümünde de salonlar doluydu. Fotoğraf seçimi, fotoğraf

nırları aştı, üretim üstünden bire bir ortak çalışmaya dönüştü.

DRIK Fotoğraf Ajansı’nın davetiyle Fotoğraf Vakfı adına

altı yazımı, dijital fotoğraf, belgesel fotoğraf, telif hakları konuşuldu, tartışıl-

Sergilerden bir kısmı, kent galerilerinin dolu olması nedeniyle ya-

katıldığım etkinlikler 5 Aralık 2004 günü başladı, soluk

dı. İlginçtir, sunumlar sırasında ne fotoğrafın sanat olup olmadığı konusun-

bancı kültür merkezlerinin salonlarında açıldı. Bu sergiler daha

almadan 22 Aralık’a kadar sürdü. Bu yılın ana teması

da bir söz söylendi ne de ‘sanat olarak fotoğraf’ gündeme geldi. Ya fotoğraf

çok yabancı dil kursu alan gençler ve kültür merkezlerinin koru-

‘Direniş’ti. Festival süresince kırk bir sergi, beş konfe-

sanatçısı olmanın anlam ve önemi konusunda yeterli bir kanıya sahip değil-

malı-aramalı kapılarından geçebilecek ‘beyaz Dhakalılar’ tarafın-

rans, altı sunum ve konferans, altı film gösterimi ve tar-

di katılımcılar ya da fotoğrafın haber verme yeteneği, bilgi taşıma değeri ve

dan gezildi. Ancak iki sergi ‘mekânı’ vardı ki, Chobi Mela’nın ru-

tışma, sekiz atölye çalışması ve iki açık tartışma gerçek-

tanıklığı da en az ‘sanat’ olması kadar önemsenmiş ve derinlemesine ince-

huna ve maksadına uygundu. Bunlardan biri, büyük bir açık kri-

leşti. Bu faaliyetler içinde biz de ‘Türkiye’de röportaj fo-

lenmeye değer bulunmuştu.

ket sahası olan Abahani’nin bir kenarına kurulmuş dev çadırdaki

toğrafçılığı’ konusunda bir sunum yaptık.

Chobi Mela’da dijital fotoğraf sadece programlı etkinlikler içinde değil, özel

sergilerdi. Altı serginin fotoğrafları binlerce Dhakalı tarafından

sohbetlerde de gündeme geldi kuşkusuz. Dijitalin görüntü oluşturu-

gezildi. Top oynayan gençler, alışverişten dönen kadınlar, sokak

cusuna getirdiği olanaklar, teknik özellikler, yeni uygulamalar enine

satıcıları, işsizler sergiyi en çok gezenler arasındaydı. Diğer sergi

boyuna konuşuldu. Bir açık tartışmada dijitalle birlikte ortaya çıkan

uygulaması ise rikşalarla yapıldı. Rikşalar, arkasındaki sepet ya da

ve aslında fotoğrafın doğasından pek de kopuk olmayan düşünsel ve

yük platformu bisiklet sürücüsü tarafından çekilen yerel ulaşım

etik boyutlar tartışıldı. Dijital fotoğrafla birlikte fotoğrafın belge özel-

araçları. Dhakalılar’ın günlük ulaşımda ve taşımada yaygın olarak

liği bitti mi? Doğrusu bu konuda pek bir kaygı-kuşku yok. Çünkü as-

kullandıkları rikşalar, dar sokaklar da dahil olmak üzere kentin her

lolan, bilginin-haberin hangi ortama kaydedildiği değil, nasıl ve ne

yerine girip çıkabiliyor. Bu araçlardan on tanesinin arkasına kuru-

için kaydedildiği ve hangi amaçla kullanıldığı.

lan platformlarda açılan gezici sergi, festival boyunca başkent sokaklarında,

günkü haliyle dernekler, olması gereken işlevlerinin çok

Dijitalle birlikte manipülasyonun daha kolay hale gelmesi, çekim aşa-

meydanlarında, bulvarlarında dolaştı. Hani abartmış gibi olmayayım ama

üstünde bir yük taşımak durumunda kaldığı için, fotoğ-

masında ve sonrasında oldum olası manipülasyona açık olan fotoğra-

milyon Dhakalı sergiyle bir biçimde temas etti. Kentin en yoksul ve yaşam

rafın farklı alanlarındaki özgül sorunlar ve amaçlar üstün-

koşullarının güç olduğu mahallelerinden biri, deri fabrikalarının olduğu böl-

den kendilerini tanımlamış yapılar oluşmadığı, zeminler

ge, serginin en çok gezildiği yerdi. Eski Dhaka’nın ara sokaklarında her kav-

yaratılmadığı sürece, sanat yaptığımızı sanarak boş vakit-

şak sergi mekânı oldu.

lerimizi değerlendiririz. Bangladeşliler bize ‘Troşko’ di-

Şimdi burada paylaştığımız Chobi Mela notlarından sonra sözü getireceğim

yorlar. Belki de şu sözle bitirmeli yazıyı: “Troşko’nun tüm

FOTO⁄RAFLAR: © ÖZCAN YURDALAN, Bangladeﬂ, 2004

fın belgeleme özelliğini niye ortadan kaldırsın ki? ‘Analog fotoğrafın böyle bir özelliği yoktur’ dense tamam, bu ayrı bir tartışma konusu, ama ‘dijital, manipülasyonu iyice kolaylaştırdı o nedenle tanıklığı geChobi Mela, DRIK’in çalışma alanlarından sadece biri.

çersiz’ diye düşünülüyorsa yanlış yerden bir tartışma açılıyor demektir. Sorun

DRIK, Bangladeşli fotoğrafçı Shahidul Alam’ın (*) koor-

fotoğraf-fotoğrafçı etiğinin ve görüntü üretme sürecinde zihinsel işleyişin tar-

dinatörlüğünde çalışan bir fotoğraf merkezi. Merkez

tışma alanına girer. Bu konu, dijital fotoğrafla birlikte haber fotoğrafçısının-bel-

içinde ajans, STK’lara proje hazırlığı, tanıtım ve stüdyo

geselcinin görüntüyü oluştururken zihninin işleyiş biçimi ve davranış modelle-

fotoğrafı hizmetleri veriliyor. ‘Audio-Visual’ (Görsel-İşit-

ri üstünden tartışılabilir ve bunların sonuç görüntüye etkisi konuşulabilir.

sel) ünitesinde çocuk sinemacıları da içeren bir çalışma

Ama ‘neyi, niçin, nasıl’ kaydettin yerine peliküle mi sayısala mı kaydettin ko-

grubu var. Dört katlı binada yeterli sunum yapılacak dü-

nusu memleketteki tartışmanın ekseni haline gelirse, ‘sanat mıdır değil mi-

zeyde iki galeri bulunuyor. DRIK’in bünyesinde çalışan

dir?’ tartışmasına benzer, hayli oyalayıcı yeni bir oyuncağımız daha oldu de-

fotoğrafçılık okulu Pathshala’nın, hobi düzeyindeki kurs-

mektir. O zaman görüntüyü platin paladyum tekniğiyle basmak da kesmez,

lar dışında esas işlevi, belgesel ve haber fotoğrafçılığı

yaş kolodyumdan başlamak gerekir.

26 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

SÖYLEﬁ‹

yer şurası olacak: Chobi Mela katılımcılarından Raghu Rai, Türkiye’den yeni dönmüştü. 20. İstanbul Fotoğraf Günleri’nde sergisi açılmıştı. İki faaliyet üstüne de konuşma fırsatımız oldu. Shahidul Alam’ın da katıldığı konuşmada ülkemizdeki fotoğraf örgütlenmesinin hayli ileri boyutta olduğu saptaması yapıldı. Ancak konuşmanın bağlandığı yer ve yapılan tespit üstünden söyleyeceklerimi şöyle özetleyebilirim: Türkiye fotoğrafı, örgütlenmesiyle, yaygınlığıyla, etkinlik sıklığıyla hayli ‘ileri’ bir yerdedir. Gel gör ki bulunduğu yer, ancak hobi fotoğ-

“Bangladeş’te düzenlenen Chobi Mela III. Uluslararası Fotoğraf Festivali-Asya 2004’e Fotoğraf Vakfı adına katılan Özcan Yurdalan, yüzünü tamamen Batı’ya, Batı’daki yarışma ve hobi alanının faaliyetlerine çevirmiş, şimdilerde de dijital mi analog mu tartışmasının çevresinde dolaşan Türkiye fotoğrafçılarına bir haber olsun diye festival izlenimlerini kaleme aldı.” SAYFA 26

fotoğrafçıları, dağılın.”

Meraklısına Not: Chobi Mela III’e şu ülkeler katıldı: Norveç, İran, Güney Afrika, Hollanda, ABD, İngiltere, Singapur, Bangladeş, Meksika, Tayland, Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Filistin, Malezya, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Japonya ve Türkiye. İyice Meraklısına Not: Daha fazla bilgi için www.chobimela.org sitesine başvurulabilir.

rafçılığının kapsamı içinde değerlendirilebilir. Fotoğraf, boş vakit faaliyetinden

(*) Shaidul Alam ile yapılmış bir söyleşiyi Geniş Açı’nın 15 Mart-

fazla bir yer işgal etmediği sürece, hayatlarımızda bugünkü yerinde yalancı tat-

15 Mayıs 2004 tarihli 34. sayısında bulabilirsiniz.

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 27

sessiz

devrim Söyleﬂi Vehbi Koca sunda pazarın en önemli şirketlerinden biri olan Getty Images’ın halkla ilişkiler

FEST‹VAL TROﬁKO’NUN TÜM FOTO⁄RAFÇILARI, DA⁄ILIN!

NOTLAR

Peki kaliteli bir fotoğraf nasıl olmalı? “Bizim aradığımız, yapılan işin -tabii ki önce-

ki talebi karşılamak için dünyanın her tarafından insanların

likle konunun içeriğine göre ışık, kadrajlama ve fotoğrafın- eşsiz olmasıdır yani aynı

yaşam trendlerine uygun global görseller yaratıyor, konsept-

fotoğrafı bir başka ajansta görmek hiç de hoş olmayabilir bizim için. Boyut anlamın-

ler üretiyor.”

da genellikle tiff ya da raw, 70 mb civarında işler tercih ediyoruz. Eğer olağanüstü ve

Son olarak söz dönüp dolaşıp telif haklarına geliyor.

çok önemli bir içeriğe sahip değillerse siyah beyaz veya renkli film kabul etmiyoruz.

“Stok fotoğrafçılıkta ‘telif hakları’ konusunda hukuki ve de-

Zaten büyük bir olasılıkla çok yakın bir gelecekte sayısal olmayan fotoğraf makinele-

ğişmeyen kurallar vardır. Biz Getty Images olarak iki türlü

ri artık çok özel koşullar dışında kullanılmayacak diye düşünüyoruz.”

sistemle çalışıyoruz: ‘Royalty free’ ve ‘Rights managed’. ‘Ro-

otoğrafın, insanın yaşamına girişinden beri,

müdürü Alison Crombie ile ajansın Londra, Camden Town semtindeki merkezin-

Getty Images aynı türdeki fotoğraf ajanslarının aksine tamamıyla dijital format

yalty free’ fotoğraflar için müşteri bir kez ödeme yapar ve

en önemli değişikliği yaklaşık olarak son on

de görüştüm.

üzerine yapılandırmış arşivini ve Crombie’ye göre muhtemelen önümüzdeki on

bu fotoğrafları birden fazla projede kullanabilir. ‘Rights Ma-

yılda yaşadığı gerçeği, sanırım hemen herke-

Türkiye’de şu anda Getty Images’ı Serimaj temsil ediyor. Fakat uzun vadede bu

yıl içinde, bütün fotoğraf ajansları da dijitale dönüşecek. Bunun temel nedeni, di-

naged’ görsellerdeyse müşteri talebinin özelliğine bağlı ola-

sin kabulleneceği ortak bir görüştür. Bu deği-

ofisi büyütüp, gelişen Türkiye fotoğraf endüstrisinden pay almak istediklerini söy-

jital fotoğrafın maliyetinin ucuz ve dolaşım bakımından daha akılcı olduğu ger-

rak kullanım kısıtlaması uygulanır. Bu iki sistem genellikle

şiklik, doğallıkla sadece fotoğrafçıyı değil, fotoğraf endüst-

leyen Alison Crombie, Türkiye’nin bu anlamda kendilerini heyecanlandıran ve

çeği. Peki stok fotoğrafın fotoğrafçıya en temel katkısı nedir? “Stok fotoğrafçılık,

bütün stok fotoğraf ajansları için geçerli olan kurallardır.”

risinde en başından sonuna kadar hemen herkesi etkile-

Çin pazarından hemen sonra, gelecek vaat eden en önemli ülke olduğunun üze-

fotoğrafçıya sadece sürekliliği

mektedir ve boyutu çok büyüktür bu değişimin. Artık ga-

rinde duruyor. Özellikle dijital konseptin hızla yayılmasıyla, sadece ticari fotoğra-

olan ekonomik bir kaynak de-

zeteler ve dergiler kontratlı kadrolu fotoğrafçılar yerine,

fın değil, aynı zamanda kreatif, fine art ve hatta belgesel fotoğrafın da buna pa-

ğil aynı zamanda kendini ser-

fotoğraf ihtiyaçlarını istedikleri fotoğraf ajanslarından elde

ralel olarak değişeceğini ve hayallerimizin sınırlarını zorlayacağını vurguluyor

gileyebileceği olağanüstü ve-

etmektedir çoğunlukla. Hem de birkaç saniye gibi çok kı-

Crombie söyleşi sırasında… Bu arada geleneksel fotoğrafın tutkulu neferlerinden

rimli, geniş kitlelere ulaşabilen

sa bir zaman diliminde. Seçenekler bollaşmıştır artık. Yaşa-

biri olarak bendenizinse kafasındaki binlerce soru adeta (sessizce beynimde) ön-

etkileyici bir platform işlevine

nan bu değişimin, özellikle teknik ve dolaşım anlamında,

celik kapma savaşı veriyor. Öyle ya, fotoğraf kavramının baş aktörüne yani saha-

de sahip ve özellikle büyük fo-

fotoğrafı daha farklı boyutlara taşımaya yönelik olduğu

daki fotoğrafçıya pratikteki yansıması neler olacak bu değişimin? Etik, sanatsal ve

toğraf ajansları sayesinde

açıktır. Bu yeni durumun, beraberinde getirdiği bir başka

satabilir olması bağlamında, üretilen iş pazarını nasıl bulacak? Stok fotoğrafın ne-

dünya pazarında işleri kısa bir

(en) önemli olgu da, her fotoğrafçıyı ilgilendirmesi bakı-

ler getirdiği ve götürdüğünü açmadan önce, ortaya çıkış nedenlerinin birçok so-

sürede tanınabilir bir fotoğraf-

mından yaşanan ‘hızlı ve baş döndürücü rekabettir’. Çün-

ruya ışık tutacağı beklentisiyle, Alison Crombie’ye Getty Images’in oluşumunda-

çının. Bu anlamda Getty Ima-

kü, artık bundan böyle fırsatçılığın ve yaratıcılığın sınırları

ki nedenleri ve nasılları soruyorum.

ges büyük prestije sahip

temel(in)den çatırdamaya başlamıştır. Kendini yeniliğe

Getty Images, 1995 yılında İngiltere’de, Oxford Üniversitesi mezunu ve medya

ajansların başında geliyor.

hazırlamayan fotoğrafçının işi de bundan böyle her za-

kökenli işadamı Mark Getty tarafından kurulur ve kuruluşuyla beraber bir bütün

Öyle ki fotoğrafçılarımız dün-

mankinden çok daha zordur artık. Batı ülkelerinde artık iş-

olarak fotoğraf endüstrisini temelinden sarsar. Başkaları internet, dijital ve stok fo-

yanın her tarafında -Beyaz

ler ‘sayısal fotoğraftan’ yana seyrederken, Türkiye fotoğraf

toğrafçılığa temkinli yaklaşırken, o bütün bu teknolojik avantajları kendi lehine

Saray’da, Keşmir’de, Bağ-

sektörünün de bundan etkilenmek durumunda olduğu

kullanır. Tam anlamıyla bir devrim yaşanmaktadır fotoğraf endüstrisinde. Kendi

dat’ta- sürekli görevdeler ve

kaçınılmaz bir gerçektir.

deyimiyle, özellikle son yıllarda fotoğraf sektöründe yaşanan ‘belirsizliği’ Getty

biz onların her türlü ihtiyaçla-

düzene koymak isteğindedir. Internet ortamı ise onun iş stratejisinin te-

rından sorumluyuz, bunlara

melidir ve stok fotoğrafçılıkta en yaşamsal görevi üstlenmiştir. Bu arada

güvenlik ve birtakım hukuksal

pazarda tutunmaya çalışan irili ufaklı şirketleri de bünyesine katar Getty.

konular da dahil. Stok fotoğ-

Öyle ki bunların arasında pazarın bilinen en kaliteli ve saygı değer ismi

rafçılıkta, her fotoğrafçı ile ay-

efsanevi Tony Stone Images, All Sport ve Powerdisk de vardır. Ve Getty

nı kontrat yapılır. Meslekte ne

Images, bu üçlünün de katılımıyla geriye dönüşü olmayan bir sürece ya-

kadar uzun süreli çalıştığı ya

ni geleceğe yönelmiştir artık.

da ne kadar çok fotoğraf üret-

SÖYLEﬁ‹ SESS‹Z DEVR‹M

Alison Crombie’ye göre stok fotoğrafçılığın en olmazsa olmaz koşulları, fo-

tiği için değil, yeteneğine ve

toğrafın kalitesi, hedeflediği pazara ulaşma noktasındaki hızı ve oluşturdu-

ürettiği işlerin niteliğine ve ka-

ğu iletişim sistemi. “Bir fotoğrafçı ne kadar yetenekli olursa olsun ulaşabildi-

litesine göre değerlendirilir fotoğrafçılar. Hiyerarşik bir yapı yoktur çalışan fotoğrafçı-

Söyleşimizin sonunda Alison Crombie, Getty Images ola-

ği hedef son derece kısıtlıdır. Fotoğraf günümüzde tek kişilik bir eylem olmak-

larımız arasında, her biri ürettiği işten %28 oranda komisyon alır ve hepsinin siste-

rak yetenekli fotoğrafçılara maddi destekte de bulunduk-

mimizde kendilerine ait şifrelendirilmiş ve her an ulaşabilecekleri hesapları mevcut-

larını ve her yıl beş ayrı projeye 20’şer bin dolardan top-

tur. Eğer isterlerse binlerce iş üretebilir ve buna bağlı olarak, aldıkları komisyon mik-

lam 100 bin dolarlık destek finansmanı sağladıklarını ve

bu anlamda geniş ve deneyimli kadrosuyla stok fotoğraf pazarının çok büyük

tarını da artırırlar doğallıkla. Fakat hemen belirtmeliyim stok fotoğrafçılık teknik ve

bu konuyla ilgilenenlerin Getty Images’ın Türkiye temsil-

Avrupa Birliği’ne aday ülkemizde, fotoğrafın telif hakları

bir bölümüne hitap etmekte. Getty Images’ın bünyesinde üç bini aşkın fotoğrafçı, akla

ve fotoğrafçının yaşadığı gündelik sorunlar bağlamında,

gelebilen her türlü konuya dair 40 milyonun üzerinde bir fotoğraf arşivi bulunuyor.”

her ne kadar birtakım yasal düzenlemelerin yaşama geçi-

Crombie, fotoğrafçının artık iyi bildiği ve yapması gereken şeye yani fotoğraf çek-

rileceği söyleniyorsa da, bunların henüz bir başlangıç ol-

meye konsantre olurken, Getty’nin araştırma kadrosunun da, sürekli bir araştırma

duğu ve Avrupa ülkeleri düzeyine ulaşmak için sistemin

ve pazar arayışı içinde olduğunu söylüyor ve hemen ekliyor: “Bu koşullarda fotoğ-

baştan aşağı gözden geçirilip değiştirilmesi gerektiği çok

rafçının daha verimli ve yaratıcı olması kaçınılmaz. Her fotoğrafın bir alıcısı vardır ve

açıktır. Bu nedenle ülkemiz fotoğrafına ve sıraladığım so-

bizim işimiz onu pazarlayabileceğimiz en uzak noktaya kadar, hızla ve fotoğrafın ka-

runlara ışık tutacağı inancıyla ‘stok fotoğrafçılık’ konu-

litesinden ödün vermeden alıcısına anında ulaştırmak.”

FOTO⁄RAFLAR: © GETTY IMAGES

tan çıkmış, sanat editörü, grafik uzmanı ve pazarlama departmanının da içinde bulunduğu kalabalık bir ekip çalışmasına dönüşmüştür artık. Getty Images FOTO⁄RAF: © VEHB‹ KOCA-GEN‹ﬁ AÇI

Türkiye’de de röportaj-belgesel çalışan fotoğrafçılardan dijitale temas eden-

yaratıcılık gibi yeteneklerin yanı sıra sabır, özveri ve devamlılık isteyen bir iştir ve bu

cisi Serimaj ile kontak kurmaları gerektiğini özellikle vur-

alanda başarıyı yakalamak hiç de kolay değildir. En iyi fotoğrafçı, pazara sürekli iş

guluyor. (*)

üreten fotoğrafçıdır.”

Crombie’ye teşekkür edip ofisten ayrıldıktan sonra Türki-

Alison Crombie’ye şu aralar en çok satan fotoğrafların ne tip işler olduğunu soru-

ye’de fotoğrafı ve bin bir sıkıntılarla iş üreten meslektaşla-

yorum. “Tüketimin ve eğlence sektörünün çılgınca boyutlara ulaştığı bir çağ yaşıyoruz.

rımın önümüzdeki on yıl içinde yaşayacakları değişimleri

İnsanlar yılda iki kez tatil yapmayı gelenek haline getirdi artık ve bu yüzden tatil kon-

düşündüm. İçimde hüzünle beraber bir heyecan rüzgârı

septine, sağlık sektörüne, eğlence dünyasına yönelik soyut ve alışılmamış tipte fotoğraf-

esti… Umutlandım…

lar çok satanların başında geliyor şu anda. Kreatif yani görsel yaratıcılarımız pazarda-

(*) Serimaj’a www.serimaj.com adresinden ulaşabilirsiniz.

28 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

SÖYLEﬁ‹

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 29

almanya’dan

bir foto¤rafç› portresi 2003 yazında yaptığımız Berlin gezisi sırasında tanışma fırsatı bulduğumuz Marc Volk ile fotoğraf ve fotoğrafçılığı üzerine yaptığımız söyleşiyi, fotoğrafçının 19 Kasım 2004-27 Şubat 2005 tarihleri arasında Hamburg’daki Museum für Kunst und Gewerbe’de açık kalan ‘Ränder/Rauchen’ (Sınırlar/Arkaplandaki Gürültü) başlıklı sergisi nedeniyle bu sayımızda yayınlıyoruz. Volk bu sergisinde başka fotoğrafçıların kullanmayıp attığı pozlanmamış negatif parçalarını kullanarak kendine ait bir dünya yaratmış. Aşağıda da okuyacağınız gibi Volk’un fotoğrafçılığı çok çeşitli teknik ve yaklaşımlar barındırıyor. Söyleşimizin Mark Volk'un fotoğraf dünyasına genel bir bakış sağlamasını umuyoruz. Söyleﬂi Rana Öztürk, Fatoﬂ Üstek

cağınız, dikkatinizi çekmeyecek durumlara, nesnelere… Herkesin algısal bir ya-

yor olmayı isterdim fakat şu an için bu pek mümkün

pılanması vardır ve her gün karşılaştığınız her görüntü aslında bir yapılanmayı

görünmüyor.

da içinde barındırır. Karşı karşıya kaldığınız, sizi olup olamamamız veya bu dünyanın içinde mut-

Bu benim fotoğrafa ilk adım atarken yaşadığım duygu ve düşünceler, daha

lu olup olmadığınız önemli. Ben algı özgürlüğü-

sonraları fotoğraf pratiğimle birlikte fotoğrafa yaklaşımım da farklılaştı. As-

nün sınırlarını genişletmek istiyorum.

lında fotoğrafçı bir aileden geliyorum, babam moda fotoğrafçılığının yanı

Fotoğraflarınıza yansıyor aslında belirttikleriniz;

sıra reklam fotoğrafları üretiyor. Belki de bu nedenle hiçbir zaman moda ve-

bazı fotoğraf serileriniz makro çekimlerden olu-

ya reklam fotoğrafçısı olmayı düşünmedim. Babamın üretim yaptığı ortam

şurken bazıları tele objektif kullanılarak oluştu-

bana oldukça yapay geliyordu, benim dünyam değildi modeller ve moda

rulmuş. Nesneye sonsuz yakından veya uzaktan

dünyası… Bu nedenle babama fotoğraf okumaya karar verdiğimi söyledi-

bakmanın getirdiği bulanık bir ortam söz konu-

ğimde oldukça şaşırmıştı. 1990 yılında Berlin’e taşınmayı seçtim ve Alman-

su. Bu bulanıklık bazen odaklanılanlar hakkında

ya’nın birleşmesini protesto yürüyüşlerinde çektiğim fotoğraflardan oluştur-

çok fazla bilgi, bazen de küçük ipuçları sunuyor.

duğum bir portfolyoyla çeşitli okullara başvurdum. Hepsinden kabul aldım

Walter Benjamin’den bir alıntı yapmak istiyorum

ve Essen Fotoğraf Akademisi’ni seçtim.

bu sorunun yanıtına başlamadan önce. “Yakın

Ve akademideki öğrencilerin aksine kendimi deneyimlemeye başladım fo-

plan çekimler, nesnenin yeniden üretilmekte olan

toğraf üretimlerim üzerinden. Müzik için nota yazmak gibi heyecan vericiy-

görüntüsüne anlam katmanları ekler, zamanın dur-

di bu süreç, sadece düşünceleri değil duyguları da fotoğraf yoluyla aktarma-

durulmuşluğu ile birlikte nesnelerin uzamlarına da-

ya çalışma sürecim olarak nitelendirebiliriz aslında. Akademide beni serbest

ha da yakınsanır.” Aslında Benjamin burada film

bırakan öğretmenimin olması da büyük şanstı; o dönemlerde fotoğraf eğiti-

medyumundan bahsediyor fakat ben kendi üre-

mi belirli kalıplar çerçevesinde bazı estetik kriterlere

timimde de paralellikler kuruyorum. Sıra dışı gö-

bağlı kalarak yapılmalı gibi bir kanının yaygın olduğu

rüntülerle algısal düzlemi genişletmeyi istiyorum

zamanlardı.

ve tabii ki bu isteğim üretimlerime de benim his-

Fotoğraflarınızı nasıl tanımlarsınız?

settiğim oranda yansıyor.

Her an yeniliklere açık bir kişi olmayı kendime yakın bu-

Belirli bir tema çerçevesinde kurgu fotoğraflar mı

luyorum. Mesela portre fotoğrafı çekerken mimariye

çekmeyi tercih ediyorsunuz yoksa tam tersi mi

odaklandığım oluyor, bazen portresini çektiğim kişilerin

geçerli?

içinde bulundukları mimari onları daha iyi anlatıyormuş

Bazen kurgu bazen de anlık fotoğraflar olabiliyor

hissine kapılıyorum. Aslında uzun yıllar sıradışı imgele-

ama aslolan belli bir kavram çerçevesinde yo-

rin, görüntülerin peşinden koştuğumu itiraf edebilirim.

ğunlamış olmamda gizli oluyor. Bence en zor

Daha önceden karşılaşılmış olan bir görüntünün yeni-

olan aşama, fotoğraflarınızı oluşturduktan sonra-

den üretilmesinin gerekliliğine inanmıyorum. Fotoğraf

ki seçim aşaması. Genellikle sorgulamakta oldu-

sergileri, gezerken sıklıkla karşılaştığım bir duyguyu ya-

ğum kavramlar fotoğrafların üretim aşamasın-

lışıyorum. Oldukça basitleştirilmiş bir anlatımın ışığında, izleyicinin kendi anlam katmanını izlemekte olduğu görüntülere eklemesi düşüncesi beni cez-

Çocukluğumdan beri fotoğrafçı olmak istedim gibi bir

bediyor. Bazen uzun zamandır sorunsallaştırdığım bir konuya odaklanıp ko-

cümle ile başlayamayacağım aslında. Okuldayken da-

nu üzerinden üretimler yapıyorum bazen de kendimi serbest bırakıp fotoğ-

ha çok tıp alanında kendimi geliştirmeyi düşünüyor-

rafların, görüntülerin birbirlerini çağrıştırdığı anları bekliyorum. Bir diğer an-

dum ve aslında şimdi bir doktor olabilirdim. Fotoğrafa

lamda keşfetmek istediklerimin üzerine kamera ile gidiyorum da diyebiliriz.

olan ilgimi, şehir ve ülke dışına yapmaya başladığım

Bir anlamda imgenin felsefesi ile de yakından ilişkili söyledikleriniz. Fotoğ-

geziler sırasında fark ettim. Tüm bu gezilerim boyun-

raf üzerine yapılmış olan ve yapılan teorik çalışmalardan etkileniyor musu-

ca fotoğraf çekmekten ve çektiğim fotoğrafları izle-

nuz veya üretimlerinize nasıl yansıyor bu etkilenme?

mekten aldığım hazzın farkına varmaya başladım. Da-

Aslında bir dönem okulda felsefe eğitimi aldım, ayrıca tasarım ve medya teori-

ha sonraları haber fotoğrafçısı olmanın ne kadar da

leri derslerini takip ettim. Estetik, üretiminizin bir parçasıysa bu konularla da

prestijli bir iş olacağını düşündüğümü anımsıyorum.

haşır neşir olmanın gerekli olduğunu düşünüyorum. Algı üzerine üretim yap-

FOTO⁄RAFLAR: © MARC VOLK, ‘Ränder/Rauchen’ serisinden, 2003

başladınız, aldığınız eğitim hakkında kısa bir bilgi ve-

FOTO⁄RAFLAR: © TOLGA SEZG‹N/NAR PHOTOS-GEN‹ﬁ AÇI

Anlam üretimine oldukça açık fotoğraflar veya fotoğraf serileri üretmeye ça-

rebilir misiniz?

30 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

çekiyorum kendi üretimlerimin yanı sıra. Aslında sadece kendi projelerimi gerçekleştirerek para kazanabili-

çevreleyen bu görüntüler dünyası ile haşır neşir

ratıyor bende: Hayalkırıklığı… Klasikleşen giriş sorusu ile başlayalım, fotoğrafa nasıl

mak, estetik kavramını sorgulamayı da beraberinde getiriyor. Benim için algıyı genişletmenin yolu bakmayacağınız şeylere odaklanmaktan geçiyor, bakmaya-

Başka ülkeleri keşfetmek üzerine kurulu bir yaşam çekici geliyordu doğrusu.

Projelerinizi nasıl oluşturuyorsunuz?

“İngiltere’de yaşayan fotoğrafçı Vehbi Koca, fotoğrafta son on yılda yaşanan radikal değişikliklerin baş aktörlerinden biri olan ‘stok fotoğrafçılık’ konusunda, pazarın en önemli şirketlerinden biri olan Getty Images’ın halkla ilişkiler müdürü Alison Crombie ile ajansın Londra, Camden Town semtindeki merkezinde görüştü.” SAYFA 28

SÖYLEﬁ‹ ALMANYA’DAN B‹R FOTO⁄RAFÇI PORTRES‹

dan sonra berraklaşmış oluyor, bu benim seçim ve karar aşamamı kısaltıyor

Fotoğraf ve çağdaş sanat tartışmalarını nasıl değerlen-

diyebilirim. Bazen de kendimi rastlantının mucizevi kollarına bırakmayı ter-

diriyorsunuz?

cih ediyorum. Ben bir stüdyo fotoğrafçısı değilim ve flaş yerine gün ışığını

Son yıllarda oldukça ses getiren bir tartışma. Çağdaş

tercih ediyorum. Gün ışığını seçip seçmemek bile aslında fotoğraflarınızda

sanat sergilerine katılan birçok fotoğrafçı şu an iyi bir

bir manipülasyon yaratıyor, bu anlamda stüdyoda kurgulayarak çekim yap-

yaşam sürüyor hatta bazı fotoğraf kullanan çağdaş sa-

maktansa gün ışığını tercih ediyorum.

natçıların üretimlerine baktığımızda hak etmedikleri

Kendinizi ve Almanya’daki fotoğraf üretimini nasıl değerlendiriyorsunuz?

yerlerde duruyorlar. Fotoğrafların üretim çerçeveleri-

Şu sıralar oldukça ilgi çekici fotoğrafçılar bulunuyor Almanya’da. Becherler’in

nin yanı sıra iletilen görüntülerin de etkili olması ge-

öğrencileri önemli bir üretim potansiyeline sahip. Aslında bu öğrencilerin üre-

rektiğini düşünüyorum, uzun metinlerle desteklenmiş

timlerinden hoşlanmayan, fotoğrafa klasik üslûpla yaklaşan bir kesim de söz ko-

sergiler yerine kendi duruşlarını ortaya koyan işler gör-

nusu. Alman mantalitesi ile fotoğraf arasında oldukça paralel durumlar var as-

meyi tercih ederim. Şahsi üretimin kavramsal dayanak-

lında; her ikisi de kesin vurgularla işler. İngiliz ve Japon fotoğrafını oldukça ilgi

larının olması, fotoğrafların zayıf olmasınının üstünü

çekici buluyorum, bazen İtalya’dan da güzel birkaç üretim gözüme çarpıyor.

kapatmaz.

Benim Almanya’daki fotoğraf üretimi içindeki konumumu soruyorsanız,

(Marc Volk’un çeşitli serilerinden örneklere www.marcvolk.de

farklı alanlarda çalışan bir fotoğrafçıyım. Şirketler ve dergiler için fotoğraf

adresinden göz atabilirsiniz)

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 31

“Geniş Açı yazarları Rana Öztürk ve Fatoş Üstek’in, 2003 yazında yaptıkları Berlin gezisi sırasında tanışma fırsatı buldukları Marc Volk ile fotoğraf ve fotoğrafçılığı üzerine yaptıkları söyleşiyi, fotoğrafçının 19 Kasım 2004-27 Şubat 2005 tarihleri arasında Hamburg’daki Museum für Kunst und Gewerbe’de açık kalan ‘Ränder/Rauchen’ (Sınırlar/Arkaplandaki Gürültü) başlıklı sergisi nedeniyle bu sayımızda yayınlıyoruz.” SAYFA 30

GENIS ACI_06-07

08.03.2005

21:50

Page 3

‹NCELEME YAﬁAMDAN OTOPS‹: YEN‹ DAGUERREC‹LER‹N ÇALIﬁMALARI

I ‹NCELEME I ranın görüntüyü içeriye aldığı ilk ana bakmakla eş değerdir, bunun sebe- Ölümün Ajanlar› biyse “altkatmanın bir ayna yüzeyi olması ve kameranın gözlemlediği konu- Eğer fotoğraf tarihi, fotoğrafın ölümünün hikâyesi nun da bu optik boyut üzerinde asılı kalmış olmasıdır”. Bu sebeple Spagno- ise, aynı şekilde ölüm düşüncesi de üstü kapalı ola-

yaﬂamdan otopsi

li’ye göre dagerotip bir fotoğraf değil, “bir tabaka, izleyici ve ışık ile ilişkili rak da olsa fotoğraf çekme eyleminin bir parçası-

yeni daguerrecilerin çal›ﬂmalar› Jeffrey Baykal Rollins esinlenerek boya tabancasıyla yaptığı resimleriyle mürekkep püskürtmeli

dan bu yana ‘fotoğrafın doğuşu’ ve

optik bir sistem”dir. (1)

dır. Yıllar önce Roland Barthes “hayatı muhafaza

Bilgi ve Unutma

etmeye çalışırken ölüm ürettikleri” için tüm fotoğ-

eder ve buna imkân sağlar. Spagnoli ‘Anatomik

yönetmen olarak çalışan Jesse Andrewartha gibi, geçmişin kaybolmuş au-

Detaylar’ olarak adlandırdığı bir serisinde dage-

bunun etkileri üzerine yapılan tartışma- rasına özlem duymakla değil de yaptıkları yeniliklerle isimlerini duyurmuş

rotiplerin sunduğu bu özellikten yararlanmış.

lar, bugün artık yerini fotoğrafın ‘ölü- birçok farklı yüz var. Yirmi birinci yüzyılda her şey her ne kadar sanal ola-

‘Anatomik Detay #6’ ve ‘Anatomik Detay #21’

mü’ne yaklaşmasıyla ilgili tartışmalara bırakıyor. na doğru uzanıyor olsa da, ne fotoğraf ne de dijital medya, dagerotipin

isimli işleri sadece isimlerindeki numarayla bir-

Üniversitelerin ve ticari laboratuvarların karanlık pek çok özelliğinin yerini dolduramıyor.

birlerinden ayrışıyor. Böylece eserlerin isimleri,

odalarını kapatarak dijital baskı sistemlerine yatı- Dagerotip, başka hiçbir fotografik nesne ya da görüntüye benzemez. Her

görüntülerin kendileri gibi az rastlanan ve işlev-

rım yapmaları, bu tartışmanın geçerliliğine örnek dagerotip aynanın yüzeyine basılmış, kendine has direkt bir pozitiftir. Bir

sel bir şekilde ifade ediliyor. Sanatçı, bu seride-

gösterilebilir. Bu, dijital görüntünün fotoğrafın kitap gibi elimizde tutabileceğimiz, baktığımızda kendi yansımamızı gör-

ki dagerotiplerde, aydınlatılmamış boş arka

yok oluşundan sorumlu olduğu anlamına gelmez. düğümüz, küçük ve samimi bir obje… Gümüş kaplı bakır tabakada yer

planların üzerine, geçmiş zamana ait dokular

Fotoğraf, insanlar gibi, doğduğu andan itibaren

alan görüntü, seyircinin bakış açısına göre negatif ve pozitif olmak arasın-

yerleştirerek tenin yüzeyi ile gümüşün yüzeyini

ölmekte, ölümüne yaklaşmakta. Bu yok oluştan da inanılmaz bir belirginlikle gidip gelir. Genelde portrelerden oluşan fi-

birbirine sıfırlamış ve bu doku parçaları düşük

nasibini ilk alan ise 1850’lerde ambrotip ve tintip gürlerin önce görünüp ardından silikleşip bir hayalete dönüştüğü bu ay-

alan derinliğinin yarattığı bulanıklığın içine

gibi tekniklerin ortaya çıkmasıyla rafa kaldırılan, nalar, biz seyircilerin de kısa süreli yansımalarını barındırır.

kaydıkça, karanlığın içinde detaylar oluşmaya

dagerotip olmuştu. Dagerotip teknolojisinin üret- Burada söz konusu olan, seyircinin katkısıyla/bakış açısıyla oluşan bir gö-

başlamış. Spagnoli bu karşıtlığı “nesnel ile öznel

tiği küçük, çoğaltılamayan ve bir defada sadece

ya da bilgi ile unutma arasındaki gidip gelme-

rüntüdür. İşte bu sebepten dagerotipler asla aynen çoğaltılamaz. Normal

tek bir kişi tarafından görülebilen görüntülerin, sı- fotoğraf, hareketsiz ve sabitlenmiş bir görüntüden oluşur. Ancak dagero-

ler”e benzetiyor. Onun görme şekli çok ağla-

nırsız bir şekilde çoğaltılabilen, kullanımı daha ko- tipin aynasının üzerindeki yansıma, bakan her kişinin pozisyonu ile deği-

dıktan sonra dünyaya bakmaktan pek de farklı

lay ve ucuz olan fotografik yöntemlerle rekabet

değil: Her şey bulanık ama aynı zamanda çok

şir. Bundan da öte çağdaş dagerotipçilerden Jerry Spagnoli’nin açıkladığı

edebilmesi umut edilemezdi zaten. Benzer bir şe- gibi, “bir dagerotip tabakasının seyircinin direk olarak konuyla ilişki kurması-

daha berrak.

kilde bugün de yaygın kültürün talep ettiği kimi nı sağlayan görünmez bir altkatmanı vardır”. Bir dagerotipe bakmak, kame-

Bu işlevsel görüntüler, otopsiden çok da farklı

koşullar hakimken ve dijital görüntünün bir fotoğ-

olmayan bir şekilde bedenin incelenmesini içe-

raf kadar iyi olduğu görüşü yaygınlaşırken, insan-

riyor. Bir şekilde bu anatomik parçalar, dipdiri

lar bir düğmeye basarak yapabilecekleri bir işi ni-

ancak aynı zamanda şaşırtıcı bir ölçüde kendi

çin karanlık odaya girerek yapsınlar? Yine de fazla

ölümlerinin bilincindedir. Spagnoli, ancak ken-

umutsuz olmamak lazım, çünkü Louis Jacques

disi bu görüntüleri oluşturduktan sonra dage-

Mande Daguerre’nin bıraktığı miras bugün tekrar

rotiplere has bir özelliğin farkına varmış: “Da-

ken, eski bir fotografik tekniğin yani dagerotipin nasıl tekrar canlanabildiği konusunun tartışılmasına neden oluyor. Keşfini kamuoyuna duyurmasından 165 yıl sonra, birçok sanatçı ‘soylarını’ Daguerre’de buluyor. Kendilerine ‘Yeni Daguerreciler’, yarattıkları küçük objelere ise ‘yeni dagler’ ismini veren bu gruptaki kimi kişiler için dagerotip, şüphesiz on dokuzuncu yüzyıla duyulan özlemi, o döneme ait kostümleri ve sivil savaş dönemini tekrar canlandıran antik bir teknik. Ancak şaşırtıcı olan, bu arkaik uygulamanın çağdaş sanatçılar tarafından da kullanılıyor olması. Bu sanatçılar arasında fotoğraftan

FOTO⁄RAF: © JERRY SPAGNOLI, Anatomik Detay #21, 2001 (dagerotip)

gerotipler et ve tenin yok olabilirliğini vurguluyor. Görüntüyü tutan tabakanın renge olan ilginç

FOTO⁄RAF: © JERRY SPAGNOLI, Anatomik Detay #6, 2001 (dagerotip)

keşfedilmekte. Bu hayata dönüş, aslında ilk noktada ölmüş olan şeyin ne olduğu ve daha da önemlisi fotoğrafın kendisi çıkmaz bir sokağa girmiş-

“Boğaziçi Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olan Jeffrey Baykal Rollins, Louis Jacques Mande Daguerre’nin bıraktığı mirası yani dagerotipi bugün tekrar keşfeden ve kendilerine ‘Yeni Daguerreciler’, yarattıkları küçük objelere ise ‘yeni dagler’ adını veren sanatçıların işlerini tüm ayrıntılarıyla masaya yatırıyor.” SAYFA 32

Dagerotip, diğer fotografik uygulamaların aksine, kişisel incelemeyi davet rafçıları “ölüm ajanları” olarak adlandırmıştı. (3)

agerotiplerin 1839’da ortaya çıkışın- yazıcılara ilham kaynağı olan Chuck Close ve ‘Matrix’ üçlemesinde teknik

hassasiyetinden dolayı, kanın yüzeye daha yakın aktığı vücut bölümlerinde renk daha karanlık görünüyor. Vücudun içi ve dışı arasında temasın olduğu bu yüzeylerde oluşan

Aynı şekilde Susan Sontag için “tüm fotoğraflar

kararma, fiziksel kırılganlığımızın ve ölümlülüğümüzün bir hatırlatmasıdır.”

ölü anlar”dır (memento mori) çünkü “bir fotoğraf

Otopsi kelimesi, post-mortem anlamının gölgesinde kalan bir diğer refe- çekmek, bir başkasının (veya bir başka şeyin) ölümrans daha içerir: Bu optik anlam, kelimesi kelimesine ‘kişinin kendisine gö- lülüğüne katılmaktır.” (4) ‘Ölü anlar’ (memento morünmesi’dir. Spagnoli’nin görüntüleri de, dokunma jestiyle kendi kendini ri) tabiri, çoğunlukla post-mortem söylemle ilişkiincelemenin görsel bir kaydını oluşturuyor. Parmak uçları, parmak uçlarını lendirilse de aslında bu terimin anlamı ‘ölmek zoinceliyor; kendilerinden haberdar bir şekilde, hiçbir şeyi ama kendilerini runda olduğunu hatırlamak’tır. Böylece fotoğrafın tutuyorlar. Bir el ameliyat izi barındıran bir göğüs üzerinde duran diğer ele ana amacı ölümü görüntüleyerek kaydetmek ya dokunuyor. Sebebini tespit etmek için bir yarayı anlamanın süreci… Biz ise da bizi bir başkasının ölümünden haberdar etmek seyirci olarak bu hareketleri yok olup tekrar beliren kendi yansımamızla değil, her birimizi kendi ölümümüz için hazırla-

I UNUTUL(MAY)ANLAR I

birlikte izliyoruz. ‘Özgün görme eylemi’nde olduğu gibi biz de bu yaşam maktır. Bu anlamda insanın kendi ölümünü hatırotopsisinde yerimizi alıyoruz. (2)

ladığı bu ölü anlar, nostaljik olmaktan ziyade kişi-

32 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 33

UNUTUL(MAY)ANLAR OTHMAR PFERSCHY: GENÇ TÜRK‹YE’N‹N GÖZÜ “20. İstanbul Fotoğraf Günleri’nde mini bir sergiyle ‘Anısına’ bölümüne konuk olan Othmar Pferschy, Cumhuriyet döneminin ilk evrelerinde yapıtlarıyla öne çıkarak sivrilen ve kısa sürede kendi dönemi ile daha sonraki dönemleri de etkileyen bir isim. Günümüzde ismi unutulmaya yüz tutan Othmar’ı, Fotoğraf Günleri’ndeki sergisini de fırsat bilerek, Burçak Evren’in kaleme aldığı geniş kapsamlı bir yazıyla ele almak istedik.” SAYFA 38 I OPT‹K ZAMANLAR I

genç türkiye’nin gözü

20. İstanbul Fotoğraf Günleri’nde mini bir sergiyle ‘Anısına’ bölümüne konuk olan Othmar Pferschy, Cumhuriyet döneminin ilk evrelerinde yapıtlarıyla öne çıkarak sivrilen ve kısa sürede kendi dönemi ile daha sonraki dönemleri de etkileyen bir isim. Her ne kadar ustası Jean Weinberg de aynı dönemde bir hayli etkili ve üretken olmuşsa da, devletin resmi yüzünü ve benimsenen sanatsal akım/ideolojisini yansıtan isim Othmar olmuştur. Değişen genç Türkiye’nin bir çeşit gözü olan, binlerce kareden oluşan fotoğrafları devletin hemen hemen her yayınında (kitap, broşür, takvim, albüm, kartpostal, vs.) yer alan Othmar hem çağdaşlarını hem de kendisinden sonra gelen kuşağı derinden etkilemişse de günümüzde pek fazla tanınmayan bir isim. Bu nedenle, İstanbul Fotoğraf Günleri’ndeki sergisini de fırsat bilerek, ismi unutulmaya yüz tutan Othmar Pferschy’i Burçak Evren’in kaleme aldığı geniş kapsamlı bir yazıyla bu köşede ele almak istedik. Geçtiğimiz sayıdaki yer darlığı nedeniyle bu sayıya sarkan bu kapsamlı yazı, umarız Othmar Pferschy’i tanımanız için ilgi çekici bir kaynak oluşturur.

semra

eçen yazıda da sözünü ettiğim gibi Susan Sontag öldü. Mu-

lişkiden söz eden uzunca bir tartışmaya girilebilir, ama mesele o değil.

sahip olma duygumuzu karşılamakta onlardan sık sık yararlandı-

yutlarıyla tartışmak için doğru yer olmadığını biliyorum, üstelik bu işin al-

ğımızı söyler. Gerçekte somutlaştıralamayacak, elle tutulamaz şey-

tından kalkacak donanımda olduğuma da emin değilim. Buna rağmen,

lerin somutlaştırılmalarında ve gerçekliklerinin kanıtları olarak fo-

sadece olanları hatırlatmadan edemeyeceğim, çünkü temel değerlerle il-

38 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

toğrafların kullanılması, günümüzde iyice yaygın kullanımın ifade-

gili bu konular üzerinde, fotoğraf çeken herkesin düşünmesi gerekiyor.

si haline dönüşmüştür. Sonuçta bu yer değiştirme olayı, “Ne güzel

Üstelik internet, video, CD-rom, vs. gibi, en yeni belge kayıt teknolojileri-

çocuğunuz var…” komplimanına, “O bir şey değil, hele bir de

nin toplumumuzda buldukları yaygın kullanım biçimlerini göstermeleri

hafazakârların istilasındaki ABD’de, bu olayın üzerine yayınla-

Oldukça makûl ve memleketimizde alışılmadık derecede öznel bir obit ya-

fotoğrafını görseniz!” diye cevap veren anne anekdotunda en iyi

yönünden de ilginç örnekler.

nan yazılar ikiye ayrılabilir: Sontag’ı çok beğenip takdir eden

zısında önemli bir düşünürümüz bile, Sontag’ın fotoğraf üzerine yazma-

örneğini bulur. O zaman yapıların, ‘fotoğrafları çekilsin, fotoğrafta

Basından (isimleri vermeyerek) yaptığım alıntılarla, olaylar kısaca şöyle

‘liberal/solcular’ın yazdıkları ve ondan nefret eden Bush’çu

sını onun ‘bir fotoğrafçı kadınla yaşamaya’(1) başlamasına bağlıyor. Aynı

iyi çıksınlar’ diye tasarlandıklarını ileri sürmek de çok tuhaf olmu-

gelişmiş, zaten sanırım fotoğrafla ilgilenen herkes gerisini tüm ‘ahlâksız-

‘neo-conlar’ınkiler (yeni-tutucular). İlk grup takdir, hürmet ve üzüntü hisle-

akıl yürütme yöntemini kullanmaya kalkışırsak, bu yazarın kendisinin de

yor. Tabii burada mimarî (ve reklam) fotoğrafçılığının da fotoğrafı

ca’ detaylarıyla medyada izleyip öğrenmiştir:

riyle dolu ölüm yazılarında kadının düşüncesinden, politik cesaretinden,

bir sürü ilişkisi olduğunu düşünmemiz gerekecek, çünkü şiirden politika-

çekilen şeyi, en iyi, en kusursuz durumunda, idealize ederek göster-

I.Olay

zekâsından, akıcı üslûbu, engin bilgisi ve ahlâkçılığından dem vururken;

ya, her konuda yazıyor! Üstelik, bu sav kulağa hoş gelse de, baştan yan-

meyi amaçladığı ve bu görüntünün de, çoğu kez gerçek ‘gerçek’ ile

“Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi’nde, kız öğrencisinin çıplak

düşman bildiği sağcılar, onun lezbiyenliğinden, gençliğindeki serbest aşk

lış, çünkü hatalı bilgiye dayanıyor: Tarihler tutmuyor! Aşağıda da görece-

pek ilgisinin bulunmadığı gerçeğinden(!) söz etmek gerekir. Yaşan-

fotoğraflarını çekip yaydığı iddiasıyla Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) tarafından ihraç edilen Yardımcı Doçent Doktor X ‘Bir daha döne-

dolu yaşamından, huysuzluğundan ve vatan sevmezliğinden söz ediyor.

ğiniz gibi ‘fotoğraf üzerine’ yazmaya 1976’da başlayan ve neticede ken-

ması gereken yaşamın yerini alan fotoğrafların, görüntülerin, gös-

Bizde ise kafası karışık bir sentez söz konusu: Hem sağdan hem soldan bir

disi de bir medyatik meşhur (celebrity) olan Sontag’ın, Leibovitz ile, ken-

tergelerin üretilmiş olduklarını ve dolayısıyla ta-

memek üzere ve yardımcı doçent unvanını kullan-

seçki yapılarak, olmazsa olmaz siyaseten doğru tavrın, solcu politik ve

di portresinin çekimi münasebetiyle 1990 yılında tanıştığını konuyla ilgi-

rafsız olamayacaklarını da yeri gelmişken hatır-

mamak koşuluyla’ kamu görevinden atıl(dı).

edebi değinmelerinin arasında, mutlaka ve mutlaka

lenenler bilir.(2) Anlaşılan memleketimizde, hâkim ve

latmakta fayda görüyorum.

(Onun) ağabeyi Prof. Dr., kardeşine yargısız infaz

Sontag’ın lezbiyenliğinin gündeme getirilmesi gereki-

kadınları küçümseyen erkek egemen tavırdan hiçbir dü-

ii. Yani, kısacası, Susan Sontag ile eskiden tanışı-

yapıldığını ileri sürdü. Y, Akşam’a, ‘Hiçbir şekilde

yor! Tabii bunun yerel kültürümüzden kaynaklanan so-

zeyde kurtuluş yok, hepimizin bilinçaltına işlemiş ve

rım. Pek bir şey ifade etmese bile, Türkiye’de onun

yargı ile sonuçlanmamış bir olayda kardeşim işini

runları içerdiği açık: Bir yandan bir ‘ahlâkçı’ olarak ta-

beklenmedik yerlerde istemeden kendini ele veriyor.

fotoğraf yazılarını ilk okuyanlardan olduğumu gu-

ve unvanını kaybediyor. Kardeşimin oda arkadaşı

nımladığınız Sontag’ın aynı zamanda ‘lezbiyen’ olma-

Şimdi de size bizim medyada görmediğim, atlatma bir

rurla ifade edebilirim. Sonra o, The New York Re-

bile başka bir üniversiteye gönderiliyor. Bunu an-

sını bizim memleket ahalisine nasıl izah edeceksiniz?

haber: Internette gezinirken, Leibovitz’in 52 yaşınday-

view of Books’taki bu yazılarını ‘On Photog-

lamak mümkün değil. Kardeşim yargısız infaz

Sontag’ın ‘birlikte yaşadığı kadın’ olarak sık sık adını

ken (2001 yılında) bir kız çocuğu doğurduğunu (adı da

raphy’ (1977) adı altında bir kitapta topladı. Eli-

ediliyor.’ dedi.”

andıkları da, tabii ki ünlü fotoğrafçı Annie Leibovitz;

Sarah Cameron, ne de olsa fotoğrafçı çocuğu!) ve Son-

mizdeki de bu kitabın çevirisi oluyor. (4) Aynı yıl

II.Olay

gençliğinde Rolling Stone dergisi için rock müzikçileri-

tag ile birlikte üçünün aynı evde yaşadıklarını öğreniyo-

ben de artık doğru dürüst bir şeyler öğrensem de-

“İranlı sevgilisinin (A) iddiasına göre, Z ayrıldığı

ni falan çekerek işe başlamıştı, sonra da iyi bir celebrity

rum! Fakat durun, şimdi bir de, ‘Babası da Susan Son-

yip, Bauhaus’çuların Tasarım Enstitütüsü’nde fo-

için onun çıplak fotoğraflarını internette yayınla-

fotoğrafçısı olarak piyasada sağlam bir yer edindi. (Ay-

tag’mış’ falan diye dedikodu çıkartmasınlar.

toğrafçılık okumaya ABD’ye gittim. (Oradaki ha-

nen, Türkçe’deki gibi, ‘meşhurların fotoğrafçısı’. Bu

Sanatçıların özel yaşamlarını bilmenin yapıtlarını değer-

yal kırıklıklarımı da başka sefer yazarım, yeri gelir-

vesileyle sormalıyım, burada uzun yıllar benzer ko-

lendirmekle ilişkisinin ne olduğu hep tartışılan bir konu-

se…) Kitap bayağı iyi satıp National Book Cri-

numda olan Erol Atar’ı hatırlayan var mı gençler ara-

dur, bunun cevabını bilmiyorum, ama meşhurların özel

tics’ Circle Award aldı, ciltlisi beş-altı baskı yap-

nelim. Bilindiği gibi geçen cuma gecesi yangın ihbarı üzerine Firuzağa’ya giden itfaiyeciler alevle-

tıktan sonra, paperback’i de hâlâ piyasada kalmayı başardı; sayısız çevirileri ve başka ülkelerdeki baskıları da ca-

lı ve yarı yanık bir genç erkek cesediyle karşılaştılar. Polis olaya el

na yazsın. İzmir’de büyük bir gazino/restoran işlettiği

kalarının özel hayatına yönelik, bunların meşhur olma-

bası; örneğin İngiltere’deki Penguin baskısı da ara sıra İstanbul Le-

koyduktan sonra anlaşıldı ki bu ceset uluslararası sanat fotoğrafçı-

ri söndürdükten sonra yatak odasında elleri bağ-

söyleniyordu, son olarak.)

ları bir şekilde bu merakı mazur gösteriyor. Hatta sırf

vanten kitapçılarına düşüyor.

Erol Atar’ın tersine, sürekli zirvede kalmayı başaran Les-

özel hayatını didikleyebildiğimiz için kimi insanlar ne ka-

Tabii ben, daha önce okumuş olmam gereken Walter Benjamin ve

Bu konuda belgesel bağlamında yaptığım bir tartışma için, Sanat Dün-

bovitz (Bir sağcı ABD blog’unda böyle yazmışlar, ki,

dar meşhur olabiliyorlar; bakın Semra Hanım’a!

Roland Barthes’ı bilmeden, yarım yamalak John Berger okumamla

yamız’ın bugünlerde yayınlanan son sayısındaki (No. 94) ‘Edepsizce Bir

Sontag ile karşılaştığım için, çok etkilenmiştim. (ABD’deki ilginç anı-

Dikiz Arzusu?’ adlı yazıma bakmanızı önerebilirim, isterseniz.

oyunu olarak hoşuma gitti, zekice buldum. Zaten pek

mayıp ben de yazdım.) uzunca bir süredir ünlü Vanity Fair dergisine ka-

Sontag ve Ben “i.Yetmişli yılların sonuna doğru ben ODTÜ’de Mimarlık okulunda öğrenciyken, boykotlar ve ‘anarşik’ olaylar sayesinde ders dışı faaliyetlere ayıracak bol zamanımız olur-

sı Z’ye aittir.”

larımdan biri, uykusuz bir gece yarısı New York’ta bir evde televizyonda Sontag ile Berger’in birbirileriyle yaptıkları söyleşiye tanık olmamdı. Yarısında uyuya kalmışım!).” (5)

NOTLAR (1) ‘Karanlık Ahlâkın İnsanı’, Hasan Bülent Kahraman, Radikal Kitap, 7 Ocak 2005

pak çekiyor. Derginin Mart ayında, ‘Oscar’ ödülleri münasebetiyle çıkan

du. O sıralar hocalarımın desteğiyle fotoğrafçılıkla ciddi olarak ilgi-

Son Dakika

(2) http://driving.timesonline.co.uk/article/0,,17309-1299030,00.html

Hollywood özel sayısının kapağındaki ilginç foto da onun. Bu üçe katla-

lenmeye başlamıştım. ODTÜ’nün doğru dürüst işe yarar tek tarafı,

Bu yazıyı hazırlarken ortaya çıkan iki olay, yukarıda değindiğim meseleler-

nan kapağı Amerikan sinemasının son mahsül kadın star adaylarından bir

az çok dünyaya (yani ABD’ye!) açık olan, güncel yayınları izleyen bir

le ilintili gorünüyor. Her iki olayda da, cinsellik içerdiği ileri sürülen birta-

(3) Elimdeki o zamandan kalma bibliyografik notlara göre, The New York Review of Books’taki bu yazı 20 Ocak 1977’de yayımlanmış. Bundan önce, 18 Ekim ve 15 Kasım 1973 ile 18 Nisan 1974’te üç yazı, daha sonra da 23 Haziran 1977’de beşinci yazı yayımlanıyor. 1977 sonunda da bunların toplandığı kitap (On Photography) çıktı zaten. Kitaptaki altıncı yazının ne zaman yayımlandığını bilmiyorum (veya yayımlanıp yayımlanmadığını). Kitap ile dergideki başlıklar farklı, ancak kitapta dergideki yayınlanış sırasıyla yer aldıklarını tahmin ediyorum.

buket oluşturuyor. Önceki ay da ‘Star Wars’ üzerine benzer bir çalışması

kütüphanesinin olmasıydı. Orada geçirdiğim uzun saatlerde sık sık

kım kadın fotoğrafları birçok insanın hayatının alt üst olmasına neden ol-

vardı. Holivut kapağı, film endüstrisinin hiyerarşik yapısının medya tara-

karıştırdığım The New York Review of Books’ta bir gün tesadüfen

du, bir de can kaybı var!

fından yansıtılmasına iyi bir örnek: Birinci, ön kapakta önemlice, yerleri

Susan Sontag’ın bir yazısına rastladım: ‘Photography in search of

Yukarıda ilk önce, bir insanın ‘ahlâkçı bir lezbiyen’ olmasının memleketi-

itself’ (Kendini Arayan Fotoğrafçılık)(3) ve okuyunca da ‘dibim düş-

mizdeki yaygın namus anlayışıyla pek uyuşmayacağı varsayımını yapmış,

sağlam artistler (Uma Thurman gibi), onun arkasındaki ilk katta yeni yük-

“Nazif Topçuoğlu bu sayıda, geçtiğimiz aylarda ölen Susan Sontag’ın ardından yurt içi ve yurt dışı basında çıkan yazılardan yola çıkıyor ve internet, video, CD-rom, vs. gibi, en yeni belge kayıt teknolojilerinin toplumumuzda buldukları yaygın kullanım biçimlerini göstermeleri yönünden ilginç olan ve fotoğraf çeken herkesin üzerinde düşünmesi gereken iki örnekle yazısını sonlandırıyor.” SAYFA 50

mıştı. A ülkesinde (İran) öldürülmekten korktuğu

hayatları sayfa doldurmak için iyi bir kaynak oluşturuyor, burası gerçek. Buradan anlaşılıyor ki, esas açlık baş-

hoşlandığım bir fotoğrafçı değildir; bu yüzden dayana-

OPT‹K ZAMANLAR SEMRA SONTAG

için Z’yi öldürdü. Şimdi olayın başlangıcına dö-

sında? Şu bizim nankör toplumda ne kusuru görüldü de, neden gözden düştü birden bire? Bilen varsa ba-

tüm değer yargıları ve yan tutmanın dışında, kelime

othmar pferschy

Burçak Evren

NAZ‹F TOPÇUO⁄LU

sontag

othmar pferschy

selenler (Scarlett Johansson, vd.), en altta da adı sanı pek duyulmamış,

tü’! Zamanın fotoğrafçılık çevrelerindeki belgeselcilik dogmatizmine

sonra da, bu denli namus meraklısı milletimizin ‘kendinden olmayanların’

ümitler. Bu genç kadınların tümünün ortak yanı, Leibovitz’in objektifine,

karşı hissettiğim fakat ifadede zorluk çektiğim bazı temel sıkıntıları

özel hayatlarının didiklenmesinde bir beis görmeyişini hayretle müşahe-

dolayısıyla dünyaya, ‘mal’ gibi poz vermiş olmaları! Kendilerini böyle sun-

Sontag gayet veciz bir biçimde yazıya dökmüştü.

de etmiştim. Bilindiği gibi, güzide medyamız da bu çelişkili durumdan

maları. Bu noktada, Sontag’ın siyasi görüşleriyle Leibovitz’in medya me-

Aslında Sontag, fotoğrafların ana karakteristikleri arasında onların

besleniyor ve bu durumu besliyor.

kanizmalarının hizmetkârlığı arasında var olduğu düşünülebilecek bir çe-

kolaylıkla gerçeğin yerini alabilmelerini görür ve belki de bu yüzden

Bu derginin böyle bir konuyu, toplumsal, ideolojik, ahlakî ve dinsel bo-

(4) ‘Fotoğraf Üzerine’, Susan Sontag (çev. Reha Akçakaya), Altı Kırkbeş Yayınları, İstanbul, 1993 (5) ‘Fotoğraf Üzerine Kaymak -veya- Nostalji Artık Eskisi Gibi Değil!’ (Fotoğraf Öl-

medi Ama Tuhaf Kokuyor), Nazif Topçuoğlu, YKY, İstanbul, ss. 151-159, 2003 (II. baskı), artık bulunuyor! (Yazının orijinali 1993 yılında Sontag’ın ‘Fotoğraf Üzerine’sinin Türkçe çevirisi üzerine Arrademento Dekorasyon’da yayımlanmıştır.)

50 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

I KURAM I

O L K A N SANATI D E D EDERG‹S‹ 51 GEN‹ﬁ AÇIVFOTO⁄RAF

his edebilmek için arşivleyebilmelerini sağlayan en önemli araç zim kimliğimizi belirleyen daha küçük noktacıklardan başlayaoldu. Aynen Lawrence gibi Doğu’ya gitti ve ürettiği binlerce rak bir direniş sağlamak, o küçük noktaları savunarak sosyal ha-

foto¤rafa

gerçek ve kurmaca imgeyi merkeze, Avrupa’ya yolladı; bu şekil- yatta düzeltmelere ulaşmak çabasına girmek, fotoğrafı kullana-

yeni bir

de batılının Doğu dediği, sosyal bilimcilerin daha sonra oryan- rak gündelik hayatın savunusu epik hayallere kapılmadan, bü-

sosyal misyon aran›yor (giriﬂ)

du. Ama aynı zamanda fo-

fotoğraf için?

toğraf karşı taraf için, sos-

Çözüme ulaşmak için be-

yal şartlarının iyileşmesi

yin fırtınasını bir de ters ta-

duğum, geçtiğimiz aylarda İstanbul Fotoğraf Günleri’ndeki ‘Fo- le de kendi ölçeklerinde toplumsal bir dönüşüm yaratabiliyordu.

için, insanların daha iyi

raftan ilerleterek aynı nok-

toğraf ve Değişim’ konulu panelle biraz daha içine gömüldü- Toplumsal gerçekçi ya da bir anlamda ‘sorumlu fotoğrafın’ ön-

şartlarda yaşayabilmeleri

taya varmaya çalışalım:

ğüm ‘fotoğrafta değişim’ konusunu, her cephesinden içini de- görüsüne uygun bir şekilde toplumsal hayatta iyiliştermelere

için, toplumun kendilerin-

Üretimde ve tüketimde,

den gizlenenleri görebil-

makro düzenin fotoğrafın

şerek bir yazı dizisiyle ele almayı planlıyorum. Değişim çerçeve- neden olabiliyordu. Artık biliyoruz insanın neler yapabildiğini ve sinde irdelenen metinlerin bütünü, yinmi birinci yüzyılda fotoğ- yapabileceğini. Neredeyse görülmemiş olan, izleyeni şoka sokarafın tekrar tanımlanmasından yeni sosyal iletişim araçlarının cak olan neredeyse hiçbir şey kalmadı. Hiçbir şey kimseye o kakarşısında fotoğrafın durumuna, belgesel fotoğrafın dönüşü- dar da sürpriz değil. Gerçekten bunu hem gördüğümüzün tecmünden post-modern fotoğrafa kadar pek çok alt başlıkla kesi-

rübesiyle hem de popüler kültürün içinde kurmaca olaraak bize

şecek. Sosyal belge olarak fotoğraftan çağdaş sanatın parçası

sunulanlardan biliyoruz. Ve her şeyden daha önemlisi, kurmaca

olarak fotoğrafa kadar fotoğrafın sosyal ve kültürel her türlü kul- olarak oluşturulmuş her şeyin çok kolay bir şekilde gerçeğe dönüşebileceğini de biliyoruz. Ama artık bizi harekete geçiren etkiler değişti ve bizdeki değişim-

rularla başlayıp o soruların tetikledi-

le bağıntılı olarak fotoğrafın sos-

ği cevapları tartışarak kuralım yapı-

yal sorumluluğunda da bir dö-

yı. Fotoğrafın, günümüzden baktı-

nüşüm süreci yaşanıyor.

ğımızda ne gibi bir sosyal misyonu,

Rahatlıkla artık fotoğrafın sosyal

nasıl bir sosyal gücü var? İçinde ya-

bir dönüştürücü gücü yok diye-

şadığımız süreç, pek çok kültürel

biliriz. Bu tek taraflı bir değişim

aygıt gibi fotoğrafın sosyal/kültürel

değil aslında. Fotoğraf hem ikti-

tanımlarını da değişime uğattı. Bu

darın ve otoritenin pençesi ol-

noktada iki yollu bir değişimden

ma işlevinden hem de kapitaliz-

bahsetmek gerekli: Hem eserin, ya-

min toplum üzerindeki olumsuz

ni fotoğrafın, hem de bakan gözün

etkilerini ortaya koyan iyi niyetli

yeniden şekillenmesi. Peki fotoğraf

kahraman görevinden emekli

nasıl ve niye değişir, fotoğrafa bakış

oldu. Onu emekli olmuş çift ta-

nasıl değişir? Bir de bu durumun

raflı bir ajan olarak düşünebili-

yerel yansımalarına bakmak, Türki-

riz, artık hizmetlerinin etki yara-

ye özelinde biz bu değişimi nasıl

tıcı bir değeri yok. Yeni gelenler,

deneyimliyoruz bunu irdelemek la-

yeni yetiştirilenler, onun görevi-

zım. Bu noktada her şeyi birazcık

ni çok daha başarılı bir şekilde

geriden alıp -en azından bizim özeli-

yapabiliyor. Bu çift taraflı casus-

mizde- daha önceden neydi de şimdi ne oluyora bakmak çok luk olayı üzerinde biraz duralım. Fotoğraf gibi teknolojiye dayadaha faydalı olacaktır. Nasıl bir fotoğraf tarihi akıyor bugünden

lı bir sanat, iletişim ve sosyal aracın doğumu, tamamen kapita-

doğru bakınca? Hiç büyük harfle ‘Türk Fotoğrafı’ diye bir şey ol- lizm ama ondan da öte modernitenin ihtiyaçları doğrultusunda du mu? Olduysa nasıl değişiyor? Bunlara da birtakım cevaplar gerçekleşmişti ve 170 yıllık tarihi boyunca da pek çok merkezin aramak lazım.

yararına pek çok farklı şekilde kullanıldı. Daha yeni doğmuşken

Fotoğraf artık karar değiştirtmiyor, bir şeylere yönlendirmiyor, eylem sırasında çekilen fotoğrafları dolayısıyla Paris Komünü diizleyiciye ‘yuh artık’ dedirtmekten öte bir güç taşımıyor. Fotoğ- renişçilerinin yakalanıp idam edilmelerini sağladı; o günden berafın en büyük gücü, bilinmeyeni/görünmeyeni görünür kılmak, ri güvenlik güçlerinin şüpheli gördükleri insanları sonradan teş-

56 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

FOTO⁄RAF: MAXIME DU CAMP, Abu Simbel Tap›na¤›, y.1850 (Victoria&Albert Müzesi, Londra)

Yine her zamanki gibi birtakım so-

gözüküyor yeni toplumcu

masında en önemli araç ol-

‘Fotoğraf 2.0’ başlıklı makaleyle çok ucundan dokun- seniz de sakınamayacağınız bilgiler haline getirmekti. Bu gücüy-

lanım alanı değişim perspektifinden incelenmeye çalışılacak.

“Geniş Açı’nın ilk köşelerinden biri olan ‘Kuram’da Volkan Dede, ‘fotoğrafta değişim’ konusunu, her cephesinden içini deşerek ele alacağı bir yazı dizisine başlıyor. Dede, sosyal belge olarak fotoğraftan çağdaş sanatın parçası olarak fotoğrafa kadar fotoğrafın sosyal ve kültürel her türlü kullanım alanını bu yazı dizisinde değişim perspektifinden incelemeye çalışacak.” SAYFA 56

sında Doğu’nun ve doğulu insanın ayrıştırılması ve sınıflandırıl- Bunu bir düşünmek lazım. Nasıl bir şekilleniş, nasıl bir yönelim

sayı ‘Kuram’ köşesini bu soruya pek çok perspektiften lerden oluşan iletişim sınırları yüzünden toplumsal algıya ulaşaverilen cevaplar işgâl edecek. 35. sayıda yayımlanan mayan şeyleri herkes için bir aleni olan hatta çoğu zaman iste-

FOTO⁄RAFLAR: LAURA LETINSKY, ‹simsiz (Laura ve Eric-Mutfak gerinmesi), 1996 (Edwynn Houk Gallery, New York izniyle) (üst) - HANNAH STARKEY, ‹simsiz - Temmuz 1999, 1999 (alt)

KURAM FOTO⁄RAFA YEN‹ B‹R SOSYAL M‹SYON ARANIYOR (G‹R‹ﬁ)

talizm diyerek deşifre ve teşhir ettiği paradigmanın oluşturulma- yük kırılmaları beklemeden küçük küçük ilerlemeler sağlamak...

otoğrafı yeniden tanımlamak… Önümüzdeki birkaç coğrafi uzaklık, kültürel farklılık ve vurdumduymazlık gibi sebep-

mesini sağlamak için de

kendisine biçtiği yeni rolle-

çok fazla emek sarf etti:

ri toplum yararına nasıl

Kendi ayakları üzerinde du-

kullanabiliriz? Sosyal ve

rabildiği ilk anlardan itiba-

kültürel hayatımızın üze-

ren tüm savaşlara katılarak

rinde kocaman bir popüler

savaşın vahşetini ve yaşa-

kültür mekanizması çalışı-

nan

savaştan

yor ve bu mekanizma elin-

uzaktaki insanlara gösterdi

deki araçların hepsine ken-

dramları

ve çok başarılı bir şekilde

di oluşturduğu trendlere

huzurlarını kaçırdı. Yirminci

göre yeni görevler veriyor.

yüzyılın başlarında Ameri-

Fotoğrafın şimdi bulundu-

ka’yı baştan başa dolaşarak

ğu noktadan nasıl olumlu

alt sınıfların yaşadığı şartla-

hareketler çıkarabiliriz? Ör-

rı ve çocuk işçilerin zorluk-

neğin dijital video ve ani-

larını şehirlerdeki burujuva-

masyon gibi yeni görsel

lara ulaştırarak bu şartlarda

iletişim araçları kendi alter-

düzelmelerin yaratılmasını

natif anlatılarını, kendi di-

sağladı. Tüm ülkelerde ye-

reniş üretimlerini başlatmış

tenekli sanatçıların ve sos-

durumda. Bu kadar de-

yal duyarlılıkları olan siville-

mokratikleşmiş bir üretim,

rin ellerinde kendi ülkeleri-

herkesin kendi bilgisayarı ile animasyon yapabilme

ni boydan boya dolaştı; ya-

olanağın doğması ve el ka-

şadıkları coğrafyaların gö-

rünmeyen yüzlerini, bazen burunlarının dibinde olmasına rağ- merası ile kendi filmlerini çekmeye başlamış olması, yaratıcı men göremedikleri şeyleri onların gözlerine soktu. Kendilerinin üretim olasılığının ve bunları kitlelerle paylaşabilme olanaklarıve çevrelerinin daha fazla bilincinde olmalarını sağladı.

nıın gençlerin ellerine geçmiş olması, bir sürü alternatif film fes-

Fotoğraf hem toplumun iyi yöne gidebilmesi için sivil bir araç tivali, yarışması, web sitesi gibi pek çok araç yardımıyla sosyal hem de kapitalizmin ve modernitenin toplumu kontrol altında anlamda fayda getirebilecek olanakların doğmasını sağladı. Ve tutabilmesi için küçük bir silah oldu. Ama artık bunların hepsi bu ürünler bu yönde çalışıyor. Zaten yüz elli yıldan uzun bir sügeride kaldı, fotoğrafın böyle güçleri yok. Şimdi sosyal fotoğra- redir etrafta olan bir araç için yeni diller aramak saçma görünefa yeni bir yol, yeni bir rol düşünmek lazım. Makro ölçekte, bilir ama eski stratejilerin geçersizleştiği bir ortamda, sıfırdan toplumcu gerçekçi bir rolde çalışamıyor artık fotoğraf. Daha başladığımızın ayırdına varıp konuya öyle yaklaşmak gerekir. mikro noktalar düşünmek, küçük direniş noktalarından fotoğ- Bu yeni şekillenişte kaçamayacağımız, ona rağmen, ona karşı rafın insanlık için yaratabileceği iyi dönüşümler üzerine kafa ve onunla birlikte bir strateji geliştirmemiz gereken en önemli yormak gerek. Yani içinde yaşadığımız mikro noktalardan, bi- nokta ise dijital fotoğraf…

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 57

2ED‹TÖRDEN 4BÜDÜTÖR 8HABERLER 14YURTDIfiI HABERLER 18PAR‹S-yekpare genifl bir an›n parçalanm›fl ak›fl›nda 20NEW YORK-gerard petrus fieret: gizli yetenek 22BERL‹N-gizli bir foto¤raf flehri 24ÇA⁄DAfi SANATLAR VE FOTO⁄RAF-sayfa yükleniyor… 26FEST‹VAL-troflko’nun tüm foto¤rafç›lar›, da¤›l›n! 28SÖYLEfi‹-sessiz devrim 30SÖYLEfi‹-almanya’dan bir foto¤rafç› portresi 32‹NCELEME-yaflamdan otopsi… 38UNUTUL(MAY)ANLAR-othmar pferschy… 46EXPOSED-ebru sile 48FOTO⁄RAFIN DIfiINDAN-intikam 50OPT‹K ZAMANLAR-semra sontag 52KÖfiEBAfiI-foto¤raf, ileri! 54P‹RAM‹T-kad›n foto¤rafç›lar›n bu kadar… 56KURAM-foto¤rafa yeni bir… 58K‹TAP 62HA! B‹ DE… 64Ç‹ZG‹L‹ SAYFA 65ELEfiT‹R‹LER-ayd›nlat›lm›fl petragraflar, ayr›l›fl, tiyatrofolio, ikon olarak endüstri, don quijote ve la mancha, ayn› flehirde aklar düflemedi saçlar›na, benim gerçe¤im

GENIS ACI_08

08.03.2005

22:13

Page 2

I HABERLER I

ULUDA⁄ FOTO⁄RAF GÜNLER‹ ‹K‹L‹YOR Uludağ Üniversitesi Fotoğraf Amatörleri Topluluğu (UFAT), ilkini geçen sene düzenlediği Uludağ Fotoğraf Günleri’nin ikincisini 25-29 Nisan 2005 tarihleri arasında üniversitenin Görükle Kampüsü’nde

MUAMMER YANMAZ’DAN 40 ‹STASYON NEW YORK

düzenliyor. Geçen sene olumlu

Fotoğraf, proje ve özellikle ‘kırk’ denince akla gelen ilk isim olan Muammer Yanmaz, bu kez de ‘40 İstasyon’ projesinin New York ayağıyla fotoğrafseverlerin karşısına çıkıyor. İlk olarak 2002-2003 yıllarında Selen Akçalı’nın koordinatörlüğünde Paris’teki kırk Türk’ü fotoğraflayan Yanmaz, geçtiğimiz yılın şubatında da New York’ta yaşayan sanatçı, akademisyen ve işadamı kırk Türk’ü fotoğrafladı. Arif Mardin’den Burhan Doğançay’a, Salih Memecan’dan Mehmet Öz’e kırk ünlü ismin kendi seçtikleri metro istasyonlarında fotoğraflanması sonucu ortaya çıkan sergi, 17 Mart-4 Mayıs tarihleri arasında Mavi Jeans Beyoğlu mağazasının galeri katında görülebilir. Sergi 5-31 Mayıs tarihleri arasında da New York’ta, The Marmara Manhattan Oteli’nin sergi salonunda izlenebilecek.

eleştiriler alan etkinliğe bu yıl Arif

Mavi Jeans Beyoğlu Mağazası İstiklal Cad. No:135 Beyoğlu-İstanbul

http://ufat.uludag.edu.tr

Aşçı ‘Bahtabakan’ sergisiyle, Emine Ceylan ve Murat Germen gösteri ve söyleşileriyle, Merih Akoğul ve Ali Selen, Necati Abacı anısına yapacakları etkinlikle katılacak. Yaklaşık yirmi kadar üniversite topluluğunun da katılımının hedeflendiği bu yılki etkinliklerle ilgili ayrıntılı bilgi için:

ARA GÜLER’LE ARADA SIRADA 9 Her Ara Güler sergisinde Ara Güler’in klasik fotoğraflarını görmekten sıkıldınız mı? O zaman Galatasaray Ara Kafe’deki ‘Arada Sırada 9’ sizin için farklı bir alternatif olabilir. Mekânın açılışından bu yana, dönem dönem gerçekleşen ‘Arada Sırada’ başlıklı sergilerin dokuzuncusunda, Güler’in 1961-1988 yılları arasında Türkiye’nin çeşitli yerlerinde çektiği manzara fotoğrafları yer alıyor. Her ne kadar bir kafede sergi izlemek zahmetli ve keyifsiz bir uğraş olsa da Ara ustanın bildik çalışmalarının dışında neler yaptığını merak ediyorsanız, yolunuzu mart sonuna kadar Galatasaray’a düşürmenizde fayda var. Ara Kafe Tom Tom Mah. Tosbağa Sok. No. 8/A Galatasaray

8 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

G‹ZEML‹ H‹ND‹STAN’DAN TANIDIK KARELER İzzet Keribar’ın Aralık 2004’te Hindistan’ın Varanasi ve Kalküta kentlerinde çektiği fotoğraflardan oluşan son çalışması ‘Gizemli Hindistan’ 5-20 Mart tarihleri arasında Almelek Sanat Galerisi’nde görülebilir. Keribar, bu çalışmasında Ganj nehrindeki ayinler, tapınaklar, günlük yaşamdan kesitler ve portreler gibi artık hepimizin fazlasıyla aşina olduğu renkli Hindistan görüntülerine yer veriyor. Elde edilecek gelirin bir kısmının Tsunamizedeler yararına Hindistan Başkonsolosluğu’na aktarılacağı sergi, her zamanki gibi Hindistan meraklılarının ilgisini çekeceğe benzer. Almelek Sanat Galerisi Nispetiye, Aytar Cad. No:24/6 Levent-İstanbul

GEN‹ﬁ AÇI YAZARLARINDAN ‹K‹ K‹TAP Geniş Açı’nın köşe yazarlarından Laleper Aytek ve Merih Akoğul’un, bir süredir üzerinde çalıştıkları kitapları nihayet yayımlandı. Laleper Aytek uzun zamandır dergimizdeki ‘Piramit’ köşesinde ve www.fotograf.net adresinde yayınlanan yazılarını ‘Kendine Ait Bir Fotoğraf’ başlıklı kitapta bir araya getirdi. Merih Akoğul ise ayak fetişizminden cep telefonlarına, konser alkışlarından Japonların günlük yaşamına birbirinden farklı birçok konuda yazdığı ve farklı yerlerde yayımlanmış denemelerini ‘İkizim Söyledi Ben Yazdım’ başlıklı kitapta topladı. Aytek’in “Önemli olan kendimin ve kendimdekinin peşinden ne kadar gidebildiğimdi. Bu nedenle bu kitapta yer alan 28 yazının böylesi bir peşindeliğin, gerçek bir yolculuğun samimi ilk adımı olarak düşünülmesi en büyük temennim.” sözleriyle özetlediği ‘Kendine Ait Bir Fotoğraf’ı ve Akoğul’un 2004 yazında aramızdan ayrılan Necati Abacı’nın desenlerinin de bulunduğu ‘İkizim Söyledi Ben Yazdım’ı ilginizi hak ediyor.

GENIS ACI_09 08.03.2005 21:32 Page 1 C

Composite

CY CMY

GENIS ACI_10

08.03.2005

22:13

Page 4

I HABERLER I

Mayıs ayının son haftasında gerçekleşecek olan ‘Genç Soluklar’ temalı III. Çanakkale Fotoğraf Festivali, mart ayı sonuna kadar 30 yaş altındaki isimlerin başvurularını bekliyor. ‘Türk Fotoğrafında Genç SoluklarII’nin de sergileneceği festivalle ilgili ayrıntılı bilgi için: Aykan Özener Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale M.Y.O. Fotoğraf Programı Tel: (286) 218 0018 (Dahili 1430) aykancan2001@yahoo.com

Magnum Photos’un 2002 Dünya Kupası öncesi hazırladığı ‘Magnum Football’ kitabından yapılan bir seçkiyle oluşturulan ve Almanya’da gerçekleşecek 2006 Dünya Kupası öncesinde dünya turuna çıkan ‘Dünya Dili Futbol’ (Weltsprache Fussball) başlıklı sergi, 11 Mart-1 Nisan tarihleri arasında İstanbul’a da uğruyor. Goethe Enstitüsü işbirliğiyle açılacak olan sergide, tüm dünyanın peşinden koştuğu futbol topunun büyüsüne kapılan tanınmış Magnum fotoğrafçılarının elli yılı aşkın bir sürede çektiği fotoğraflar yer alıyor. Hem futbol hem fotoğraf hem de her ikisine birden tutkun olanlara… Galeri Dürer Galip Dede Cad. No:85 Tünel, Beyoğlu-İstanbul

jected’ başlıklı sergisine ev sahipliği yapıyor. Serginin basın bülteninde, Orsey Tinger’in ilk kez Murat Germen ve Orhan Cem Çetin’in Aralık 2004 tarihinde Fotoğraf Vakfı’nda gerçekleştirdikleri bir fotoğraf söyleşisi ile tanıtıldığı belirtiliyor. Bu tanıtım bir dünya prömiyeri olsa gerek çünkü internette fotoğrafçıyla ilgili tek bir kelime bile bulmak mümkün değil. Zaten serginin basın bülteninde de bu zat-ı muhterem şöyle tanıtılıyor: “…Tinger özellikle kimliğini saklıyor, adının gerçek olup olmadığı bilinmiyor, sergi açılışlarında hiç görünmüyor, cinsiyeti de belli değil. Çağdaş Avustralya fotoğraf sanatının öne çıkan bu temsilcisi, reklam fotoğrafçılığı pratiğinde, müşterilere teslim ettiği fotoğraflardan arta kalanları kadrajlayarak yeniden kullanıyor ve bu süreci ‘kendine mal etme’ olarak adlandırıyor. Kadrajlamanın bir nedeni de, müşterinin kim olduğunu ortaya koyacak, dolayısı ile fotoğrafçıyı zor durumda bırakacak bariz ipuçlarının ve ayrıntıların ortadan kaldırılması. Kendisi bu süreci ‘temizleme’ olarak adlandırıyor. Serginin adı da buradan geliyor: ‘Reddedildi-Rejected’.” Bu kimliği meçhul/melez fotoğrafçıyı keşfetmek isterseniz 26 Mart’a kadar vaktiniz var. Fotoğraf Vakfı Abdullah Sok. No:17 Beyoğlu-İstanbul

10 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

ÇOCUK ‹ﬁÇ‹LER

SOLAN B‹R KENT‹N RENKLER‹

‹LET‹ﬁ‹M K‹TABEV‹ TAM GAZ DEVAM…

Fotoğraf Vakfı, 6 Mart tarihinden itibaren esrarengiz bir fotoğrafçının ‘Reddedildi-Re-

YARIﬁMALAR YEKÜV (21.Yüzyıl Eğitim ve Kültür Vakfı) tarafından bu yıl dördüncüsü düzenlenen ulusal fotoğraf yarışması, eğitim çağında olmasına rağmen okula gönderilmeyerek çalıştırılan ‘çocuk işçiler’in sorunlarına dikkat çekmek ve okula yönlendirilmelerini sağlamak amacını taşıyor. Yarışmaya son katılım tarihi 20 Ekim 2005. yekuv@yekuv.org

MAGNUM PHOTOS’TAN HERKES‹N ANLAYACA⁄I D‹LDE B‹R SERG‹: DÜNYA D‹L‹ FUTBOL

ORSEY TINGER’IN SERG‹S‹ REDDED‹LD‹!

III. ÇANAKKALE FOTO⁄RAF FEST‹VAL‹ BAﬁVURULARI BEKL‹YOR

İletişim Kitabevi Fotoğraf Galerisi, peşi sıra fotoğraf sergileri açmaya devam ediyor. Galeri ilk olarak 27 Mart tarihine kadar Nihal ElRayess’in ‘Mingala’ başlıklı sergisine ev sahipliği yapıyor. Profesyonel kariyeri geleneksel güzel sanatlar ve yeni medya dijital sanatları öğretmekten yeni medya kuruluşlarında çalışmaya kadar çeşitli alanlara uzanan ElRayess’in sergisinde Güneydoğu Asya ülkelerine yapmış olduğu gezilerde çektiği fotoğraflar yer alıyor. 5 Nisan-1 Mayıs tarihleri arasında ise galeri, DEFOT’un (Dokuz Eylül Üniversitesi Fotoğraf Topluluğu) ‘Kendimize Baktık’ sergisini ağırlıyor. Geçtiğimiz nisanda topluluk bünyesinde gerçekleştirilen özportre atölye çalışmasında çekilen fotoğraflara yeni katılımcıların fotoğraflarının eklenmesiyle oluşan sergide, her katılımcı özgün diliyle kendine yakınlaşmaya çalışmış. İletişim Kitabevi Fotoğraf Galerisi Kıbrıs Şehitleri Cad. 1443 Sok. No:48 Alsancak-İzmir

Siirt Barosu tarafından düzenlenen serbest konulu yarışma, Türkiye geneli ve Siirt ve çevresi olmak üzere iki bölüme ayrılıyor. Yarışmaya Siirt çevresinden katılanlardan fotoğraf makinesine sahip olmayanlara Siirt Barosu ödünç olarak makine sağlayacak. Ayrıca ekonomik gücü yeterli olmayanların baskı masraflarını da Siirt Barosu karşılayacak. Yarışmaya son katılım tarihi 25 Mart 2005. siirtbarosu@yahoo.com

KADIN KADIN Geçtiğimiz aylarda yayın hayatına tekrar dönen Vizon Dergisi, ‘Kadın Kadın’ konulu bir fotoğraf yarışması düzenliyor. Fransız Photo dergisinin Genel Yayın Direktörü Eric Colmet Daage’nin onur başkanlığını yaptığı jüride Ara Gürel, Kâmil Şükûn, Engin Özendes, Turgut Şalgar, Sibel Baykam, Tamer Yılmaz ve Serdar Bilgili yer alıyor. Ödül alan ve sergiye layık görülen fotoğrafların bir ay boyunca Nişantaşı Dirimart Sanat Galerisi’nde sergileneceği yarışmaya son katılım tarihi 15 Mayıs 2005. iletisim@vizondergisi.com

GENIS ACI_11 08.03.2005 21:37 Page 1 C

Composite

CY CMY

GENIS ACI_12

08.03.2005

22:14

Page 6

I HABERLER I

D‹⁄ER SERG‹LER (kapan›ﬂ tarihlerine göre s›ral›)

Fotografevi-Koç Allianz’ta yine ardı ardına birçok sergi açılıyor. Galeride 11 Mart’a kadar devam eden iki sergi var: ‘Çek Basın Ödülleri’ ve ‘Evlerinin Önü’. İlk sergi, isminden de anlaşılacağı üzere ‘Çek Basın Ödülleri Yarışması’nın 2004 yılı sonuçlarından oluşan bir sergi. Diğer sergi ‘Evlerinin Önü’ ise Ali Ulvi Sir’in insanların evlerinin önlerinde geçen günlük hayatlarını belgelediği bir çalışma. Galeri, 19 Mart8 Nisan tarihleri arasındaysa Erdal Yazıcı’nın yirmi yıldır sürdürdüğü çocuklar serisinden seçilmiş ‘Çocuk Dünyam’ ve Shahrzad Kamel’ın savaş sonrasında Kabil’deki ‘kabullenilen’ günlük hayat ve sosyal yaşam karelerinin yer aldığı ‘Kabullen’ başlıklı sergilerine ev sahipliği yapacak. Yetişebilenlere… Fotografevi-Koç Allianz İstiklâl Cad. Tütüncü Çıkmazı No:4 Beyoğlu-İstanbul

FOTOGRAFEV‹’NDE MARATON

• ‘EVEREST’‹N PEfi‹NDE’ Mustafa And›ç, Figen Alp, Mesut Süzer ve Mehmet Uflar Fototrek, ‹stanbul 12 fiubat-11 Mart 2005

FOTO⁄RAFTAN FARKLI D‹LLERE YOLCULUK VAR Sabancı Üniversitesi Kasa Galeri, 3 Mart-9 Nisan 2005 tarihleri arasında fotoğrafa farklı yaklaşımları ele alan Mercek/Mercimek dizisinin kapsamında yer alan ‘Fotoğraftan Farklı Dillere Yolculuk’ başlıklı sergiyi sanatseverlerle buluşturuyor. Ahmet Elhan tarafından hazırlanan sergide yazı, resim ve müzik gibi farklı sanat dillerini kullanan üç sanatçının, yazar Enis Batur, ressam Selim Cebeci ve besteci Zeynep Gedizlioğlu’nun yapıtlarına yer veriliyor. Kendi alanlarındaki sanat dillerini kullanan sanatçıların, fotografik görüntü karşısındaki tutumları, farklılık ya da benzerliklerinin görünür kılındığı sergi, farklı disiplinlerden sanatçıların fotoğrafa bakışlarını görmek için bire bir. Kasa Galeri Bankalar Cad. No:2 Karaköy-İstanbul

• ‘‹KON OLARAK ENDÜSTR‹: ENDÜSTR‹YEL ESTET‹K’ Murat Germen Garanti Galeri, ‹stanbul 11 ﬁubat-12 Mart 2005 Bu sergiyle ilgili eleştiri için bkz. s. 69

• ‘IﬁIK VE ﬁ‹DDET’ Ethem Onur Parlar ‹zmir Sanat, ‹zmir 1-13 Mart 2005

• ‘DÖKÜMCÜLER’ Kenan Seven M.Emin Hekimgil Sanat G., Ankara 1-13 Mart 2005

• ‘EBRUMSU SAYDAMLARDAN ÖZGÜN BASKILAR’ Safai Asmal›mescit Sanat G., ‹stanbul 1-13 Mart 2005

• ‘AYNI fiEH‹RDE AKLAR DÜfiEMED‹ SAÇLARINA’ Aykan Özener Can Kitabevi Sergi Salonu, ‹stanbul 28 fiubat-13 Mart 2005 Bu sergiyle ilgili eleştiri için bkz. s. 71

• ‘KADINLARIN DÜNYASI’ ‹brahim Göksungur Tar›k Zafer Tunaya K. M., ‹stanbul 2-14 Mart 2005

• ‘SENTAKS’ Atölye-CE AFSAD Sergi Salonu, Ankara 5-18 Mart 2005

• ‘FOTO⁄RAFLAR’ Atila Cang›r Canon Erkayalar Sanat G., ‹zmir 22 ﬁubat-18 Mart 2005

DENEMELER ‘DÜﬁ’LE DEVAM ED‹YOR

TÜRK FOTO⁄RAFINDA GENÇ SOLUKLAR-II ESK‹ﬁEH‹R FOTO⁄RAF HAFTASI’NDA Neden bizim de bir fotoğraf etkinliğimiz yok diye üzülen Eskişehirliler müjde! Eskişehir Fotoğraf Sanatı Derneği (EFSAD) ile Anadolu Üniversitesi Fotoğraf Kulübü ANFO, Eskişehir Fotoğraf Haftası adı altında bir dizi etkinlik düzenliyor. 1926 Mart tarihleri arasında gerçekleşecek Eskişehir Fotoğraf Haftası’nda çeşitli sokak etkinlikleri, saydam gösterileri, söyleşiler, paneller ve sergiler yer alacak. Geniş Açı ve İstanbul Fotoğraf Merkezi’nin işbirliğiyle düzenlenen ‘Türk Fotoğrafında Genç Soluklar-II’ sergisi de etkinlik kapsamında 14-31 Mart tarihleri arasında Anadolu Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Merkezi Sergi Salonu’nda fotoğrafseverlerle buluşacak. Cemil Ağacıkoğlu, Oktay Çolak, Özcan Yurdalan, Merih Akoğul, Tahsin Aydoğmuş, Kerim Bora, Erdal Yazıcı gibi birçok ismin gösteri ve söyleşileriyle katılacağı Eskişehir Fotoğraf Haftası’nda ‘Başkalarının Acısını Fotoğraflamak’ adlı panel/söyleşi ve Geniş Açı’nın da katılacağı ‘Türkiye’de Fotoğrafın Geleceği’ başlıklı söyleşi de yer alacak. Etkinlikler ilginizi bekliyor. Ayrıntılı bilgi ve program için: www.efsad.org

12 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

Genç fotoğrafçı Emrah Kangal, ‘Denemeler’ başlıklı fotoğraf sergilerine ‘Düş’ alt başlıklı yeni serisiyle devam ediyor. Kavramsal çalışma yöntemini yeğleyen Kangal, sergisiyle ilgili şunları söylüyor: “…düşlerimi, düşüncelerimi ortaya koymaya çalıştığım bu işte, estetik ve görsel kaygılardan uzaklaşmayıp bilâkis farklı bir üslûpla da olsa onlara yaklaştığımı düşünüyorum. Sergideki bu soyut çalışmalar, fotoğrafın nesneye (var olana) olan bağımlılığının en az hissedildiği, hatta nesnelerin bilindik görüntülerinden (ve bizde canlandırdığı ilk anlamdan) koparılarak fotoğraf olarak yeni ve özgün anlamlar kazandıkları birer yapıt haline geliyor.” Sergi 31 Mart’a kadar açık. Tekzen Sanat Galerisi Çırpıcı Yolu Merter-İstanbul

• ‘DON QUIJOTE VE LA MANCHA’ Özcan Yaman Cervantes Enstitüsü, ‹stanbul 4 ﬁubat-24 Mart 2005 Bu sergiyle ilgili eleştiri için bkz. s. 70

• ‘HATIRA-‹ UHUVVET, PORTRE FOTO⁄RAFLARIN CAZ‹BES‹: 1846-1950’

Sadberk Han›mMüzesi, ‹stanbul 1-31 Mart 2005

• ‘KADIN YÖNETMENLER’ Muammer Yanmaz B.Ü. Mithat Alam Film M., ‹stanbul 7 Mart-1 Nisan 2005

• ‘AY KAKO SAL‹’ Kutup Dalgak›ran Galata Foto¤rafhanesi, ‹stanbul 5 Mart-2 Nisan 2005

• A. Fidaner, E. Ökünç, E. Tufan, E. Aközbek, F. Meriç, P. Güre, U.Durak Foto¤raf Sinema Ankara, Ankara 5 Mart-5 Nisan 2005

• ‘DURUﬁLAR…BAKIﬁLAR…’ Güner Sar›o¤lu Canon Erkayalar Sanat G., ‹zmir 22 Mart-15 Nisan 2005

• ‘BEN‹M GERÇE⁄‹M’ Saygun Dura ‹stanbul Foto¤raf Merkezi, ‹stanbul 13 Ocak-16 Nisan 2005 Bu sergiyle ilgili eleştiri için bkz. s. 72

GENIS ACI_13 08.03.2005 21:38 Page 1 C

Composite

CY CMY

GENIS ACI-14

08.03.2005

22:15

Page 2

AL‹ TAPTIK ‹LE BEN‹ HATIRLAMAK

ALEC SOTH’TAN SIRADAN PORTRELER

Magnum’un yeni nesil fotoğrafçılarından Alec Soth’un ‘Alec Soth Portraits’ (Alec Soth Portreler) başlıklı sergisi 1 Mayıs tarihine kadar doğum yeri olan Minneapolis’te bulunan The Minneapolis Institute of Arts’ta görülebilecek. Sergi, 2004'te Whitney ve São Paulo bienallerinde yer alan ‘Sleeping by the Mississippi’ (Mississippi’nin Kenarında Uyumak) projesinin yanı sıra Soth’un ABD, İzlanda, Almanya, Kanada, Brezilya, Çin ve İngiltere’deki gezileri sırasında fotoğrafladığı sıradan insanlarla ilgili çalışmalarından seçilen yirmi büyük formatlı (8x10”) renkli portre fotoğrafından oluşuyor. Soth, belgesel fotoğrafa odaklanmasına karşın, konularını içindeki sanatçıyı ortaya çıkaracak bir şekilde belli bir konuya bağlı kalmadan, insanlar, hayvanlar, iç mekânlar, kent ve kır manzaralarından seçiyor. Bu fotoğrafları çekerken kullandığı, yavaş çalışmasını gerektiren büyük formatlı makinesiyse konuları ile farklı bağlar kurmasına yardımcı oluyor. www.artsmia.org

Genç Soluklar-II’nin öne çıkan isimlerinden biri olan Ali Taptık, ‘beni hatırlamak’ (remembering me) başlıklı çalışmasını 1-27 Nisan tarihleri arasında Belçika’nın Gent şehrindeki De Centrale kültür sanat merkezinde sergileyecek. Taptık’ın günlük fotoğrafları ve kent manzaralarından oluşan sergisi gerçeklik, kişisel tarih ve bunların fotoğrafla ilişkisi üzerine cesur bir çalışma. Avrupa Birliği dışındaki ülkelerdeki fotoğrafçılara sergi imkânı sağlayan Samovar aracılığıyla çalışmalarını Gent’te sergileme şansı bulan Ali Taptık aynı sergiyle 11-15 Mayıs tarihlerinde gerçekleşecek 5. Polonya Lodz Fotoğraf Festivali’ne de katılacak. www.gent.be/decentrale www.fotofestiwal.com

PARILDAYACA⁄IM D‹YEN OTOPORTRELER

Samimiyetle istismar arasındaki ince çizgide ilerleyen fotoğrafçı, aktardığı dönemin

Londra’da bulunan Scout Gallery, Marc Wayland’ın sıradışı portre çalışmalarından oluşan serisini ‘I Shall be Sparkling’ (Parıldayacağım) başlığı altında 2-30 Nisan tarihleri arasında sergiliyor. Kendi portresinin sunumunu arkadaşlarının ve ailesinin yüzlerini de kullanarak otobiyografik olarak geliştirmeye devam eden Wayland, anlatmak istediklerini daha önce görmediği bir şekilde ifade etmeye çalışıyor. Esas derdi insanlara kendini göstermek olan Wayland, bunu sevdiği insanları kullanarak yaparak esnekliğe, tutkuya, kırılganlığa ve zayıflığa dair bir takım izler bulmaya çalışıyor.

gençliğinin zamanının ruhunu yakalamayı başarmış. www.michaelhoppengallery.com

www.scoutgallery.com

JOSEPH SZABO’NUN GENÇ FOTO⁄RAFLARI Joseph Szabo’un 1960’ların sonundan itibaren yirmi beş yıl boyunca Long Island Malverne Lisesi’ndeki öğrencilerini fotoğraflayarak çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemi olan ergenliği belgelediği ‘Teenage’ (Genç) başlıklı çalışması, 16 Nisan’a kadar Londra’da bulunan Michael Hoppen Gallery’de izleyicilerin karşısında olacak. Lisenin sınıflarını, geçitlerini, park yerlerini arka planda kullanan Szabo, ergenlik döneminin önemli simgeleri olan giysileri, olgunlaşmanın kanıtı zannedilen sigarayı ya da yoğun rimel kullanımını detay olarak gösteren fotoğraflarında, gençliğin seksi keşfini, kafa karışıklığını ve hemen hiçbir şey yapmadan geçirdikleri zamanı belgelemeyi başarmış.

14 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

ICP BAﬁTAN AﬁA⁄I LARRY CLARK KAYNIYOR Yirminci yüzyılın ikinci yarısının en önemli ve etkili Amerikalı fotoğrafçılarından olan Larry Clark’ın elli yıllık birikimini ortaya koyan ABD’deki ilk retrospektif sergisi, ICP’de 5 Haziran 2005 tarihine kadar gezilebilecek. 1971’de yayımlanan ‘Tulsa’ kitabından itibaren olağanüstü çeşitlilikte fotoğraflar ve filmler üreten Clark, tek başına 50’li yılların klasik belgesel anlayışından 70 ve 80’lerin araştırmacı ve bireysel yaklaşımına dönüşümün bir simgesi olarak dikkat çekiyor. Fotoğraflarında özellikle Amerikan kültüründeki erkeklik imgesi, gençlerin seks objesi olarak kullanılması, ebeveynlerin taşımak zorunda olduğu sorumluluklar ve şiddet gibi konuları işleyen Larry Clark, aynı zamanda çektiği ‘Kids’, ‘Bully’, ‘Ken Park’ gibi bağımsız filmleriyle de fotoğraf dışında da başarılı ürünler veren bir sanatçı olarak dikkat çekiyor. Clark’ın çeşitli dönemlerinde ürettiği fotoğraflar, ICP’nin normalde dört veya beş sergiye ev sahipliği yapan salonlarının hepsini doldururken, videoları ve filmlerini izlemek de mümkün olacak. Ayrıca merkezde sergiyle bağlantılı olarak ‘gençlik kültürü ve bu kültürün sanat, fotoğraf ve medyaya yansımaları’ konulu bir de panel düzenlenecek. www.icp.org © LARRY CLARK, ‹simsiz, 1996 (üst) - ‹simsiz, 1979 (alt) (Sanatç›n›n ve Luhring Augustine, NY izniyle)

I YURTDIﬁI HABERLER I

GENIS ACI_-15 08.03.2005 21:41 Page 1 C

Composite

CY CMY

GENIS ACI-16

08.03.2005

22:16

Page 4

I YURTDIﬁI HABERLER I

ÜÇÜNCÜ KEZ HAMBURG FOTO⁄RAF TR‹ENAL‹

FOTOFESTIVAL NAARDEN’DA HOLLANDALILIK

Helsinki’deki Fin Fotoğraf Müzesi’nde 11 Aralık tarihine kadar uzun bir süre açık kalacak olan ‘To Look or to See-In search of meanings in photography’ (Bakmak veya Görmek-Fotoğraftaki Anlamların Peşinde) başlıklı sergide fotoğrafın son yüz yılına ışık tutulmaya çalışılıyor. ‘An’, ‘Kontrol’, ‘Bellek’, ‘Yüz’ ve ‘Varlık’ altbaşlıkları altında üç yüzden fazla Fin ve yabancı fotoğrafçının yıl boyunca kimi değişecek beş yüz kadar çalışması eşliğinde, fotoğrafın farklı yönlerinin araştırılması amaçlanıyor. www.fmp.fi

16 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

Amsterdam’da mart ayının ilk günlerinde başlayıp 29 Mayıs’a kadar sürecek dönemde, farklı galerilerde açılacak sergilerle ‘Made in Britain’ (İngiliz Malı) başlığı altında tam bir İngiliz rüzgârı esiyor. Bu kapsamda ilk olarak Huis Marseille Galerisi’nde, işleri arasında ilk anda bağlantı görülemeyen ama işlerinin kalitesinin birleştirici etkisiyle bir araya gelince sırıtmayan ve ana tema olarak genellikle İngiltere’yi temel alan fotoğrafçıların çalışmaları sergilenecek. Bu kapsamdaki bir diğer sergiyse Foam’da açılan ve 17 Nisan’a kadar devam edecek olan Robert Davies sergisi. Davies, resme yakın bir anlatım diliyle ürettiği manzara fotoğraflarıyla İngiliz kırsalının sakinliğini romantik bir şekilde belgeliyor. İngiliz rüzgârının son ayağıysa bu sergiler serisinin küratörlüğünü de üstlenen Addie Vassie’nin yöneticiliğini yaptığı Hug Gallery’de 2 Nisan’a kadar açık kalacak olan Christopher Bucklow sergisi. Her anlamda deneyselliğe açık bir sanatçı olan Bucklow, eserlerinde fotoğrafı, deseni, videoyu kullanmasının yanı sıra on dokuzuncu yüzyıl fotoğrafçılarına benzer bir tarzda fotoğraf tekniğiyle de deneysel bir şekilde oynuyor. www.huismarseille.nl www.foam.nl www.hughug.info

KOMﬁUDA FEST‹VAL VAR: PHOTOSYNKYRIA Yunanistan’ın Selanik kentinde düzenlenen Photosynkyria’nın sekizincisi mart ayı sonuna kadar açık kalacak sergilerle devam ediyor. Bu yıl ‘Mysteries and Miracles’ (Gizemler ve Mucizeler) başlığı altında düzenlenen festival yer verdiği yirminin üzerinde bireysel veya grup sergisi ve çeşitli konferanslarla fotoğrafı Yunanistan’ın gündemine getirmeyi başarıyor. Özellikle Yunan küratörler tarafından düzenlenen grup sergilerinin çokluğu, temanın farklı başlıklar altındaki işlenişlerinin fotoğrafseverlere ulaşmasına yardımcı oluyor. www.thmphoto.gr

F‹NLAND‹YA’DA TO LOOK OR TO SEE

www.phototriennale.de

İki yılda bir düzenlenen, Hollanda’daki önemli fotoğraf festivallerinden Fotofestival Naarden’in dokuzuncusu 14 Mayıs-12 Haziran tarihleri arasında Hollanda’nın ortaçağ dönemi özelliklerini koruyan Naarden şehrinde gerçekleşecek. Bu yıl Hollanda fotoğrafına odaklanarak ülke fotoğrafının son altmış yılının bir panoramasını çıkaran festivalde bir anlamda Hollandalılık kimliğinin esaslarının dökümü de yapılacak. Festivalde Ad Windig, Cas Oorthuijs, Frits Rotgans, Otto Snoek ve dönemin diğer önemli fotoğrafçıların çalışmalarına yer verecek bu retrospektif serginin yanı sıra Hollanda fotoğrafının bugününün ve bir bakıma da yarınının göstergesi niteliğinde, Amsterdam Fotoğraf Akademisi öğrencilerinin bitirme projelerinden örnekler ve Hollandalı şöhretlerin yabancı fotoğrafçılar tarafından çekilmiş portreleri de sergilenecek. www.fotofestivalnaarden.nl

Hamburg Fotoğraf Trienali’nin üçüncüsü 14 Nisan-19 Haziran tarihleri arasında seksenin üzerinde galeri ve müzede yer alacak yüzün üzerinde sergiyle izleyicilerin karşısına çıkacak. Sergilerin yanı sıra atölye çalışmaları, dersler, sempozyum, konferans ve toplantıların da gerçekleşeceği ‘Archiv der Gegenwart’ (Varlığın Arşivi) temalı trienal, fotoğrafların evrensel bir bellek olarak tutulduğu arşivleri ve arşivciliği de gözlem altına alacak. Bu kapsamda arşiv değeri taşımanın kriterleri, arşivlerin kalıcılığı, arşivlerin fonksiyonelliği gibi kavramlar tartışmaya açılarak toplumsal belleğimizin bu önemli merkezleri tüm yönleriyle mercek altına alınmış olacak.

AMSTERDAM’DA ‹NG‹L‹Z RÜZGÂRI MADE IN BRITAIN

GENIS ACI_17 08.03.2005 20:51 Page 1 C

Composite

CY CMY

GENIS ACI_18-19

I PAR‹S I

08.03.2005

20:53

Page 2

ZEYNEP SAYGI DEVISSCHER

yekpare geniﬂ bir an›n

parçalanm›ﬂ ak›ﬂ›nda

ğer karşınızdaki, hayatını haberciliğe ya da

Bu duyarlılıkla sanatçı olunur; kurgu, konsept peşinde koşulur. Ama Giaco-

mesela sanata adamış, yani yıllar boyu ulvi

melli ne bir konsept ne de gerçeğin peşinde koşuyor. Sadece fotoğraf çek-

bir amaç peşinde koşup bu uğurda akla

miş, o da boş zamanlarında! En önemli çalışması kabul edilen ve hayatının

gelmeyen özverilerde bulunmuş ve karşılı-

birçok pazarını adadığı ‘Yaşlılar Evi’ serisinde bile, yaşlıların ‘yalnızlık ve se-

ğında, yeteneği/yetkinliği dünya çapında tanınmış ya

falet’ini göstermek değil iddiası. “Hiç kimse, yıllar boyu yaşamın acılarıyla bo-

da lanetlenmiş bir fotoğrafçıysa, o zaman onu tanımla-

ğuştuktan sonra, sefalet ve yalnızlık içinde bir fotoğraf karesine hapsedilmeyi

mak, verdiği mesajı algılamak kolay, çektiği fotoğraflar

hak etmez. Fotoğraflarım yalnızca zamana karşı koyarlar, fikirlerin ya da in-

üzerine yazmaksa adeta bir keyif unsurudur. Ama hep

sanların karşısında değildirler.” diyor Giacomelli. (2) Çektiği tüm fotoğraflar-

böyle olmuyor ne yazık ki… Her şey bundan birkaç haf-

dan çıkarılabilecek tek sonuç, belki de, sürekli yinelediği şu cümle: Evet, za-

ta önce BNF’teki (1) Mario Giacomelli retrospektifini

man geçiyor!

gezmemle başladı. Retrospektif… Giacomelli’nin 1950-

Her şeyin çözümlemesini yapmak için sabırsızca birbirleriyle itişip kakışan sa-

2000 yılları arasında çektiği ve sergilemeye değer bulu-

nat tarihçileri ve diğer önemli insanlar, İtalyan fotoğrafçının çalışmalarının

nan tüm fotoğrafları.

soyut sanat ve şiire yakınlığı dışında fazla bir şey söyleyemiyor. Zaten Giaco-

melli’nin beyanları buna meydan vermiyor: “Yolda dolaşırken, bir zamanlar okumuş olduğum şairlerin dizelerini görürüm bazen. Mesela ‘yaşlı ve yapayalnız bir duvar’. Çok sıradan bir fotoğraftır bu, her isteyen çekebilir. Ama benim için, farklı bir heyecan yaratır, sanki saatleri ayarlamak gibi, sanki her şeye yeniden başlamak başka şey görüyorum. Sadece küçücük olmuş kendim, hayatımın sonunun yaklaşması, yapacak bir sürü iş varken zamanımın dolması... Ama tüm bunlardan konuşmak çok zor. Kendime karşı dürüst olsaydım, bu cümleleri sarf ettiğim için öfkelenirdim. Bunlar hisettiklerimizdir, konuşmaya ya da yazıya dökülmemesi gerekir, eşinizle yaşadığınız orgazmın çözümlemesini yapmak gibi…” (3) Mario Giacomelli 1925 yılında Senigallia’da doğdu, yoksul bir aileden geldiği için on üç yaşında bir baskı atölyesinde çalışmaya başladı. Şiir yazdı, resim yaptı.

Yaﬂl› ve yapayaln›z bir duvar

1954 yılında fotoğraf makinesini satın aldı. Annesinin hademelik yaptığı yaş-

Yapacak daha iyi bir işi olmadığında fotoğraf çekermiş,

lılar evi, zeytin ağacı gövdeleri, sevdiği şairlerin dizeleri, hasat mevsiminde

öyle diyor Giacomelli. Bize de ona inanmak düşüyor.

tarlaların havadan görünüşü, Senigallia’nın günlük yaşamı ve akıl hastası oğ-

50’lerde ilk fotoğraf makinesini alıyor, bir arkadaşının bo-

lunun tedavisi sırasında gittiği Fransa’nın Lourdes kentindeki hastane konu-

zuk makinesinden parçalar ekliyor ve ölümüne dek aynı

lu fotoğraflar çekti. Bir süre Misa hareketine dahil, baskı atölyesine de ortak

makineyi kullanıyor… Arada bir sağda solda unutuyor

oldu. Birçok ödül aldı. Çalışmaları dünyanın çeşitli modern sanat müzeleri-

makinesini, ama öyle zavallı bir alet ki çalan olmuyor, bir-

nin koleksiyonlarına kabul edildi. Son yıllarında, kısa yolculuklar dışında hiç

kaç saat sonra ya da ertesi gün döndüğünde, bıraktığı

terk etmediği Senegallia’daki evinin bahçesinde kuklalar ve doldurulmuş

yerde buluyor... Teknik açıdan fotoğraf bilgisi, neredeyse

hayvanlardan oluşan hayal karakterlerini fotoğrafladı. 2000’de aynı bahçede

güneşli hava-yağmurlu hava seviyesinde. En önem ver-

öldü. Geriye kalan fotoğraflar, bu hikâyenin anlatıcısı yalnızca. Giacomelli

diği nokta, makinesinin çatlaklarından içeri ışık sızmama-

gerçekten inanmamızı istediği kadar sıradan bir insan mıydı? Günümüzün

sı. Mümkün olsa, makinesiz fotoğraf çekecek!

en önemli fotoğrafçıları arasında sayılmak gibi bir hırsı olmasa, hangimizin

Olayları ya da anı yakalamak gibi bir derdi yok. Gerçek-

haberi olurdu Senegallialı Mario’dan? Bu da ayrı bir konu. Tek söyleyebilece-

liğine bir türlü ikna olamadığı, acı veren sahneler karşı-

ğim, ölümünden iki yıl önce çektirdiği bir fotoğrafta, dağınık saçları ve gü-

sında, gözleri vizörden bakmak yerine ağlamayı seçiyor.

lümseyen gözleriyle hayatla dalga geçen, mutlu bir ihtiyar olduğu…

18 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

FOTO⁄RAF: MARIO GIACOMELLI, ‘Sana bu an›y› anlatmak istiyorum’ serisinden, 1998-2000 © Estate of Mario Giacomelli

gibi. Ben bu fotoğrafa baktığımda, ne bir duvar ne de

GENIS ACI_18-19

08.03.2005

20:53

Page 3

le, bu sergide geniş yer almış. Hatta sergi afişinde, İtalyan fotoğrafını temsilen, ünlü ikinci dönem fütürist (4) Wanda Wulz’un 1932 tarihli ‘Kendim+Kedi’si kullanılmış. Hız kavramıyla simgelenen teknolojik ilerlemenin idealleştirilmesi olarak tanımlayabileceğimiz gelecekçilik yani fütürizm, evrensel dinamizmin temeli sayılan zaman kavramı üzerine en çok kafa yoran sanat akımlardan biri. Fotoğraf ise fütüristlerin zaman kavrayışını derinden etkiliyor. Akımın lideri Marinetti başta olmak üzere bütün fütüristler, 1880’lerde Marey ve Muybridge’in hareketin doğası üzerine gerçekleştirdikleri bilimsel çalışmalara atıfta bulunuyorlar. Öte yandan önderi olduğu fotodinamizm hareketiyle Bragalia, hareket-zaman ilişkisini Bergson’un öğretisine göre inceleyerek, sanat tarihi açısından, dönemin en modern fikrini ortaya atıyor: Görünmezin fotoğraflanması! “Eğer zaman, anların birbiri ardına eklenmesi değilse, yani şimdiki zaman, geçmiş ve geleceği içinde barındırıyorsa, bunu fotoğrafla belgeleyebiliriz.” Böyle düşünüyor Bragalia ve hareketi Marey’in yaptığı gibi parça parça

FOTO⁄RAF: WANDA WULZ, Kendim+Kedi, 1932 © Museo di Storia della Fotografia Fratelli Alinari, Photo Arcihivi Alinari

değil, bir bütün olarak fotoğraflamayı başarıyor. Ancak H›z tutkusuna as›l›

soyutun peşindeki macerası, ne yazık ki, spiritüalizimle

1852 yılında Alinari Kardeşler, Floransa’nın ilk fotoğraf atölyesini açtılar. Kur-

noktalandığı için, doğal olarak fütüristlerle arası açılı-

dukları şirket on yıl içinde bütün İtalya’da bayilikleri olan, ülkenin en büyük

yor. Yine de -ruhlar alemine dalmadan önce- görünme-

stüdyosuna dönüştü. Alinari Kardeşler’in başlıca amacı dönemin küçük çap-

zi fotoğraflamak için gösterdiği çaba, kendinden sonra-

lı fotoğraf piyasasının beklentilerini karşılamaktı. On dokuzuncu yüzyıl sonu

ki kuşaklara yeni kapılar açıyor. Gerçeküstücülerin, bi-

fotoğraf meraklıları kimlerdi? Floransa ve Roma’nın altını üstüne getiren gez-

linçdışı üzerine yaptıkları çalışmalar, özellikle de ‘histe-

gin sanat tarihçileri ve yolculuk masraflarını karşılayabilecek zenginlikteki İn-

ri’ serisi buna iyi bir örnek sanırım. İnsanın görsel algı-

giliz, Amerikalı, Fransız ve Alman turistler… Dolayısıyla stüdyo, öncelikle İtal-

lamadaki yetersizliği karşısında fotoğraf, düşünsel iler-

ya’daki tarihi sanat eserlerinin fotoğraflarını satışa sundu, sonrasında arke-

lemelere tercümanlık yapıyor.

olojik kalıntılar ve manzara fotoğrafları geldi. Zaman içinde çağdaş sanat

Uzay fotoğrafları olmasaydı halimiz ne olurdu kim bilir?

ürünleri dahil her türlü fotoğraf, Alinari arşivlerinde yer almaya başladı. İtal-

Bilim görsel yoldan büyük kitlelere ulaşırken, modern

yan kraliyet ailesinin özel ilgisi ve Avrupa soylularının verdiği siparişler saye-

düşünce, görsel anlatımı şekillendiriyor.

sinde stüdyo, 1900 başlarında dünya çapında bir üne kavuştu.

Bir yanda fütüristlerin Bergsoncu zaman yorumu, öte

Châtelet’de bulunan Pavillon des Arts’da 6 Mart tarihine dek sürecek olan

yanda Giacomelli’nin hiç de masum olmayan ‘zaman

‘1841-1941 İtalya Fotoğrafı’ başlıklı sergi, 80’li yıllarda kurulan Alinari Fotoğ-

geçiyor’ önermesiyle sunduğu felsefi fotoğrafları…

raf Müzesi arşivinden kapsamlı bir seçki sunuyor. Fotoğraf tarihine ilgi du-

Günümüzde şu ünlü ‘karar anı’nın demode olup, flu

yanlar için bulunmaz nimet: İtalya’da çekilen ilk dagerotip (1841), ilk haber

fotoğrafın yeniden gündeme oturması acaba, zaman

fotoğrafı (1849, Fransız ordularının Roma’yı işgali), ilk renkli fotoğraf (1907),

kavramının yeniden sorgulanmasıyla mı ilgili? Eğer

ilk fotoröportaj (Messina depremi 1908), Mussolini’nin 1924 yılında propo-

önümüzdeki iki ayı kum saatine bakmakla geçirmez-

ganda amaçlı kurduğu Görsel Eğitim Birliği L.U.C.E arşivleri, avangard, yeni-

sem, önümüzdeki sayıda gündemdeki sergilerden yola

gerçekçi ve fütürist akımlardan gelen sanatçıların çalışmaları…

çıkarak, bu soruya cevap bulmaya çalışacağız.

İtalyan fotoğrafı Fransa’da ilk kez böylesine kapsamlı bir sergiyle onurlandı-

NOTLAR

rılıyor. Serginin küratörü Anne Cartier-Bresson, bu gecikmeyi İtalya’nın ge-

(1) Bibliothèque Nationale de France: Fransa Ulusal Kütüphanesi. Kütüphanenin web sitesi sayesinde, güncel sergiler dışında kütüphane arşivlerinde yer alan fotoğrafların tamamına ulaşmanız mümkün.

nel sanat politikasına bağlıyor. Ülkenin toprak ve kimlik bütünlüğünün yani ‘risorgimento’nun çok geç gerçekleşmesi, devletin arşivleri bir araya getirmek konusunda uzun süre yetersiz kalması ve dolayısıyla, örneğin fotoğraf ku-

http://expositions.bnf.fr/ http://gallica.bnf.fr/ (2), (3) İtalyan fotoğrafçı Frank Horvat’ın 1986 yılında Giacomel-

rumlarının birbirinden kopuk ve habersiz oluşları, yurt dışında şimdiye dek

li’yle gerçekleştirdiği söyleşiden alıntı.

kapsamlı bir sergi açılmasına izin vermemiş. “İtalya kendi fotoğrafıyla yeni ta-

(4) Fütürizm 1904-1914 yılları arasına tarihlendiriliyor. Wanda, bu

nışıyor.” diyor Cartier-Bresson. Fütürist akım, yirminci yüzyıl İtalyan sanatında oynadığı önemli rol nedeniy-

akımın gecikmeli temsilcisi. 1930’lu yıllarda yaptığı sanatsal çalışmalar, fütürizm kadar, yapısalcı, gerçeküstücü ve dadaist akımların etkilerini taşıyor.

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 19

GENIS ACI_20-21

08.03.2005

I NEW YORK I

20:54

Page 2

SU MADENC‹

gerard petrus fieret

gizli yetenek “Fotoğraf tabii ki başlı başına karmaşık bir olay: Maki-

ğından pek de dert etmedi bu durumu. Fareler fotoğraflarının kenarlarını

ne, objektifler, ışığa olan duyarlılık ve bağımlılık, kimya-

kemire dursun (yok, gerçekten fotoğraflarının kenarları kemir kemir ve bunu

sallar -oyunun kuralları çok sıkıymış gibi gözüküyor de-

fotoğrafçının stil veya hoşluktan yaptığını sananlar çooook yanılıyorlar) Fieret

ğil mi? Ama insan katı kuralların bambu çubukları gibi bükülebildiğini kavrarsa, grafiksel düzeyden bakılınca da birbirinden çok farklı olacak imajlar yaratabilir.

1970 yılında tık diye fotoğraf çekmeyi bıraktı ve sadece elindeki negatiflerle montaj oyunlarına girişti. Fotoğraflarını isim ve adresiyle damgalaması

Rembrandt’ı veya Daumier’i düşünüyorum da, resim

1980 yılına (artık yavaş yavaş Hollanda’da şair ve fotoğrafçı olarak bir gıdım

tarihindeki her ‘izm’i fotoğrafta da hayata geçirmek

ün edinmiş, bir-iki eseri müzeye girmişti), ilk ve tek ödülü olan Ouborg Ödü-

mümkün.” G.P. Fieret

lü’nü alması ise ta 1992 yılına nasip oldu. Olsun. Uyanık (pardon, sanattan anlayan demek istedim) iki Amerikalı koleksiyoner Fieret’yi doksan adet ese-

vinin kapısından içeri bugüne dek hiç-

rini satmaya ikna edince ipler koptu, diyeceğim zannettiniz ama nayır.

bir insanı almamış, işleri izinsiz yayın-

1996 yılında bile mütevazı Amerikan sanat camiası Fieret’ye burun kıvırdı

lanacak diye ödü koptuğundan fotoğ-

ve fotoğraflar 3 bin dolara zor satıldı. Bu arada geç olsun ama güç olmasın

raflarının orasını burasını ismi ve adre-

felsefesiyle anayurt Hollanda’daki Lahey Fotoğraf Müzesi 2002’de sanatçı-

siyle damgalayan, kısacası ciddi derecede parano-

yı onurlandırmak amacıyla bir retrospektif düzenledi. Ama sergi maalesef

yak bir beyefendiyle karşı karşıyayız. İnsanlara gü-

hem geç hem de güç oldu. Tanımadığı ellerde fotoğraflarının oynaştığını

veni sıfır ama öte yandan sokakta bir kaplumba-

gören Fieret her ne kadar panik ve sinir patlamaları geçirip küratörlerin bur-

ğaya, tavşana, fareye veya böceğe rastladı mı “Bu

nundan getirdiyse de, sergi açıldı. Eylül 2004’e baktığımızda bahsi geçen

hayvanlar beni görmek için yoluma çıktıklarına gö-

Amerikalı koleksiyonerlerin eserlerini satın alan Deborah Bell, kendi ismin-

re, onları evime götürmezsem ayıp olur.” diye düşü-

deki fotoğraf galerisinde Gerard Petrus Fieret’ye özel bir sergi açtı. Bugün

nen ve her gün Lahey şehrinin otuz bir ayrı nok-

o sergi hâlâ devam ediyor. Satış fiyatlarına bakınca da en pahalı fotoğraf 7

tasında güvercin besleyen bir beyefendi kendisi.

bin dolar civarı.

Fieret 60’lı yıllarda parkta rastladığı kadınlardan fotoğraflarını çekerdi. Delilikle dahilik arasında ince bir çizgi var derler ya, yalan. Öyle bir çizgi yok ve gizli yetenek Gerard Petrus Fieret bunun birinci sınıf örneği. Gizli yetenek deyimini otuz kez daha tekrarlamadan önce açıklamasını yapsam iyi olur. Petrus Fieret 1924’te Lahey’de doğdu, bütün hayatı boyunca bisikletinin üstünde Lahey sokaklarını dolaşıp durdu. 1939-1942 yılları arasında Lahey Sanat Akademisi’nde resim, çizim ve grafik ağırlıklı bir sanat eğitimi aldıktan sonra 1950’lerde aynı okulda öğretmenlik yaptı. 1954’te ilk şiir kitabını yayımladı. Fotoğrafla tanışması satın aldığı Praktiflex kamerası sayesinde 1960 yılında oldu. 1960’tan itibaren on sene boyunca delicesine fotoğraf çekti ve montaj dahil olmak üzere fotoğrafın teknik sınırlarını her açıdan zorladı. Uzun senelerce bir hiçkimseydi Fieret. Daha doğrusu Lahey halkı arasında ‘nev’i şahsına münhasır’ sanatçı lakabından öte bir unvanı olmadı. O da zaten “Herkes benim fotoğraflarımı çalmak istiyor” paranoyasıyla yaşadı-

20 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

FOTO⁄RAF: © GERARD PETRUS FIERET, ‹simsiz, y. 1960 (Deborah Bell Photographs, New York izniyle)

nazikçe izin alarak onları stüdyosuna götürür ve

GENIS ACI_20-21

08.03.2005

20:54

Page 3

Peki bu adam fotoğraf tarihine damgasını vurmadıysa (gerçi her kendi fotoğ-

böyle bir bağlama yapmayacağım. Ama insaniyet

rafının üstüne titreyerek damgasını vurdu ama), hâlâ kimsenin bu avangard

(her ne kadar bu kelime, zihinlerde birbirini kucakla-

amcadan haberi yoksa, ben niye yazıyorum? Çünkü Fieret kimsenin tanıma-

yan insanlar olarak canlansa da ben sadece ‘insan

dığı bir dahi, bahçenizin altında gömülü bir hazine. New York’ta bu günler-

olma halini fark etmek’ anlamında kullanıyorum, ke-

de fotoğrafa dair sergilenen eserlerin büyük bir çoğunluğu hayal kırıcı.

limeyle bağdaştırılan sevgi ve sıcaklık anlamları bu

Cindy Sherman’ın izini takip etmek diyemiyorum artık, suyundan helva ya-

fark etme durumunun sonucudur bence) ve sadelik

panlardan diyelim, geçilmiyor. Açılışlarda ‘değişim, sorgulama, estetik’ kelimeleri uğultu dalgaları halinde kulaklarıma çarpsa da benim son iki ay içinde bulduğum en değerli hazine Gerard Petrus Fieret’dir. Yıllar önce kuzenimle Heybeliada’daki ormanda gezinirken toprağın altında kopmuş bir kolyeye ait porselen boncuklar bulmuştuk. Toprağı kazdıkça boncuk çıkıyordu. Çıldırmıştım mutluluktan. Kim sevmez ki hazine bulmayı? Gerard Petrus Fieret’nin hazine kutusunun içinden süjelerini istismar etmenin tam tersine kadınlığın ve kadınların kutsallığını kucaklayan fotoğraflar fırlıyor. Çıplak vücutlar, çoraplı bacaklar, dünya güzeli yüzler,

FOTO⁄RAFLAR: © BART MICHIELS, Omaha Plaj› 1944, Easy Red, 2003 (Foley Gallery, New York izniyle) (üst) - © JAN LUKAS, 1942 (Leica Gallery, New York izniyle) (alt)

eller ve yıkık dökük bir stüdyo. Fieret şimdi 80 yaşında, onu hâlâ kimse tanımıyor ve muhtemelen hâlâ deli. Pardon dahi. Aramızda kalsın.

Bart Michiels-Tarihin Seyri Bart Michiels’in Chelsea Foley Gallery’de açılan ‘The Course of History’ (Tarihin Seyri) başlıklı sergisi tarih boyunca kanlı savaşlara tanık olmuş doğal alan ve arazilerin fotoğraflarından oluşuyor. Sanatçıda böyle bir proje yapma fikri ailesinden duyduğu bir hikâyenin üstüne oluşmuş. Hikâyeye göre zamanında Alman Ordusu, Michielslerin yaşadığı çiftlik evinin ambarına bir bomba atmış fakat bu bomba hiç patlamamış. Belçikalı sanatçı da ‘ya o bomba patlasaydı’dan yola çıkarak bombaların gerçekten patladığı savaş arazilerinin bugün neye benzediklerini merak etmeye başlamış. Çoğu 1x1,5 metreden oluşan kocaman renkli manzara fotoğraflarının bir zamanın savaş arazileri olduğunu bilmeseniz bile sanatsal değerleri çok bariz. Zaten fotoğraflar hikâyelerinden bağımsız yaşayabildikleri derecede başarılı sayıldıklarından, Bart Michiels’in iyi bir fotoğrafçı olduğu New York’taki ilk sergisinden anlaşılıyor. Fakat bu çarpıcı sahillerin ve ovaların muharebe alanları olduğunu öğrenince (Omaha Plajı, İkinci Dünya Savaşı sırasında 3 bin Amerikalı’ya mezar olmuş, ‘Verdun’ adlı fotoğrafın çekildiği ova ise Birinci Dünya Savaşı’nda toplam 700 bin Alman ve Fransızın hayatını kaybettiği Verdun Savaşı’na tanıklık etmiş) proje daha politik bir hal alıyor. Savaşlar insanlık tarihinin olmazsa olmazları arasında liste başıdır. Hatta tarih dönemlerinin başını ve sonunu çoğu zaman savaşlar belirler. Hepi-

öğelerinin neden Doğu Avrupalı fotoğrafçılarda bu

miz soyut da olsa, bu yaklaşımın bilincinde yaşıyoruz. Sanırım Michiels bü-

kadar başarılı yansıtıldığına da bir cevap bulamıyo-

tün bunlara ek olarak, savaşın üstünde geçtiği doğanın da vazgeçilmez bir

rum. (Bkz. Sylvia Plachy, André Kertész, Josef Koudel-

parçası haline dönüştüğünü ve bu yüzden bahsi geçen alanlara savaş bağ-

ka, vs.) Leica Gallery, ocak ve şubat ayları boyunca

lamından bağımsız bakmanın eksiklik olacağını söylemeye çalışıyor. Yani bir

Prag şubesinin ortaklığı ile Çek sanatçılar Vaclav

tarafımızı da yırtsak bu arazilerin savaş görmeselerdi neye benzeyeceklerini

Chochola, Dagmar Hochová , Zdenek Tmej ve Jan

bilmemiz imkânsız. Bu imkânsızlık içinde seyirci kendini sürekli ‘insanlar ne-

Lukas’ın eserlerinden oluşan karma bir sergiye ev

den savaşır?’ sorusuyla karşı karşıya buluyor. Biz buna bir taşla iki kuş vur-

sahipliği yaptı. Galeri sahibinin na-misaferperverli-

mak deriz Michiels. Tebrikler.

ği (anti-misafirperverlik de diyebiliriz, ikisi de uydur-

Do¤u Avrupal› Foto¤rafç›lar

ma nasıl olsa) ve suratsız tavırlarına rağmen (dedi-

Nedendir bilmiyorum ama Macar ve Çek fotoğrafçıların geldikleri bölgeye

kodu yasak ama amca çok tersti, çok) bu sergi rüya-

has bir akımı temsil ettiklerini düşünmekteyim. Fotoğraflardaki ortak dili sa-

lar dünyasının anahtarını kimlerin tuttuğunu bir

natçıların Macar veya Çek olmasıyla bağdaştırmak basit kaçacak, o yüzden

kez daha ispatlıyor. (Bkz. yazının başlığı)

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 21

GENIS ACI-22-23

08.03.2005

I BERL‹N I

20:55

Page 2

F‹L‹Z GÜNGÖR

gizli bir

aklaşık yedi aydır Almanya’da, iki aydır da

Ama ben bir fotoğrafçıyım, fotoğrafla daha yoğun ilgilenmek üzere Alman-

Berlin’de yaşıyorum. Bu sürenin sonunda Al-

ya’ya, sonra da Berlin’e geldim. Burada yolum ilk önce, Berlin’de son yıllar-

manya hakkında ne düşündüğüm sorulursa

da arka arkaya açılan sanat müzelerinin en yenilerinden birisi olan Berlin

vereceğim cevabın ilk cümlesi “Türkiye’de Al-

Müzesi’ne düştü. (1) Müzenin özel sergi salonunda 15 Ocak-10 Mart tarih-

manya hakkında hiç de böyle düşünmüyordum.” olacaktır.

leri arasında, Erich Salomon’un 1928-38 yılları arasındaki on yıllık dönemde

Düşüncelerimdeki bu 180 derecelik değişimin ve bu iki

gerçekleştirdiği işler izleyiciyle buluşuyor. Salomon’un ‘Mit Frack und Linse

zıt fikrin neden kaynaklandığını bulmaya çalışıyorum el-

durch Politik und Gesellschaft’ (Frak ve Objektifle Politika ve Toplum) başlıklı bu

bette. Kanımca bu yanlış/eksik bilgilenmenin temelinde,

sergisi, Köln Kültür Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu’ndan ödünç alınan fotoğraf-

Almanya denince hâlâ II. Dünya Savaşı ve Hitler faşizmi-

larla gerçekleştirilmiş.

nin akla geliyor olması, savaş sonrasında dünyanın ikiye

Sergide baskıları bizzat fotoğrafçısı tarafından yapılan, boyutları 9x13 cm ile

bölünmesi ve Batı dünyasını en az elli yıl ABD’nin temsil

20x30 cm arasında değişen iki yüzün üzerinde fotoğraf yer alıyor. ‘Adliye

etmesi, bütün bunların yanında insanların yabancı dil de-

Olayları’, ‘İzlanda Röportajı’, ‘Gemi Seyahatleri’, ‘Orkestra şefleri’, ‘Çalışma

nince akıllarına İngilizceyi getirmesi gibi pek çok neden

Mekânları’ ve ‘Seyredenler-Dinleyenler’ gibi çeşitli başlıklar altında gruplanan

yatıyor. Oysa ister klasik müzik ister edebiyat ister felsefe,

fotoğraflardan oluşan sergide, Salomon’un çalışmalarının çıktığı yayınlar ile

sosyoloji, fizik ya da sanat ve sanat akımları olsun, bütün

aralarında Leica’sı ve efsanevi Ermanox’unun da bulunduğu bazı özel eşyala-

bunlar içinde Almanların yeri hiç de az değil. Hitler Al-

rını da görmek mümkün.

manyasında bir kültür kıyımı yaşandı yaşanmasına ama

Sergiyi gezerken bir yandan da Salomon hakkındaki bilgilerimi tazeledim. Sa-

kültür birikimi istense de bitmiyor.

lomon ve fotojurnalizm… Bu ikiliyi aynı anda düşünmek lâzım. II .Dünya Sava-

şı öncesinde, uluslararası alanda en önemli fotojurnalistlerden birisiydi Salomon. 28 Nisan 1886 tarihinde, Berlin’de Yahudi bir burjuva ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Salomon, Münih’te hukuk eğitimi almış, politika ve kültür ile yakından ilgilenmiş. 1928 yılında ani bir çıkışla dönemin en büyük fotoğraf ajansı/arşivi olan Ullstein’ın yıldız röportajcısı olarak ünlenmiş. Gustav Stresemann, Aristide Briand, Wilhelm Furtwangler gibi dönemin politikacıları, bilim adamları ve sanatçılarıyla iyi ilişkiler kurmuş ve bu ilişkiler yardımıyla da özel mekânlara alınıp ‘Salomon çekmiştir’ dedirten işler yapmış. Salomon, Nazizmin iktidara gelmesiyle 1933’te ülkesini terk etmek zorunda kalmış, ailesiyle Hollanda’ya göç etmiş. Daha sonra eşi ve oğluyla Auschwitz’e götürülmüş ve 7 Temmuz 1944’te öldürülmüş. Fotoğraflara bakarken düşünüyorum aynı zamanda: Kapıdan kovsalar bacadan girecek kadar işini seven ve aldığı görevi yerine getiren bir fotojurnalizm öncüsü Salomon. Görüntülediği mekânlarla, olaylarla, kişilerle bütünleşmiş, oraya ait ve onlardan birisi oluvermiş. Mahkeme salonlarında, uluslararası toplantılarda, dersliklerde, kulislerde, evlerde, sokaklarda insanları doğal halleriyle gö-

Berlin, yirminci yüzyılın başında Avrupa’da en az Paris ka-

rüntüleyen Salomon’un fotoğraflarında Lord Gordon Hewart’i, Clementine

dar, hatta 1910-20 yılları dikkate alınırsa Paris’ten de ile-

Churchill’i, Marlene Dietrich’i, Albert Einstein’i, Cecil Beaton’ı, Senatör J. H.

ride bir kültür başkenti. Almanlar, iki Almanya’nın

Lewis’i ve daha birçok ünlüyü görebilirsiniz. Fotoğraflanan kişiler, kendilerine

birleşmesinden sonra Berlin’e yeni bir yüz vermeye çalı-

yönelen objektifin varlığından haberdar olsalar da doğallıklarını bozmamış.

şıyor. Berlin neredeyse on beş yıldır bir şantiye şehir gö-

Bunun nedeni, fotoğraflarından da okunabileceği üzere, Salomon`un insan-

rünümünde ve bu büyük şantiye içinde biten çok sayıda

larla nasıl diyalog kuracağını bilen kişiliğinde yatıyor.

yeni bina, müze ve galeri var. Almanların Berlin’i ne yap-

Fotojurnalizme damgasını vuran, kendine has üslûbuyla akıllarda kalan Salo-

mak istedikleri, galeri, müze, vb. mekânlar dikkate alındı-

mon’un bu sergisi, hem II. Dünya Savaşı öncesi döneme ait bir görsel arşiv

ğında, iyi seçilmiş bir şehir turuyla çabucak görülebilecek

olması nedeniyle hem de bir ustanın on yılı ne kadar verimli geçirebileceğini

kadar açık.

görebilme, üzerinde düşünme fırsatı verdiği için çok önemli.

22 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

FOTO⁄RAF: ERICH SALOMON, Marlene Dietrich Berlin’deki k›z›yla telefonda konuﬂuyor, Hollywood, 1930 © Bildarchiv Preußischer Kulturbesitz

foto¤raf ﬂehri

GENIS ACI-22-23

08.03.2005

20:55

Page 3

Bir Egeli’nin yoğun kar yağışıyla ilk kez karşılaştığı bir şubat gününde, yolum

rıca tartışmalı bir ismi… 5 Eylül 1936’da İspanya İç Sava-

bir başka önemli retrospektif için Martin-Gropius-Bau’ya düştü. (2) Müzenin

şı’nda çektiği ‘Düşen Asker’ fotoğrafı tartışmalar yarattı;

ikinci katında bir fotoğrafla yüz yüzeyim: Yıkıntılar arasında bir bina. Bu bina-

belge olma niteliği pek çok şeyi yeniden düşündürttü. (3)

nın önünde mola veren Amerikan askerleri. Ön planda üç asker yemek yiyor,

Berlin’deki retrospektif, Capa isminin nasıl oluştuğu, Ca-

hemen arkada, binanın köşesinde, ayakta sohbet eden üç asker daha var. Ne

pa’nın fotoğrafta nasıl bir öneme sahip olduğu gibi so-

düşünüyorlar? Doyan karınlarını mı? Ailelerini mi? Yoksa bir sonraki adımları-

rulara cevap bulunabilecek bir laboratuvar olma özelliği-

nı… Ölmeyi ya da öldürmeyi mi? Ya o an orada silah yerine makinesini taşı-

ne de sahip.

yan fotoğrafçı ne düşünüyordu? Ne düşünüyordu, arka plandaki beyaz gök-

Almanya’nın en büyük fotoğraf dergisi olan Photo-

yüzü fonunda kanatlı bir kadın, belki de bir melek heykeli ile ön plandaki yı-

news’in şubat sayısının sergi takvimi bölümü Berlin’de

kıntılar arasındaki askerleri bir arada görüntülerken?

yaklaşık elli fotoğraf sergisi olduğunu müjdeliyor. Bu ser-

Yukarıdaki sahne, Robert Capa’nın 1943 yılında Troina’da, belediye binası

gilerin yanına, bir de siz bu sayıyı okurken çoktan bitmiş

önünde çektiği bir fotoğraf karesi. Capa denince savaş fotoğrafı, savaş fotoğ-

olacak olan Berlin Film Festivali’ni eklersek, düşünün so-

rafı denince de Capa gelir akıllara. Bir savaş fotoğrafçısı olarak, konunun tam

ğuğu bile unutturan dopdolu, capcanlı Berlin’i!

NOTLAR (1) Daha çok yirminci yüzyıl sanat akımlarından koleksiyon

oluşturma ve sergileme amacıyla kurulan Berlin Müzesi’nde Dadaizm’den Bauhaus’a, Die Brücke’den Blaue Reiter’a ve Sovyet Avangardları’na kadar birçok örneği müzenin sürekli sergi bölümünde görmek mümkün. Geçen yüzyıla damgasını vurmuş bütün akımların seçkin örneklerinin yanı sıra müze, yirminci yüzyılın önemli fotoğrafçılarına ait koleksiyonlara da sahip. Müzeye girdiğimde önce sürekli sergi salonlarını görmeye karar verdim. Rodchenko, El Lissitzky, Moholy-Nagy, Hausmann ve Malevich’ten ikişer üçer de olsa orijinal işler görmek inanılmaz keyif vericiydi. Müzenin koleksiyonları ve sergileriyle ilgili ayrıntılı bilgiyi www.berlinischegalerie.de adresinde bulabilirsiniz. (2) Adını mimarından (Bauhaus’un kurucusu Walter Gropius ile akraba olan Martin Gropius) alan, dışarıdan bakılınca ‘içinde ancak önemli işler sergilenir’ dedirtecek kadar şatafatlı bu yapı, son yıllarda ‘Japon Arkeolojisi’nden Örnekler’, ‘Rus Avangardında Işık ve Renk’ ve ‘Moğol İmparatorluğu Dönemindeki Altın ve Mücevherler’ gibi tarihsel özellikleri öne çıkan uluslararası büyük sergilere ev sahipliği yapıyor. Martin-Gropius-Bau geçen yıl August Sander ile Henri Cartier-Bresson gibi iki fotoğraf ustasını da konuk etmiş. Ocak-nisan aylarında ise büyük bir Stanley Kubrick sergisine sahne oluyor. Göz atmak isteyenler için: www.gropiusbau.de (3) Capa’nın bu fotoğrafı üzerine süre giden tartışmalara son

noktayı koyan Richard Whelan imzalı bir yazıyı, Aperture dergisinin Güz 2003 tarihli 172. sayısında bulabilirsiniz.

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 23

GENIS ACI_24-25

08.03.2005

21:01

Page 2

I ÇA⁄DAﬁ SANATLAR VE FOTO⁄RAF I

ARZU YAYINTAﬁ

sayfa yükleniyor lütfen bekleyiniz… iemens Sanat 2005 yılı etkinliklerine

Sergide bireysel katılımcıların yanı sıra grupların yaptığı işler de yer alıyor

13 Ocak’ta açılan ‘tele-Kent’ sergisiyle

ve ayrıca Bilgi Üniversitesi’nin geçtiğimiz yılki yıl sonu sergisindeki işlerin-

başladı. Bu sergi, mekânın önceki ser-

den oluşan ‘Track 04’ gösteriliyor. Bunların yanında oluşturulan arşiv kıs-

gilerinden farklı olarak, iki küratörün,

mında NOMAD ve Bant dergisi belgeselleri ve Nancy Atakan’ın bir vide-

Marcus Graf ve Başak Şenova’nın ortak çalışması

osu yer alıyor. Tüm bunlara bakınca ortaya oldukça karışık bir sergi yapısı

olarak gerçekleştirildi. Serginin ana konsepti, kent

çıkıyor ve kendinizi dijital dünyanın tam ortasına düşmüş gibi hissediyor-

yaşamının günlük karmaşalarını, kalabalığı, yön

sunuz. Aslında bu biraz da bir web sayfasının dilini hatırlatıyor, serginin ne

ve yer duygusunun kayganlığını, hızı, yasakları ve

kadar okunabilir olduğu sizin değerlendirmenize bağlı tamamen. Ama be-

gizli güzellikleri irdelemek olsa da, öne çıkan özel-

nim anladığım kadarıyla Graf ve Şenova’ın akıllarındaki, kullanıcıların aktif

lik tüm işlerin dijital ortamda üretilmiş olması.

olduğu bir web sayfası. Sergi ile ilgili hayal kırıklığına uğradığım bir nok-

Serginin, NOMAD-TV.NETWORK ile ortak bir ça-

ta, işlerin linklerinin internette, Siemens Sanat’ın ya da NOMAD’in sayfa-

lışma olması da, dijital medya dünyasına dair bir

sında yer almaması. NOMAD’in sayfasında (www.nomad-tv.net) şu anda

platform oluşturmayı hedeflediğini gösteriyor. sergi ile ilgili pek bir şey yok açıkçası ya da tüm bunlar benim pasif bir inNOMAD-TV.NETWORK, dijital kültür içinde faali-

ternet kullanıcısı olmamdan dolayı doğru yere bakmayı beceremememin

yet gösteren kişileri uluslararası bir platformda

bir yanılsaması.

toplayarak, bu yeni dilin içindeki konumlamaları

Dijital medya, şu anda sınırları ve kuralları muğlak olan çok çok yeni bir

ve durumları incelemeyi, yansıtmayı ve tartışma-

medyum. Bu medya, hem iletişim hem de sanat dünyasında görsel ve işit-

ya açmayı amaçlayan bir oluşum. Bu projenin ilk

sel algıya yeni unsurlar ekledi. Bunlar arasında en önemlileri, yeni bir in-

safhası olan ‘.01’ Türkiye’deki dijital medyanın

teraktivite formu sunması, modüler ve programlanabilir olması ve otomas-

oluşumuna odaklanıyor ve bu bağlamda ‘tele- yon (yapay zekâ). Tüm bunların etkisinde ortaya çıkan ürünler çok çeşitliKent’ sergisi kapsamında otuzun üzerinde atölye

lik gösterirken, izleyici ile olan etkileşimleri de farklı boyutlar kazanıyor. Bu

çalışması, sunum ve konferansın yanı sıra NO-

sergide de çok farklı işler bir arada yer alıyor. Örneğin video işleri ve ens-

MAD ve Siemens Sanat’ın oluşturduğu ‘online’

talasyonları ya da fare yoluyla interaktivite kurulan işler. Bunlara belki de

veri tabanında, proje süresince özel posterler, ob-

(fare ile kumanda etmek yerine) fiziksel hareketle interaktif hale gelen ça-

jeler üretilip, çeşitli yayınlar gerçekleştiriliyor.

lışmalar da eklenebilirdi. Dijital medya birçok farklı medyumdan ürünlerin bir arada kullanıldığı bir platform aslında ve bu açıdan fotoğraf bu platformda önemli bir malzeme. Sergide bunun en ham halini, ToFu’nun şehrin yol haritasını çıkaran ‘Ankara’ isimli işinde görüyoruz. İzleyicinin, fare aracılığı ile varış noktasını ve yolculuk yöntemini seçtiği bu işte, seçim polaroid formatında bir fotoğrafla ve fotoğrafın altına yolculuk hakkında elle yazılmış bir not ile sonuçlanıyor. ‘Ankara’, aslında fotoğrafın dijital medyada kullanıDijital platformun belirsiz sınırları, sunduğu sonsuz olanakların yanı sıra bazı problematik belirsizlikler de ortaya çıkarıyor. Bunlardan biri, bir dijital medya ürününün hangi kriterlere göre dijital sanat olarak nitelendirileceği ya da böyle kriterlerin gerekli olup olmadığı. ‘teleKent’teki işler oldukça geniş ve bir o kadar da karışık bir

Sergi anlaşılacağı üzere projeksiyon ve ekranlardan içerik oluşturarak, izleyiciye bu soruyu sorduruyor. Kent yaşamı konseptigösterilen videolardan ve dijital işlerden oluşuyor. ni biraz gölgede bıraksa da sergi dijital platform oluşturmada başarılı bir Bu sebeple de izleyicinin ilgisini canlı tutmada her adım atmış. Umarım sergi NOMAD ya da Siemens Sanat sayfasında izlevideo ağırlıklı olan serginin handikapını yaşıyor. nilmeye devam eder.

24 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

‹NC‹ EV‹NER (‘Do¤ayla Bulaﬂmak’ sergisinden)

mının en basit örneklerinden biri.

GENIS ACI_24-25

08.03.2005

21:01

Page 3

Şubat ayı sergilerinden bir diğeri ise Akbank Kültür Sanat Merkezi’nde 19

cansızlar. İçeriklerinden kopartılmış ve bir bilgisayar

Mart’a kadar açık kalacak ‘Doğayla Bulaşmak’ başlıklı sergi. Küratörlüğünü

ortamını hatırlatan bu fotoğraflar, doğadan

Ali Akay ve Levent Çalıkoğlu’nun yaptığı sergide Seza Paker, Ergin Çavu-

koparak, kendine sanal ve yapay bir ortam yaratan

şoğlu, İnci Eviner, Ayşe Erkmen ve Canan Tolon’un işleri yer alıyor. Üst kat-

iletişim ve teknoloji yüzyılının insanının bir man-

ta Seza Paker fotoğraflarını izlenime sunarken, İnci Eviner ‘Arabesk’ isimli bir

zarasını sunuyor ve Erkmen’in bir malzeme olarak

yerleştirme ile sergiye katılıyor. Eviner, 2002’de Kasa Galeri’de açılan ‘Deri

fotoğrafa farklı yaklaşımını bir kez daha gösteriyor.

ve Yüzey’ başlıklı sergide yer alan ‘Patlamaya Hazır Yürek’ isimli işini anımsatan ‘Arabesk’ te, fotoğraf kolajları da kullanarak oluşturduğu duvar kağıdı ile mekânın bir odacığını kaplamış. Bir anlamda mekânı dönüştürerek bir yüzey oluşturan Eviner’in adı geçen diğer işinden farklı olarak, bu sefer duvar kağıdı üzerinde video da yer alıyor ve bu, AYfiE ERKMEN, Fil (‘Do¤ayla Bulaflmak’ sergisinden) FOTO⁄RAF: © SERRA AKCAN/NAR PHOTOS-GEN‹fi AÇI (üst) - AYfiE ERKMEN (‘Kuflbak›fl› Manzaralar›’ sergisinden bir görünüm) (alt)

yüzeye farklı bir boyut ekliyor. Bu sergideki en dikkat çekici iş ise Ayşe Erkmen’in ‘Fil’i. Galerinin girişinde yer alan bire bir boyuttaki fil fotoğrafı, izleyiciyi girişte çarpıyor. Bu işi fotoğraf yerine foto-heykel olarak isimlendirmek belki daha doğru çünkü fotoğraf alışık olduğumuz gibi bir duvarda ya da herhangi bir yerde asılı olarak değil, duvardan aldığı destekle yerde durarak heykelleşiyor. Erkmen fotoğrafı bir anlamda heykelleştirerek ona üçüncü boyutu katıyor. İnternette biraz araştırma yaparsanız, fotoğrafta böyle bir endüstri olduğunu göreceksiniz. Fotoğraftaki her bir figür fondan ve birbirinden ayrılarak, bir yüzey üstünde ayrı ayrı ve fondan mesafeli olarak yerleştirilerek fotoğraf yeniden oluşturuluyor. Bir üç boyut illüzyonu yaratan bu yöntem fotoğrafa farklı bir algılama getiriyor. Ayşe Erkmen ise gerçek boyutunda bir fil görüntüsünü, alışkın olmadığımız bir formatta karşımıza çıkararak doğadan uzak olsak da aslında ona bağımlı olduğumuzu vurguluyor. Erkmen filin görüntüsünü fondan ayırmış ama fonun önüne koymak yerine fondaki boşluğa çapraz yerleştirmiş. Böyle yaparak bir şekilde izleyiciye bakış noktasını belirleme özgürlüğünü vermiş ve üç boyut etkisini daha da artırmış. Ayşe Erkmen’in son zamanda yer aldığı diğer bir sergiyse 11 Ocak-12 Şubat arasında Galerist’te açık kalan ‘Kuşbakışı Manzaralar’

Platform ise, 10 Aralık 2004-26 Şubat 2005 tarihle-

başlıklı kişisel sergisi oldu. Erkmen bu sergisinde galeri mekânı üzerine bir

ri arasında düzenlediği ‘…İçin Sanat’ başlıklı sergiler,

sorgulama yapıyordu. Beyaz küp olarak nitelendiren galeri mekânı, her ser-

konuşmalar ve gösterimler dizisinde Türkiye’nin son

gi ile başka bir mekâna dönüşse de mimari yapısı içinde yer alan her nes-

on beş yılda geçirdiği güncel sanat gelişimini ince-

neye müdahale etder. Erkmen galeride yaptığı minimalist müdahalelerle

lemeye aldı. ‘…İçin Sanat’, bir sav üretmeye çalış-

mekânın içeriğini kişiselleştirmiş. Örneğin galeri mekânının pencerelerini

maktan ziyade son yılların etkileyici üretimlerinin

birbirinden farklı boyut ve renkte storlarla kaplayarak, mekânın iddialı ve

dokümantasyonlarından örnekler sunan, gayri res-

yalın yapısına müdahale etmiş. Erkmen, ‘Kuşbakışı Manzaralar’da bir yan-

mi, izleyici dostu bir sergi olarak nitelendiriliyor. Sa-

dan izleyiciyi galerinin sanatsal otoritesi, sanatın sunum şekilleri, gelenekle-

natçılarla tartışmaların gerçekleştirildiği bu süreçte,

ri, alışkanlıkları üstüne düşünmeye iterken, diğer yandan doğa-kültür iki-

izleyiciyle de farklı bir ilişki kuruluyor. Önemli gün-

lemini gündeme getiriyor. Galerinin girişinde, sanatçının imaj bankaların-

cel sanat işlerini tekrar görme şansını yakaladığımız

dan satın aldığı ve genellikle reklamlar için kullanılan manzara fotoğrafları

bu sergi, Türkiye’nin güncel sanatının bir portresini

gösteriliyor. Yukarıdan aşağı doğru parça parça, sanki izleyici onların inter- başarılı bir şekilde sunuyor ve Türkiye’deki üretimin netten yavaş yavaş yüklenişini seyrediyormuş gibi sunulan bu fotoğraflar, bugünkü konumunu sorgulamak için izleyiciye ve görünüşte birbirlerinin stereotipi; kartpostal manzaraları gibi anonim ve sanatçıya önemli bir şans veriyor.

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 25

GENIS ACI_26-27

08.03.2005

21:02

Page 2

I FEST‹VAL I troﬂko’nun

tüm foto¤rafç›lar›,

da¤›l›n!

Özcan Yurdalan eğitimi vermesi. Dhaka’nın merkezinde, avlulu tek katlı bir yapıda kurulan

hobi Mela III. Uluslararası Fotoğraf Festiva-

okul, derslikleri, karanlık odası, on bilgisayarlı internet odası ve konuk öğret-

li-Asya 2004 münasebetiyle, yüzünü tama-

menler için misafirhanesiyle temel ihtiyaçları karşılanmış bir birim. Pathasha-

men Batı’ya, Batı’daki yarışma ve hobi ala-

la, adını Bangladeş’te yüzyıllar önce uygulanan geleneksel öğretim yöntemin-

nının faaliyetlerine çevirmiş, şimdilerde de

den almış. Açık, eşit, paylaşımcı, yaratıcılığın önünü açan, üreterek öğrenme-

dijital mi analog mu tartışmasının çevresinde dolaşan

yi esas alan bu yöntem, okulun ambleminde de ulu bir ağaçla simgelenmiş.

Türkiye fotoğrafçılarına Bangladeş’ten bir haber olsun

Bu geleneksel metodu uygulayan öğretmenler geçmiş dönemlerde derslerini

diye bu yazı yazıldı.

açık havada ağaçların altında yaparlarmış. Okulun üç yıllık programında gör-

Chobi Mela, dilini özgürce konuşabilmek için bağımsız-

sel antropoloji, medya araştırmaları, haber fotoğrafçılığı, fotoğraf seçmek, fo-

lık savaşı yapmış bir toplumun ‘fotoğraf festivaline’

toğrafta yeni teknikler, fotoğrafta üslûp, belgesel fotoğrafın öğeleri, ticari fo-

kendi dilinde verdiği ad. ‘Chobi’ resim, film, fotoğraf

toğraf, portre fotoğrafı gibi konular işleniyor. Bu yazının konusu olan Chobi

yerine kullanılan bir tanım. ‘Mela’ ise bayram, şenlik,

Mela ise, DRIK’in üçüncü kez düzenlediği uluslararası bir etkinlik.

panayır demek. ‘Chobi Mela’ sokaktaki insanın zihninde

Festival süresince gerçekleşen konferans, sunum ve atölye gibi söze dayalı

‘görüntüler panayırı’ gibi bir anlam yaratıyor.

yirmi beş etkinliğin tümünde de salonlar doluydu. Fotoğraf seçimi, fotoğraf

DRIK Fotoğraf Ajansı’nın davetiyle Fotoğraf Vakfı adına

altı yazımı, dijital fotoğraf, belgesel fotoğraf, telif hakları konuşuldu, tartışıl-

katıldığım etkinlikler 5 Aralık 2004 günü başladı, soluk

dı. İlginçtir, sunumlar sırasında ne fotoğrafın sanat olup olmadığı konusun-

almadan 22 Aralık’a kadar sürdü. Bu yılın ana teması

da bir söz söylendi ne de ‘sanat olarak fotoğraf’ gündeme geldi. Ya fotoğraf

‘Direniş’ti. Festival süresince kırk bir sergi, beş konfe-

sanatçısı olmanın anlam ve önemi konusunda yeterli bir kanıya sahip değil-

rans, altı sunum ve konferans, altı film gösterimi ve tar-

di katılımcılar ya da fotoğrafın haber verme yeteneği, bilgi taşıma değeri ve

tışma, sekiz atölye çalışması ve iki açık tartışma gerçek-

tanıklığı da en az ‘sanat’ olması kadar önemsenmiş ve derinlemesine ince-

leşti. Bu faaliyetler içinde biz de ‘Türkiye’de röportaj fo-

lenmeye değer bulunmuştu.

toğrafçılığı’ konusunda bir sunum yaptık.

Chobi Mela’da dijital fotoğraf sadece programlı etkinlikler içinde değil, özel sohbetlerde de gündeme geldi kuşkusuz. Dijitalin görüntü oluşturucusuna getirdiği olanaklar, teknik özellikler, yeni uygulamalar enine boyuna konuşuldu. Bir açık tartışmada dijitalle birlikte ortaya çıkan ve aslında fotoğrafın doğasından pek de kopuk olmayan düşünsel ve etik boyutlar tartışıldı. Dijital fotoğrafla birlikte fotoğrafın belge özelliği bitti mi? Doğrusu bu konuda pek bir kaygı-kuşku yok. Çünkü aslolan, bilginin-haberin hangi ortama kaydedildiği değil, nasıl ve ne için kaydedildiği ve hangi amaçla kullanıldığı. Dijitalle birlikte manipülasyonun daha kolay hale gelmesi, çekim aşamasında ve sonrasında oldum olası manipülasyona açık olan fotoğraböyle bir özelliği yoktur’ dense tamam, bu ayrı bir tartışma konusu, ama ‘dijital, manipülasyonu iyice kolaylaştırdı o nedenle tanıklığı ge-

Chobi Mela, DRIK’in çalışma alanlarından sadece biri.

çersiz’ diye düşünülüyorsa yanlış yerden bir tartışma açılıyor demektir. Sorun

DRIK, Bangladeşli fotoğrafçı Shahidul Alam’ın (*) koor-

fotoğraf-fotoğrafçı etiğinin ve görüntü üretme sürecinde zihinsel işleyişin tar-

dinatörlüğünde çalışan bir fotoğraf merkezi. Merkez

tışma alanına girer. Bu konu, dijital fotoğrafla birlikte haber fotoğrafçısının-bel-

içinde ajans, STK’lara proje hazırlığı, tanıtım ve stüdyo

geselcinin görüntüyü oluştururken zihninin işleyiş biçimi ve davranış modelle-

fotoğrafı hizmetleri veriliyor. ‘Audio-Visual’ (Görsel-İşit-

ri üstünden tartışılabilir ve bunların sonuç görüntüye etkisi konuşulabilir.

sel) ünitesinde çocuk sinemacıları da içeren bir çalışma

Ama ‘neyi, niçin, nasıl’ kaydettin yerine peliküle mi sayısala mı kaydettin ko-

grubu var. Dört katlı binada yeterli sunum yapılacak dü-

nusu memleketteki tartışmanın ekseni haline gelirse, ‘sanat mıdır değil mi-

zeyde iki galeri bulunuyor. DRIK’in bünyesinde çalışan

dir?’ tartışmasına benzer, hayli oyalayıcı yeni bir oyuncağımız daha oldu de-

fotoğrafçılık okulu Pathshala’nın, hobi düzeyindeki kurs-

mektir. O zaman görüntüyü platin paladyum tekniğiyle basmak da kesmez,

lar dışında esas işlevi, belgesel ve haber fotoğrafçılığı

yaş kolodyumdan başlamak gerekir.

26 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

FOTO⁄RAFLAR: © ÖZCAN YURDALAN, Bangladeﬂ, 2004

fın belgeleme özelliğini niye ortadan kaldırsın ki? ‘Analog fotoğrafın

GENIS ACI_27

09.03.2005

01:21

Page 3

Türkiye’de de röportaj-belgesel çalışan fotoğrafçılardan dijitale temas eden-

minlerle kalacaktır. Kuşkusuz bu memleketin sanat fo-

ler ilginç bir süreç yaşıyor. Görüntüyü film disiplini ile üretirken sayısal disip-

toğrafçıları, akademisyenleri, foto muhabirleri, tanıtım

line geçen fotoğrafçılar, iki yöntemin sonuca etkisini fark ediyorlar. Analog

fotoğrafçıları, belgeselcileri hayli geniş ve birikimli bir ze-

yönteminden gelmeyen genç kuşak fotoğrafçıların dijitalle birlikte bambaş-

min oluşturmaktadır, fakat tüm bu yapıların hiza aldıkla-

ka bir görüntü üretme tarzına sahip olacağı kesin. Gerek Türkiyeli gerekse

rı yerler, kendilerini var ettikleri alanlar birer hobi kurulu-

yabancı fotoğrafçıların deneyimlerinden benim şimdiye kadar edindiğim iz-

şu olan fotoğraf dernekleri ya da benzeri yapılardır. Bu-

lenim o ki dijital teknik, fotoğrafçının zihnini farklı bir işleyişe yönlendiriyor. Nedir bu? Bildiğim o ki tartışmaya değer bir konudur. Bu durum belgesel fotoğrafa ne getirir ne götürür merak etmeye değer doğrusu. Hobi fotoğrafçıları dışındaki kesimin mülkiyet, arşiv, telif, pazar ve örgütlenme sorunlarının yanı sıra gündeme gelmesi gerekir. Chobi Mella’ya farklı ülkelerden gelen fotoğrafçılar, etkinlikler süresince sergilerde boy gösterip bir konferans, iki röportaj yapıp gitmediler. Chobi Mela, her konuğun biriktirdiklerini genç fotoğrafçılarla paylaşabileceği, yüzleşip boyunun ölçüsünü alabileceği bir kurgu içinde gerçekleşti. Avrupa’dan ve Asya’dan gelen bir kısmı hayli tanınmış yetişkin fotoğrafçılar, gençlerle yaptıkları atölyelerden çıkan ürünleri paylaştılar. Aralarındaki ilişki resmi ve biçimsel sınırları aştı, üretim üstünden bire bir ortak çalışmaya dönüştü. Sergilerden bir kısmı, kent galerilerinin dolu olması nedeniyle yabancı kültür merkezlerinin salonlarında açıldı. Bu sergiler daha çok yabancı dil kursu alan gençler ve kültür merkezlerinin korumalı-aramalı kapılarından geçebilecek ‘beyaz Dhakalılar’ tarafından gezildi. Ancak iki sergi ‘mekânı’ vardı ki, Chobi Mela’nın ruhuna ve maksadına uygundu. Bunlardan biri, büyük bir açık kriket sahası olan Abahani’nin bir kenarına kurulmuş dev çadırdaki sergilerdi. Altı serginin fotoğrafları binlerce Dhakalı tarafından gezildi. Top oynayan gençler, alışverişten dönen kadınlar, sokak satıcıları, işsizler sergiyi en çok gezenler arasındaydı. Diğer sergi uygulaması ise rikşalarla yapıldı. Rikşalar, arkasındaki sepet ya da yük platformu bisiklet sürücüsü tarafından çekilen yerel ulaşım araçları. Dhakalılar’ın günlük ulaşımda ve taşımada yaygın olarak kullandıkları rikşalar, dar sokaklar da dahil olmak üzere kentin her yerine girip çıkabiliyor. Bu araçlardan on tanesinin arkasına kurulan platformlarda açılan gezici sergi, festival boyunca başkent sokaklarında,

günkü haliyle dernekler, olması gereken işlevlerinin çok

meydanlarında, bulvarlarında dolaştı. Hani abartmış gibi olmayayım ama

üstünde bir yük taşımak durumunda kaldığı için, fotoğ-

milyon Dhakalı sergiyle bir biçimde temas etti. Kentin en yoksul ve yaşam

rafın farklı alanlarındaki özgül sorunlar ve amaçlar üstün-

koşullarının güç olduğu mahallelerinden biri, deri fabrikalarının olduğu böl-

den kendilerini tanımlamış yapılar oluşmadığı, zeminler

ge, serginin en çok gezildiği yerdi. Eski Dhaka’nın ara sokaklarında her kav-

yaratılmadığı sürece, sanat yaptığımızı sanarak boş vakit-

şak sergi mekânı oldu.

lerimizi değerlendiririz. Bangladeşliler bize ‘Troşko’ di-

Şimdi burada paylaştığımız Chobi Mela notlarından sonra sözü getireceğim

yorlar. Belki de şu sözle bitirmeli yazıyı: “Troşko’nun tüm

yer şurası olacak: Chobi Mela katılımcılarından Raghu Rai, Türkiye’den yeni

fotoğrafçıları, dağılın.”

dönmüştü. 20. İstanbul Fotoğraf Günleri’nde sergisi açılmıştı. İki faaliyet üstü-

NOTLAR

ne de konuşma fırsatımız oldu. Shahidul Alam’ın da katıldığı konuşmada ülke-

Meraklısına Not: Chobi Mela III’e şu ülkeler katıldı: Norveç,

mizdeki fotoğraf örgütlenmesinin hayli ileri boyutta olduğu saptaması yapıldı.

İran, Güney Afrika, Hollanda, ABD, İngiltere, Singapur, Bangla-

Ancak konuşmanın bağlandığı yer ve yapılan tespit üstünden söyleyeceklerimi

deş, Meksika, Tayland, Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Filis-

şöyle özetleyebilirim: Türkiye fotoğrafı, örgütlenmesiyle, yaygınlığıyla, etkinlik sıklığıyla hayli ‘ileri’ bir yerdedir. Gel gör ki bulunduğu yer, ancak hobi fotoğ-

tin, Malezya, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Japonya ve Türkiye. İyice Meraklısına Not: Daha fazla bilgi için www.chobimela.org sitesine başvurulabilir.

rafçılığının kapsamı içinde değerlendirilebilir. Fotoğraf, boş vakit faaliyetinden

(*) Shaidul Alam ile yapılmış bir söyleşiyi Geniş Açı’nın 15 Mart-

fazla bir yer işgal etmediği sürece, hayatlarımızda bugünkü yerinde yalancı tat-

15 Mayıs 2004 tarihli 34. sayısında bulabilirsiniz.

GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹ 27

GENIS ACI_28-29

08.03.2005

21:03

Page 2

I SÖYLEﬁ‹ I sessiz

devrim

Söyleﬂi Vehbi Koca

sunda pazarın en önemli şirketlerinden biri olan Getty Images’ın halkla ilişkiler

otoğrafın, insanın yaşamına girişinden beri,

müdürü Alison Crombie ile ajansın Londra, Camden Town semtindeki merkezin-

en önemli değişikliği yaklaşık olarak son on

de görüştüm.

yılda yaşadığı gerçeği, sanırım hemen herke-

Türkiye’de şu anda Getty Images’ı Serimaj temsil ediyor. Fakat uzun vadede bu

sin kabulleneceği ortak bir görüştür. Bu deği-

ofisi büyütüp, gelişen Türkiye fotoğraf endüstrisinden pay almak istediklerini söy-

şiklik, doğallıkla sadece fotoğrafçıyı değil, fotoğraf endüst-

leyen Alison Crombie, Türkiye’nin bu anlamda kendilerini heyecanlandıran ve

risinde en başından sonuna kadar hemen herkesi etkile-

Çin pazarından hemen sonra, gelecek vaat eden en önemli ülke olduğunun üze-

mektedir ve boyutu çok büyüktür bu değişimin. Artık ga-

rinde duruyor. Özellikle dijital konseptin hızla yayılmasıyla, sadece ticari fotoğra-

zeteler ve dergiler kontratlı kadrolu fotoğrafçılar yerine,

fın değil, aynı zamanda kreatif, fine art ve hatta belgesel fotoğrafın da buna pa-

fotoğraf ihtiyaçlarını istedikleri fotoğraf ajanslarından elde

ralel olarak değişeceğini ve hayallerimizin sınırlarını zorlayacağını vurguluyor

etmektedir çoğunlukla. Hem de birkaç saniye gibi çok kı-

Crombie söyleşi sırasında… Bu arada geleneksel fotoğrafın tutkulu neferlerinden

sa bir zaman diliminde. Seçenekler bollaşmıştır artık. Yaşa-

biri olarak bendenizinse kafasındaki binlerce soru adeta (sessizce beynimde) ön-

nan bu değişimin, özellikle teknik ve dolaşım anlamında,

celik kapma savaşı veriyor. Öyle ya, fotoğraf kavramının baş aktörüne yani saha-

fotoğrafı daha farklı boyutlara taşımaya yönelik olduğu

daki fotoğrafçıya pratikteki yansıması neler olacak bu değişimin? Etik, sanatsal ve

açıktır. Bu yeni durumun, beraberinde getirdiği bir başka

satabilir olması bağlamında, üretilen iş pazarını nasıl bulacak? Stok fotoğrafın ne-

(en) önemli olgu da, her fotoğrafçıyı ilgilendirmesi bakı-

ler getirdiği ve götürdüğünü açmadan önce, ortaya çıkış nedenlerinin birçok so-

mından yaşanan ‘hızlı ve baş döndürücü rekabettir’. Çün-

ruya ışık tutacağı beklentisiyle, Alison Crombie’ye Getty Images’in oluşumunda-

kü, artık bundan böyle fırsatçılığın ve yaratıcılığın sınırları

ki nedenleri ve nasılları soruyorum.

temel(in)den çatırdamaya başlamıştır. Kendini yeniliğe

Getty Images, 1995 yılında İngiltere’de, Oxford Üniversitesi mezunu ve medya

hazırlamayan fotoğrafçının işi de bundan böyle her za-

kökenli işadamı Mark Getty tarafından kurulur ve kuruluşuyla beraber bir bütün

mankinden çok daha zordur artık. Batı ülkelerinde artık iş-

olarak fotoğraf endüstrisini temelinden sarsar. Başkaları internet, dijital ve stok fo-

ler ‘sayısal fotoğraftan’ yana seyrederken, Türkiye fotoğraf

toğrafçılığa temkinli yaklaşırken, o bütün bu teknolojik avantajları kendi lehine

sektörünün de bundan etkilenmek durumunda olduğu

kullanır. Tam anlamıyla bir devrim yaşanmaktadır fotoğraf endüstrisinde. Kendi

kaçınılmaz bir gerçektir.

deyimiyle, özellikle son yıllarda fotoğraf sektöründe yaşanan ‘belirsizliği’ Getty düzene koymak isteğindedir. Internet ortamı ise onun iş stratejisinin temelidir ve stok fotoğrafçılıkta en yaşamsal görevi üstlenmiştir. Bu arada pazarda tutunmaya çalışan irili ufaklı şirketleri de bünyesine katar Getty. Öyle ki bunların arasında pazarın bilinen en kaliteli ve saygı değer ismi efsanevi Tony Stone Images, All Sport ve Powerdisk de vardır. Ve Getty Images, bu üçlünün de katılımıyla geriye dönüşü olmayan bir sürece yani geleceğe yönelmiştir artık. Alison Crombie’ye göre stok fotoğrafçılığın en olmazsa olmaz koşulları, fotoğrafın kalitesi, hedeflediği pazara ulaşma noktasındaki hızı ve oluşturduğu iletişim sistemi. “Bir fotoğrafçı ne kadar yetenekli olursa olsun ulaşabildiği hedef son derece kısıtlıdır. Fotoğraf günümüzde tek kişilik bir eylem olmaktan çıkmış, sanat editörü, grafik uzmanı ve pazarlama departmanının da için-

bu anlamda geniş ve deneyimli kadrosuyla stok fotoğraf pazarının çok büyük

Avrupa Birliği’ne aday ülkemizde, fotoğrafın telif hakları

bir bölümüne hitap etmekte. Getty Images’ın bünyesinde üç bini aşkın fotoğrafçı, akla

ve fotoğrafçının yaşadığı gündelik sorunlar bağlamında,

gelebilen her türlü konuya dair 40 milyonun üzerinde bir fotoğraf arşivi bulunuyor.”

her ne kadar birtakım yasal düzenlemelerin yaşama geçi-

Crombie, fotoğrafçının artık iyi bildiği ve yapması gereken şeye yani fotoğraf çek-

rileceği söyleniyorsa da, bunların henüz bir başlangıç ol-

meye konsantre olurken, Getty’nin araştırma kadrosunun da, sürekli bir araştırma

duğu ve Avrupa ülkeleri düzeyine ulaşmak için sistemin

ve pazar arayışı içinde olduğunu söylüyor ve hemen ekliyor: “Bu koşullarda fotoğ-

baştan aşağı gözden geçirilip değiştirilmesi gerektiği çok

rafçının daha verimli ve yaratıcı olması kaçınılmaz. Her fotoğrafın bir alıcısı vardır ve

açıktır. Bu nedenle ülkemiz fotoğrafına ve sıraladığım so-

bizim işimiz onu pazarlayabileceğimiz en uzak noktaya kadar, hızla ve fotoğrafın ka-

runlara ışık tutacağı inancıyla ‘stok fotoğrafçılık’ konu-

litesinden ödün vermeden alıcısına anında ulaştırmak.”

28 GEN‹ﬁ AÇI FOTO⁄RAF SANATI DERG‹S‹

FOTO⁄RAF: © VEHB‹ KOCA-GEN‹ﬁ AÇI

de bulunduğu kalabalık bir ekip çalışmasına dönüşmüştür artık. Getty Images