gouds Water en het Veen deel 2 (Hans van der Kleij

22

GOUDS WATER EN HET VEEN (DEEL 2)

De Turfwinning bracht gouda door de eeuwen heen veel voorspoed, met name in de bierbereiding, de pottenbakkerij en de pijpennijverheid. Zonder die constante aanvoer van turf in de ovens van genoemde bedrijfstakken had de lokale historie er wellicht heel anders uitgezien… Hiertoe werden er, behalve voor de waterafvoer, diverse vaarwegen gegraven om de turf op makkelijke wijze naar gouda te vervoeren. Een paar van die belangrijke vaarwegen zijn o.a. de Alpher Wetering, de Mallegats Wije, de ruige Wetering en de Waddinxveense Wetering. Aan de oostkant van gouda waren dat vooral de Winterdijk en de Breevaart. in het vorige nummer van het magazine heeft onze voorzitter Ton van der spiegel al uitvoerig aangegeven hoe belangrijk de betekenis van water voor de stad gouda door de eeuwen heen is geweest. in deze aflevering wil ik jullie naast een beetje historie, graag vertellen in hoeverre genoemde vaarwegen ook van belang zijn als viswater voor onze leden .

FrAgMEnT PlATTEgronD Floris BAlTHAsArs 1611.

WAT VoorAFging

De immer groeiende vraag naar turf voor de Goudse nijverheid resulteerde omstreeks 1530 in de uitvinding van het slagturven, waardoor de turf ook tot ver onder waterspiegel gedolven kon worden. Op deze wijze ontstonden er diepe plassen die op den duur een reëel gevaar gingen vormen voor de smalle lintwegen in de polder zoals bijv. de Tiendwech, de Moordsche Veenwech en ’t Suydende onder Waddinxveen.

Uiteindelijk bezweken deze wegen dan ook onder de druk van het oprukkende water en kon de kolkende watermassa zich gemakkelijk aaneenrijgen tot een grote woeste binnenzee, genaamd de Zuidplas! Deze gevaarlijke situatie heeft uiteindelijk een paar eeuwen geduurd totdat men er in 1830 toe overging om deze immense slok water te dempen, hetgeen rond het jaar 1840 een feit was, en daarmee de Zuidplaspolder geboren.

VAArWEgEn TEn WEsTEn VAn DE gouWE

(verveningen onder Moordrecht)

Alpher Wetering

Deze vaarweg is gegraven omstreeks 1356 en liep min of meer parallel vanaf Alphen a/d Rijn met de Gouwe naar het zuiden om aldaar af te kunnen wateren op de Hollandsche IJssel. Dit was destijds noodzakelijk omdat zulks in de Oude Rijn niet meer mogelijk was vanwege de hoge waterstanden.Nog altijd kan men vele stukken van de Alpher Wetering terugvinden in het landschap en met name het traject in de Oostpolder geeft een goed beeld hoe het er in de late middeleeuwen uit kan hebben gezien. Tevens vind je hier als huidige sportvisser volop goede mogelijkheden voor de visserij op voorn, brasem, snoek en karper.

Mallegats Wije

Wat dichter bij het centrum van Gouda vinden we langs de Westerkade de Mallegats Wije. Via het reeds gedempte Moordrechtse Verlaat (15451935) konden de turfschippers hun vracht lossen aan de oevers van de Turfsingel of Turfmarkt. De Mallegats Wije moet dus reeds in elk geval voor het midden van de 16e eeuw al zijn gegraven en zijn aangesloten op de Ruige Wetering. De complete vaarroute vanuit Gouda naar de verveningen onder Moordrecht verliep dan als volgt: Moordrecht Verlaat, Mallegats Wije, Ruige Wetering, Waddinxveense Wetering om dan vervolgens bij de Mallemolen naar links af te buigen en via de wetering langs de Moordrechtse Tiendwech het einddoel te bereiken.Het water van de Westerkade is door de jaren heen altijd regelmatig bevist, dit mede door toedoen van de plaatselijke buurtvisclub. Na een massale vissterfte in 1980 heeft toenmalig beroepsvisser, Gijs Vergeer, opnieuw vis uitgezet in de Wije waaronder ook een twintigtal karpers van het fameuzeAischgrund-ras! Na het ter ziele gaan van de buurtvisclub is het visbestand in de Westerkade minder geworden. Momenteel zijn er in het kader van het visstandbeheer wijkwateren Gouda voorzichtig weer wat karpers uitgezet.

sCHoolPAAT - DE VEEnEriJ, slAgTurVEn CA. 1920. gEVElFrAgMEnT sluisWACHTErsHuisJE MoorDrECHTsE VErlAAT+

PAnorAMA MAllEgATs WiJE MET linKsonDEr DE WADDinxVEEnsE WETEring.

ruigE WETEring

Deze wetering is al zeer oud en schijnt omstreeks 1314 gegraven te zijn. Via de Walvisstraat liep hij destijds in zuidwestelijke richting (via de Bosweg…?) naar de zgn. Vlaamsche Haven in de Hollandsche IJssel net even ten noorden van het huidige Boerenwiel (Vondelstraat). Hieruit blijkt dat ook de Ruige Wetering in eerste instantie een waterlozende functie had. Ook het stukje water langs de Walvisstraat kende in de jaren ‘60/’70 een bloeiend verenigingsleven met visclub “Moby Dick” . Het gerucht ging dat er zelfs een karper van “walvisachtige” afmeting moest zwemmen. Thans is de club al lang opgeheven en is de Ruige Wetering evenals het water in de naburige Westerkade, voor sportvissende leden al lang niet meer zo interessant als vroeger. Hoewel ook hier zijn onlangs weer wat karpers uitgezet.

WADDinxVEEns WETEring

Van oorsprong eveneens een primitief afwateringskanaal dat ontsprong aan de Jan Dorrekenskade te Waddinxveen om tenslotte via de Const. Huijgensstraat (vandaar de grote breedte van het wegdek) vlak naast de Ruige Wetering uit te monden in de Hollandsche IJssel.

Volgens betrouwbare bronnen is dit water gegraven rond 1340, zichtbare gedeelten binnen Gouda vindt men nog altijd langs de Emmastraat (achter de O.N.A. - Tribune) en langs de Leeuwerikstraat (vooral daar ook wel bekend staand onder de naam Moordrechtse Wije). Vanaf dit punt is het vervolg van het traject weer bekend en buigt bij de Mallemolen linksaf om de verveningen onder Moordrecht te bereiken.

Met name het gedeelte bij de Leeuwerikstraat en langs de Molensloot is nog altijd prima viswater met kans op grote karper en snoek .

sCAn DE Qr-CoDE Voor EEn 360 luCHTPAnorAMA VAn DE MAllEgATsWiJE E.o.

VAArWEgEn TEn oosTEn VAn DE gouWE

(verveningen Bloemendael en Reeuwijkse Plassen)

WinTErDiJK

Naast het riviertje de Alphens, vond je aan de oostkant van de Gouwe ook nog een historisch dijkje met een zeer voorname functie: de Winterdijk. Het was een twaalfde eeuwse achterkade die als belangrijke taak had om de pas ontgonnen gronden aan de oostkant van de Gouwe te beschermen tegen wateroverlast van de nog niet ontgonnen en dus hoger gelegen veenwildernis.

De Winterdijk ontsprong ergens ter hoogte van de Boskoopse wijk Randenburg aan de toenmalige Bruijns- of Potterskade. Vervolgens liep hij naar het zuiden evenwijdig aan de Gouwe om tenslotte via de Van Strijenstraat af te wateren in de Kattensingel.

De beide vaarwegen ter weerskanten van het smalle dijkje waren in later tijden bijzonder in trek bij de groente en fruithandelaren uit de wijde omtrek om hun waren langs de groenteveiling aan de Houtmansgracht te Gouda te kunnen aanbieden.

Vanuit mijn vroege jeugd kan ik me nog levendig herinneren dat de sloten langs de Winterdijk altijd garant stonden voor prachtige vispartijen. In de jaren ’60 van de vorige eeuw vond je hier zelfs nog een beroepsvisser die het echt niet leuk vond als wij daar met een hengeltje aan de waterkant verschenen (red.: er heeft daar nu nog een kreeftenvisser vaak fuiken staan). Tegenwoordig heeft onze vereniging daar geen visrecht meer.

BrEEVAArT

Tot slot mag de Breevaart in dit illustere rijtje niet ontbreken natuurlijk. Gegraven tussen vermoedelijk 1340 en 1350, vanuit Bodegraven via het Reeuwijks Verlaat naar Burgvliet- en Steinkaden.

De Breevaart was uiteraard ook van oorsprong een afwateringskanaal en liep via het tracé Krugerlaan naar de Hollandsche IJssel.

MoorDrECHTsE VErlAAT nAAr MAllEgATs WiJE CA. 1920.

WADDinxVEEnsE WETEring MET MAllEMolEn+.

Tegenwoordig kan men vanaf de Zuidelijke Steijnkade rechtsaf de Karnemelksloot in om via deze vaarweg de Bleekersingel te bereiken.

De Breevaart staat sinds jaar en dag bekend als een prima viswater. De oudste Goudse Vischclubs lieten zich hier in hun hoogtijdagen uitgebreid fotograferen. De diepste gedeelten vind je bij de Zoutmansweg, ongeveer tegenover de huidige Roei- en Zeil- vereniging met dieptes van zo’n 3 à 4 meter.

Bij de verbindingen naar de plassen is het goed snoek- en snoekbaarsvissen en tenslotte is het allang geen geheim meer dat je er ook monsterlijk grote karpers kunt vangen …

BrEEVAArT MET rECHTs DE oosTBoEZEMKADE CA. 1905.

TEKsT En FoTo’s (+): HAns VAn DEr KlEiJ sCHriFTEliJKE BronnEn:

• Goudsche straatnamen. Dr. A. Scheygrond. Oudheidkundige Kring “Die Goude” , Gouda, 1979. • De namen der Goudse straten, wijken, bruggen, sluizen, waterlopen en poorten. Dr. A. Scheygrond. Oudheidkundige

Kring “Die Goude” , Gouda, 1981. • Het Bruine Goud, kronieken van de turfgravers in Nederland. S. van der Hoek, 1984 • Waterbeweging rond Gouda, van ca. 1100 tot heden. Hoogheemraadschap van Rijnland, Leiden, 1988 • Stad van de Gouwenaars, een beschrijving van de Goudse wijken, straten, bruggen en waterlopen. Red: N. Boerboom.

Historische Vereniging “Die Goude” . Gouda, 2014 • Visschen op zijn Gouds, de historie van de georganiseerde hengelsport van ca. 1900 tot heden.

Hans van der Kleij, gouda.

Hans van der Kleij (1954) is een geboren gouwenaar en een volbloed sportvisser. Als jochie van amper een jaar of zes, leerde hij de grondbeginselen van de hengelsport van vader Pieter, een brasemvisser met de vaste bamboestok. Mede door het ontstaan van een kleine visclub in zijn voormalige woonwijk, het (oude) rode Dorp langs de nieuwe Vaart, ontwikkelde Hans al snel zijn eigen discipline in de sportvisserij, nl. het penvissen op karper. op 16-jarige leeftijd sloot hij zich aan bij de gHV "Vischwaterpachting" , waarvan hij later een kleine twintig jaar bestuurslid is geweest. Hans kent als geen ander de ontwikkelingsgeschiedenis van gouda, haar watergangen en de lokale hengelsport. in 2001 werd zijn eerste boek gepubliceerd n.a.v. het 75 jarig bestaan van gHV "Vischwaterpachting" . naast zijn eigen karperavonturen, werd in dit boek voor het eerst de historie van een goudse visclub op verantwoorde wijze vastgelegd. Vervolgens schreef hij meerdere malen over de goudse hengelsport in het magazine Tidinge van de historische vereniging Die goude. Dit bleek de ideale springplank geweest te zijn voor het schrijven van een mooie en vakkundig geschreven boek over de historie van de georganiseerde goudse hengelsport: "Visschen op zijn gouds" (in ons Magazine van december 2020 hebben we bij het artikel 'gouda waterstad' nog kort aandacht geschonken aan dit prachtige boek, dat inmiddels is uitverkocht)

HAns MET EEn MooiE sCHuBKArPEr VAn 28 PonD uiT DE oosTPolDEr (+) 25