Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 1
Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής
Τα λείψανα της Αγίας Παρασκευής όπως διατηρούνται σήμερα, ύστερα από την πρόσφατη αποκάλυψη της αψίδας του ιερού. Άποψη από δυτικά.
Σε μικρή απόσταση από τη νοτιοανατολική γωνία του περιβόλου του Ιερού του Διονύσου βρίσκονται τα ερείπια του ναού της Αγίας Παρασκευής. Πρόκειται για μια μονόχωρη βασιλική με δάπεδο από αρχαία μέλη σε δεύτερη χρήση και ίχνη τοιχογραφιών στους τοίχους. Γνωστή περισσότερο από σχέδια, απεικονίζεται για πρώτη φορά σε σχέδιο του Ενετού μηχανικού Verneda το 1687. Αριθμεί τρεις οικοδομικές φάσεις από τα ύστερα βυζαντινά χρόνια έως το 1860.Η αψίδα του ιερού αποκαλύφθηκε το 2001 στο πλαίσιο του έργου της Ενοποίησης, παραβιασμένη από επάλληλα μεσαιωνικά στρώματα. Ο ναός καταστράφηκε πιθανότατα το 1827, κατά την πολιορκία της Ακρόπολης. Το 1860 περίπου κτίζεται μικρό ναϋδριο, ως ανάμνηση των προηγούμενων, το οποίο αποκολλήθηκε το 1961, όταν απαλλοτριώθηκε και κατεδαφίστηκε ο οικισμός στην περιοχή ανατολικά του Ιερού του Διονύσου μέχρι την οδό Θρασύλλου. Σήμερα είναι ορατή η δεύτερη φάση του 17ου αι.
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 2
Ἡ Ἁγία Παρασκευὴ ἡ Ὁσιομάρτυς Εορταζόμενο όνομα:
Παρασκευή, Παρασκευᾶς
Ἡ Ἁγία Ὁσιομάρτυς Παρασκευή, καταγόταν ἀπὸ τὴν Ρώμη, οἱ δὲ γονεῖς της Ἀγάθων καὶ Πολιτεία ἦταν χριστιανοί. Ἐπειδὴ ὅμως ἦταν ἄτεκνοι παρακαλοῦσαν τὸν Θεὸ νὰ τοὺς χαρίσει ἕνα παιδί. Πράγματι ὁ Θεὸς τοὺς ἄκουσε καὶ τοὺς χάρισε ἕνα παιδί. Καὶ ἐπειδὴ ὅταν γεννήθηκε ἦταν ἡ ἕκτη ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος, τὴν ὀνόμασαν Παρασκευὴ καὶ ἀπὸ μικρὴ τὴν ἀφιέρωσαν στὸν Θεό. Ἡ Παρασκευή, ἔλαβε τὴν χριστιανικὴ μόρφωση ἀπὸ τὴν μητέρα της καὶ μάλιστα μελετοῦσε συνέχεια τὰ ἱερὰ γράμματα καὶ προσευχόταν πολλὲς ὧρες στὴν ἐκκλησία. Μετὰ τὸν θάνατο τῶν δικῶν της μοίρασε ὅλα της τὰ ὑπάρχοντα στοὺς φτωχοὺς καὶ ἔγινε μοναχή. Ἔμεινε ἐκεῖ ἀρκετὸ χρονικὸ διάστημα καὶ μετὰ λαμβάνοντας τὴν εὐχὴ τῆς ἡγουμένης βγῆκε ἔξω στὸν κόσμο καὶ κήρυττε τὸν Χριστὸ προσελκύοντας πολὺ κόσμο στὸν χριστιανισμό.
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 3
Γιὰ ὅλα αὐτὰ ὁδηγήθηκε στὸν βασιλιά Ἀντωνῖνο (Ο Αντωνίνος Πίος (Cesare Tito Elio Adriano Antonino Augusto Pio, 19 Σεπτεμβρίου 86 - 7 Μαρτίου 161), γνωστός και ως Αντωνίνος, ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 138 έως το 161. Ήταν θετός γιος και διάδοχος του Αδριανού ) ὁ ὁποῖος θαμπωμένος ἀπὸ τὴν ὀμορφιά της καὶ τὴν σύνεσή της προσπάθησε νὰ τὴν πείσει νὰ θυσιάσει στὰ εἴδωλα καὶ θὰ τῆς ἔδινε ὅτι ἤθελε. Ἡ Ἁγία ὅμως ἀρνήθηκε καὶ τότε διέταξε νὰ ἀρχίσουν τὰ βασανιστήρια. Μάλιστα τὴν ἔβαλαν μέσα σὲ ἕνα θερμασμένο λέβητα γεμάτο πίσσα καὶ λάδι. Μόλις ἔγινε αὐτὸ ἡ Ἁγία φαινόταν νὰ δροσίζεται μέσα σ’ αὐτὸ καὶ ὁ Ἀντωνῖνος ἐξοργισμένος ἔδωσε ἐντολὴ νὰ θανατωθεῖ, περνώντας καὶ αὐτὴ στὴν μεγάλη χορεία τῶν μαρτύρων τῆς ἐκκλησίας μας.
Ἀπολυτίκιο. Ἦχος α’. Τὴν σπουδήν σου τῇ κλήσει κατάλληλον, ἐργασάμενη φερώνυμε, τὴν ὁμώνυμόν σου πίστιν, εἰς κατοικίαν κεκλήρωσαι, Παρασκευὴ Ἀθληφόρε· ὅθεν προχέεις ἰάματα, καὶ πρεσβεύεις ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
Κοντάκιον Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον. Τῇ Ἀθληφόρῳ οἱ πιστοὶ τὸν ὑμνητήριον Παρασκευῇ δεῦτε συμφώνως ἀναμέλψωμεν· Ἀπαστράπτει γὰρ τοῖς θαύμασιν ἐν τῷ κόσμῳ Ἀπελαύνουσα τῆς πλάνης τὴν σκοτόμαιναν Καὶ παρέχουσα πιστοῖς τὴν χάριν ἄφθονον Τοῖς κραυγάζουσι, χαίροι Μάρτυς πολύαθλε.
Μεγαλυνάριον. Χαίροις Ἐκκλησίας ἡ λαμπηδών, καὶ τῶν ἰαμάτων, πολυχεύμων ὄντως κρουνός· χαίροις προστασία, καὶ σεπτὴ οὐρανία, Παρασκευὴ θεόφρον, τῶν εὐφημούντων σε.
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 4
Από τον Ασκληπιό στους Αγίους Αναργύρους.
Ο Απόλλωνας κατά τον Πλάτωνα είναι το θεικό μέρος, η θεική ουσία του κάθε ανθρώπου. Το όνομα ΑΠΟΛΛΩΝ συνδέεται με το όνομα ΑΠΟΛΟΥΩΝ (εξαγνίζων) και με το όνομα ΑΠΟΛΛΥΝΑΙ (καταστρέφειν). Ο Απόλλων είναι ο δημιουργός της ταυτόχρονης κινήσεως των "ΟΜΟΠΟΛΩΝ" και, από το όνομα ΟΜΟΠΟΛΩΝ που είναι το πραγματικό όνομα του Απόλλωνα, με φαινομενικά "αυθαίρετο" τρόπο το "ΟΜΟ" μετατρέπεται σε "Α", με την παρεμβολή ενός ακόμη Λ. Έτσι προκύπτει το όνομα ΑΠΟΛΛΩΝ (Πλάτων : Κρατύλος, 405C). Ο Πλούταρχος ιεροφάντης στο μαντείο των Δελφών στο έργο του περί του Ε του εν Δελφοίς, αποκωδικοποιεί ακόμα περισσότερο το ζήτημα: "Την μεν μεταβολή σε πυρ (ενέργεια ή φωτιά), οι σοφοί την ονόμασαν Απόλλων, εξαιτίας του άσπιλου χαρακτήρα. Την δε μεταβολή αυτής της ενέργειας (πυρ, φωτιά) εις νερό, γη, αστέρια, γενέσεις φυτών και ζώων, υπαινίσσονται τον τεμαχισμό των παθών και τις μεταβολές την ονόμασαν Διόνυσο, Ζαγρέα, Νυκτέλιο και Ισοδαίτη..." Ο Απόλλων είναι ο Ηλιακός Λόγος, η άμεση εκδήλωση της αποκάλυψης του Πατέρα. Από το Ένα παράγεται η πολλαπλότητα. Γι' αυτό από την θυσία του Πατρός του ο Ήλιος-Υπερίωνας ονομάζεται Απόλλων, διότι αποκρούει την πολλαπλότητα και δεν παραδέχεται το πλήθος... Ο Διόνυσος από την άλλη αποκαλείται στους ύμνους των Ορφικών το "αιώνιο μάτι" που βλέπει τα πάντα. Είναι ο δυναμικός θεός της εξέλιξης, όπου διασπείρεται σε άπειρα κομματάκια μέσα στην χοντροειδή ύλη και εύστοχα συμβολίζεται με έναν κύκλο με το κέντρο του. Ο Ιησούς Χριστός να σας θυμίσω ότι έλεγε " Αν ο σπόρος δεν πέσει στην γη και δεν πεθάνει δεν μπορεί να φέρει καρπούς".
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 5
Ύπηρχε πάντα μέσα στην ελληνική φιλολογία ένας ριζικός ανταγωνισμός μεταξύ του Απολλώνειου και Διονυσιακού στοιχείου, άλλά είναι πραγματικά έτσι; Αν μπορούσαμε να μπούμε στα άδυτα της Ελευσίνας και των Δελφών θα συναντούσαμε τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο, αυτά τα δυο αδέρφια, το αιώνιο δίπολο των κοσμικών δυνάμεων στην πρόσκληση της ανθρώπινης θέλησης Ο Ιησούς Χριστός να σας θυμίσω ότι έλεγε " Αν ο σπόρος δεν πέσει στην γη και δεν πεθάνει δεν μπορεί να φέρει καρπούς".
Το Ασκληπιείο λειτούργησε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπέστη ζημιές είτε με την εισβολή του Σύλλα το 86 π.Χ. είτε με την επιδρομή των Ερούλων το 267 μ.Χ. και ξανακτίστηκε αμέσως. Τον 4ο αι. μ.Χ. πραγματοποιήθηκε μία ανακατασκευή στο ιερό. Πρέπει να καταστράφηκε ολοσχερώς στα τέλη του 5ου αι. μ.Χ. ή στις αρχές του 6ου αι. μ.Χ., οπότε ανεγέρθηκε στα ερείπιά του μία τρίκλιτη βασιλική αφιερωμένη στους Αγίους Αναργύρους, τους αγίους θεραπευτές του Χριστιανισμού. Με την κατάληψη της Αθήνας από τους Τούρκους το 1457, ο χώρος εγκαταλείφθηκε οριστικά. Αποκαλύφθηκε από τον Στέφανο Κουμανούδη που εκτελούσε ανασκαφές για λογαριασμό της Αρχαιολογικής Εταιρείας το 1876-77. Η μεγάλη στοά στο ανατολικό τμήμα του Ιερού του Ασκληπιού (διαστάσεων 49,965μ. x 9,75μ.) ήταν διώροφη, είχε κιονοστοιχία δωρικού ρυθμού και περιελάμβανε στα ανατολικά μικρό αψιδωτό θάλαμο λαξευμένο στον βράχο, από όπου ανάβλυζε νερό, μία ιερή κρήνη. Στο δυτικό τμήμα του κτηρίου, ένα τετράγωνο δωμάτιο που εντάχθηκε στη στοά, στέγαζε έναν βαθύ κυκλικό λάκκο. Οι μελετητές συνδέουν τον ιερό αυτό βόθρο με τη γιορτή του Ασκληπιού που ονομαζόταν "Ηρώα". Η στοά λειτουργούσε ως "εγκοιμητήριον", δηλαδή ως χώρος για την εγκοίμηση και τη θαυματουργή
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 6
ίαση των ασθενών. Ο τοίχος που είναι σήμερα ορατός αποτελεί τον νότιο τοίχο του βόρειου κλίτους της βασιλικής. Ο χώρος του Ασκληπιείου διαμορφώθηκε το 1962/63 από τον Νικόλαο Πλάτωνα, έφορο Ακροπόλεως. Μεταξύ του 1998-2004 με το πρόγραμμα της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας διαμορφώθηκε για τους επισκέπτες του χώρου η διαδρομή από τα δυτικά του θεάτρου του Διονύσου έως το Ασκληπιείο και περαιτέρω την Ακρόπολη. Σήμερα, η Επιτροπή Ιερού Διονύσου-Ασκληπιείου πραγματοποιεί εργασίες μερικής αναστήλωσης της δωρικής στοάς και του ναού του Ασκληπιού για διδακτικούς λόγους. Ασκληπιός
Σημαντικός θεός των αρχαίων Ελλήνων, θεραπευτής ο ίδιος και προστάτης της ιατρικής και της υγείας. Για τη γέννηση και την ανατροφή του υπάρχουν διάφορες παραλλαγές του μύθου. Σύμφωνα με την επικρατέστερη, ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κορωνίδας, κόρης του βασιλιά της Θεσσαλίας Φλεγύα. Η Κορωνίδα πριν από τον τοκετό πρόδωσε τον Απόλλωνα και τότε εκείνος διέταξε τη θανάτωσή της, πήρε το βρέφος που κυοφορούσε, το μετέφερε στο Πήλιο και ανέθεσε την ανατροφή του στον Κένταυρο Χείρωνα ή στο θεραπευτή θεό των Μαγνήτων Χείρωνα. Έτσι ο Ασκληπιός διδάχθηκε την κυνηγετική τέχνη και την ιατρική. Με τη σύζυγό του Ηπιόνη απέκτησε πολλά παιδιά: τον Ποδαλείριο και το Μαχάονα, μαθητές του και επίσης σπουδαίους γιατρούς, τον Τελεσφόρο, τον Αλεξίνορα, τον Ιανίσκο, την Υγεία, την Αίγλη, την Ιασώ, την Ακεσώ και την Πανάκεια. Κατακεραυνώθηκε από το Δία, μετά από διαμαρτυρίες του Πλούτωνα ότι είχε ερημώσει το βασίλειό του, επειδή θεράπευε τους ανθρώπους και μπορούσε να επαναφέρει στη ζωή τους νεκρούς. Η λατρεία του Ασκληπιού ήταν πολύ διαδεδομένη σε όλη την Ελλάδα. Τα ιερά του ονομάζονταν Ασκληπιεία και συνήθως ιδρύονταν σε χώρους ευχάριστους και ήρεμους, γεγονός που συνέβαλλε στη θεραπεία των ασθενών. Το σημαντικότερο και πιο φημισμένο βρισκόταν στην Επίδαυρο, ενώ άλλα ονομαστά Ασκληπιεία βρίσκονταν στην Τρίκκη (Τρίκαλα), στη Λεβήνα της Κρήτης, στην Κω και στην Αθήνα. Σύμβολα του Ασκληπιού ήταν το φίδι, το ραβδί των οδοιπόρων, και ένα κύπελλο γεμάτο με φάρμακο.
{Η Γέννηση του Ασκληπιού Ασκληπιός (ll. 1-4) Για σένα αρχίζω θεραπευτή των νόσων Ασκληπιέ να τραγουδώ. Στη Δώτια πεδιάδα η όμορφη Κορωνίδα, η κόρη του βασιλιά Φληγύα, τον γέννησε,
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 7
μεγάλη χαρά για τους ανθρώπους, ανακουφιστή των πόνων των σκληρών. (l. 5) Χαίρε, λοιπόν, άνακτα: με το τραγούδι μου προσεύχομαι σ’εσένα! (Anonymous. The Homeric Hymns and Homerica). Ο Απόλλωνας ήταν ζηλότυπος θεός και δυσαρεστήθηκε ιδιαίτερα όταν ένας κόρακας του αποκάλυψε ότι η ερωμένη του επρόκειτο να παντρευτεί ένα θνητό. Πρώτα, λοιπόν τιμώρησε για τα κακά μαντάτα τον κόρακα, αλλάζοντας το λευκό του φτέρωμα στο γνωστό μας μαύρο. Κατόπιν τιμώρησε την ερωμένη του καίγοντάς τη, αν και σε άλλη εκδοχή του μύθου ήταν η Άρτεμις που εξέθεσε την «άπιστη» Κορωνίδα (ή Αρσινόη). Πριν να αποτεφρωθεί εντελώς η Κορωνίς, ο Απόλλωνας διέσωσε το έμβρυο που έφερε στη μήτρα της από τις φλόγες. Ο νεογέννητος Ασκληπιός χρειαζόταν κάποιον για να τον μεγαλώσει. Έτσι ο Απόλλωνας σκέφθηκε το σοφό κένταυρο Χείρωνα, μια άλλη ενδιαφέρουσα θεραπευτική μορφή της ελληνικής μυθολογίας, πιθανώς προ-ολύμπια, αφού τον συναντάμε να διατρέχει τις πεδιάδες της Κρήτης, όταν γεννήθηκε ο Δίας. Ο Χείρων, λοιπόν, ο εκπαιδευτής τόσων ηρώων όπως ο Αχιλλέας, ο Ακταίων, ο Ιάσων, ο Πάτροκλος, ο Πηλέας κ.α. ανέλαβε την εκπαίδευση του Ασκληπιού. Θα παρατηρήσουμε εδώ ότι ο Χείρων είναι σύμβολο μιας προαιώνιας σοφίας, αυτής που υπάρχει πριν από το σχηματισμό των θεών. Η σοφία του κένταυρου είναι σε σημαντικό βαθμό παρούσα στη διάπλαση των ηρώων της ελληνικής μυθολογίας. Είναι ένα από τα ζητούμενα στο ταξίδι της ηρωικής αναζήτησης και της ολοκλήρωσης του εαυτού. Συνεπώς, αν και ο Απόλλωνας υπήρξε θεός της θεραπείας, ήταν ο Χείρων που δίδαξε τη θεραπευτική τέχνη στον Ασκληπιό. Στην ανατροφή ανακατεύεται και άλλο ένα αρχέτυπο της σοφίας –ολύμπιο αυτή τη φορά- η θεά Αθηνά, η οποία προσφέρει στον Ασκληπιό το πολύτιμο αίμα της Μέδουσας.} Απόλλων και Διόνυσος: η διπλή όψη του ίδιου νομίσματος. Η εκδηλωμένη και η ανεκδήλωτη Φύση. Όμως η ορατή και η αόρατη φύση είναι όψεις ενός αδιάσπαστου Όλου και αυτό είναι το Παν. Οι δυο του όψεις, συμπληρωματικές και αναγκαίες, μετατρέπονται αενάως στο αντίθετό τους, γιατί κάθε μια φέρει εντός της το σπέρμα του αντιθέτου της.Το αόρατο γεννάει το ορατό. Η νύχτα τη μέρα. Η ζωή το θάνατο και αντίστροφα, σ’έναν αιώνιο κύκλο. Ψυχολογικά, ο Απόλλων είναι το συνειδητό μέρος του ανθρώπου. Το φωτισμένο μέρος της συνειδητής επίγνωσης. Ο Διόνυσος είναι το ασυνείδητο στις δυο του εκφάνσεις: υπερσυνείδητο και υποσυνείδητο. Στο βαθμό που κάποιο μέρος του ασυνειδήτου φωτίζεται από το φως της γνώσης και της εμπειρίας μετατρέπεται σε συνειδητό και ο Διόνυσος γίνεται Απόλλων.Απόλλων. Η ορατή φύση. Η αρμονία στην επταδικότητά της: επτά
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 8
χρώματα, επτά νότες, επτά φωνήεντα, επτά ιεροί πλανήτες, επτά πεδία της συμπαντικής ύλης, επτά ήπειροι, επτά φυλές. Ο Απόλλων εξοντώνει τον Πύθωνα: η αποσύνθεση (πύθω=σήπω) υπερβαίνεται από την παντοδύναμη ενέργεια της ζωής που αναδύεται μέσα από τη στάχτη.Διόνυσος. Η αόρατη φύση. Η μυστική πλευρά. Η Ζωή, το Πνεύμα και οι αόρατες δυνάμεις της. Γι’αυτό ήταν ο θεός των μυστηρίων. Διμήτωρ. Γιατί; Γεννήθηκε δυο φορές: την πρώτη από τον Δία-όφι και την Δήμητρα –Περσεφόνη. Ο ΔιόνυσοςΖαγρευς. Η μοίρα του είναι διαμελισμός και θάνατος. Την δεύτερη φορά ξαναγεννιέται από την Σεμέλη. Σεμέλη σημαίνει τράπεζα. Η Σεμέλη καίγεται από την λάμψη του Διός, πριν από τη γέννηση του γιου της. Συμβολικά η κατώτερη ανθρώπινη θνητή φύση «καίγεται» για να προβάλλει ο αναγεννώμενος Υιός-εαυτός. Η θεία φύση του Μύστη. Το Θείο Ον ανασταίνεται έχοντας θριαμβεύσει πάνω στο θάνατο. Η μέθεξη του Μύστη πραγματώνεται μέσω της διδασκαλίας των ιερών Μυστηρίων. Στ’Αρχαία Μυστήρια οι μυούμενοι, εκπαιδεύονταν να τελειοποιήσουν τον εαυτό τους, μέσα από πειθαρχίες, καθάρσεις και γνώσεις που αποσκοπούσαν στην διαστολή της συνείδησης. Μεταξύ άλλων διδακτικών μεθόδων, χρησιμοποιούσαν συμβολικές των ιερών δραμάτων-δρώμενα- για να μπορεί ο Μυούμενος να μετέχει συναισθηματικά και νοητικά. Έτσι η διδασκαλία να γίνεται μέρος του εαυτού του. Από αυτά τα δρώμενα γεννήθηκε το Θέατρο. Για να μεταδοθεί κάποιο μέρος από τις Ιερές Αλήθειες στο ευρύτερο κοινό, σε αλληγορική αλλά παραστατική και εκφραστική γλώσσα. Ο Διόνυσος λοιπόν ο θεός των Μυστηρίων, έγινε ο θεός του Θεάτρου και οι μύθοι έγιναν φορείς των μεγάλων αληθειών. Οι μύθοι είναι ψυχικές πραγματικότητες. Το Θέατρο λοιπόν κατάγεται από την ενδοχώρα των Μυστηρίων. Τα Μυστήρια δεν ήταν, ούτε είναι για όλους. Είναι μόνο για διευρυμένες συνειδήσεις. Ελάχιστοι ήταν και είναι ικανοί να ανταποκριθούν σε προφορική Διδασκαλία υψηλής τάξεως. Οι περισσότεροι είναι σε θέση να ανταποκριθούν μόνο σε ορατά γεγονότα. Και τίθεται το ερώτημα: συντελείτε εξιλέωση ή κάθαρση μέσω παθημάτων τρίτου; Και η απάντηση έρχεται από τον Διόνυσο: απαιτείται μέθεξη και όχι μέθη στα παθήματα τρίτου. Δηλαδή λειτουργική συμμετοχή ώστε να δράσουμε υπέρ των άλλων. Αφού καθ-αίρεσαι μόνο καθαιρώντας. Η υψηλή μιμητική Τέχνη μιμείται ανώτατο και όχι το κατώτατο. Ο Ηρακλής δρέπει τα μήλα των Εσπερίδων, μόνον αφού υποβαστάζει το βάρος του άτλαντα. Κράδαινε ομόρρυθμα με εκείνους που το αίμα τους, εκδηλώνει την Αλήθεια. Να ξεπλένεις τις εσθήτες σου στο αίμα. Γιατί με το αίμα μας φωτίζονται οι πολύπτυχοι φορείς μας: φυσικός-συγκινησιακός-νοητικός. Και πορευόμαστε από τον διονυσιακό εαυτό μας προς τον απολλώνιο εαυτό.
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 9
Οἱ Ἅγιοι Κοσμᾶς καὶ Δαμιανός οἱ Ἀνάργυροι καὶ Θαυματουργοί Ημ. Εορτής: 1 Ιουλίου
Οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι Κοσμᾶς καὶ Δαμιανός, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν τὴν ἐποχὴ ποὺ αὐτοκράτορας τῶν Ρωμαίων ἦταν ὁ Κάρυνος(Ο Μάρκος Αυρήλιος Καρίνος Αύγουστος (257 - 285, λατ. MARCVS AVRELIVS CARINVS AVGVSTVS), γνωστός απλά ως Καρίνος, ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 282 ως το 285 και ο μεγαλύτερος γιος του αυτοκράτορα Κάρου), ἦταν γιατροὶ στὸ ἐπάγγελμα καὶ παρεῖχαν ἰάσεις σὲ ὅλους ὅσους εἶχαν ἀνάγκη, καὶ γιὰ ἀντάλλαγμα δὲν ἔπαιρναν χρήματα, ἀλλὰ τὸ μόνο ποὺ ζητοῦσαν ἦταν νὰ πιστέψουν στὸν
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 10
Χριστό. Κάποιοι ὅμως καλοθελητὲς διέβαλαν τοὺς ἁγίους στὸν αὐτοκράτορα καὶ τοῦ εἶπαν ὅτι οἱ θεραπεῖες καὶ τὰ θαύματα ποὺ ἐπιτελοῦσαν τὰ ἔκαναν μὲ μαγικὲς τέχνες. Τότε οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι ἐπειδὴ δὲν ἤθελαν νὰ πᾶνε ἄλλους ἀντὶ αὐτῶν στὸν αὐτοκράτορα, προσῆλθαν μόνοι τους ἐνώπιόν του καὶ ὁ Καρίνος προσπάθησε νὰ τοὺς μεταπείσει νὰ ἀρνηθοῦν τὸν Χριστό. Ἐκεῖνοι ὅμως ὄχι μόνο δὲν ἀρνήθηκαν τὴν πίστη τους, ἀλλὰ κατάφεραν νὰ μεταπείσουν καὶ νὰ ἀλλάξουν καὶ τὸν ἴδιο τὸν αὐτοκράτορα, ἀφοῦ καὶ ὁ ἴδιος δέχθηκε τὶς θεραπευτικές τους ἰάσεις. Συγκεκριμένα, ὅταν ὁ Καρῖνος ἀνέκρινε τοὺς Ἁγίους, μετατοπίστηκε ἡ θέση τοῦ προσώπου του καὶ στράφηκε πρὸς τὴν ράχη του. Ἀμέσως τότε οἱ Ἅγιοι τὴν θεράπευσαν μὲ τὴν προσευχή τους στὸν Χριστό. Ἐξαιτίας αὐτοῦ τοῦ θαύματος, πίστεψαν στὸν Χριστὸ ὅσοι βρίσκονταν ἐκείνη τὴν στιγμὴ μπροστὰ σ' αὐτὸ ποὺ συνέβη καὶ ὁ ἴδιος ὁ Αὐτοκράτορας τοὺς ἔστειλε πίσω στοὺς συγγενεῖς τους μὲ μεγάλες τιμές. Ἀργότερα ὅμως, μετὰ ἀπὸ μεγάλο χρονικὸ διάστημα, οἱ Ἅγιοι φθονήθηκαν ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν δάσκαλο ποὺ τοὺς εἶχε μάθει τὴν ἰατρικὴ ἐπιστήμη, γιατί εἶχαν ἀποκτήσει μεγάλη δόξα καὶ φήμη. Γι’ αὐτὸ τὸν λόγο τοὺς ἀνέβασε σὲ κάποιο ὅρος γιὰ νὰ μαζέψουν δῆθεν κάποια βότανα καὶ ἐκεῖ τοὺς ἐπιτέθηκε μὲ πέτρες καὶ τοὺς θανάτωσε.
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. δ’. Ἅγιοι Ἀνάργυροι καὶ θαυματουργοί, ἐπισκέψασθε τὰς ἀσθενείας ἡμῶν· δωρεὰν ἐλάβατε, δωρεὰν δότε ἡμῖν.
Ἕτερον ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ'. Ταχὺ προκατάλαβε. Ὡς θεῖοι θεράποντες, καὶ ἰατῆρες βροτῶν, ἀνάργυρον βλύζετε, τὴν θεραπείαν ἡμῖν, Ἀνάργυροι ἔνδοξοι· ὅθεν τοὺς προσιόντας, τῇ σεπτῇ ὑμῶν σκέπῃ, ῥύσασθε νοσημάτων, καὶ παθῶν ἀνιάτων, Κοσμᾶ καὶ Δαμιανέ, Ῥώμης βλαστήματα.
Κοντάκιον. Ἦχος β’. Οἱ τὴν χάριν λαβόντες τῶν ἰαμάτων, ἐφαπλοῦτε τὴν ῥῶσιν τοῖς ἐν ἀνάγκαις, ἰατροὶ θαυματουργοὶ ἔνδοξοι· ἀλλὰ τῇ ὑμῶν ἐπισκέψει, καὶ τῶν πολεμίων τὰ θράση κατευνάσατε, τὸν κόσμον ἰώμενοι ἐν τοῖς θαύμασι.
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 11
Μεγαλυνάριον. Ἴασιν σωμάτων ῥῶσιν ψυχῶν, Κοσμᾶ θεοφόρε, σὺν τῷ θείῳ Δαμιανῷ, νείματε ὑψόθεν, ἀΰλῳ χειρουργίᾳ, τοῖς κατατρυχομένης, ποικίλοις πάθεσι.
Οἱ Ἅγιοι Κοσμᾶς καὶ Δαμιανός οἱ Ἀνάργυροι καὶ Θαυματουργοί Ημ. Εορτής: 1 Νοεμβρίου
Οἱ Ἅγιοι αὐτοὶ κατάγονταν ἀπὸ τὴν Ἀσία. Οἱ γονεῖς τους ἦταν ἄριστο πρότυπο χριστιανῶν συζύγων. Ὅταν ἡ μητέρα τους Θεοδότη ἔμεινε χήρα, ἀφιέρωσε κάθε προσπάθειά της στὴν χριστιανικὴ ἀνατροφὴ τῶν δύο παιδιῶν της, Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ. Τοὺς δύο ἀδελφοὺς διέκρινε μεγάλη εὐφυΐα καὶ ἐπιμέλεια, γι’ αὐτὸ καὶ σπούδασαν πολλὲς ἐπιστῆμες. Ἰδιαίτερα ὅμως, ἐπιδόθηκαν στὴν ἰατρικὴ ἐπιστήμη, τὴν ὁποία ἐξασκοῦσαν σὰν διακονία φιλανθρωπίας πρὸς τὸν
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 12
πλησίον. Θεράπευαν τὶς ἀσθένειες τῶν ἀνθρώπων, καὶ ἰδιαίτερα τῶν φτωχῶν, χωρὶς νὰ παίρνουν χρήματα, γι’ αὐτὸ καὶ ὀνομάστηκαν Ἀνάργυροι. Πολλοὶ ἀσθενεῖς ποὺ θεραπεύθηκαν ἤθελαν νὰ τοὺς εὐχαριστήσουν. Ἀλλὰ αὐτοί, δὲν δέχονταν τὶς εὐχαριστίες καὶ ἀπαντοῦσαν μὲ τὸν ὀρθὸ λόγο τῆς Ἁγίας Γραφῆς: «Ἡ εὐλογία καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ σοφία καὶ ἡ εὐχαριστία καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ δύναμης καὶ ἡ ἰσχὺς τῷ Θεῷ ἡμῶν εἰς τοὺς αἰώνας τῶν αἰώνων». Δηλαδή, ὅλος ὁ ὕμνος καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ σοφία καὶ ἡ εὐχαριστία καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ δύναμη καὶ ἡ ἰσχύς, ἀνήκει στὸ Θεό μας, στοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Ἔτσι ταπεινὰ ἀφοῦ διακόνησαν σὲ ὅλη τους τὴ ζωὴ τὸν πλησίον, πέθαναν εἰρηνικὰ καὶ ἐτάφησαν στὴν τοποθεσία Φερεμά.
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. δ’. Ἅγιοι Ἀνάργυροι καὶ θαυματουργοί, ἐπισκέψασθε τὰς ἀσθενείας ἡμῶν· δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε ἡμῖν.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ’. Θείας πίστεως. Θείου Πνεύματος, τῇ χειρουργίᾳ, θεραπεύετε, παντοίας νόσους, σὺν Κοσμᾷ Δαμιανὲ οἱ Ἀνάργυροι· ὁ γὰρ Σωτὴρ ἰατροὺς ὑμᾶς ἔδειξεν, εἰς περιποίησιν πάντων καὶ ἴασιν· ὅθεν ῥύσασθε, παθῶν δυσαλθῶν καὶ θλίψεων, τοὺς ποθῷ τῷ ναῷ ὑμῶν προστρέχοντας.
Κοντάκιον. Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ. Ἐκ τῆς Ἀσίας ὥσπερ δύο ἀστέρες, ἐξανατείλαντες Ἀνάργυροι θεῖοι, τῇ οἰκουμένῃ λάμπετε θαυμάτων ταῖς αὐγαῖς, νόσους μὲν ἰώμενοι, καὶ δεινὰς καχεξίας, χάριν δὲ παρέχοντες, τοῖς πιστοῖς εὐρωστίας, Δαμιανὲ θεόφρον καὶ Κοσμᾶ, χειμαζομένων, λιμένες πανεύδιοι.
Μεγαλυνάριον. Οἷά περ θεράποντες ἰατροί, ψυχῶν καὶ σωμάτων, ἀσθενείας ὀδυνηράς, ἰάσασθε τάχος, ἀρρήτῳ ἐπισκέψει, ἡμῶν θαυματοβρύται, σοφοὶ Ἀνάργυροι.
Ζωοδόχος Πηγή
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης Ημερομηνία εορτής: Τύπος εορτής:
13
17/04/2015 Ζωοδόχος Πηγή Με βάση το Πάσχα.
Εορτάζει 5 ημέρες μετά το Άγιο Πάσχα.
Βιογραφία Με το όνομα Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλί ή Παναγία η Μπαλουκλιώτισσα φέρεται ιερό χριστιανικό αγίασμα που βρίσκεται στη Κωνσταντινούπολη έξω από τη δυτική πύλη της Σηλυβρίας, όπου υπήρχαν τα λεγόμενα "παλάτια των πηγών" στα οποία οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες παραθέριζαν την Άνοιξη. Πήρε την ονομασία του από το τουρκικό όνομα Balık (= ψάρι) και περιλαμβάνει το μοναστήρι, την εκκλησία και το αγίασμα. Για την αποκάλυψη του Αγιάσματος υπάρχουν δυο εκδοχές: α) Η πρώτη, που εξιστορεί ο Νικηφόρος Κάλλιστος αναφέρει ότι: Ο μετέπειτα Αυτοκράτορας Λέων ο Θράξ ή Λέων ο Μέγας (457 - 474 μ.Χ.), όταν ερχόταν ως απλός στρατιώτης στην Κωνσταντινούπολη, συνάντησε στη Χρυσή Πύλη έναν τυφλό που του ζήτησε νερό. Ψάχνοντας γιά νερό, μιά φωνή του υπέδειξε την πηγή. Πίνοντας ο τυφλός και ερχόμενο το λασπώδες νερό στα μάτια του θεραπεύτηκε. Όταν αργότερα έγινε Αυτοκράτορας, του είπε η προφητική φωνή, πως θα έπρεπε να χτίσει δίπλα στην πηγή μια Εκκλησία. Πράγματι ο Λέων έκτισε μια μεγαλοπρεπή εκκλησία προς τιμή της Θεοτόκου
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 14
στο χώρο εκείνο, τον οποίο και ονόμασε «Πηγή». Ο Κάλλιστος περιγράφει τη μεγάλη αυτή Εκκλησία με πολλές λεπτομέρειες, αν και η περιγραφή ταιριάζει περισσότερο στό οικοδόμημα του Ιουστινιανού. Ιστορικά πάντως είναι εξακριβωμένο, ότι το 536 μ.Χ. στη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως, υπό τον Πατριάρχη Μηνά 536 - 552 μ.Χ.), λαμβάνει μέρος και ο Ζήνων, ηγούμενος «του Οίκου της αγίας ενδόξου Παρθένου και Θεοτόκου Μαρίας εν τη Πηγή». β) Η δεύτερη, που εξιστορεί ο ιστορικός Προκόπιος, τοποθετείται στις αρχές του 6ου αιώνα και αναφέρεται στον Ιουστινιανό. Ο Ιουστινιανός κυνηγούσε σ' ένα θαυμάσιο τοπίο με πολύ πράσινο, νερά καί δένδρα. Εκεί, σαν σε όραμα, είδε ένα μικρό παρεκκλήσι, πλήθος λαού και έναν ιερέα μπροστά σέ μιά πηγή. «Είναι η πηγή των θαυμάτων» του είπαν. Και έχτισε εκεί μοναστήρι με υλικά που περίσσεψαν από την Αγιά Σοφιά. Ο Ι. Κεδρηνός αναφέρει ότι χτίστηκε το 560 μ.Χ. Γράφοντας τον 14ο αι. μ.Χ. για το αγίασμα της Πηγής ο Νικηφόρος Κάλλιστος παραθέτει, από διάφορες πηγές, ένα κατάλογο 63 θαυμάτων, από τα οποία τα 15 φθάνουν ως την εποχή του. Σήμερα στην αυλή της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκονται οι τάφοι των Οικουμενικών Πατριαρχών. Το δε αγίασμα βρίσκεται στον υπόγειο Ναό και αποτελείται από μαρμαρόκτιστη πηγή, το νερό της οποίας θεωρείται αγιασμένο. Απ' εδώ διαδόθηκε ο τύπος της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής σε όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Είναι αξιοσημείωτο ότι ψηφιδωτή παράσταση της εικόνας σώζεται στον εσωνάρθηκα της Μονής της Χώρας. Σε ανάμνηση των εγκαινίων του Ναού από τον Αυτοκράτορα Λέοντα η Εκκλησία καθιέρωσε την κατ΄ έτος εορτή της Ζωοδόχου Πηγής, την Παρασκευή της Διακαινήσίμου Εβδομάδας. Ο Ναός αυτός έμεινε γνωστός στην ιστορία ως το αγίασμα του «Μπαλουκλί». «Μπαλούκ» στα τουρκικά σημαίνει ψάρι και η παράδοση μας λέει πως εκεί δίπλα στο αγίασμα, στις 23 Μαΐου 1453 μ.Χ. ένας καλόγερος τηγάνιζε ψάρια, όταν κάποιος του έφερε την είδηση πως πήραν την Πόλη οι Τούρκοι. Ο καλόγερος απάντησε πως μόνο αν τα ψάρια που τηγάνιζε έφευγαν απ΄ το τηγάνι και έπεφταν μέσα στο αγίασμα θα πίστευε ότι έγινε κάτι τέτοιο. Και πραγματικά τα ψάρια ζωντάνεψαν και έπεσαν μέσα στην πηγή του αγιάσματος. Μέχρι σήμερα δε, μέσα στην δεξαμενή της Ζωοδόχου Πηγής διατηρούνται επτά ψάρια και μάλιστα σαν να είναι μισοτηγανισμένα απ΄ την μια πλευρά. Το Μπαλουκλί (Τα ψάρια της Ζωοδόχου Πηγής), ποίημα του Γεώργιου Βιζυηνού
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 15
Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη την Πόλη την μεγάλη. Σαράντα μέρες έκαμεν ο 'γούμενος το ψάρι στα χείλη του να βάλη. Απ' τες σαράντα κι ύστερα, πεθύμησε να φάγη τηγανισμένο ψάρι. – Αν μας φυλάγ' η Παναγιά καθώς μας'ε φυλάγει, την Πόλη ποιος θα πάρη; Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό, τρία ψαράκια πιάνει, – Θεός να τα βλογήση! Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ' αργυρό τηγάνι, για να τα τηγανίση. Τα τηγανίζ' από την μια, και πά' να τα γυρίση κι από το άλλο μέρος. Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση, και τάχασεν ο γέρος! – Μην τηγανίζης, γέροντα, και μόσχισε το ψάρι στην Πόλη την μεγάλη!
Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν πάρει, μας κόβουν το κεφάλι! – Στην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού ποδάρια! Με φαίνεται σαν ψεύμα! Μ' αν είν' αλήθεια το κακό, να σηκωθούν τα ψάρια να πέσουν μες στο ρεύμα! Ακόμ' ο λόγος βάσταγε, τα ψάρι' απ' το τηγάνι,
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης την μια μεριά ψημένα,
16
πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την λεκάνη, γερά, ζωντανεμένα. Ακόμ' ώς τώρα πλέουνε, κόκκιν' από το μέρος, όπου τα είχε ψήσει. Φυλάγουν το Βυζάντιο ν' αναστηθή κι ο γέρος να τ' αποτηγανίση. Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα) Ήχος α'. Ο ναός σου Θεοτόκε ανεδείχθη παράδεισος, ως ποταμούς αειζώους αναβλύζων ιάματα ώ προσερχόμενοι πιστώς, ως Ζωοδόχου εκ Πηγής, ρώσιν αντλούμεν, και ζωήν την αιώνιον, πρεσβεύεις γαρ συ τω εκ σου τεχθέντι, Σωτήρι Χριστώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών. Ἕτερον Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα) Ἦχος πλ. ἀ'. Τὸν συνάναρχον Λόγον. Η αναβλύζουσα Θειον ύδωρ αθάνατον, η προχέουσα ρείθρα ζωής αέναα· τοις προστρέχουσι πιστώς τη Ζωοδόχο σου Πηγή και ταύτα αρυoμένοι, βραβεύεις νυν τε παρθένε ρώσιν και θεραπείαν, και συμφορών απολύτρωσιν. Μεγαλυνάριον Ύδωρ το ζωήρυτον της Πηγής, μάννα το προχέον, τον αθάνατον δροσισμόν το νέκταρ το Θείον την ξένην άμβροσίαν το μέλι το εκ πέτρας, πίστει τιμήσωμεν.
Νόσος και θεραπεία στην Ορθόδοξη Θεολογία (Το κείμενο που ακολουθεί βασίζεται σε μία εισήγηση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Περγάμου κ. Ιωάννη Ζηζιούλα, Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. και Ακαδημαϊκού, από το βιβλίο «Θεολογία και Ψυχιατρική σε διάλογο» της Αποστολικής Διακονίας και μελετά από θεολογική σκοπιά το κοινό υποκείμενο θεολογίας και ψυχιατρικής: τον άνθρωπο, την ασθένεια και τη θεραπεία του).
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 17
Παραδοσιακά υπάρχει η άποψη ότι η ιατρική ασχολείται με τον άνθρωπο ως βιολογική οντότητα, ενώ η Εκκλησία και η θεολογία ασχολούνται με τα «πνευματικά», όπως λέγονται, ζητήματα του ανθρώπου. Έτσι οι μεν γιατροί, κατά κανόνα, δε μελετούν τη θεολογία ως κάτι που δεν τους αφορά ως επιστήμονες, οι δε θεολόγοι περιορίζονται στις «πνευματικές» ενασχολήσεις τους, μιλώντας για την ψυχή σαν να ήταν κάτι το αυτοτελές και τελείως ανεξάρτητο και ασύνδετο από το σώμα. Εκείνο που χρειάζονται και οι δύο πλευρές είναι να μάθουν, οι μεν γιατροί ότι το φαινόμενο «άνθρωπος», όπως ορίζεται σήμερα από τη φιλοσοφική ανθρωπολογία, ένεκα της ελευθερίας που το ορίζει, είναι αδιανόητο χωρίς την τάση προς υπερβατικότητα, προς υπέρβαση δηλαδή της δεδομένης σ’ αυτόν πραγματικότητας, πράγμα που οδηγεί στο υπαρκτικό ερώτημα περί Θεού, ως αναπόφευκτο στοιχείο της έννοιας «άνθρωπος», οι δε θεολόγοι ότι ο άνθρωπος είναι αδιανόητος ως έννοια χωρίς τη σωματικότητά του και τη σχέση του με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον. Έτσι ούτε ο γιατρός μπορεί να θεραπεύσει τον άνθρωπο χωρίς να λάβει υπόψη του τις βαθύτερες οντολογικές προεκτάσεις της ελευθερίας του, ούτε ο θεολόγος μπορεί να εκτελέσει το έργο του χωρίς να λάβει υπόψη του τις ψυχοσωματικές λειτουργίες του ανθρώπου. Οι θεωρητικές προϋποθέσεις και αρχές, πάνω στις οποίες πρέπει να συμπέσουν θεολόγοι και γιατροί, αν θέλουν, ο καθένας με το δικό του τρόπο και τα μέσα που διαθέτει, να συμβάλουν στη θεραπεία του ανθρώπου, δεν είναι κοινές σ’ αυτούς τους δύο χώρους και γι’ αυτό και η συνεργασία τους δεν είναι πάντοτε εφικτή. Εδώ θα προσπαθήσουμε να δούμε μερικές από τις βασικές αυτές αρχές κοιτάζοντάς τες από την οπτική γωνία της θεολογίας, και ιδιαίτερα της πατερικής παράδοσης, αφήνοντας την ιατρική πλευρά να κρίνει κατά πόσο μπορεί ή όχι να υπάρξει επαφή ή σύμπτωση μεταξύ των δύο χώρων. Η εργασία αυτή θα γίνει με την προσδρομή μας στους Πατέρες της Εκκλησίας και ιδιαίτερα στον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, ο οποίος είναι γνώστης όσο λίγοι της ψυχολογίας, και θα μπορούσε να ονομασθεί ο καλύτερος θεολογικός «ψυχολόγος», που διαθέτει η Εκκλησία. Η έννοια της νόσου Η νόσος κάθε μορφής αποτελεί συνέπεια της πτώσεως του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ότι η αρρώστια συνδέεται με την αμαρτία, και όχι με την ανθρώπινη φύση. Δεν είναι «φυσικό» να αρρωσταίνει ο άνθρωπος, αλλά αφύσικο, «παρά φύσιν». Η φύση του ανθρώπου καθαυτή, επειδή προέρχεται από το μηδέν, είναι τρεπτή, δηλαδή ρέπει προς τη φθορά και το θάνατο, και συνεπώς προς την αρρώστια. Αλλά η ίδια φύση μπορεί επίσης να υπερβεί τη ροπή αυτή, όχι με δυνάμεις εγγενείς σ’ αυτήν, αλλά αν ενωθεί με τον άφθαρτο και αιώνιο Θεό. Η υπέρβαση αυτή της εγγενούς στην ανθρώπινη φύση τρεπτότητας και
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 18
φθοράς έχει δοθεί στον άνθρωπο ως τελικός προορισμός, του οποίου η πραγμάτωση ανατέθηκε στην ελευθερία του ανθρώπου ως προσώπου. Ο πρώτος άνθρωπος ως ελεύθερο πρόσωπο κλήθηκε να κατευθύνει τη φύση είτε προς τον ίδιο τον εαυτό της, είτε προς το πέραν του εαυτού της, το Θεό. Όμως, ο πρώτος άνθρωπος, ο Αδάμ επέλεξε ελεύθερα την πρώτη επιλογή και έτσι η νόσος από φυσική δυνατότητα, έγινε φυσική πραγματικότητα. Έτσι, δεν είναι πλέον δυνατόν να μη νοσεί η ανθρώπινη φύση. Η νόσος έγινε φαινόμενο «φυσικό», γιατί εκεί οδήγησε τα πράγματα η ανθρώπινη ελευθερία. Η τελική και αληθινή θεραπεία ως πλήρης εξάλειψη της νόσου είναι αδύνατη και ακατόρθωτη για την ανθρώπινη φύση και ελευθερία. Η νόσος και η θνητότητα κληροδοτούνται βιολογικά από γενεά σε γενεά. Για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος, χρειάζεται έξωθεν επέμβαση, μια επέμβαση που πραγματοποιείται για μας στο πρόσωπο του Χριστού. Η ένωση της ανθρώπινης με τη θεία φύση στο Χριστό πραγματοποιήθηκε χωρίς το πέρασμα από τη βιολογική γέννηση, διά της οποίας διαιωνίζεται η φθορά και ο θάνατος. Ως αποτέλεσμα, ο Χριστός είναι ο μόνος αληθινά υγιής άνθρωπος, διότι η ανθρώπινη φύση Του, απαλλαγμένη από την κληρονομημένη φθαρτότητα και διαρκώς ενωμένη εκούσια και ελεύθερα, χάρη στην υποστατική ένωση με το Θεό, υπερβαίνει τη φθορά και το θάνατο. Συνεπώς, καμιά θεραπεία ως αληθινή και ριζική εξάλειψη της νόσου δεν είναι νοητή εκτός Χριστού. Η θεραπεία είναι δυνατή μόνο ως ενσωμάτωση στο Χριστό, τον μόνο αληθινά υγιή άνθρωπο. Δεν είναι χωρίς σημασία το ότι για την Εκκλησία το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας έχει τόσο κεντρική σημασία για τη θεραπεία. Θεραπευτικά αξιώματα του αγίου Μαξίμου Η πεμπτουσία της νοσηρότητας για τον άγιο Μάξιμο βρίσκεται στη φιλαυτία. Η φιλαυτία δεν είναι απλά ένα πάθος, είναι η γενεσιουργός αιτία όλων των παθών. Αντικατέστησε την αγάπη προς το Θεό και γέννησε την ηδονή, αλλά επειδή η ηδονή είναι ανάμικτη με την οδύνη, ενεπλάκη ο άνθρωπος σε μια ατέρμονη και απέλπιδα προσπάθεια να κρατήσει την ηδονή και να αποβάλει την οδύνη. Από την αγωνιώδη αυτή προσπάθεια γεννήθηκε ο «όχλος των παθών», είτε από τη μονομερή αποποίηση της ηδονής, είτε από την αποστροφή της οδύνης. Τα συμπεράσματα είναι σημαντικά: Εφ’ όσο χρόνο διαρκεί η φιλαυτία, η εκκοπή του ενός ή του άλλου πάθους είναι όχι μόνο ανέφικτη, αλλά και επικίνδυνη, γιατί με τη στέρηση της ηδονής, την οποία συνεπάγεται, γεννά άλλα πάθη. Η μόνη θεραπεία, λοιπόν, βρίσκεται στην εξάλειψη της φιλαυτίας, που είναι η ρίζα όλων των παθών. Επειδή η οδύνη αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ηδονής στη μεταπτωτική κατάσταση του ανθρώπου, αποτελεί εσφαλμένη αντίληψη περί ασθένειας η χρηστική-αναλγητική προσέγγιση, που φαίνεται να επικρατεί στη σύγχρονη
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 19
φιλοσοφία της ιατρικής. Η οδύνη δεν εξαλείφεται με την απάλειψή της, αλλά με την αποδοχή της. Η θεραπεία έρχεται με την πρόκληση της οδύνης και την εμπειρία της. Η θεραπευτική αγωγή, βέβαια, θα πρέπει να προσαρμόζεται στην ανθεκτικότητα του ασθενούς.
Η σωστή θεραπεία από τα πάθη προϋποθέτει, κατά τον άγιο Μάξιμο, τρεις βασικές διακρίσεις. «Άλλο είναι το πράγμα, άλλο το νόημα και άλλο το πάθος. Το πράγμα π.χ. είναι ο άνδρας, η γυναίκα, ο χρυσός. Το νόημα είναι η ψιλή μνήμη κάποιου πράγματος. Το δε πάθος είναι η παράλογη φιλία ή το άκριτο μίσος προς κάποιο πράγμα. Η μάχη του Χριστιανού γίνεται ενάντια στο πάθος». Άρα, αποτελεί λανθασμένη μέθοδο η πάλη εναντίον των αντικειμένων, όταν μας προκαλούν πειρασμούς και δυσκολίες. Η φυγή από τα πράγματα δεν αποτελεί λύση, ούτε η παραμονή στα πράγματα αποτελεί αιτία ασθενείας. Το να εισηγηθούμε, λ.χ. το διαζύγιο σε κάποιον, που υποφέρει ψυχικά από την παρουσία του συντρόφου του, δεν αποτελεί θεραπεία του. Ολόκληρη η ασκητική παράδοση τονίζει ότι οι πειρασμοί γίνονται πιο δυνατοί, όταν φύγει κανείς από τα «πράγματα» που τους προκαλούν, γιατί μένουν τα «νοήματα» των πραγμάτων, τα οποία πειράζουν τον άνθρωπο. Το ίδιο όμως ισχύει και για τα «νοήματα» των πραγμάτων. Η μνήμη και η αναπαράσταση των όντων δεν είναι καθ’ αυτήν απορριπτέα. Πώς όμως μπορεί να γίνει ο διαχωρισμός του πάθους από τα πράγματα και τα νοήματα; Ο άγιος Μάξιμος απαντά ότι το εμπαθές νόημα είναι «λογισμός σύνθετος από πάθους και νοήματος. Χωρίσωμεν το πάθος από του νοήματος, και απομένει ο λογισμός ψιλός. Χωρίζομεν δε δι’ αγάπης πνευματικής και εγκρατείας, εάν θέλωμεν». Ο χωρισμός του πάθους από το νόημα δε γίνεται παρά με την αγάπη, την εγκράτεια και την ελεύθερη θέληση.
Η αγάπη ως ελευθερία και η ελευθερία ως αγάπη Τόσο η έννοια της αγάπης όσο και εκείνη της ελευθερίας, ενώ αποτελούν κλειδιά για τη σωστή θεραπεία, υπόκεινται και αυτές στη δική τους παθολογία. Η αγάπη μπορεί να είναι στην ουσία μια μορφή ναρκισσισμού, δηλαδή αγάπης του εαυτού μας μέσα από τη μορφή, τον καθρέφτη του άλλου. Από την άλλη, η ελευθερία όταν ταυτίζεται με την απελευθέρωση από τον άλλο μπορεί να σημάνει την πιο ωμή μορφή φιλαυτίας. Έτσι το πρόβλημά μας είναι με ποιον τρόπο η αγάπη και η ελευθερία μπορούν όχι μόνο να μας απελευθερώσουν από τα πάθη, αλλά και να αποκαθαρθούν από τη δική τους παθολογία.
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 20
Η αποκλειστικότητα αναιρεί την αγάπη γιατί υποκρύπτει κάποια μορφή φιλαυτίας. Αγαπούμε κάποιους περισσότερο από τους άλλους, γιατί κάποια ανταπόκριση περιμένουμε απ’ αυτούς ή γιατί κάποια ανάγκη, ψυχολογική ή βιολογική μάς δένει μαζί τους. Η αγάπη που προσδοκά ανταπόδοση είναι «αμαρτωλή», παθολογική. Η αγάπη που δεν περιμένει ανταπόδοση, ή καλύτερα, που απευθύνεται σε όσους μας βλάπτουν, είναι αληθινά «χάρις», δηλαδή ελευθερία. Η αγάπη του Θεού που φανερώθηκε «εν Χριστώ», όταν εμείς ήμασταν ακόμη αμαρτωλοί και εχθροί του Θεού, η αγάπη προς τους αμαρτωλούς είναι η μόνη ελεύθερη αγάπη. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι μόνο όταν συμπίπτει η αγάπη με την ελευθερία έχουμε θεραπεία. Αγάπη χωρίς ελευθερία και ελευθερία χωρίς αγάπη αποτελούν παθολογικές καταστάσεις, που χρειάζονται θεραπεία. Αλλά πώς μπορεί να συμπέσουν αυτά τα δύο στην πράξη;
Η Εκκλησία ως θεραπευτήριο Ερχόμαστε τώρα στο πιο κρίσιμο σημείο της τοποθέτησής μας: με ποιον τρόπο η Εκκλησία μπορεί να θεραπεύσει τον άνθρωπο στην πράξη; Η Εκκλησία δεν θεραπεύει τόσο με αυτά που έχει, όσο με αυτό που είναι. Αναζητούμε όλοι κατά κανόνα στην Εκκλησία τα μέσα της σωτηρίας, αλλά η σωτηρία βρίσκεται στο ίδιο το γεγονός της Εκκλησίας και της ενσωμάτωσης σ’ αυτήν. Ο πνευματικός δεν θεραπεύει. Η θεραπεία δεν θα επέλθει την ώρα του Μυστηρίου, απλούστατα γιατί το Μυστήριο έχει ως στόχο την ένταξη του ανθρώπου στην κοινωνία της Εκκλησίας, και μόνο εκεί, σιγά-σιγά και μακροπρόθεσμα θα επέλθει η θεραπεία. Η Εκκλησία αποτελεί θεραπευτήριο, γιατί προσφέρει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να μεταβεί από την κατάσταση του ατόμου σ’ εκείνη του προσώπου. Το άτομο αποτελεί έννοια αριθμητική, που πηγάζει από την απομόνωσή του από τα άλλα άτομα. Όταν ο άνθρωπος υπάρχει και ενεργεί ως άτομο, ψυχολογικά αυτοπεριφράσσεται, «σχίζεται» από τους άλλους. Πρόκειται για αυτό που ο άγιος Μάξιμος ονομάζει φιλαυτία. Ο θάνατος είναι αυτός που εξαίρει την ατομικότητα χωρίζοντάς την οριστικά από τους άλλους. Το ίδιο ισχύει και για το σώμα. Αν οι Πατέρες της Εκκλησίας συνδέουν τη φιλαυτία με το σώμα, δεν είναι γιατί το σώμα είναι κακό, αλλά γιατί εκφράζει κατ’ εξοχήν το οχυρό της ατομικότητας, εκεί που φωλιάζει η δυνατότητα της αποκοπής μας από τους άλλους, και εκεί που τελικά στοχεύει και επιτυγχάνει ο θάνατος. Για να θεραπευθεί από την ατομικότητα ο άνθρωπος, πρέπει να περάσει στη σχέση του με τους άλλους, με οποιαδήποτε μορφή έστω και αρνητική, να θυμώσει, να δείρει ή ακόμα και να σκοτώσει. Αυτό που συνήθως λέγεται
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 21
«εκτόνωση» αποτελεί μορφή υπέρβασης του ατομισμού και θεωρείται λανθασμένα μορφή «θεραπείας» κατά την ψυχιατρική. Πέρα από αυτήν τη μορφή σχέσεως και κοινωνίας βρίσκεται η κατάσταση του προσώπου στην οποία επιδιώκει να φέρει τον άνθρωπο η Εκκλησία.
Στην Αγία Τριάδα το πρόσωπο είναι έννοια θετική, σχέση καταφατική και όχι αρνητική. Τα τρία Πρόσωπα είναι διάφορα το ένα από το άλλο, όχι γιατί απομονώνονται και αποσχίζονται, αλλά αντίθετα γιατί είναι αναπόσπαστα ενωμένα μεταξύ τους. Η ενότητα, όσο πιο άρρηκτη είναι, τόσο πιο πολύ παράγει ετερότητα. Το γεγονός αυτό εξασφαλίζει οντολογική πληρότητα και σταθερότητα, απουσία θανάτου και αληθινή ζωή. Ο άλλος όχι μόνο δεν είναι εχθρός, αλλά η βεβαίωση της δικής μου ταυτότητας και μοναδικότητας: το Εσύ που με κάνει να είμαι Εγώ και χωρίς το οποίο το Εγώ είναι ανύπαρκτο και αδιανόητο. Στην Αγία Τριάδα η προσωπική ετερότητα και μοναδικότητα δεν αιτιολογείται ψυχολογικά, αλλά οντολογικά. Το πρόσωπο δεν κρίνεται από τις ιδιότητές του, αλλά από την απλή κατάφαση της ταυτότητάς του ως μοναδικού και αναντικατάστατου όντος. Αυτή η αντίληψη περί προσώπου περνάει στην Εκκλησία με τη μορφή της αγάπης και της ελευθερίας του Θεού προς τον κόσμο, όπως αυτή εκφράστηκε «εν Χριστώ» με την αγάπη των εχθρών και των αμαρτωλών. Η Εκκλησία είναι ο χώρος στον οποίο ο άνθρωπος δεν κρίνεται από τις ιδιότητές του. Η συγχώρηση και η αποδοχή του ανθρώπου ως μοναδικής και ανεπανάληπτης ταυτότητας μες στην κοινότητα της Εκκλησίας αποτελεί την πεμπτουσία της εκκλησιαστικής θεραπευτικής. Η Εκκλησία θεραπεύει όχι με όσα λέει, αλλά με ό,τι είναι: κοινότητα αγάπης, μιας αγάπης που δεν είναι συναίσθημα αλλά σχέση, που απαιτεί συνύπαρξη και αποδοχή σε μια κοινότητα συγκεκριμένη, κοινότητα αγάπης χωρίς αποκλειστικότητα και όρους. Η Εκκλησία θεραπεύει με το να είναι μια τέτοια κοινότητα, στην οποία εντασσόμενος ο άνθρωπος εθίζεται να αγαπά και να αγαπάται ελεύθερα, όπου «η τέλεια αγάπη δεν αποσχίζει τη μία φύση των ανθρώπων, αλλά αποβλέπει πάντα σε αυτήν και αγαπά εξίσου τους ανθρώπους. Γι’ αυτό και ο Κύριός και Θεός μας Ιησούς Χριστός δείχνοντας την αγάπη του σε μας έπαθε για όλη την ανθρωπότητα». «Έξω από την Εκκλησία δεν υπάρχει σωτηρία» – όχι γιατί εκεί υπάρχουν τα μέσα της σωτηρίας, αλλά γιατί εκεί λειτουργεί το Τριαδικό μυστήριο της αλληλοπεριχώρησης των προσώπων. Παραμένει η γνήσια ευχαριστιακή κοινότητα, στην οποία προσφέρονται οι αγαπητικές εκείνες σχέσεις, που μπορούν να θεραπεύσουν τον άνθρωπο μεταβάλλοντάς τον από άτομο σε πρόσωπο. Για την Εκκλησία η θεραπεία δεν είναι υπόθεση ψυχολογική ή ηθική, αλλά οντολογική. Σκοπός της θεραπείας δεν είναι να θεραπεύσει τον
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 22
άνθρωπο από τα συμπτώματα της νόσου, αλλά να τον αναγεννήσει μεταφέροντάς τον από το χώρο της φιλαυτίας, όπου γεννιούνται τα πάθη, στο χώρο της φιλαδελφίας, όπου υπάρχει η αληθινή θεραπεία διά της αγάπης. Το πέρασμα από τον ένα χώρο στον άλλο είναι επώδυνο, γιατί προϋποθέτει τη βίωση της οδύνης, που συνυπάρχει με την ηδονή.
Στην προσπάθεια αυτή η Εκκλησία διαθέτει όχι τόσο την τεχνική, όσο την πίστη στον προσωπικό Θεό, από την οποία πηγάζει η πίστη στον άνθρωπο ως πρόσωπο, εικόνα και ομοίωση Θεού, την αγάπη του Χριστού χωρίς όρια και αποκλειστικότητα και την ευχαριστιακή κοινότητα, η οποία πραγματώνει την αγάπη αυτή ως προσωπική ύπαρξη και σχέση. Ο πόλεμος κατά των παθών και η απαλλαγή από αυτά δεν αποτελεί για την Εκκλησία αυτοσκοπό, αλλά μέσα για να αναδυθεί από αυτά το όντως πρόσωπο, να επανενωθεί η κατατεμαχισμένη φύση και να ξαναβρεί ο άνθρωπος τη σωστή σχέση του με το Θεό, με τους άλλους ανθρώπους και με την υλική φύση. Υγεία για μας είναι η σωστή σχέση του ανθρώπου με τους τρεις αυτούς παράγοντες (το Θεό, τους άλλους και τη φύση), που αποτελούν τον ορισμό του ανθρώπινου όντος. Ασθένεια είναι η διαταραχή της τριπλής αυτής και τρισδιάστατης σχέσης. Ίσως αυτό να διαφοροποιεί πολύ τη θεολογία από την ψυχιατρική, ίσως όχι. Εσείς θα κρίνετε. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι τόσο η Εκκλησία όσο και η ιατρική επιστήμη πρέπει να συμπέσουν στη βασική αυτή διατύπωση, αν πρόκειται να αναπτυχθεί ένας διάλογος μεταξύ τους.
Βιβλιογραφία •
Ανώνυμος, Epitome de Caesaribus
Ευτρόπιος (ιστορικός), Breviarium ab urbe condita • Ζωναράς Ιωάννης, Επιτομή Ιστοριών, Ι.Ζωναράς: Από τον Αλεξάνδρο Σεβήρο στον Διοκλητιανό, 222–284 • Aurelius Victor •
Historia Augusta, Η ζωή του Κάρου, του Καρίνου και του Νουμεριανού • Αμβρόσιος Ιωαννίδης , Ρωμαίοι Αυτοκράτορες (Καρίνος) • Τραυλός Ι., Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών, Αθήνα 1961 (1)/1993 (2) • Πλάτων Ν., "Εργασίαι διαμορφώσεως Ασκληπιείου", Β1' Χρονικά, ΑΔ 18 (1963), σσ. 18-22 • Καλλιγάς Π.Γ., "Εργασίαι τακτοποιήσεως και διαμορφώσεως του Ιερού Διονύσου Ελευθερέως της Νοτίου Κλιτύος Ακροπόλεως (1961-1962)", Β1' Χρονικά, ΑΔ 18 (1963), σσ. 12-18 •
Από τον Πολυθεϊσμό στο Μονοθεϊσμό: το παράδειγμα της ίασης 23
Πλάτων Ν., "ΙΙ. Εργασίαι διαμορφώσεως και τακτοποιήσεως του αρχαιολογικού χώρου Ακροπόλεως", Β1' Χρονικά, ΑΔ 19 (1964), σ. 21-37 • Travlos I., Pictorial Dictionary of Ancient Athens, London 1971 •
Παπαθανασόπουλος Θ.Γ., Το Ιερό και το Θέατρο του Διονύσου, Αθήνα 1993 • •
Ζιάκας Γ."Ο Ασκληπιός και το Ασκληπιείον Τρίκκης".