Ir. P. B. Offringa,W. T. Keune en H.
S. J.
Zandt.
De kerk te Oostrum (Fr.) Foto's en tekeningen: Buro Offringa te Groningen (tenzij anders r.ermelcl).
INLEIDTNG (P. B. Ot't'ringa)
Op de toren liggen gegolfde friese pannen.
De F{ervonnde kerk te Oostrum staat op het middelpunt van de oude, thans voor het grootste gedeelte afgegraven dorpsterp. F{et oorspronkelijke uit de eerste
helft van de
veertiende eeuw
stammencle kerkgebouw was volgens Kolt (H. t. Kok: 'Errige patrocinia in het midcleleeuwse bisdom Utrecht'. Assen 1958, p. 90) aan de Heilige Vitus gewijd. In verband echter met ecr-r afbeelding op c1e klok van de Heilige Nicolaas lijkt het aanr-remelijker dat de kerk aan de laatste gewijcl zou z1jn. Omstreeks 1500 is de kerk ingrijpend verbouwd; dit is mee af te leiden uit het feit dat de muren zijn opgetrokken in afbraakn'rateriaal. Opvallend is daarbij clat de gotische spitsbogen boven de ra-
nen recht en strak zijn gen-re tseld met stenen, die iets dunner lijken dan de oudere kloostermoppen. Men hce{t hier-
voor waarschijnlijk nieuwe stenen
ge
kozen.
Bij deze verbouwing bleef de toren in zijr-r oude staat, o.m. waar te nemen aan t_
De kerk had vroeger 16 steunberen waarYan er nog drie over waren. De ontbrekende steunberen zijn gerekonstrueerd.
De kerk heeft een houten met trekbalken, waaronder
tongewelf
sleutelstr-rk-
ken met een peerkraalprofiel. Het houten tongewelf, dat in de 19e eeuw werci vertimmerd, bevat restanten van een houten gotisch tongewelf. tr Iet is thai'is wit geschilderd; op de balklaag is een oudere blauwe kleur aanwezig. i-Iet kerkmeubilair bestaat uit een in de tweede
helft van dc 18e eeuw gesneclen preekstoel en een uit' clezelfcle tijd stamn-rende houten bijbellezenaar. Er zijn twee herenbanken, waarvan de noordelijhe de
z.g. 'Mellemabanir' is. Deze
1.7e eeuwse
bar.rk heeft in het ruggeschot twee f amiliewapens waarvan c{e mannelijke helft
(het heLnteken) aan de fan.rilie Van wordt toegeschreven. Boven deze bank hangen vier rouwborden ter nagedachte nis aan Maria Tilboult, gestorven 15 april 1645; Johannes van Elcama, gestorven 30 april 1645; l{aia van Elcama, gestorven 25 rrLei 1645 en Gerbrandt van Elcama, gestorven 23 april 1645. Onder de tegenwoorclige Scheltir-rga
het oorspronkelijke metselwerk met beeir-rdigingen van klesoren en halve stecn. Boven het kerkdak bevindt zich in de torenmuren ecn openir-rg, volger-rs het archief rn 1.822 gedicht, waaruit afgeleid zou kunncn worden dat de ver-
houten vloer bevindt zich een grafkelder waarin o.a. de reeds genoemden begra-
binding met het kerkgebouw vroeger
ven liggen.
anders was.
De kerk bestaat uit een schip, een driezijdig gesloten koor en een lage vierkante toren met zadeldak. Op het kerk-
dak liggen aan de noord- en
oostzijcie
rode oud-hollandse dakpannen. Aan de zuidzyde bestaat de dakbeclekking uit
Nadat de toren, in eigendom van en door de burgerlijke gemeente in l97V gerestaureerd, gereed was, wilcle de kerkvoogclij graag de kerk restaureren om weeĂ? een gezond geheel te krijgen.
de
Belangrijke stimulator achter cleze aktie was de heer \M. T. Keune, streekarchivaris te Dokkum.
oorspror-rkelijke onder- en bovenpannen.
A1s architekt werd aangetrokken het
'nonnen en monniken', dat zijn
1,87
Terp Oostrum met kerkgebouw. Foto Streekmuseum 'Het Admiraliteitshuis', Dokkum.
buro voor architektuuĂ? en stedebouw, ir. P. B. Offringa te Groningen. FIoewel de kerk niet in zeer bouwval-
HISTORISCHE SCHETS (W.7.I{eune)
lige staat verkeerde, waren toch belang-
Kerk en toren De kerk van Oostrum is waarschijnlijk gebouwd in de eerste helft van de 14e eeuw. Hij had toen niet precies zijn huidige vorm, met name is de verbinding van kerk en toren anders geweest
rijke bouwonderdelen, zoals het buiter"rmetselwerk, de houten ramen,' de trekbalken en de dakbedekking nodig aan herstel toe.
Begin maart 1973 kon het aannemersbedrijf Schakel b.v. te Exmorra met de re)txuratie starten. De re*tauratie. uitgevoerd in AC'lĂ'-verband als werkverruimingsobjekt, werd begroot op I 330.000 en heeft uiteindelijk I 311.000 gekost. Het Rijk, de provincie Friesland en cle gemeente Oostclongeradeel verstrekten subsidies.
Het uitgrrrgspurrr bil de rertauratie w,rs een konsolidatie. Dat is het hancihaven
van de bestaande toestand, zoals m.n. het interieur, e:hter niet met uitsluiting van evidente verbeterir"rgen (verwarrning en verlichting) en rekonstrukties (steunberen). 188
dan tegcnwoordig, zoals aan de oostzijde van de toren thans nog goed te zien is. Uit die periode van het bestaan van het gebouw ztjn de middeleeuwse pannen'
die nu nog de zuidzlide van het dak
sieren overgebleven. "belangrijk overbli.jfsei uit de Een uiterst 15e eeuw is de in 1457 door Flenricus Koirenbacker gegoten grote klok. In de bovenste rand daarvan zijn de namelt van de zeven heilige vrouwen Agnita, Ursula, Margareta, Dorothea, Amplonia,
Barbara en Katharina te 1ezen. Even daaronder vinden wij de naam van cle
klok en het jaar van z4n ontstaan: 'Maria ben ik gheheten, dat kerspel to Aestrum heft mi laten gheten,
MCCCCLVII'. De onderste regel van het ranclschrift
luidt tenslotte: 'Defunctos plango, vivos voco, Iulgara frango, vox rneJ vox vitae,
voco vos ad sacra venite, help God, Dominus \íibo, Mello Ripkama, Sapke Rinkama, Flenricus Kokenbacker fecir ne'. Eigenlijk lezen wij hier een soorr beginselverklaring: 'Ik ween over de doden, ik roep de levenden, ik scheur het onweer, mijn stem is de stem des levens, ik roep u op om naar het heilige te komen'. Dat a1les was de taak van de klok, die ook bij onweer werd geluid, zoals nu nog in cle Alpen gebeurt, on-r door de trillingen 'vaÍr zljn zware klank de onweersbui uiteen te drijvelr. Na de nederlandse aanroepir.rg 'Help God' volgen dan de namen van de pastoor heer Vibo, de beide kerkvoogden en de maker Flenricus Kokenbacker. Op het midden van de klok bevinden zich de afbeeldingen van de Moeder
ffi ;,{Í*;;*-ï:: qi,,i;ff:,: nï n,t. :::,:::
sïA'
:rl:ff${'êH
i#, Ë-:9 il.6
È.ï
.ï
k:
"4,Ètr.:
De klok met ophang- en luiclkonstruktie.
De serestaureerde muurschildering (afbeel.liug kerk r,rn Hantunr?).
Gods met het Jezuskind en de heilige Nicolaas, de patroon van de zeevarenden. Mogelijk is hij de patroon van de kerk van Oostrum, dat destijds aan een open zeearm lag, geweest. In verband daarmede is bij'cte" huidige ."rt".ràtie van de kerk een windvaan geplaatst in de vorrn v:lu Ëcn scheepje. Gelukkig heeft de klok de laatste oorlog goed doorstaan en is hij ook nu nog een sieraad voor kerk cn roren. In het begin van de 16e eeuw is de kerk verbor.rwd en kreeg hij zijn huidige
vorm. De kap stamt ook uit de eeuw. Misschien stammen ook uit
tijd de vrij
16e
die
raaclselachtige tekeningen van drie grote en twee kleine kerkgebouwen alsmede een grote zware torelr r89
op de noordmuur. Het zal wel voor al-
tijd
een open vraag blijven wie de tekenaar is geweest en wat zijn bedoelingen
waren. Evenmin is bekend welke kerkgebouwen hij hier heeft afgebeeld, al zou men in de middelste tekening de oude, in 1584 afgebroken, abdijkerk van
Ecn kleine twintig jaar later w.aren er moeilijkheden met de toren en bleek het nodig die van een zware steunbeer te r oolzien. Dirk Villcms cn zijn zoorr
Folkert verwerkten irret metsel:rar Keimpo Sioerds voor dat karwei de 15.000 gele klinkers en de 400 rode
Dokkum kunnen herkennen met de vroegere'kleine kerk' er voor. De grote kerk links daarvan met zijn hoge bogen zou die van Flantum hunnen zijn. Merkwaardig is wel dat alle afgebeelde lrerken in het bezit ziln van spitse torens cn dat in een tijd en een
srenen, die door de opperlieden Dircii Sapes en Reitske Derksens aangedrager-r
1and, waarin de zadeldaktoren het meest
uurwerk aan een grondige onderhoudsbeurt onderwierp, waarbij het benodigde touw werd geleverd door de Dokku-
voorkomende ty.l)e wa5. Raadsels
blijven er tot in het middelr
van de 17e eeuw. Vanaf 1644, het jaar waaruit de oudste bewaard gebleveir 1<erkuoogdijrekeningen str.nrmen. tijn wij beduidend beter ir-rgelicht over het wel en v/ee van het kerkgebouw. Zo weten wij, dat in dat jaar het nodige aan het torenuurwerk gedaan moesc worden. Sijds Bouwens repareerde het
voor 25 caroliguldens cn voor dat bedrag moest hij het ook weer op zijn verheven plaats in de toren monteren. De steunberen, die tijdens de huidige restauratie een grondig herstel hebben ondergaan, vroegen ook reeds in 1653 de a:rndacht. Sijtse Timmerman heeft ze toen met hulp van de opperman Sybren Jans gerepareerd en waar nodig vernieuwd voor [1 guldens en 19 stuivers. Samen verwerkten zij de door Aeltie geleverde 1O tonnen kalk,250 klinkers en 500 gele stenen. Tegelijk met het herstellen van de bui-
tenkant heeft men toen ook het inte-
rieur onder handen genomen en meester timmerman Dirk \flillems vervaardigde voor 7 guldens en 9 stuivers een vierkant en enige nieuwe banken. Het daarvoor benodigde hout werd voor 8 gulden en 5 stuivers in Dokkum gekocht van Duco Jans Holtcoop. De kerk stond er na die restauratie weer goed bij en doorstond de zware hagelbui, die in 1661 verscheidene ruiten in de pastorie vernielde, zonder veel schade.
190
werden. Rond 1940 is deze steunbeer weer gesloopt. Ook metselaer Meyndert Sioerds uit Le w.as van de partij evenals zijn dorpsgencot meester smid Jan F{ayes, die het
mer lijndraaie;: Taecke Foppes.
Het is niet onwaarschijnlijk, dat er in 1695 nog een grote reparatie aan het kerkgebouw heeft plaatsgcl-r:rd. In de rekering van dat jaar komt een post voor van 125 gulden voor door Hessel Holtcoper ten behoeve van de kerk geleverd hout. Het werd verwerkt door rimmerman Jantic Py tters en wij zouden kunnen aannemen dat een dergelijke grote partij hout voor de zoldering gebruikt moet zijn. Na deze forse aderlating van de kerkekas vinden wij in de rekeningen van de
volgende 7O jaren slechts betalingen voor gewoon onderhoud van het herkgebouw. Vermeldenswaard is daarbi.y:
a1-
leen de uitgaaf van 28 gulden en 7 stuivers aan Fleerke Minnes voor het vervaardigen van nieuwe banken (1731).
Het valt op, dat er tot
1.740 nergens
sprake is van schilderwerk. Eerst in dat jaar vinden wij een post van 5 lulden en 19 stuivers, betaald aan D. Ruimsadelaar voor geleverde verfwaren. Vanaf die tijd komen dat soort uitgaven regelmatig voor, maar pas in L760 vinden wij voor het eerst een betaling aan een schilder en wel 30 gulden en 12 stuivers voor Melle Huyts.
Mogelijk werd het schiiderwerk voor die tijd gratis gedaan door aktieve gemeenteleden, zoals dat ook bij de huidige restauratie het geval is geweest, waarbij heel wat werk ten bate van de
,Wi,ti;i111, "fr.:,'à,:,ii!,,
:! r;: tt]l a ::!'
'
.)i: nÉ
íÉ
#l
q
De in 1768 door Tjecrc-l Dirks en Dirk Embclcrveld verr',rardigde preekstoel
kerk door vrijwilligers is verricht.
In
1768 had de oude preekstoel, waar-
van wij niet weten door wle cn wr.ndie gemaakt is, kennelijk zijn beste tijd gehad. Tjeerd Dirks kreeg de opr-reer
dracht om een nieuwe kansel te vervaardigen, en ziln werh heefr ror op heden de tand des tijds weerstarn. De kerkvoogden betaalden hem 'voor een nieuwe predikstoel, van maken cn van materialen en anderc reparaties aan de kerk' een bedrag van 154 guldens el 15 stuivers, terwijl Symen Jacobs 'voor glanzen aan de stoel' 6 guldens ontving. Tjeerd Dirks zorgde voor het geraamte,
maar het snijwerk werd vervaardigd door de beeldhouwer Dirk Embderveld, die daarvoor 72 gulden ontving. Dc preekstoel stond tegen de zuidermuur en bij het plaatsen daarvan hee{t men mogelijk ook iets aan de ramen moeteÍI veranderen. \flij vinden in de rekening dan tenminste een betaling van 22 guldens aan meester Kornelis F{ansen voor-
tien nieuwe glazen in lood met
een
totale oppervlakte van 776 voet. Tevens verdiende hij bij die gelegenheid 9 stuivers aan het repareren van 12 ruiten. Bij een nieuwe preekstoel horen ook nieuwe psalmborden en ook die werdcr-r door Tjeerd Dirks vervaardigd. \Xlij weten niet waar hij zijn werkplaats heeft gehad. Mogelijk is dat buiten het dorp Oostrum geweest, r/ant bij db prijs van 20 guldens voor de nieuwe borden rekende hij 4 stuivers extra voor vrachtkosten. FIet verven en vergulden werd
gedaan door Symen Jacobs guldens cn 5 stuivers.
voor
38
het einde van de 18e eeuw duikt in 1.794 voor het eerst de school in de rekeningen op. Het dorp za1 wel cerder een schoolhuis rljk zljn geweesr, maar vanaf genoemd jaar komen we sporen daarvan regelmatig in de kerkTegen
r-oogdijboeken tegen.
Veel bijzonders is er in de onzekere
jaren van patriotten en Franse bezetI q't
!,t iA
lià
lt: ;
tut
tt.,',.1
FtaJ
1tu7 ?àlie
'irA
t7i,,4r
í"'k*k* Int erieur, gezien naar het orgel, r,óór de restauratie.
ting aan het kerkgebouw niet gebeurd en daarom was het in het begin van de twintiger jaren van de 19e eeuw hoog tijd. In 1821 pakte men de zaak grootscheeps aan. Timmerman H. P. B-ijswijk kreeg opdracht om een ontwerp cn bestek te maken voor een nieuw houten gewelf in de kerk en hij deed dat voor
het civiele bedrag van 4 gulden en
1
stuiver. Twee .jaar later werd het werk uitgevoerd, nadat er door Jan Pieters Reiding een begroting was gemaakt, die op 125 guldens s1oot. Voor dat bedrag kreeg
kant van den toren en het maken van een kozijn en deur om op het verwulfd
F{et materiaal werd voor 100 gulden geleverd door H. I. Helder en het verfwerk werd gegund aan Gosse Jetzes Ganzinga, die 'het op- en afverven der kerk als verwulfd, balken en glasramen' verrichtte voor 59 gulden en 11 stui-
\
vers.
Vrijwel
a1les
wat er toen door Rijswijk
gemaakt is bestaat nog.
In
de noorder-
Hendrik Pieters Rijswijk opdracht tot 'het maken van een nieuw verwulfd in de kerk, het vastmaken der latten en strijken der pannen, het maken van
muur zijn nog duidelijk de sporen te zien van het in 1823 door hem dichtgezette venster en in het koor zien wij het door hem toen in dezelfde muur gemaakte venster. Ook de deur, waardoor men ook op het gewelf kan komen, is
rondjes op de balken, het maken van een
nog aanwezlg.
nieuw venster
In die jaren kreeg
in
de noordoosthoek
en
het dichtmetselen van een oud venstel' in de noordermuur, het wegbreken cler oude duivenmat boven het verwulfd, het dichtmetselen van het gat in de oost'19)
de kerk ook van bin-
nen zijn huidig aar-rzien. De uit grafstenen bestaande vloer werd gelijkgemaakt en v/at opgehoogd, terwijl men over de stenen en houten vloer legde.
Het
meest ingrijper-rd was echter
de
r-erplaatsing van de preekstoel van de
zuidmuur naar het koor. Bij die genheid heeft men het oude in
gele1658
door Dirk \X/illems vervaardigde vierkant door een nieuw vervangen. H. P. Rijswijk nam dat werk op zich cn maakte tevens enige nieuwe banken en een nieuwe lambrisering. rVaarschijn-
lijk is toen ook de Mellemabank op zijn tegenwoordige plaats terecht gekomen.
De grote zerk, die op die plaats de
voogdij eigenaar van het instrument, dat tot 1963 trouw zijn dienst vervulde. In dat jaar zag men kans de hand te leggen op een ongeYeer 100 jaar oud 'echt' pijporgel uit Fleiligerlee. Het werd daar afgebroken en in Oostrum geplaatst door de Dokkumer orgelbouwer Faber. Bij de huidige restauratie onderging het orgel een grondige schoonmaak- en opknapbeurt in afwachting van het tijdsrip, waaÍop dit instrument geheel gerestaureerd kan worden.
tot de grafkelder van de in 1645 gestorven leden van de familie Eelcka-
De grat'stenen
dekte, v,.erd na de nieuwe opstelling van de preekstoel verplaatst natr ziln
restauratie
toegang n-ra
huidige positie vlak voor het vierkant. Ook aan de omgeving van de kerk werd gedacht. Het kerkhof werd geheel in orde gemaakt, er werd door P. H. Berg een nieuwe ijzeren toegangspoort gemaakt en een klinkerbestrating zorgde er voor, dat de kerkgangers voortaan bij slecht weer droogvoets vandaar de
ker1.,
konden bereiken.
Over de kleur van de kerk vinden wij voor het eerst iets in 1853. In dat jaar werd aan G. Ganzinga I 18,81 betaald voor het witten van de kerk. Hoelang tevoren de muren wit zijn ge'weest, weten
wij niet. \íel is uit
bestu-
dering van de muur gebleken, dar er een tijd is geweest, waarin de gehele kerk blauw geverfd was. In de vorige eeuw en in het begin van deze is er aan herstellingen nogal het een en ander aan het gebouw gedaan, maar ingrijpende wijzigingen zijn er niet meer geweest, Een belangrijk feit was de plaatsing van
in de leerk Toen bij gelegenheid van de huidige denpacl
of
tijd werd om naar een orgel om te zien. Twee commissies legden alle gemeenteleden deze vraag voor cn cle reacties waren van dien aard, dat men op 19 augustus van dat jaar besloot tot aan-
legen oucle grafstenen weer aan het 1icht. De oudste dateert uit 1625, de jongstc uit 177 5. Ook werd de zich onder de Mellemabank bevinclende toegang tot de grafkelder Eelckama opengemaakt. In de kelder bevonden zich
de srolFeJijke resten van vier persottert. wier namen zijn gebeiteld in de grote, in, i824 verplaatste, deksteen. Hieronder volgen de teksten van de grafstenen, vooÍ zover die in het middenpad ieesbaar waren. De nummers verwijzen naar cijfers op <1e afgedrukte plattegrond. (Zie l>Iz. 195.)
1.
Den 10 Octobr. sterf de eersa. . . . tieppes Redgera out 35 jarer.r
2.
Tekst
4.
onleesbaar
{
Anno 1655 den 17 Nov.
..
Eersamen Gerck Sypt. . .
.
....
iaer en leit hier
.
b....
1.648 den 5 Maij sterf FIar Johannis olt 2 i^er 8 weken
'
en leit hier begraven
JH
5.
Harcke Johannes out 18 J 5 dagen en leijt hier be. . .
Jo
koop van een in goede staat verkerend
gebruikt harmonium, merk Frayser over te gaan. Voor I 800,- werd de kerk-
houten vloer van het midworden
opgenomen kwatnen c1e daar or-rder ge-
het eerste orgel in 1919. Na het overlijden van voorlezer
en voorzanger Johannes de Boer rees bij de kerkvoogden de vraag het nu geen
c1e
van de kerk moest
6.
. .
Tekst onleesbaar 193
en Iuswier ontslapen 28en 9 bris 1679 out 52 iaer 20 dagen is hier
7. Den 23 Junij sterf L{aeicke . . . . .... out 9 weecken en 6 clagen leijt alhier
begraven.
begraver.r
Cartouche: Joannes Faber is
OH
8. Den 24e Martil is ir-r den Heere gerust
....
lighe ende Gocltsalighe
D.
Johannes
.ut 501/z jaer Dienaer des Gocld ... .. . . . .rdts tot Oostrum cn Iusv,-ier . . . . 21 Iaere en leit hrei: begraven
...
.
9. Tekst
13.
de
Anno 16- den 25 Maijus sturff
der.r
Eerentphesten
...... Elcrma out -
iaerett
Den 23 Aprilis 16- is Gerbrandt
onleesbaar
10. Tekst
in
Heere Godt saligh ontslaper.r de 12 Juni 1681 out 27 taet en 6 maanden en zijn Zoon Joannis Faber is gerust de 20 Juni 1681 out 15 dagen en leggen hier begraver-r.
van Elcama deser szerelt overleden out - iaeren
onleesbaar
Den 15 Aprilis 1645 is . ... Maria Tibaut Echte Huisvrouwe vaĂ?I
11. Tekst onleesbaar
....
.joannes Elcama
lrersturven out - iaeren Den 30 Aprilis 1'645 is . . . . Sr FIeere -Joannes Elcama in den gerust out - iaeren en<1e leggen
12. Randschrift: Den eerwaarcl. Hooch Geleercl Do Joannis Cornelij in leven Dicnaer Jesu Christi tot Oostrun')
onder
<lese steen.
Randschrift: Claeske Corneiis ir.r leven een deugds.rnre t rouwe is gestorven A" 1.670 den 13 Januarij oud 50 jaeren en 3 maandet'r ende is alhier begraven. Cartouche: Het eind sa1 r-riet lang duyre Dit is de laeste uyre 1. Joh. 2.18 L, Petr. 4.7
Grafzerk nr. 13.
1.5.
Anno 1738 Der.r 9 October FIier gerust die Eerbaere
So....
Saekjens Mennes
Dle Echte Fluisvrou van De . . . . . . .rlen Anr-re Cornelis Fluismar-r .... Te .... out sijnde geweett irr .... iaere encle leit Alhi..'. .
16. Randschrift: Huisvrou
var-r Pibe
Martens out ontrent 60 iaer en
Ie...
.
Cartouche: Anr-ro 1659 den 10 A sterf den eersamen S.... Pibes out 23 taer en . . . .
hier begraven
17. Randschrift: A" 1625 den Septem...... begraven 191
1'4
18
A'
1638 den 23 Jar-ruarij . . . .
Eersamen Folkert Sijtses....
51 laer en leijt alhier beg. 19.
Den 13 Jannewari.
..
..
.
.
gerust de Eerba. . . . huisvrouwe van L....
outinhaer25stei.... rnct heer rwee Zoo . . . 20
.
Anno L676 den 30en Maij is in den F{eere ontslapen die eerbare Ebeltje Reijfs weduwe van Gerck Sijpts Tadema out. . .
2
ende e.'rde leit alhier begraven.
Als die hier op mij treden r)c-r'!rt eer) exerrpel aen mij a1 legh ick hier belreden ick ben geweest als ghij 21
':
Rar.rdschrift: Anno 1661 dcn 19 Februarij sterf der.r
...... (afgekapt) Ritsco van .... (afgekapt) in der tijdt . . .. (afgekapt) Oostdongeradeel out in :t 31 iaer en leit alhier begraven. Cartouche: Alrno 1743 der-r 13 October is gesturven de Eersame Anne Cornelis \il/oor-rachtig te Nijkerk ou1 ortrent 52 jaren cn leit
r. I ...,":)
l
la.
t2
,1-*-
t--
l l l
:
I
j I
.,i 1
i
alhier begraven
\Ăat
,:l
l I
man leeft en die de Dood niet
.1
l l
sien sal
Anne Cornelis 22.
Anno 1775 den 5 .Junij is overleden de \le1 Eerwaarde en seeĂ? Geleerde Heer Frlrrsi:cus Bransnra in leven Bedienaar des Godlijken n$Toords
de tijd van ruim 50 jaren tot Oostrum er-r Jcuswier in den ouderdon'r
van ruim 77 jaren en legt alhier
begraven.
Plattegrolrd met neubilair en grafzerken
l9s
Zrrid:er el r oor de re\raurJrie
DE RESTAURATIE VAN HE,T KERKGEBOU\í (P. B. Oft'ringa) Exterieur
De
restauratiewerkzaamheden s/erden
begonnen met de herstelwerkzaamheden aan de 16e eeuwse kapkonstruktie. Zeer speciale aandacht kreeg hierbij de pan-
nenbedekking aan de zuidzilde. Deze onder- en bovenpannen, de z.g. nonnen en monniken dateren uit de
gebroken waren. Deze werden lokaal met een speciale, gekleurde lijm onzicht-
baar gerepareerd. Voorts werd aan de achterzijde van de panlatten een z.g. houten visbek-konstruktie roegepJ\r die nieuwc steunpurter-r gaf en eve ntuele af schuiving ilr c1e toekomst voorkomt.
Het dakvlak aan de noordzijde was gedekt qret rode Oud Hollandse panÍrelr. Het clàkbeschot van asbestcement-plater-t werd ven'angen door een houten dak-
middeleeuwen en komen nog slechts sporadisch voor. Om te voorkomen dat deze pannen door bieukverlies t.g.v. afname tijdens de restauratie grotendeels verloren zou-
beschot van horizontale Redwood delen, zodar-rig aangebracht dat door een permanente ventilatie verstikking van het hout wordt voorkomen.
den gaan. werden de panrren nier van het dak gehaald cloch ter plaarse gere-
Aan de noord- en zuidgevel werclen de ontbrekende steunberen gerekonstrueerd.
pareerd.
Met behulp van een hangsteiger kon, onafhankelijk van het clakvlak, het geheel worden gekontroleerd en konden de nodige Íeparaties worden uitgevoerd. Bij deze kontrole bleek dat vele panner.r 196
Dit was mogelijk daar de vorm door enige nog aanr /ezige sreunberen volledig bekend was
en verder min of
meer
noodzakelijk, orndar de muren t.p.r'. de weggebroken steunberen lelijk waren dichtgemetseld.
ZLridgcvel na de restauratie
Het lraaie ritrre van
cle gerekonstruecrde steunberen.
?a.
:'&
tu|i i Wi:
wl
AtW:t:
tt:,
:iÉjt
ï,i,wrl
lnterieur r-óór de restauratie.
Hoewel de huidige resraurarie-opvattingen twijielachtig .taarr regenover uirge-
kon n'order.r verwijderd
breide rekon\trukrie\ v.rn vroegere 'iru. aties, bleek de hierbedoelde rekonstruktie verantwoord en vanzelfsprekend te zijn. Mede om architektonische redenen,
restant van een oude koningssti.ji aar-rgetroffen, welke, weer aangelast met een buitendaks gedeelte, werd voorzien van een nreuu-e windvaan. Als motief voor deze windvaan werci een zeilend schip gekozen, als symbool van de vroegere wijding van de kerk aan cle Heilige Niq>laes. beschermheilige voor ha:rdel
ln.n. aan de zuidzijde, waar her ritne van de mooie, relatief grote gorische raamopeningen en de herplaatste beren elkaar versterken. De reeds oude houten ramen bleken in slechte sraat te verkeren cn zijn vervangen door nieuwe ramen in ecn duurzanre Redwood uitvoering. F{et mooie oude en dunne glas kon weer worden gebruikt. De oorspronkelijke gemetselde onderver-
deling van de rrmen met monranrr
is
dus niet teruggebracht. Voor deze rekonstrr-rktie waren er onvoldoende gegevensr terwijl m.n. cle gehandhaafde houten
ramen beter passer-r bij het jor-rgere inter1eur.
De in de nisvorm van de ingang van de kerk aanwezige harde cement-pleister 198
In de kap b".r.í h.r koor wercl
het
en scheepvaeft. I
ntcrieuy
Het interieur werd in
cle bestaande toe-
stand gehar.rdhaafd.
Tegelijkertijd met de kapkonstruktie werden vaÍrwege de goede bereikbaarheid het houten tongewelf en de trekbalhen gerestaureercl.
Verschillende trekbalken bleken reí plaet'e varr de opleggiirg enrsr;g re zijn aangetast en gedeeltelijk weggerot. Voor het herstel van deze gebreken werd gekozen voor een nieuwe restJuratiemethode,
n.l. herstel met
gebruik-
7iiáiÍ,:ïl;iíí{:i::./@
Interieur na d: rcstauratie.
making van epoxyhars en
glastiber
wapening. Een groot voordeel
bij
s'erkwijze is dat historische
deze
onclerdelen
niet
behoeven te woÍden yervangen. Het houten tongewelf bleek nog r:estanten te bevatten van een oud, houter-r gotisch gewelf (zie tekening) zoals o.a. een deel van de sluitrib op de kruinlijn en de gewelfribben, beide met peer-
kraal-profielen. Dit gotische gewelf werrl r aarschiinlijk vrii \ roeg aangcbracht in plaats van, of ter vervanging van, een stenen or'e rwelving, waarh-n de aanzetten ook werden gevonden. De profilering van het houten gotische gewelf sloot aan bij de nog bestaande balklaag met sleutelstukken, de laatstcn met peerkraal motief. De bestaande balken met de gevonden restanten van het gewelf leverder-r volcloende gegeyens op om, althans op pa-
pier, het gotische tongewelf te r.-ekonstrueren. Een feitelijke rekonstruhtie bleek niet realistisch, omdat het goed in het interieur parsende ;anwezige gc-
welf in relatief goede staat verkeerde. Van het gerestaureerde gewelf werd de witte kleur gehandhaafd, terwi.jl de stuknaad-prcfileringen werden geaksentueerd en versierd n'ret bladgoud.
Ook op cle profilering r.an cle balker-r werd bladgoud aangebracht. Door cleze alisenten kreeg de kerk eelr meer f raai en levendig maar ook meer ruimtelijk aanzien. c1e noordwand werden oncler de kalhlagen op de oorspror"rkelijke pleisterlaag drie oude geschilderde voorstellingen van toÍen en kerkgebouwen in
Op
doorsrredc eartgetrollten. wJJro\ er irr de historische schets nadere gegevens worden vermeld. (Zie ptg. 189 e.v.) De aanvrez-igheid van een dezer voorstellingen was niet geheel onbekend,
daar aan het begin van cleze eeuw bij een
opknapbeurt een dergelijke voorstelling reeds was tevoorschi.jn gekomen, nagete-
k.nd en r eruolgen' weer o\ ergewit. Irr jr.t k;dcr varr deze re:tauretie zijn de voorstellirgeu blooLgelegd en gekon199
Doorsnede gotisch spant_en gewetfkonstruktie
Boveraanzicht gewetf n'ret r'bben en spanten
200
.À
DÊt ?
[.rh.rL!ê.
] .i n!
1
oei 4
E
rei :l Ve.b,nd'na ho!len qolLsch qêwêLl recen rrelxLl me1 sleuteLsl!k
(e. !ers:e!9 ngerbben
serveercl.
Naast de kansel werd
een
(Spaanse) ruiterfiguur ontdekt.
de kerk werden de oude kachels uit het gangpad verwijderd en vervangen
In
I
door gaskachels tegen de muren. De verlichting van witte glazen boller.r werd vervangen door koperen kronen,
aangevuld met spots, weggebqwd achter de trekbalker.r.
Het
ingangsportaal onder de gaanderij kreeg een nieuwe indeling waarbij de
trap werd weggetimmeÍd en een toiiet werd gemaakt. De ruimtewerking van het portaal werd hiercloor aanzienlijk verruimd en verbeterd. (Zie tek. p. 195.) Deze wrlzigtng werd mogelijk daar de aanwezige predikantenkamer door ecn reeds eerder gemaakt vertrekje onder de toren geen funktie rneer had.
HET ORGEL VOOR EN NA DE RESTAURATIF, (H . S. J. Zandt)
Het orgel. ecn éénklaviers ittstrumettt met aangehangen pedaal - afkomstig uit een Flervormde Kerk van Heiligerlee - is door de Flervormde Gemeente van Oostrum
in
1963 aangekocht. Het
werd in hetzelfde jaar geplaatst door heer Faber uit Dokkum.
de
FIet instrument verving een harmoniuin, dat op de galerij achter een schijnfront
stor.rd opgesteld. De windmotor kreeg een plaats in de kerkeraadskamer, waarbij een pvc-buis diende a1s windkanaal. De magazijnbalg bevond zich onder de wir-rd1ade.
De dispositie luidt: 241
Linkerzijde: Prestant 4' Octaaf 4'
Rechterzijde: Prestant 8'
Octaaf 2'
Quint 3'
Holpijp 8' Fluit dolce 4',
Tremulant
Ventiel
Prestant B'(disc.)
De klaviatuur bevindt zich achter de kas. Manuaalomvang C-f"', pedaal C-a. De verdubbeling van c1e prestanten 8' er.r 4' (Octaaf 4') is ongebruikelijh en houclt ten dele verband rnet de plaatsing van het toegevoegde frontpijpwerk in het verleden. -* Een globale inventarisatie van het pijpwerk leert, dat een gedeelte hiervan van oude datum is. Het frontpijpwerk is gen-raakt van zink,
de rest (19 pijpen) - opgesteld achter de frontpijpen - is van orgelmetaal vervaardigd.
De orgelkas bestaat uit een vlak frontpaneel met
zrj- en achterwanden, ter
ornsJuitirrg varr het iuterieur. 242
Tengevolge r.an lekkages heeft het or-
gel geleden onder de inwerking van vocht, stof en vuil, waardoor cle bespeelbaarheid uarr het irrstrumeirt
in
on
gulrstige zin werd aangetast. Teneinde het orgel weer bespeelbaar te maken, is aan de orgelmakers Gebr. van Vulpen te Utrecht verzocht om offerte
in te dienen betreffende
demontage,
schoonmaak en herplaatsing. Voornoem-
de orgelmakers hebben dd. 10 oktober 1973 oveĂ? deze werkzaamheden een offertc ingedicncl. De kosten bedroegen ruin-r f 25.000,-. Het bleek noodzakelijk de orgelkas van een afdekkir.rg te voorzien, terwijl de inferieure zinken frontpijpen door nieurve
uit
orgelmetaal werden vervangen.
Daar de predikantenkamer werd vervangen c{oor een trapopgang naar de galerij, diende de windmotor te worden verplaatst naar de orgelgalerij. onder aanpassing van het windkanalensysteem.