DE KERSTENING VAN DE FRIESE LANDEN, GEZIEN VANUIT HET GRAF Egge Knol
1 Inleiding Een oude kerk en een terp, beter gezegd een wierde, lijken in Friesland vanouds bij elkaar te horen. 1 Toch is dat niet geheel juist (afb.1). De oudste bewoning van de Noordnederlandse kwelder begon al rond 600 jaar voor Christus’ geboorte. Kort daarop begon men in het onbedijkte kustland met het verhogen van de woonplaats, waardoor de wierden ontstonden. Sinds die tijd is er in het kustgebied met wisselende dichtheid op de wierden gewoond. Pas zo’n 1250 jaar later, in de zevende eeuw na Christus, werden de eerste pogingen ondernomen om de kwelderbewoners, die bekend staan onder de naam Friezen, te bekeren tot het Christendom. Deze pogingen hadden pas in de loop van de achtste eeuw succes. De activiteiten van de merendeels Engelse zendelingen, onder wie Willibrord en Bonifatius het bekendst zijn, werden beschreven in kronieken en levensberichten. Deze berichten geven een betrekkelijk algemeen beeld van het bekeringsproces. Bij gebrek aan uitgebreide bronnen wordt de archeologie te hulp geroepen. Hieronder zal worden aangetoond dat bepaalde veranderingen in het grafritueel vermoedelijk samenhangen met de kerstening. Maar vele onzekerheden rond de materiële neerslag van de kerstening blijven. Voor een goed beeld wordt niet alleen naar het huidige Friesland gekeken. In de Vroege Middeleeuwen werden de kustlanden langs de zuidelijke Noordzee als één Fries gebied beschouwd, maar dat Friese gebied was opgedeeld in vele onderling zelfstandige gebiedjes. Later werden deze soms aangeduid met het begrip gouw, bijvoorbeeld Westergo, Oostergo, Hunsingo, Fivelgo, Eemsgo. Een vergelijk van deze verschillende gebieden geeft de mogelijkheid om veranderingen ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de 4
Afb. 1. Wierde Hogebeintum
tijd te bestuderen. Met enige voorzichtigheid worden enkele veranderingen in verband gebracht met de kerstening.
2. Kanttekeningen Alvorens in te gaan op het grafritueel en de kerstening volgen hier een vijftal kanttekeningen bij dit onderzoek. Als eerste kan genoemd worden de onkunde over het heidendom. De Vroegmiddeleeuwse schrijvers beschreven de vóór-Christelijke religie op afkeurende maar zeer beknopte wijze. Het heidendom was verwerpelijk en slecht, maar ze beschreven niet wat verwerpelijk en wat slecht was. Er waren heidense heiligdommen, maar waar en hoe die er uit zagen werd niet besproken. Een tweede probleem is dat de nieuwe heiligdommen in de vorm van kerken, veelal meermalen ingrijpend verbouwd, nog steeds in gebruik zijn. Daarnaast bestond eeuwenlang het gebruik om in en om de kerk doden te
