2015 Γεώργιος Καπετανάκης Εκπαιδευτικός Phd Θεολόγος Π. Π. Γυμνασίου Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης gkapetanak@sch.gr
[
Το blogging ως εκπαιδευτικό εργαλείο για το Μάθημα των
Θρησκευτικών στα Νέα (πιλοτικά) Προγράμματα Σπουδών.
]
Our hypothesis refers to blogging as an online digital database of the producing educational material concerning the subject of Religious Education. Moreover, it deals with blogging, as an occasion for conversation and interaction among the students (as a restricted educational community), but also among the wider social fabric, since the Internet offers this ability. Both of the above functional actions, presuppose flexible school Curricula, focusing on the educative process and on the acting subjects, a framework of ideas, which was found in the New Pilot Education Curricula about the Religious Education and we tried to implement them at the Prototype Experimental Junior High School of Smyrna Evangelic School. Anyone who is interested, may see the presentation of the educative material through various forms (display programmes, videos, scratch, excel, e.t.c.) that our students upload through their editors’ attribute, as well as the constructive dialogue, at the address below: http://blogs.sch.gr/gkapetanak/
Το blogging ως εκπαιδευτικό εργαλείο για το Μάθημα των Θρησκευτικών στα Νέα (πιλοτικά) Προγράμματα Σπουδών. Γεώργιος Καπετανάκης Εκπαιδευτικός Phd Θεολόγος Π. Π. Γυμνασίου Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης gkapetanak@sch.gr
Περίληψη Η εισήγησή μας αφορά στο blogging ως αποθετήριο του παραγόμενου εκπαιδευτικού υλικού για το Μάθημα των Θρησκευτικών, αλλά κι αφορμή διαλόγου κι αλληλεπίδρασης τόσο των μαθητών ως στενή εκπαιδευτική κοινότητα όσο και του ευρύτερου κοινωνικού ιστού αφού το διαδίκτυο παρέχει αυτή τη δυνατότητα. Οι δυο παραπάνω λειτουργικές πράξεις προϋποθέτουν ευέλικτα ΑΠ που εστιάζουν στην εκπαιδευτική διαδικασία και στα δρώντα υποκείμενα, πλαίσιο που βρήκαμε στα Νέα (Πιλοτικά) Προγράμματα Σπουδών για τη Θρησκευτική Αγωγή και προσπαθήσαμε να τα εφαρμόσουμε στο Π. Π. Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης. Την παρουσίαση του διδακτικού υλικού σε διάφορες μορφές ( προγράμματα παρουσίασης, video, scratch, prezi, excel κ.ά.) που οι μαθητές και μαθήτριές μας αναρτούν με την ιδιότητα του συντάκτη στο συν-διαχειριζόμενο σχολικό blog αλλά και τον εποικοδομητικό διάλογο μπορεί να δει κάθε ενδιαφερόμενος στο : http://blogs.sch.gr/gkapetanak/ Abstract
Our hypothesis refers to blogging as an online digital database of the producing educational material concerning the subject of Religious Education. Moreover, it deals with blogging, as an occasion for conversation and interaction among the students (as a restricted educational community), but also among the wider social fabric, since the Internet offers this ability. Both of the above functional actions, presuppose flexible school Curricula, focusing on the educative process and on the acting subjects, a framework of ideas, which was found in the New Pilot Education Curricula about the Religious Education and we tried to implement them at the Prototype Experimental Junior High School of Smyrna Evangelic School. Anyone who is interested, may see the presentation of the educative material through various forms (display programmes, videos, scratch, excel, e.t.c.) that our students upload through their editors’ attribute, as well as the constructive dialogue, at the address below: http://blogs.sch.gr/gkapetanak/ Εισαγωγή Οι δύο όροι της εισήγησής μου: το blogging και το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών για το Μάθημα των Θρησκευτικών χρήζουν ανάλυσης, που θα γίνει λίγο παρακάτω, αλλά για να λειτουργήσουν υπάρχει μία και μόνη προϋπόθεση: το σύγχρονο, ανοικτό και δημοκρατικό σχολείο ως πλαίσιο μάθησης και κοινωνικοποίησης (Bernstein , 1991) . Η ταυτότητα ενός σχολείου καθορίζεται από την κουλτούρα του, η οποία προσδιορίζεται ως το διαχρονικά μεταφερόμενο σύστημα συλλογικών αξιών, υποθέσεων, πιστεύω, αρχών, παραδοχών, εννοιών, νορμών εργασίας, που συνθέτουν ένα κοινό νοητικό πλαίσιο αναφοράς, το οποίο καθορίζει “πως γίνονται τα πράγματα εδώ πέρα, πως λειτουργούμε ως σχολείο”. (Schein , 2004)
Το blogging3 ως εκπαιδευτικό εργαλείο για το Μάθημα των Θρησκευτικών στα Νέα (πιλοτικά) Το Ανοιχτό Σχολείο εγγυάται με όρους κοινωνικής ισοτιμίας και διαφάνειας την ουσιαστική συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων στη σχολική ζωή, αλλά και τη σύνδεση του σχολείου με την κοινωνία. Το Ανοικτό Σχολείο στηρίζεται στη δημοκρατική συμμετοχή , την αποκέντρωση και την κοινωνική λογοδοσία. Οι εκπαιδευτικοί , οι εκπαιδευόμενοι και οι γονείς τους έχουν τον πρώτο λόγο. Αλλά και η τοπική αυτοδιοίκηση, οι τοπικές παραγωγικές δυνάμεις, ευρύτερα η κοινωνία ενδιαφέρονται και μετέχουν. Tο blogging ως εκπαιδευτικό εργαλείο. Ως μέλος της Ε.Ε. οι εκπαιδευτικές επιλογές της χώρας μας καθορίζονται και από αυτήν. Έτσι, «Η εκπαίδευση και η κατάρτιση για το 2020» (E.Κ. 2020) είναι ένα νέο στρατηγικό πλαίσιο ευρωπαϊκής συνεργασίας στην εκπαίδευση και την κατάρτιση που στηρίζεται στον προκάτοχό του, το πρόγραμμα εργασίας «εκπαίδευσης και κατάρτισης το 2010» (E.Κ. 2010) και παρέχει κοινούς στρατηγικούς στόχους για τα Κράτη Μέλη, συμπεριλαμβανομένου ενός συνόλου αρχών για την επίτευξη αυτών των στόχων, καθώς επίσης και κοινές μεθόδους εργασίας με τους τομείς προτεραιότητας για κάθε περιοδικό κύκλο εργασίας. Απευθύνει η σύσταση αυτή τέσσερεις 4 πρωταρχικούς στόχους: προαγωγή της ισοτιμίας, της κοινωνικής συνοχής και της ενεργού συμμετοχής στα κοινά – η εκπαίδευση και η κατάρτιση θα πρέπει να αναπτύσσουν τις δεξιότητες και τις ικανότητες που είναι αναγκαίες για την απασχολησιμότητα των πολιτών της Ε.Ε., και να υποστηρίζουν την περαιτέρω μάθηση, την ενεργό συμμετοχή στα κοινά και το διαπολιτισμικό διάλογο. Τα εκπαιδευτικά μειονεκτήματα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με υψηλής ποιότητας εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς από τις μικρές ηλικίες· ενίσχυση της καινοτομίας και της δημιουργικότητας καθώς και του επιχειρηματικού πνεύματος, σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης – θα πρέπει να προάγεται η απόκτηση εγκάρσιων ικανοτήτων από όλους τους πολίτες και να διασφαλίζεται η λειτουργία του τριγώνου γνώσης (εκπαίδευση- έρευνα- καινοτομία). Θα πρέπει να προάγεται η συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καθώς και των ευρύτερων μαθησιακών κοινοτήτων με την κοινωνία των πολιτών και άλλους ενδιαφερόμενους. υλοποίηση της δια βίου μάθησης και της κινητικότητας – απαιτείται πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή των στρατηγικών δια βίου μάθησης, την εκπόνηση εθνικών πλαισίων προσόντων συνδεδεμένων με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων και τη δημιουργία περισσότερο ευέλικτων οδών μάθησης. Η κινητικότητα θα πρέπει να επεκτείνεται, ενώ θα πρέπει να εφαρμόζεται ο ευρωπαϊκός χάρτης ποιότητας για την κινητικότητα βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης – όλοι οι πολίτες πρέπει να μπορούν να αποκτήσουν βασικές ικανότητες και όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να γίνουν ελκυστικότερα και αποτελεσματικότερα. Παράλληλα, με την ανάπτυξη των τεχνολογιών και του διαδικτύου είμαστε και μέλη της παγκόσμιας κοινωνίας της γνώσης. Έτσι, εμείς οι εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να ξεχνάμε κατά τη διαδικασία της μάθησης ότι : «Το έργο της διδασκαλίας [...] απαιτεί διαρκή πνευματική πειθαρχία και το κέντρισμα της επιστημολογικής περιέργειας [...], απαιτεί πάνω από όλα την ικανότητα να αγωνιζόμαστε για την ελευθερία , χωρίς την οποία η διδασκαλία δεν έχει σκοπό» (Freire, 2006: 67). Κατά προέκταση: « Τα σχολεία πρέπει να γίνουν τόποι για την παραγωγή τόσο κριτικής γνώσης όσο και κοινωνικοπολιτικής δράσης. Οποιοδήποτε ίδρυμα θεωρείται άξιο να 3
ονομάζεται σχολείο πρέπει να εκπαιδεύει τους μαθητές να γίνουν ενεργοί φορείς του κοινωνικού μετασχηματισμού και της κριτικής ιδιότητας του πολίτη » (Mc Laren, 2010:560). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εργαζόμενος και ανα-στοχαζόμενος προσπαθώ να καταστήσω τους μαθητές του σχολείου μας, πολίτες μια δημοκρατικής και ευνομούμενης χώρας και να τους δώσω τα εργαλεία εκείνα που θα τους κάνουν ικανούς να σταθούν κριτικά και δημιουργικά απέναντι στις πολλαπλασιασμένες παρεχόμενες πληροφορίες ώστε να τις μετασχηματίσουν σε προσωπικά βιώματα και να τις χρησιμοποιήσουν για το καλό το δικό τους αλλά και το κοινό. Βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της κριτικής τους στάσης απέναντι στο «θρησκεύειν» κατέχει το blogging. Για την ακριβέστερη ανάλυση της επιρροής που έχουν τα ιστολόγια στην επικοινωνία καλό είναι να αναφερθεί η ορολογία του Van Dijk. Ο Van Dijk (1998) κατασκευάζει ένα πλαίσιο για την ανάλυση των νέων μέσων. Το πλαίσιο αυτό είναι βασισμένο στις πολλές θεωρίες που έχουν προκύψει σχετικά με τα μέσα και έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν. Σύμφωνα με τον Van Dijk τα νέα μέσα χαρακτηρίζονται από μία μετάβαση από τη μονόπλευρη επικοινωνία, όπως είναι η τηλεόραση και το ραδιόφωνο, σε μία πιο δίπλευρη αλλά και πολύπλευρη επικοινωνία. Η επικοινωνία αυτή τις περισσότερες φορές είναι ποικίλη και πλούσια μέσα από την ενσωμάτωση ήχου, κειμένου και εικόνων. Τα νέα μέσα επίσης θεωρούνται ότι είναι αλληλεπιδραστικά. Ο Van Dijk αναφέρει τέσσερα επίπεδα αλληλεπίδρασης τα οποία δηλώνουν την ποιότητα αυτής της αλληλεπίδρασης. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα επίπεδα αυτά είναι συσσωρευτικά. Το ανώτατο επίπεδο μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν έχουν επιτευχθεί τα τρία πρώτα. Το πρώτο επίπεδο αλληλεπίδρασης είναι η πιθανότητα για μία δίπλευρη ή πολύπλευρη επικοινωνία. Πρόκειται για μία χωρική διάσταση, αφού θα πρέπει να υπάρχει επικοινωνία μεταξύ των αλληλεπιδραστικών μελών η οποία υποστηρίζει τη δράση και την αντίδραση μεταξύ τους. Ένα παράδειγμα του πρώτου επιπέδου αλληλεπίδρασης είναι το e-mail. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτού του είδους επικοινωνίας ως ασύγχρονη. Το δεύτερο επίπεδο αλληλεπίδρασης είναι ο συγχρονισμός. Ο Van Dijk θεωρεί ότι η επιτυχία στη δράση και αντίδραση χωρίς το διάστημα του χρόνου γενικά μπορεί να κάνει καλό στην ποιότητα της αλληλεπίδρασης. Το δεύτερο επίπεδο είναι ο βαθμός ελέγχου που έχουν τα συμβαλλόμενα μέλη κατά την επικοινωνία. Ο βαθμός αυτός καθορίζεται από την πιθανότητα των μελών να αλλάζουν σε ρόλους αποστολέα παραλήπτη κατά την αλληλεπίδραση. Οι συζητήσεις μέσω τηλεφώνου μπορούν να φτάσουν στο τρίτο επίπεδο. Το τελικό επίπεδο που διαχωρίζει ο Van Dijk αφορά τις δράσεις και αντιδράσεις όπου τα μέλη κατανοούν το πλαίσιο και το νόημά τους. Αυτό είναι ένα επίπεδο αλληλεπίδρασης το οποίο περιορίζεται σε ανθρώπους καθώς απαιτεί συνείδηση. Σύμφωνα με τον Van Dijk το επίπεδο αυτό δεν έχει επιτευχθεί ακόμα ανάμεσα σε ανθρώπους και μηχανές ή μέσα. Οι παραδοσιακές ιστοσελίδες κυρίως προσφέρουν πληροφορίες οι οποίες δεν έχουν ως στόχο την εκκίνηση κάποιας συζήτησης. Τα ιστολόγια, αντίθετα, φτάνουν στο πρώτο επίπεδο της αλληλεπίδρασης, κυρίως ως προς τη δίπλευρη ή πολύπλευρη επικοινωνία. Ωστόσο, ανεξάρτητα από τον αριθμό των εργαλείων που προστίθενται για να ενθαρρύνουν την επικοινωνία μεταξύ του ιδιοκτήτη του ιστολογίου και των αναγνωστών του, η επικοινωνία μέσα από το ιστολόγιο θα παραμείνει ασύγχρονη. (Καραμπάσης, 2008)
Το blogging5 ως εκπαιδευτικό εργαλείο για το Μάθημα των Θρησκευτικών στα Νέα (πιλοτικά) Το ιστολόγιο μας « …για το Μάθημα των Θρησκευτικών» είναι μέλος της κοινότητας ιστολογίων του Πανελληνίου Σχολικού Δικτύου και κάποιες δυνατές χρήσεις, σύμφωνες και με το άρθρο «Edu Blog Insights» της Anne Davis, παρατίθενται επιγραμματικά : Απεικόνιση των εμπειριών των εκπαιδευτών Διατήρηση ενός ιστορικού αρχείου με τις εμπειρίες εκπαίδευσης – εξάσκησης Συγγραφή μίας εκτενούς επεξήγησης μίας συγκεκριμένης μαθησιακής μονάδας Περιγραφή των διαδικασιών που άρεσαν και που δεν άρεσαν μέσα στην τάξη από τους εκπαιδευτές Παροχή κάποιων εκπαιδευτικών βοηθημάτων και ιδεών για τους συναδέλφους Συγγραφή ιδεών και απόψεων που έμαθαν οι εκπαιδευτικοί από άλλους συναδέλφους Επεξήγηση εκπαιδευτικών διορατικών ιδεών που εμφανίζονται μέσα στην τάξη Διαμοιρασμός ιδεών για εκπαιδευτικές δραστηριότητες μέσα στην τάξη Παροχή κάποιων how-to βημάτων και βοηθήματα για τη χρήση κάποιας συγκεκριμένης τεχνολογίας μέσα στην τάξη, περιγράφοντας πώς χρησιμοποιήθηκε από το συγκεκριμένο εκπαιδευτή (π.χ. ppt, video, scratch κ.ά.) Διερεύνηση σημαντικών εκπαιδευτικών και μαθησιακών θεμάτων Δημοσίευση σχετικών με την τάξη πληροφοριών, όπως ημερολόγιο με γεγονότα, ανάθεση εργασιών, έκτακτα μαθήματα κλπ Παροχή επιπλέον σχετικού υλικού σε μορφή διαδικτυακής βιβλιοθήκης για τους μαθητές σε μορφή αρχείων αλλά και συνδέσμων Δυνατότητα των μαθητών να δημιουργούν δικά τους blogs, όπου θα αναρτούν τις δικές τους ιδέες και αντιλήψεις σχετικά με το μάθημα Δημοσίευση καλών πρακτικών για εργασίες που έχουν εκπονηθεί από άλλους μαθητές ως πρότυπο Σύνδεση της τάξης με μία άλλη τάξη στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό . Το blog μας, ως σύνδεσμος αλληλεπίδρασης των σχολείων που εφαρμόζουν πιλοτικά τα Νέα Προγράμματα Σπουδών ( Χρυσαφίδης, 2004) για το ΜτΘ καθορίζει την κριτική και δημιουργική στάση των μαθητών μας , οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι συντάκτες του, και μέσα από την αυτό – λογοκρισία τους διαμορφώνει τη νέα τάση της Θρησκευτικής Αγωγής: ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές του να δημιουργούν το διδακτικό υλικό και να συναποφασίζουν για τις διδακτικές πρακτικές (Stenhouse, 2003) . Καθ’ όλη τη σχολική χρονιά 2013-2014 οι μαθητές ετοίμαζαν παρουσιάσεις διαφόρων μορφών (word, ppt, scratch, videos,σταυρόλεξα κ.ά) για το προτεινόμενο κάθε φορά θέμα και το αναρτούσαν στο blog μετά την παρουσίασή τους στην αίθουσα διδασκαλίας. Έτσι η διδασκόμενη ύλη διαμοιραζόταν σε όλα τα τμήματα του σχολείου αλλά και στις οικογένειες των μαθητών που μπορούσαν να δουν τις σχετικές αναρτήσεις. Ο ανοικτός χαρακτήρας του ιστολογίου κατάστησε κοινωνούς και μαθητές άλλων σχολείων, κυρίως Πιλοτικών, που με τα σχόλια τους αύξησαν το βαθμό αλληλεπίδρασης στην εκπαιδευτική κοινότητα. Χαρακτηριστικά σημειώνει ο μαθητής Γ.Τ. του Β3: «Προσωπικά η ηλεκτρονική διαδικασία του blogging ήταν για εμένα μια πολύ ευχάριστη, δημιουργική και σπουδαία εργασία. Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό οι εργασίες που δημιουργείς να μπορείς να τις αναρτήσεις κάπου ώστε μέσω αυτής να ενημερωθεί, να μάθει και να ψυχαγωγηθεί 5
και κάποιος άλλος . Επίσης, αυτή η διαδικασία προσέφερε ζωντάνια, αμεσότητα και γενικά ενδιαφέρον στο μάθημα των Θρησκευτικών, το οποίο δυστυχώς στις μέρες είναι πολύ περιφρονημένο και παρεξηγημένο μάθημα από πολύ μεγάλο ποσοστό μαθητών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι το εξής γεγονός: όταν ενημέρωσα κάποιους συγγενείς μου για την εν λογω διαδικασία στην αρχή παραξενεύτηκαν που γίνεται στο συγκεκριμένο μάθημα , λόγω της φύσης του, αλλά μόλις τους πληροφόρησα περισσότερο ενθουσιάστηκαν και χάρηκαν που η εκπαίδευση προοδεύει». (http://blogs.sch.gr/gkapetanak/2014/06/30) Συμπερασματικά, η μαθήτρια Δ.Γ. υποστήριξε στην παρουσίασή της σε σχετική ημερίδα (http://blogs.sch.gr/gkapetanak/2014/03/13/3704/) που διοργάνωσε το σχολείο μας: «Φέτος, τα Θρησκευτικά γίνονται με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο. Πρώτα απ’ όλα δεν χρησιμοποιούμε βιβλία!!! Επιπρόσθετα, κάνουμε σε κάθε μάθημα παρουσιάσεις με ένα διαφορετικό θέμα (με βάση την ύλη που πρέπει να πραγματοποιήσουμε). Όταν έρχεται η στιγμή των διαγωνισμάτων, δεν διαβάζουμε μέσω βιβλίων όπως συνηθίζαμε να κάνουμε αλλά μέσω των ίδιων μας των εργασιών που έχουμε αναρτήσει στο blog. Κάθε μαθητής και μαθήτρια δημιουργεί την δική του ύλη και η μεταξύ μας σχέση συνδιαμορφώνει το τελικά εξεταζόμενο υλικό». Τα Νέα (Πιλοτικά) Προγράμματα Σπουδών για τη ΘΑ Για να πραγματοποιηθεί το παραπάνω περιγραφόμενο εκπαιδευτικό εργαλείο, προαπαιτούμενο είναι ευέλικτα ΑΠ που θα εστιάζουν στα δρώντα υποκείμενα (Κοσσυβάκη, 2004) κι όχι στο υλικό αφού αυτό είναι το παραγόμενο. Έτσι τα ΑΠ πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πράξη κι όχι ως προϊόν (Grundy, 2003) . Για μας ήταν πρόκληση η εφαρμογή / δοκιμασία των Πιλοτικών Προγραμμάτων και η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού που εναποθέτουμε στο blog μας και τίθεται σε ανοιχτή και συνεχόμενη κριτική. Τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών δημιουργήθηκαν από μια Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων που συγκροτήθηκε ύστερα από προκήρυξη ανοιχτού διεθνούς διαγωνισμού που εντασσόταν στα προγράμματα ΕΣΠΑ 2007-2013 για όλα τα μαθήματα του Δημοτικού και του Γυμνασίου στο πλαίσιο του «Νέου Σχολείου» η οποία ήταν αναρτημένη στη ΔΙΑΥΓΕΙΑ. Ο διαγωνισμός και το παραγόμενο υλικό για το ΜτΘ κυκλοφόρησε το 2011 σε δυο τόμους: ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ και ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ για ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ – ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Τα Νέα (Πιλοτικά) Προγράμματα Σπουδών εμπεριείχαν πολλές αλλαγές σε σχέση με τα μέχρι τώρα ΠΣ με κυριότερες την υιοθέτηση του μοντέλου διαδικασίας ( Τσάφος, 2004) ως προς το παιδαγωγικό σκέλος και την κατάργηση της ευθύγραμμης φαινομενολογικής παρουσίασης (Jackson, 2007) του χριστιανισμού ( ΠΔ για την Α΄ , ΚΔ για τη Β΄ και εκκλησιαστική ιστορία για τη Γ΄ γυμνασίου) ως προς το θεολογικό μέρος. Οι αλλαγές αυτές, διαφοροποιημένης μεθοδολογικής προσέγγισης αλλά και με ειδοποιούς παρουσιάσεις του όλου περιεχομένου του μαθήματος, βοηθούν τους μαθητές: να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη, (Μαυροσκούφης, 2008) συγκρίνοντας τα θρησκευτικά φαινόμενα σε ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ τους, παραμερίζοντας έτσι το μέχρι τώρα μονο-πολιτισμικό μοντέλο εκπαίδευσης να αναπτύξουν τη δημιουργική τους σκέψη (Τσατσαρώνη – Κούρου, 2007) , αναζητώντας τρόπους συνύπαρξης των διαφορετικών πολιτισμικών υποβάθρων και καταδεικνύοντας με φαινομενολογικό και συγκειμενικό τρόπο
Το blogging7 ως εκπαιδευτικό εργαλείο για το Μάθημα των Θρησκευτικών στα Νέα (πιλοτικά) παρουσίασης τις ομοιότητες και διαφορές των θρησκευτικών εκφάνσεων, αποφεύγοντας έτσι το συγκρητισμό και τελικά να διαμορφώσουν τη θρησκειακή τους ταυτότητα μέσα σε ένα πολύπολιτισμικό περιβάλλον με κύριο χαρακτηριστικό την ανεκτικότητα, τη συνύπαρξη και τη δημοκρατικότητα. Συγκεκριμένα, τα Νέα Πιλοτικά Προγράμματα Σπουδών για τη Θρησκειακή Αγωγή, σεβόμενα τις συνταγματικές επιταγές για ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των ελληνοπαίδων, προσπαθούν με τις νέες μεθόδους/τεχνικές διδασκαλίας να προσεγγίσουν την ευρωπαϊκή ταυτότητα αλλά και αυτήν του παγκόσμιου γίγνεσθαι, γεγονός που οδηγεί τους μαθητές, μέσα από την αλληλεπίδραση να προσεγγίσουν νέες πτυχές του θρησκεύειν. Βασιζόμενα στο μοντέλο διαδικασίας, προσπαθούν να οδηγήσουν τους μαθητές/ριες μέσα από την αυτενέργεια (Ματσαγγούρας, 2007) στη σχολική τάξη, στη διαμόρφωση της νέας ταυτότητας του πολίτη του κόσμου. Μέσα από το σεβασμό προς την ετερότητα, οι μαθητές με τη συγκειμενική προσέγγιση των θρησκειών οδηγούνται στην ανεκτικότητα και η θεολογία της συνάφειας (LegangerKrogstad Η. 2007:109) τους καθιστά υπεύθυνους πολίτες του παγκόσμιου χωριού μέσα από τη συνύπαρξη, εξασφαλίζοντας τη δημοκρατική λειτουργία των κοινωνικών θεσμών. Οι σχεδιαστές των νέων Πιλοτικών Προγραμμάτων Σπουδών για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο υιοθετούν τις θεωρίες για ένα δημοκρατικό σχολείο, ανοικτό στην κοινωνία και προσπαθούν να προσφέρουν μια εναλλακτική προσέγγιση στους μαθητές αλλά και στους διδάσκοντες τη ΘΑ, αφού είναι πιο ανοικτά και ευέλικτα και αντιμετωπίζουν τα ΑΠ ως πράξη κι όχι ως προϊόν. Από τη διδακτική του αντικειμένου εστιάζουν στα δρώντα υποκείμενα που παράγουν νέα γνώση μέσα από τις σχέσεις τους. Αυτό επιτυγχάνεται τόσο σε παιδαγωγικό όσο και σε θεολογικό επίπεδο. Σε παιδαγωγικό επίπεδο, στα νέα ΠΠΣ για τη ΘΑ υιοθετούνται μαθητοκεντρικές μέθοδοι διδασκαλίας ( π.χ. η δραματοποίηση και το παιχνίδι ρόλων, debate, blogging) φέρνοντας τους μαθητές, το διδάσκοντα και το γνωστικό αντικείμενο, τη θρησκευτική έκφανση εν προκειμένω, σε αλληλεπίδραση. Διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα ή/και θρησκευτικές καταβολές (Καλαϊτζίδης, 2013: 367-388) βρίσκονται σε διάλογο και καλούνται να συνυπάρξουν για να εξελιχθεί η μαθησιακή διαδικασία. Η ανεκτικότητα είναι προαπαιτούμενο και η ανάπτυξη κριτικής σκέψης αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των εμπλεκομένων. Η δημοκρατική συνύπαρξη ως απόρροια αυτής της παιδαγωγικής σύμπραξης βάζει τα θεμέλια της κοινωνικοποίησης των μαθητών του ελληνικού σχολείου και ο σεβασμός της ετερότητας τους καθιστά μέτοχους του ευρωπαϊκού (Περσελής, 2013:415-428) και παγκόσμιου ιστού των θρησκειών. Αλλάζοντας τις εκπαιδευτικές τεχνικές αλλάζει αλυσιδωτά και όλη η μαθησιακή πρακτική και η ΘΑ λειτουργώντας συστημικά, αγγίζει όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις των μαθησιακών υποκειμένων. Οι νέες στρατηγικές διδασκαλίας που απαιτούν συμμετοχή, αλληλεπίδραση, εξατομίκευση και συνεργασία καθιστούν τους μαθητές ερευνητές και δημιουργούς γνώσης, ενώ ταυτόχρονα διαπλέκουν τις γνώσεις τους και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα εξασφαλίζοντας έτσι τον ολιστικό χαρακτήρα της δημόσιας προσφερόμενης παιδείας αλλά και το δικό τους αυτοπροσδιορισμό απέναντι σε αυτό το πλέγμα. Οι προσδοκώμενοι παιδαγωγικοί στόχοι σε επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων / ικανοτήτων και στάσεων όπως η κατανόηση κι ο σεβασμός του άλλου, η ανεκτικότητα, η δικαιοσύνη και η ευρύτητα των οριζόντων εξυπηρετούνται από το μοντέλο διαδικασίας και είναι πλέον επιλογή η επίτευξή τους ή όχι. Το blogging αποτέλεσε ένα χρηστικό εργαλείο για όλη αυτή τη διαδικασία. Σε θεολογικό επίπεδο στα νέα ΠΠΣ για τη ΘΑ υιοθετείται η διαλεκτική και η συνκειμενική προσέγγιση, ώστε να αποφευχθούν ο κατηχητισμός και ο δογματικός 7
διαποτισμός (Σωτηρέλης, 1998). Το παρεχόμενο εκπαιδευτικό υλικό ξεκινά από το γνωστό, το οικείο, το μερικό και ανοίγεται προς το διαφορετικό και το γενικό· από το τοπικό στο παγκόσμιο. Κάθε προσπάθεια ποσοτικής καταμέτρησης και ιεράρχησης του υλικού είναι ανέφικτη αφού στην πραγματικότητα αυτό διαμορφώνεται στην καθημερινή διδακτική πράξη, δίνοντας στους θεολόγους τη δυνατότητα αυτενέργειας. Το «κρυφό» ΑΠ που εφάρμοζαν ως τώρα για να αντιμετωπίσουν τις μαθητικές ιδιορρυθμίες, αποκτά πρωτεύουσα θέση και τίθεται σε δημόσια κριτική και αξιολόγηση. Το παραπρόγραμμα ή κρυφό αναλυτικό πρόγραμμα ή λανθάνον ή ανεπίσημο - δεν υπάρχει στη βιβλιογραφία ένας όρος καθιερωμένος γι' αυτό (Φλουρής, 2000) - αναφέρεται σε όλες τις ανεπίσημες επιδράσεις, διδακτικές και μη, που λαμβάνουν χώρα στο χώρο της τάξης και του σχολείου γενικότερα. Αφορά, αναλυτικότερα όλες τις γνώσεις, τις αξίες, τις στάσεις, τις νόρμες και τις πεποιθήσεις που αποκτούν οι μαθητές στα σχολεία κατά τη διάρκεια μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας, μαθησιακής αλλά και εξωδιδακτικής. Οι διδάσκοντες θεολόγοι και δάσκαλοι έχουν την ευκαιρία να καινοτομήσουν και να δημιουργήσουν το δικό τους ΑΠ επιλέγοντας από τις θεματικές ενότητες τα θέματα που είναι οικειότερα στο μαθητικό πληθυσμό του σχολείου τους αλλά και του τμήματος ακόμη. Σεβόμενοι οι ίδιοι τις αναζητήσεις και το θρησκευτικό και πολιτισμικό υπόβαθρο των μαθητών τους, μεταδίδουν το σεβασμό της ετερότητας και της διαφορετικότητας (Γιαγκάζογλου, 2013: 351-367). Θέτουν τις βάσεις του διαλόγου μεταξύ των μαθητών και διδάσκοντας παράλληλα θρησκειακά φαινόμενα εξετάζουν τη συνάφεια των θρησκειών, τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, αναζητούν τελικά ατραπούς συνύπαρξης. Ενθαρρύνουν έτσι τους μαθητές τους να ερμηνεύουν τα θρησκευτικά και κοινωνικά φαινόμενα του πολιτισμού εντός του οποίου ζουν και να αναζητούν τη σχετικότητα τους. Οι μαθητές ως δρώντα υποκείμενα, παράγουν γνώση, περνούν από την κριτική στη δημιουργική σκέψη αξιολογώντας το πανανθρώπινο αγαθό /φαινόμενο της θρησκείας. Μαθαίνουν να «μην ταυτίζουν τις θρησκείες με ακραίες φονταμενταλιστικές και συντηρητικές πρακτικές αλλά να αναζητούν τα στοιχεία εκείνα που θα οδηγήσουν στην παγκόσμια ειρήνη» (Δεληκωσταντής, 2013:406). Ο αυτόκαθορισμός τους, ως αποτέλεσμα της αυτενέργειάς τους καθιστά τους μαθητές ελεύθερα όντα στο παγκόσμιο θρησκευτικό γίγνεσθαι. Τους καθιστά υπεύθυνους πολίτες μιας παγκόσμιας δημοκρατίας και τελικά τους κάνει μέτοχους της οικουμενικότητας βγάζοντάς τους από τα στενά πλαίσια του εθνοφυλετισμού. Συμπεράσματα Ο θεολόγος και δάσκαλος, καλείται να βοηθήσει τους μαθητές του στην αυτοπραγμάτωσή τους, αφήνοντας τις ως τώρα αγκυλώσεις του δασκαλοκεντρικού εκπαιδευτικού συστήματος που τον ήθελε σε ρόλο αυθεντίας και διαχειριστή της γνώσης και να λειτουργήσει ως εμψυχωτής στην ομάδα παραγωγής γνώσης. Να χρησιμοποιήσει τις νέες τεχνικές διδασκαλίας και να εμπλουτίσει την καθημερινή διδακτική πρακτική με πολλές μορφές διάδρασης, συντονίζοντας τις δραστηριότητες αυτές και διαμεσολαβώντας ανάμεσα στους μαθητές και τους αξιακούς τους παράγοντες. Να προσφέρει δυνατότητες αναστοχασμού μέσα από συμβουλευτικές και παιδαγωγικές πρακτικές και να ανοίγει οδούς για τον αυτοπροσδιορισμό των μαθητών και τον κοινωνικό μετασχηματισμό (Kegan, 2006). Τα νέα ΠΠΣ προάγουν την ενότητα και όχι το διαχωρισμό. Καθιστούν, μέσα από το θρησκειακό εγγραμματισμό (Sharpe, 2008) , τη ΘΑ αναγκαία προϋπόθεση της εκπαιδευτικής διαδικασίας που θα καταδεικνύει το σύγχρονο δημοκρατικό σχολείο όχι ως παράγοντα αναπαραγωγής ανισοτήτων και διαφορών, αλλά ως ανοικτό εργαστήριο αξιών όπως η ειρήνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο σεβασμός του
Το blogging9 ως εκπαιδευτικό εργαλείο για το Μάθημα των Θρησκευτικών στα Νέα (πιλοτικά) περιβάλλοντος με κύριο στόχο τη συνύπαρξη. Η θεολογία, αντί να λειτουργεί ως οπισθέλκουσα δύναμη (Καπετανάκης, 2014:302) και αδράνεια, καλείται σήμερα να προσδιορίσει και νοηματοδοτήσει θεολογικά τις δυο επικρατούσες έννοιες: την παγκοσμιοποίηση και τη μετα-νεωτερικότητα και να καταδείξει σύγχρονους τρόπους πορείας προς τη θρησκευτική γνώση. Ο συγκερασμός της παγκοσμιότητας και των τοπικών ιδιαιτεροτήτων (glocal) είναι επιβεβλημένος και η θρησκευτική γνώση και άρα και αγωγή πρέπει να εστιάσει σε αυτή την προοπτική. Το ΜτΘ στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση, βασισμένο στη διαθεματικότητα και διεπιστημονικότητα, μόνο θετικά μπορεί να λειτουργήσει στην κοινωνικοποίηση των μαθητών και οφείλει να πρωτοπορήσει στη διαμόρφωση της ταυτότητας των νέων και τελικά της ταυτότητας των νέων κοινωνιών βγάζοντάς μας από τη θρησκειακή απομόνωση. Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία Γιαγκάζογλου Σ. (2013: 351-367) Η θεολογία της ετερότητας και το θρησκευτικό μαθημα στην Ελλάδα. Διαπολιτισμικές δυνατότητες και προοπτικές, στο: Γιαγκάζογλου Σ. - Νευροκοπλής Α. - Στριλιγκάς Γ. (2013 επιμ). Τα θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο : Ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά δημοτικού και γυμνασίου, Αθήνα : Αρμός. Δεληκωσταντής Κ. (2013:401-414) Το ΜτΘ: Ταυτότητα και προοπτικές, στο: Γιαγκάζογλου Σ. - Νευροκοπλής Α. - Στριλιγκάς Γ. (2013 επιμ.). Τα θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο : Ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά δημοτικού και γυμνασίου, Αθήνα : Αρμός. Καλαϊτζίδης Π. (2013: 367-388) Για το διάλογο των θρησκειών και των πολιτισμών στο Μάθημα των Θρησκευτικών, στο: Γιαγκάζογλου Σ. - Νευροκοπλής Α. Στριλιγκάς Γ. (2013 επιμ.) Τα θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο : Ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά δημοτικού και γυμνασίου, Αθήνα : Αρμός. Καπετανάκης Γ. (2014) Θρησκειακή αγωγή στο ελληνικό λύκειο. Αθήνα: Μanifesto. Καραμπάσης Β. (2008). Το blogging στην Ελλάδα: Προφίλ, κίνητρα και πρακτικές των ελληνόφωνων Bloggers. Aθήνα: Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Κοσσυβάκη Φ. (2004) Εναλλακτική Διδακτική, Προτάσεις για μετάβαση από τη διδακτική του αντικειμένου στη διδακτική του ενεργού υποκειμένου. Αθήνα : Gutenberg. Ματσαγγούρας Ηλ.(2007) Στρατηγικές διδασκαλίας. Η κριτική σκέψη στη διδακτική πράξη, Αθήνα: Gutenberg. Μαυροσκούφης Δ. (2008) Διδακτική Μεθοδολογία της κριτικής σκέψης, Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. Τσάφος Β. (2004) Τα Προγράμματα Σπουδών και η Δυνατότητα Αναμόρφωσής τους από τον Εκπαιδευτικό της Πράξης. Η Συμβολή του Μοντέλου Διαδικασίας. Αθήνα περ. Νέα Παιδεία, τχ. 111, σελίδες 18-25. Περσελής Ε. (2013:415-428) Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός του ΜτΘ: Διαπιστώσεις και προοπτικές, στο: Γιαγκάζογλου Σ. - Νευροκοπλής Α. - Στριλιγκάς Γ. (2013). Τα θρησκευτικά στο σύγχρονο σχολείο : Ο διάλογος και η κριτική για το νέο πρόγραμμα σπουδών στα θρησκευτικά δημοτικού και γυμνασίου, Αθήνα : Αρμός. Σωτηρέλης Γ. (1998) Θρησκεία και εκπαίδευση. Αθήνα – Κομοτηνή: Σάκκουλας Α. Φλουρής, Γ. (2000) Αναλυτικά Προγράμματα για μια Νέα Εποχή στην Εκπαίδευση. 7η Έκδοση. Εκδόσεις Γρηγόρη. Αθήνα Χρυσαφίδης Κ. (2004) Το ελληνικό σχολείο και η συζήτηση γύρω από τα ανοικτά και κλειστά ΑΠ, στο: Μπαγάκης Γ. (επιμ) Ο εκπαιδευτικός και το αναλυτικό πρόγραμμα. Αθήνα :Μεταίχμιο. 9
Μεταφράσεις Bernstein B. (1991) Παιδαγωγικοί κώδικες και κοινωνικός έλεγχος, μτφρ. Σολομών Ι. - 2η έκδ. - Αθήνα : Αλεξάνδρεια. Freire P. (2006) Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν, επιμέλεια Τάσος Λιάμπας · μετάφραση Μανώλης Νταμπαράκης, Θεσσαλονίκη : Επίκεντρο. Grundy S. (2003) Αναλυτικό πρόγραμμα: προϊόν ή πράξις, μτφρ. Ε. Γεωργιάδου, Αθήνα: Σαββάλας. Kegan R. (2006) Ποιό σχήμα μετασχηματίζει; Μια δομο-αναπτυξιακή προσέγγιση στη μετασχηματίζουσα μάθηση στο: Mezirow J. (et al) (2006) Μετασχηματίζουσα μάθηση, μτφρ. Κουλαουζίδης Γ. Αθήνα: Μεταίχμιο. Jackson R. (2007) Η φαινομενολογική προσέγγιση, στο: Keast J. (2007) Θρησκευτική ετερότητα και διαπολιτισμική εκπαίδευση: ένα βοήθημα για τα σχολεία (επιμ.) μτφρ. Ν. Χαραλαμπίδου – Ά. Βαλλιανάτος. Αθήνα: Συμβούλιο της Ευρώπης. Leganger-Krogstad Η. (2007) Η συνκειμενική προσέγγιση, στο Keast J. (2007) Θρησκευτική ετερότητα και διαπολιτισμική εκπαίδευση: ένα βοήθημα για τα σχολεία (επιμ.) μτφρ. Χαραλαμπίδου Ν. –Βαλλιανάτος Ά. Αθήνα: Συμβούλιο της Ευρώπης. McLaren P. (2011) To μέλλον του παρελθόντος. Στοχασμοί για την παρούσα κατάσταση της αυτοκρατορίας και της παιδαγωγικής, μτφρ. Δενδάκη Α. – Πατέλης Ν. στο : Νικολακάκη Μ (επιμ) Η κριτική παιδαγωγική στον νέο μεσαίωνα. Αθήνα: Ι. Σιδέρης. Sharpe E. (2008) Συγκριτική θρησκειολογία, μτφρ. Παπαλεξανδρόπουλος Σ. Αθήνα: Άρτος Ζωής. Stenhouse L. (2003) Εισαγωγή στην έρευνα και την ανάπτυξη του αναλυτικού προγράμματος, μτφρ Α. Τσάπελης, Αθήνα: Σαββάλας. Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία McLaren P. - Macrine S.- Hill D. (Eds). (2010). Revolutionizing Pedagogy: Educating for Social Justice Within and Beyond Global Neo-liberalism. London: Palgrave Macmillan. Schein Ε. (2004). Organizational Culture and Leadership. San Francisco:JosseyBass. Van Dijk T. (1997) Discourse Studies. A multidisciplinary introduction. 2 vols. London: Sage,. Second, one-volume edition, 2011. Van Dijk T (1998). Ideology: A Multidisciplinary Approach. London: Sage. Διαδικτυακές πηγές « Edu Blog Insights» Davis Α.: http://anne.teachesme.com/category/about-weblogs/ ημερομηνία χρήσης : 21/03/2014