ΙΣΤΟΡΙΑ & ΘΕΩΡΙΑ 6 Σύγχρονη εποχή
Θέµα Εργασίας: Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα… ο νέος εµπορικός δρόµος;
Εργασία της φοιτήτριας: Μιχαλοπούλου Ιωάννα
Καθηγητής: Π. Τουρνικιώτης
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
ΕΙΣΑΓΩΓΗ....................................................................................................................................................................3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΠΑΡΧΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ............................................................................................4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.........................................................................................................8 2.1 Το εµπορικό κέντρο ως κοινωνικό φαινόµενο .................................................................................................................................. 8 2.2 Το εµπορικό κέντρο ως Αρχιτεκτονική Κατασκευή......................................................................................................................... 10
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.......................................................................................................13 3.1 Πορεία των εµπορικών κέντρων µέχρι σήµερα ............................................................................................................................... 13 3.2 Τα εµπορικά κέντρα επιδρούν στην οικονοµική δραστηριότητα................................................................................................... 16 3.3 Τα εµπορικά κέντρα από άποψη πολεοδοµικού σχεδιασµού........................................................................................................ 18
ΕΠΙΛΟΓΟΣ .................................................................................................................................................................21 Βιβλιογραφία............................................................................................................................................................................................. 23 Πηγές Εικόνων.................................................................................................................................................................................................................25
2
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
Εισαγωγή Ως εµπορικό κέντρο (mall) ορίζεται σήµερα ένα σύνολο από εγκαταστάσεις λιανικού εµπορίου για τις οποίες ο σχεδιασµός, η κατασκευή, η ιδιοκτησία και η διαχείριση γίνονται ως ενιαία ιδιοκτησία. Προϋπόθεση για να ονοµαστεί µια συγκέντρωση λιανικού εµπορίου «εµπορικό κέντρο» είναι να υπερβαίνει τα 10.000 τ.µ. µεικτής ενοικιάσιµης επιφάνειας, να έχει τουλάχιστον 10 καταστήµατα λιανικού εµπορίου, να προσφέρει χώρους στάθµευσης και να συνδέεται άµεσα µε τα µεταφορικά δίκτυα της ευρύτερης αστικής περιοχής.1 Τι είναι όµως τα εµπορικά πολυκαταστήµατα για όλους εµάς και τι ρόλο διαδραµατίζουν στην καθηµερινότητα µας; Στην εργασία αυτή θα γίνει προσπάθεια Εικόνα 1: Galleries Lafayette, Παρίσι
να απαντηθεί το ερώτηµα αυτό αφού πρώτα ανατρέξουµε στην απαρχή των εµπορικών πολυκαταστηµάτων και στην ιστορική τους πορεία και τελικά καταλήξουµε στο σήµερα και την ελληνική πραγµατικότητα όπου τα εµπορικά πολυκαταστήµατα έχουν γίνει αναπόσπαστο κοµµάτι της καθηµερινής µας ζωής καθώς «Σχεδόν δύο Ελλάδες τον χρόνο περνούν από τα εµπορικά κέντρα The Mall Athens, Attica και το κατάστηµα Ikea, καθώς η βόλτα και οι αγορές στους χώρους αυτούς αποτελεί τη νέα µόδα διασκέδασης των ελλήνων καταναλωτών».2 Θα γίνει µια προσπάθεια ανάλυσης των εµπορικών πολυλειτουργικών κέντρων από άποψη κοινωνική, οικονοµική, αρχιτεκτονική και πολεοδοµική και σε αντιδιαστολή µε τους εµπορικούς δρόµους.
Εικόνα 2: Εµπορικό κέντρο Les Quatre Temps, Παρίσι
1 2
Σύµφωνα µε το περιοδικό RE+D Α.Γ Χριστοδουλάκης, Τ.Τσακίρη, «Στα εµπορικά κέντρα η Ελλάδα διασκεδάζει», Βήµα, 25/11/2008
3
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
Κεφάλαιο 1: Απαρχή των Εµπορικών κέντρων Η ιδέα για το εµπορικό πολυκατάστηµα τύπου mall ξεκίνησε στις ΗΠΑ και αποδίδεται στον J.C Nicholas από το Κάνσας, ο όποιος το 1922 δηµιούργησε το Country Club Plaza µε σκοπό να εξυπηρετήσει τις εµπορικές ανάγκες σε µιας µεγάλης κλίµακας οικιστική ανάπτυξη. Εµπορικά πολυκαταστήµατα αρχίζουν να κτίζονται σε διάφορα σηµεία µεγάλων αυτοκινητοδρόµων που περικλείουν τις αµερικανικές πόλεις, µε µεγάλους χώρους στάθµευσης µπροστά τους. Το 1931 έχουµε το πρώτο σχεδιασµένο εµπορικό κέντρο, το Highland Park Shopping Village στο Ντάλας του Τέξας και γενικά πολλά εµπορικά καταστήµατα αναδύονται µεταξύ 1930-1940 µε πρωτοβουλία Εικόνα 3: Country Club Plaza
µεγάλων επιχειρήσεων όπως των Sears Roebuck&Co και Montgomery Ward. Φτάνοντας στο 1964 υπήρχαν 7.600 εµπορικά κέντρα στις ΗΠΑ. Το 1967 κατασκευάζεται στην Καλιφόρνια το South Coast Plaza, διεκδικώντας τον τίτλο του µεγαλύτερου shopping mall στην Αµερική, το οποίο ακόµα και σήµερα θεωρείται ένα από τα πιο κερδοφόρα εµπορικά κέντρα, προσελκύοντας πολυτελείς επιχειρήσεις. Μέχρι το 1972 τα εµπορικά πολυκαταστήµατα στην Αµερική είχαν διπλασιαστεί, αγγίζοντας τα 13.174. Τα mall βρίσκονταν παντού στην Αµερική, γνωρίζοντας τεράστια επιτυχία, αφού κέρδιζαν συνεχώς θαυµαστές µε την πολυτέλεια, την καθαρότητα και τις υποσχέσεις για µια καλύτερη ζωή. Την δεκαετία του 1980 η ανάπτυξη τους παραµένει σταθερή, φτάνοντας πλέον στα υπερτοπικά mall, άνω των 75.000 τ.µ, τα οποία γίνονται πολύ δηµοφιλή.
Εικόνα 4: West Endmonton Mall
Το 1985 κατασκευάζεται στον Καναδά το West Edmonton Mall, 570.000 τ.µ, που παραµένει ακόµα και σήµερα το µεγαλύτερο εµπορικό κέντρο της Β. Αµερικής και το οποίο κλείνει µέσα του
4
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
ποικίλες δραστηριότητες. Περιλαµβάνει εκτός από 800 εµπορικά καταστήµατα, ξενοδοχείο, 110 εστιατόρια, πισίνα, µίνι γκολφ, ψυχαγωγικό κέντρο και ενυδρείο. Στο ίδιο πολυκατάστηµα υπάρχει ένα ακριβές αντίγραφο του πλοίου του Κολόµβου µέσα σε µια τεχνητή λίµνη όπου οι επισκέπτες µπορούν να καταδυθούν µε ένα αντίγραφο υποβρυχίου. Πρόκειται για «εγκυκλοπαιδική συσσώρευση λειτουργιών» σε έναν «αυτάρκη κόσµο».3 Το µεγαλύτερο mall όλων των ΗΠΑ κτίζεται το 1992 στο Bloomington της Μινεσότα µε το όνοµα Mall of America και περιλαµβάνει 520 καταστήµατα, ψυχαγωγικό κέντρο, εστιατόρια, clubs, 12.500 θέσεις στάθµευσης και πολλά άλλα, µε επισκέπτες 40 εκ. καταναλωτές τον χρόνο. Ιδιαίτερο Εικόνα 5: Το αντίγραφο του πλοίου του Κολόµβου, West Endmonton Mall
ενδιαφέρον σε αυτό το εµπορικό κέντρο έχει το θεµατικό πάρκο Camp Snoopy το οποίο είναι ένα τεχνητό δασάκι µε µικρές λίµνες και λόφους, µε διάφορες χρήσεις για διασκέδαση. Στην ευρωπαϊκή πραγµατικότητα τα πράγµατα είναι κάπως διαφορετικά καθώς, υπάρχει µια ανάλογη εξέλιξη αλλά σε περιορισµένο αριθµό και µεγέθη. Αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη ελεύθερου χώρου των ευρωπαϊκών πόλεων αλλά και στους πολεοδοµικούς κανονισµούς. Ενώ δηλαδή, την δεκαετία του 50, υπάρχουν εµπορικά κέντρα, είναι µικρότερα και εντάσσονται στον αστικό ιστό και δεν αποκόπτονται από αυτόν όπως στην Αµερική. Τα µεγάλα εµπορικά πολυκαταστήµατα αµερικανικού τύπου είναι πολύ πιο σύγχρονα. Μετά τα τέλη της δεκαετίας του 60 ξεκινούν να κατασκευάζονται µεγάλα εµπορικά κέντρα, αµερικανικού τύπου, στην Γαλλία για
Εικόνα 6: Mall of America
παράδειγµα, σε στρατηγικές θέσεις σε σχέση µε το νέο δίκτυο αυτοκινητοδρόµων και τις «νέες πόλεις» που κτίζονται. Τα εµπορικά αυτά κέντρα βρίσκονται σε «απέραντες φυσικές εκτάσεις κοντά
3
Κ.Θεοδωράκη-Τ.Θεοδωράκη Πάτση, «Υπεραγορά: η τυποποίηση της Ψευδαίσθησης», Αρχιτέκτονες, Τεύχος 58
5
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
στις νέες δηµιουργούµενες αστικές περιοχές».4Για παράδειγµα τότε κατασκευάστηκαν στη Γαλλία εµπορικά κέντρα όπως το Rosny 2 και Parly 2. Στην Αγγλία από την άλλη µεριά την ίδια περίοδο δηµιουργούνται πολλά εµπορικά κέντρα σε διάφορες πόλεις, µικρότερου όµως µεγέθους όπως το Victoria Centre στο Nottingham και Brent Cross στο Λονδίνο. Γενικά στις ευρωπαϊκές πόλεις διακρίνονται τρεις φάσεις ανάπτυξης των εµπορικών κέντρων σύµφωνα µε τους Gollner & Wimmer:5 1. Η χωροθέτηση µεγάλων αλυσίδων λιανικού εµπορίου στην αστική περιφέρεια – υπεραγορές Εικόνα 7: Νέα πόλη στην Αγγλία, Stevenage
τροφίµων 2. Η προσθήκη χώρων αναψυχής στις είδη εγκαταστηµένες συγκεντρώσεις – urban entertainment centers-outlets 3. Η προσθήκη γραφείων, κατοικίας και υπηρεσιών στις εµπορικές συγκεντρώσεις – edge town centers Σηµαντικό όµως είναι να αναφέρουµε πως τα εµπορικά πολυκαταστήµατα αποτελούν συνέχεια και εξέλιξη των εµπορικών στοών των ευρωπαϊκών πόλεων του 19ου αιώνα που συνδέονται άµεσα µε την ανάπτυξη της αστικής τάξης. Όπως δηλαδή στο Παρίσι του 19ου αιώνα αναπτύχθηκαν αυτές οι εµπορικές στοές (passage ή arcade) έτσι ώστε ο καταναλωτής να είναι προστατευµένος από τις περιβαλλοντικές συνθήκες, σε βελτιωµένους και καθαρούς δρόµους, απερίσπαστος στις αγορές του, έτσι και στα πρώτα εµπορικά πολυκαταστήµατα αµερικανικού τύπου επιχειρείται το ίδιο
Εικόνα 8: Τα εµπορικά στην Γαλλία µέχρι το 1979 4 5
ακριβώς. Αξιοσηµείωτο είναι πως στο West Endmonton Mall που αναφέρθηκε «οι λειτουργίες
Π.Σταθακόπουλος, «Νέες πόλεις στην Γαλλία», Άνθρωπος+Χώρος, Τεύχος 14 Α.Σακελαρίδου, «Το εµπορικό κέντρο ως αστικός προορισµός», Αρχιτέκτονες, τεύχος 58
6
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
τοποθετούνται κατά µήκος διαδρόµων που µιµούνται τα παρισινά boulevard του 19ου αιώνα»6 ενώ η θολωτή µεταλλική οροφή στο Mall of America αναπολεί τις ευρωπαϊκές στοές του 19ου αιώνα και συγκεκριµένα την Galleria Vittοrio Emanuele ΙΙ στο Μιλάνο του 1860.
Εικόνα 9: Galleria, Μιλάνο
Εικόνα 10: Mall of America, θολωτή γυάλινη οροφή 6
Μ.Sorkin, Variations on a theme park
7
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
Κεφάλαιο 2: Σηµερινή Πραγµατικότητα 2.1 Το εµπορικό κέντρο ως κοινωνικό φαινόµενο “…In the end, there will little else for us to do but shop…” Rem Koolhaas Στην εποχή µας τα εµπορικά πολυκαταστήµατα έχουν µετατραπεί σε «πολυλειτουργικά κέντρα τα οποία αναδύονται µέσα στον αστικό ιστό ή στην περιφέρεια για να παραλάβουν σαν άλλοι δηµόσιοι χώροι δραστηριότητες σχετικές µε το ευρύτερο εµπόριο και την παροχή υπηρεσιών, τη διασκέδαση και τον ελεύθερο χρόνο».7 Οι δυτικές κοινωνίες έχουν µετατραπεί από κοινωνίες παραγωγής σε κοινωνίες κατανάλωσης και όλοι εµείς έχουµε κάνει το shopping τρόπο ζωής πιστεύοντας πως αγοράζοντας πραγµατοποιούµε τις επιθυµίες µας. Τα εµπορικά κέντρα λοιπόν αποτελούν τους «ναούς» της κατανάλωσης και του εµπορίου καθώς στοχεύουν στον καταναλωτή Εικόνα 11: Ο παράδεισος µοιάζει πολύ µε ένα mall, τίτλος αµερικανικού βιβλίου
και προσπαθούν µε όλα τα µέσα να τον κερδίσουν. Μέσα σε ένα εµπορικό πολυκατάστηµα ο επισκέπτης γίνεται ένα µε την µάζα και αφήνεται σε καταναλωτικές περιπλανήσεις, επηρεασµένος από το ονειρικό περιβάλλον, που «ικανοποιεί όλες του τις αισθήσεις, όραση, ακοή, οσµή, αφή, γεύση»8. Σε ένα mall µπορείς να κάνεις τα πάντα και να περάσεις ώρες ολόκληρες χωρίς να χρειαστεί να φύγεις από αυτό. Το δίπολο κατανάλωσης-διασκέδασης είναι τόσο εµφανές στην εποχή µας. ∆εν νοείται διασκέδαση εάν δεν δαπανηθούν χρήµατα και ας πάρουµε για παράδειγµα έναν νέο της Αθήνας, που η διασκέδαση του συντελείται από µια βόλτα στο The Mall όπου µπορεί
Εικόνα 12: Σκίτσο που απεικονίζει τις ΗΠΑ ως ένα τεράστιο mall 7 8
να ψωνίσει στα καταστήµατα και να καταναλώσει χρόνο και χρήµα στα ποικίλα καφέ, εστιατόρια και
Μ.∆ανιήλ, «Shopping Centes: Η µατιά ενός αρχιτέκτονα», Ύλη και Κτίριο, τεύχος 76,σελ 112 Κ.Θεοδωράκη-Τ.Θεοδωράκη Πάτση, «Υπεραγορά: η τυποποίηση της Ψευδαίσθησης», Αρχιτέκτονες, Τεύχος 58
8
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
αίθουσες κινηµατογράφου. Αυτό άλλωστε ήταν και το εύρηµα πρόσφατης έρευνας της Palmos Analysis για λογαριασµό του Eµπορικού και Bιοµηχανικού Eπιµελητηρίου Θεσσαλονίκης, όπου περίπου το 75% του δείγµατος δήλωνε ότι προτιµάει τα εµπορικά κέντρα επειδή συνδυάζουν τις αγορές µε την ψυχαγωγία. Στην ίδια έρευνα το 71% δήλωνε ότι η συγκέντρωση πολλών καταστηµάτων σε έναν χώρο αποτελεί ένα πρόσθετο κριτήριο για να το επισκεφθεί, ενώ ενδιαφέρον προκαλεί ο χρόνος παραµονής των επισκεπτών, αφού περίπου το 30% περνάει εκεί από δύο ως τέσσερις ώρες. Εικόνα 13:Εµπορικό κέντρο Quatre temps,Παρίσι. Στρατιώτες µε όπλα στα χέρια για την ασφάλεια του Mall…
Στόχος των εµπορικών πολυκαταστηµάτων είναι να γίνουν ολότητα χώρου, ένας πλήρης κόσµος, κάτι σαν µια πόλη σε µικρογραφία. Ένας νέος κόσµος δηλαδή που µπορεί να εξυπηρετεί στο έπακρο τις καταναλωτικές αλλά και κοινωνικές ανάγκες, όπως αναψυχής και ελεύθερου χρόνου. Επιχειρούν να λειτουργήσουν σαν αυθύπαρκτες οντότητες που προσφέρουν ασφάλεια καθώς τα πάντα είναι ελεγχόµενα µε κάµερες παρακολούθησης και προσωπικό ασφαλείας. Οι βασικές αρχές όµως των εµπορικών κέντρων δεν σχετίζονται πλέον µόνο µε το εµπόριο αλλά και µε πολλές άλλες δραστηριότητες. Η καταναλωτική µανία και το shopping έχουν µετατοπιστεί σε διάφορους χώρους κοινωνικής συνεύρεσης και δηµόσιου ενδιαφέροντος. Έτσι όπως τονίζει και ο Rem Koolhaas ο καταναλωτισµός ενσωµατώνεται στα µουσεία, τα αεροδρόµια, τα ξενοδοχεία και τα κάθε είδους κτίρια δηµόσιου χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό είναι πως από το 1992 οι εκθεσιακοί χώροι στις ΗΠΑ έχουν αυξηθεί κατά 3% ενώ ο χώρος για καταστήµατα µέσα σε µουσεία έχει αύξηση της τάξης του 29%.9
Εικόνα 14: Αεροδρόµια…νέο είδος mall; 9
Rem Koolhaas, Mutations, Actar
9
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
2.2 Το εµπορικό κέντρο ως Αρχιτεκτονική Κατασκευή Από αρχιτεκτονική πλευρά θα λέγαµε πως τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα αποτελούν µια κατηγόρια ειδικών κτιρίων µε ιδιαίτερη µέριµνα, καθώς θα στεγάσουν την καταναλωτική παραγωγή. Γενικά επικρατεί η λογική του big box και µιας εσωστρέφειας (απουσία εξωτερικών ανοιγµάτων) µε σκοπό την αποκοπή του χρήστη από το εξωτερικό περιβάλλον. Το κτίριο δεν χρειάζεται να είναι ισχυρό καθώς θα αποσπούσε την προσοχή από το προϊόν και την κατανάλωση, «το κέλυφος βρίσκεται εκεί απλά για να περιβάλλει την εµπορική λειτουργία»10. Η αρχιτεκτονική δηλαδή εξυπηρετεί στο µέγιστο βαθµό την κατανάλωση και το εµπόριο. Εσωτερικά κυριαρχούν η ασφάλεια, Εικόνα 15: Σκίτσο ενός mall
το περιποιηµένο περιβάλλον, οι ελεγχόµενες κλιµατολογικές συνθήκες11 και η κίνηση µε κυλιόµενες σκάλες. Πολλές φορές η όψη χαρακτηρίζεται από πολυτέλεια και µια φόρµα εντυπωσιασµού για να κερδίσει τον πελάτη, ενώ ο σχεδιασµός βασίζεται στην εικόνα και την αισθητική της διαφήµισης για να µαγνητίσει το κοινό. Η αισθητική όµως ενός mall δεν µπορεί να είναι ακραία καθώς πρέπει να συνάδει µε το γούστο του µέσου καταναλωτή, του τυπικού πελάτη. Όπως τονίζει ο κ. Κ. Κυριακίδης αναφερόµενος στο εµπορικό και επιχειρηµατικό κέντρο ‘’Πλατεία’’ στην Θεσσαλονίκη «το θέµα είναι να µπορέσουµε να δηµιουργήσουµε στον περαστικό την περιέργεια να µπει µέσα και αφετέρου, από την στιγµή που θα µπει, να καταφέρουµε να τον κρατήσουµε όσο περισσότερο γίνεται». Ένα ακόµα χαρακτηριστικό των εµπορικών κέντρων είναι
Εικόνα 16:Εµπορικό κέντρο Πλατεία, Θεσσαλονίκη 10
Μ.∆ανιηλ, «Shopping Malls: Η µατιά ενός αρχιτέκτονα», Ύλη και Κτίριο, τεύχος 76 Σύµφωνα µε τον V.Gruen έναν από τους πρώτους σχεδιαστές mall στην Αµερική, τα mall κλειστού τύπου θα ήταν φυσικά αδύνατα χωρίς το τεχνητό κλιµατισµό, Rem Koolhaas, Mutations
11
10
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
και ο εφήµερος χαρακτήρας καθώς πρέπει να δέχεται τις αλλαγές, ανάλογα µε τις τάσεις της µόδας για να είναι πάντα επίκαιρο. Σχεδιάζοντας ένα εµπορικό κέντρο ο αρχιτέκτονας έχει αρκετούς περιορισµούς ως προς την συνθετική δηµιουργία καθώς υπερισχύουν τυποποιηµένες σχεδιαστικές λύσεις σχετικά µε τον τύπο της κάτοψης, τον αριθµό των ορόφων, το µέγεθος των διαδρόµων και γενικότερα της όλης µορφής. Πολύ συνηθισµένο για παράδειγµα, σε πολλά εµπορικά κτίρια είναι ένα µεγάλο αίθριο στο κέντρο που τοποθετείται «σε ανάµνηση της «πλατείας/piazza» της ιστορικής πόλης για να προσδώσουν την χαµένη αστικότητα και να θυµίσουν την πόλη»12. ∆εν είναι τυχαίο πως τα περισσότερα εµπορικά κέντρα «έχουν ονοµασίες όπως Αγορά, Αίθριο, Domus αναζητώντας την νοµιµοποίηση της υπόστασης τους σε πολύ µακρινές αλήθειες»13. Οι ενδιάµεσες διαδροµές από την άλλη µεριά εξασφαλίζουν τον τρόπο επικοινωνίας µεταξύ των καταστηµάτων ενώ προσοµοιώνουν το δηµόσιο Εικόνα 17: Εµπορικό κέντρο=∆ηµόσιος Χώρος
χώρο των αστικών δρόµων. Τα εµπορικά κέντρα µε τον σχεδιασµό τους αφήνουν πάντα ελεύθερους χώρους τους οποίους ο πελάτης – καταναλωτής µπορεί να οικειοποιήσει και να τους χρησιµοποιήσει ως άλλους δηµόσιους χώρους. Μελετώντας την σχέση των αρχιτεκτόνων µε τα κτίρια εµπορικών χρήσεων είναι σηµαντικό να αναφέρουµε πως η αρχιτεκτονική κοινότητα δεν ήταν πάντα θετική στον σχεδιασµό εµπορικών κέντρων και καταστηµάτων. Ελάχιστοι ήταν οι αρχιτέκτονας που µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 80 σχεδίασαν εµπορικά κέντρα καθώς η «διεθνώς αποκαλούµενη υψηλή αρχιτεκτονική προσπάθησε
Εικόνα 18:Το εµπορικό του µέλλοντος, Minority Report 12 13 14
να παρακάµψει ή να παραφράσει το θέµα του σχεδιασµού χώρων κατανάλωσης»14. Στις µέρες µας
Α.Κοκώση, Η αισθητική Αντίληψη των πολυλειτουργικών κέντρων τύπου mall Γ.Σηµαιοφορίδης, «Από το παζάρι τα εµπορικά κέντρα», Αρχιτέκτονες, τεύχος 58 Α.∆ηµητρακόπουλος, «Τυπολογίες Κτιρίων Εµπορικής χρήσης»,greek.architects, 20/01/08
11
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
όµως τα πράγµατα είναι διαφορετικά καθώς οι περισσότεροι έχουν καταλάβει πως τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα αποτελούν έναν νέο δηµόσιο µέτωπο και χρήζουν σχεδιασµού. Πολλοί γνωστοί αρχιτέκτονες σχεδιάζουν σήµερα εµπορικά κέντρα αποµακρυσµένοι από την βαρύτητα και την µονοτονία των περισσότερων mall και προσπαθώντας να δώσουν µια άλλη πνοή στην έννοια αυτή. Τα mall έχουν αρχίσει να αποτυπώνονται σαν τους νέους πολυχώρους του µέλλοντος, όπως για παράδειγµα παρουσιάζονται στην ταινία του Steven Spielberg, Minority Report ενώ αρχιτέκτονες όπως ο Rem Koolhaas αναρωτιούνται για µια ζωή σε κουτί (life in a box?). Ο Renzo Piano εµπνευσµένος από τον κρατήρα του Βεζούβιου σχεδιάζει το εµπορικό κέντρο CIS στην Νάπολη ενώ ο Jean Nouvel κατασκευάζει στο Βερολίνο τα Εικόνα 19: Galleries Lafayette’s,Βερολίνο
Galleries Lafayette’s µε
µεγάλους κώνους που διατρυπούν τα επίπεδα και διαχέουν τον φυσικό φωτισµό. Την ίδια στιγµή το εµπορικό κέντρο Selfridges στο Birmingham της Μ. Βρετανίας σχεδιασµένο από το αρχιτεκτονικό γραφείο Future Systems αποτελεί µια εξαίρεση στον κανόνα που θέλει τα εµπορικά κέντρα απρόσωπους χώρους χωρίς έντονη αρχιτεκτονική παρουσία. Πρόκειται για ένα καµπυλόγραµµο κτίριο και στις τρεις διαστάσεις που καλύπτεται από δίσκους αλουµινίου. ∆εν αποκαλύπτει το εσωτερικό και αφήνει τον επισκέπτη να το ανακαλύψει µόνος του όταν µπει, ενώ εξωτερικά µοιάζει µε εξωγήινη κατασκευή που προσγειώθηκε στο κέντρο της πόλης.
Εικόνα 20: Selfridges στο Birmingham
12
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
Κεφάλαιο 3: Ελληνική Πραγµατικότητα 3.1 Πορεία των εµπορικών κέντρων µέχρι σήµερα
Η αρχή για τα εµπορικά κέντρα στην Ελλάδα έγινε µε τα µεγάλα καταστήµατα τροφίµων (super markes) τα οποία αντικατέστησαν τα παραδοσιακά µπακάλικα της γειτονιάς την δεκαετία του 70. Στην συνέχεια, µε πρότυπο την Αµερική και την Ευρώπη ξεκινούν να κατασκευάζονται εµπορικά κέντρα επί των οδικών αρτηριών, άλλα µιας επιχείρησης και άλλα πολλών που συστεγάζονται. Το λιανικό εµπόριο µεταφέρεται στην περιφέρεια και αυτό οφείλεται στην αύξηση του πληθυσµού στα προάστια, την συµφόρηση του κέντρου και την χρήση του αυτοκινήτου. Η λεωφόρος Κηφισίας και Ποσειδώνος γεµίζουν µε εµπορικά κέντρα και έχουµε έτσι, στα 1979, το πρώτο εµπορικό της Εικόνα 21: Galleria, Γλυφάδα
Ελλάδας, το Shoppingland της Κηφισίας ενώ ένα χρόνο αργότερα το Galleria στην Γλυφάδα που ήταν το πρώτο κλειστό, εσωστρεφές εµπορικό κέντρο. Στην συνέχεια σειρά είχαν οι πολυχώροι κινηµατογράφου, συγκροτήµατα δηλαδή µε περισσότερες από µια αίθουσα και κάποιους χώρους αναψυχής (καφετέριες). Κατασκευάζεται πρώτα το Assos-Odeon και µετά το Village, και τα δύο στο Μαρούσι µε µεγάλη επιτυχία και προσέλευση κόσµου. Έτσι σειρά έχει και το Village Park στο Ρέντη µε 20 αίθουσες και πολλούς χώρους διασκέδασης αλλά και κάποια εµπορικά καταστήµατα. Στην ίδια κατηγορία εντάσσεται και το Mediterranean Cosmos στην Θεσσαλονίκη. Η αρχή είχε γίνει, το πείραµα ήταν επιτυχές και σειρά είχε τώρα το µεγάλο εγχείρηµα, ο µεγάλος στόχος, ένα εµπορικό κέντρο, ένα mall αµερικανικού τύπου. Το mall αυτό αποφασίζεται να κατασκευαστεί στο Μαρούσι εκµεταλλευόµενο τις ρυθµίσεις για τους Ολυµπιακούς Αγώνες. Ενώ
Εικόνα 22: Village Park, Ρέντης
δηλαδή η περιοχή του Αµαρουσίου, από πλευρά χρήσεων γης, θεωρείται αµιγής κατοικία, το 1992
13
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
µε τον νόµο 2052/92 αναθεωρείται το ρυθµιστικό σχέδιο της Αθήνας και θεσπίζονται εκτός από τα δύο µεγάλα κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά, τέσσερα ακόµη «κέντρα χωροταξικών ενοτήτων» στο Μαρούσι, το Μενίδι, το Χαϊδάρι και το Ελληνικό. Κάτω δηλαδή από την ονοµασία ολυµπιακά ακίνητα και συγκεκριµένα του Ολυµπιακού χωριού τύπου ξεκινάει να κατασκευάζεται το εµπορικό κέντρο στο Μαρούσι, The Mall, από την εταιρία Lamda Development του οµίλου Λάτση. Όλη αυτή η διαδικασία θεωρήθηκε παράνοµη και αντισυνταγµατική αλλά φυσικά αυτό δεν εµπόδισε την κατασκευή του mall στο οποίο ο συντελεστής δόµησης αυξήθηκε από 0,8 σε 2,0 και τα 80 στρέµµατα που είχαν δεσµευτεί για δηµιουργία πάρκου αποτελούν σήµερα χώρους στάθµευσης. Το εµπορικό αυτό κέντρο λοιπόν έχει συνολικά 90.000 υπόγειους χώρους και 58.500 τ.µ υπέργειους Εικόνα 23:The Mall,Αθήνα, εξωτερική άποψη
που καταλαµβάνουν 200 καταστήµατα, 25 εστιατόρια – καφέ, 15 κινηµατογράφους και 2100 θέσεις στάθµευσης, µε 2.500 απασχολούµενους. Μέχρι και σήµερα πάντως εκκρεµεί η οριστική απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) ενώ χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως ο ενοικιαστής ή αγοραστής καταστήµατος στο The Mall υπογράφει δήλωση πως οι µελλοντικές νοµικές συνέπειες βαρύνουν τον ίδιο και όχι την εταιρία. Η µόνη δίκη που έχει πραγµατοποιηθεί είναι του τότε δηµάρχου Αµαρουσίου, ο οποίος κρίθηκε ένοχος, µε φυλάκιση ενός έτους ενώ αναµένεται να εκδικαστούν άλλες έξι υποθέσεις για το θέµα αυτό εκ των οποίων στη µία θα εκδικαστεί η αποζηµίωση 600 εκατοµµυρίων ευρώ υπέρ του ∆ήµου Αµαρουσίου από τις κατασκευαστικές εταιρείες του «The Mall» και τον πρώην ∆ήµαρχο για τεράστιες ζηµίες που υπέστη ο ∆ήµος Αµαρουσίου.
Εικόνα 24:The Mall, εσωτερική άποψη
Ο δρόµος είχε ανοίξει για τα εµπορικά κέντρα στην Ελλάδα και είχαν αρχίσει να µπαίνουν στην καθηµερινότητα
του
Έλληνα
καταναλωτή.
Λειτουργούν
λοιπόν
σήµερα
πολυάριθµα
14
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
πολυλειτουργικά κέντρα στην Ελλάδα και κυρίως στην Αττική. Χαρακτηριστικά αναφέρω το Attica στο κέντρο της Αθήνας µε 57.000 τ.µ, το Athens Heart στην Πειραιώς µε 20.000 τ.µ, το Golden Hall, το «αδερφάκι» του Mall µε 40.000 τ.µ, τα οποία «βουλιάζουν» από κόσµο. Επίσης οι προγραµµατισµένες επενδύσεις στον χώρο αυτό είναι όλο και περισσότερες. Κυριαρχεί το µεγαλύτερο εµπορικό και ψυχαγωγικό κέντρο που σχεδιάζεται στην Κάντζα της Παλλήνης από την εταιρία REDS και LSGIE 318.000 τ.µ αλλά και πολλά ακόµα όπως: Εικόνα 25: Golden Hall, λεωφόρος Κηφισίας
•
Mediterranean Cosmos στην Πυλαία και Θέρµη Θεσ/νίκης.
•
«Eκπτωτικό χωριό» Σπάτα.
• Eµπορικό κέντρο στο κλειστό Γαλατσίου, 38.000τ.µ. • Alcity στον Άγιο Kοσµά, 50.000τ.µ.
Εικόνα 26: 3D απεικόνιση, Capital
•
Capitol στο κέντρο της Aθήνας, 27.000τ.µ.
•
Θρακοµακεδόνες (υπό εξέταση), 52.000τ.µ. Εκτός όµως από την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη και η ελληνική περιφέρεια αποτελεί στόχο
επενδύσεων για τη κατασκευή εµπορικών κέντρων. Μόνο στην περιοχή της Λάρισας είναι σε λειτουργία δύο µεγάλα εµπορικά κέντρα. Πρόκειται για το Gaea Lifestyle Centre, επένδυση 8 εκατ. ευρώ της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισµών Λάρισας, το οποίο διαθέτει χώρους πάνω από 5.600 τ.µ. και φιλοξενεί 50 καταστήµατα. Το δεύτερο είναι το Pantheon Plaza, κοινή επένδυση της Sonae Sierra και τη Rockspring Property Investment Managers Ltd. Το ύψος του έργου ανήλθε σε 76,3 εκατ. Ευρώ ενώ διαθέτει 27.000 τ.µ. και φιλοξενήσει περίπου 120 καταστήµατα. Ανάλογες Εικόνα 27: Pantheon Plaza, Λάρισα
15
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
κατασκευές πραγµατοποιούνται και σε άλλες µεγάλες ελληνικές πόλεις όπως στον Βόλο, την Πάτρα και τα Ιωάννινα. Στην Πάτρα υπάρχει ήδη το εµπορικό και ψυχαγωγικό κέντρο Veso Mare, 18.000 τ.µ ενώ στα Ιωάννινα είναι υπό κατασκευή εµπορικό κέντρο 20.000 τ.µ και κόστους επένδυσης 40 εκατ. ευρώ, το οποίο θα υλοποιηθεί από την εταιρεία «Αθωνική Τεχνική και θα εκχωρηθεί στον πορτογαλικό όµιλο Sonae Sierra, ο οποίος κατέχει και άλλα εµπορικά κέντρα στην Ελλάδα.
Εικόνα 28: Gaea Lifestyle Centre, Λάρισα
3.2 Τα εµπορικά κέντρα επιδρούν στην οικονοµική δραστηριότητα
Τα εµπορικά πολυκαταστήµατα διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην οικονοµική ζωή της χώρας µας και έχουν επηρεάσει την εµπορική κίνηση. Σύµφωνα µε την έρευνα της Stat Bank, το The Mall και το IKEA έκαναν τον ίδιο τζίρο (540 εκ. ευρώ) µε αυτό του ΤΙΤΑΝΑ, της ελληνικής τσιµεντοβιοµηχανίας, ενώ ως το 2010 η συνολική εκµισθωµένη επιφάνεια για εµπορικά κέντρα θα ανέλθει σε 1 εκ. τ.µ. Γεγονός είναι πως τα µεγάλα εµπορικά κέντρα έχουν πλήξει τις µικρές επιχειρήσεις, κυρίως στις γειτονικές περιοχές αλλά και σε κατεξοχήν εµπορικούς δρόµους του κέντρου της Αθήνας, όπως Ερµού και Κολωνάκι. Έτσι τα εµπορικά κέντρα προσελκύουν εκτός από καταναλωτές, όλο και περισσότερες επιχειρήσεις και επενδύσεις. Σε αυτό βοηθά και το γεγονός πως στα εµπορικά οι µισθωτές απολαµβάνουν χαµηλότερα ενοίκια έναντι των δηµοφιλέστερων Εικόνα 29: Άρθρο εφηµερίδας αναρτηµένο στο http://lefterisr.blogspot.com
εµπορικών δρόµων (50-60 ΕΥΡΩ/τ.µ έναντι 150-250/τ.µ) µε αντάλλαγµα ένα ποσοστό του τζίρου,
16
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
έως και 20%.15 Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Θεόδωρου Βάρδα, πρόεδρο του οµίλου Βάρδα που τονίζει πως «Κάποτε οι καταναλωτές έκαναν τα ψώνια τους ανεβοκατεβαίνοντας την οδό Ερµού. Σήµερα κάνουν το ίδιο ανεβοκατεβαίνοντας τους ορόφους ενός πολυκαταστήµατος. Σε αυτούς τους χώρους λοιπόν, που συγκεντρώνουν εκατοµµύρια καταναλωτές κάθε χρόνο δεν µπορεί παρά να έχει µια θέση κάθε επιχείρηση που θέλει να είναι ανταγωνιστική. Αυτός είναι ο λόγος που επιλέξαµε να αναπτύξουµε και το shop in shop, δηλαδή να αποκτήσουµε κλειστά σηµεία πώλησης». Τη µάχη του εµπορίου κερδίζουν τα εµπορικά κέντρα και οι µικρές επιχειρήσεις κινδυνεύουν. Για παράδειγµα όταν µετά τα επεισόδια της Αθήνας τον ∆εκέµβριο του 2008 και εν µέσω οικονοµικής κρίσης, τα καταστήµατα του κέντρου είχαν µείωση των εσόδων τους έως και 70%, «περισσότεροι από 200.000 καταναλωτές επισκέφτηκαν το Σαββατοκύριακο, πριν τα Χριστούγέννα τα εµπορικά κέντρα Mall, Golden Hall, City link και Athens Heart».16 Τραπεζικοί κύκλοι εκτιµούν ότι σε µερικά χρόνια τα 7-8 µεγάλα εµπορικά κέντρα στη χώρα µας θα επισκέπτονται πάνω από 35 εκατ. καταναλωτές τον χρόνο, δηµιουργώντας ένα ιδιότυπο εµπορικό «σφουγγάρι» που απορροφά τους υποψήφιους αγοραστές προϊόντων. Αξιοσηµείωτα είναι και τα στοιχεία του Εµπορικού Συλλόγου Αθήνας και Ένωσης Ιδιοκτητών Ελλάδας: Εικόνα 30:Άρθρο της Εφηµερίδας Ελευθεροτυπίας,3/10/07
οι 10 µεγαλύτερες εµπορικές αλυσίδες ελέγχουν το 85% του λιανικού εµπορίου τροφίµων, 15 µεγάλες επιχειρήσεις ελέγχουν το 40% στον τοµέα της ένδυσης και υπόδησης, στα ηλεκτρονικά είδη, 6 επιχειρήσεις ελέγχουν το 78% των πωλήσεων, ενώ γενικά 4 όµιλοι ελέγχουν το 60% του συνόλου των λιανικών πωλήσεων.
15 16
Ν.Χ.Ρουσανόγλου, «Ο περιορισµός της κατανάλωσης επηρεάζει και τα εµπορικά κέντρα», Καθηµερινή, 11/04/09 …, «Τα πολυκαταστήµατα νίκησαν το εµπορικό κέντρο της Αθήνας», Ηµερησία, 22/12/08
17
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
Έντονο φαίνεται το πρόβληµα ύπαρξης κενών καταστηµάτων στην Αττική, µε ιδιαίτερα οξύ το πρόβληµα στο κέντρο της Αθήνας (τα προσφερόµενα ακίνητα αποτελούν το 13,4%) και ιδιαίτερα σε εµπορικούς δρόµους. Και φυσικά έπεται συνέχεια όσον αφορά στα εµπορικά κέντρα µια και η Ελλάδα βρίσκεται στην 20η θέση στις 25 σε ότι αφορά την λειτουργία τέτοιων πολυλειτουργικών κέντρων. Κι αυτό διότι ενώ ο ευρωπαϊκός µέσος όρος σε επιφάνειες εµπορικών κέντρων ανά 1.000 κατοίκους είναι 200, ο αντίστοιχος ελληνικός δείκτης είναι µόλις 55. Η τεράστια διαφορά που µας χωρίζει από την υπόλοιπη Ευρώπη υποδεικνύει τα τεράστια περιθώρια ανάπτυξης στην εν λόγω αγορά και τις επενδύσεις που µπορούν να γίνουν στην ελληνική επικράτεια µια και η Ελλάδα βρίσκεται πλέον στο στόχαστρο των ξένων επενδυτών. Φυσικά όλο αυτά θα επηρεάσουν επιπλέον την κατανοµή της Εικόνα 31: Πίνακας µε τους ευρωπαϊκούς µέσους όρους σε επιφάνειες εµπορικών κέντρων
οικονοµικής δραστηριότητας αλλά σύµφωνα µε τους υπέρµαχους των εµπορικών κέντρων θα προσφέρουν στην χώρα περαιτέρω ανάπτυξη και θέσεις εργασίας.
3.3 Τα εµπορικά κέντρα από άποψη πολεοδοµικού σχεδιασµού Από την αρχή της δηµιουργίας τους στην Αµερική τα εµπορικά κέντρα είχαν άµεση σχέση µε την πόλη και τις ανάγκες της. Όπως αναφέραµε τα πρώτα εµπορικά στην Αµερική κατασκευάστηκαν έξω από τις πόλεις κατά µήκος µεγάλων αυτοκινητοδρόµων µε τεράστιες εκτάσεις για χώρους στάθµευσης. Σήµερα υπάρχουν κάποιοι γενικοί «κανόνες» σχετικά µε την θέση των εµπορικών κέντρων σε συνάρτηση µε την πόλη. Ως ιδανική συνθήκη προσβασιµότητας και τόπο χωροθέτησης της Εικόνα 32:Ο σταθµός του ΗΣΑΠ και η πεζογέφυρα που οδηγεί στο The Mall
18
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
ανέρχεται ο ίδιος ο δρόµος. Πρόκειται για οδούς ταχείας κυκλοφορίας, αποσυσχετισµένες από την ίδια την πόλη. «Βάσει µετρήσεων κυκλοφοριακής πυκνότητας, προσβασιµότητας, γειτνίασης µε οικονοµικά ικανά προάστια και παραµέτρους χαµηλού κόστους έκθεσης-όψης προς το δρόµο και άµεσης οπτικής προβολής, οι αξίες γης κατά µήκος των αυτοκινητοδρόµων αναβαθµίζονται. Η παρουσία ενός προσπελάσιµου παράδροµου παράλληλα της κύριας οδού ταχείας κυκλοφορίας, εγγυάται την ανάπτυξη ενός γραµµικά αναπτυσσόµενου αστικισµού, λειτουργικά επικεντρωµένου στο εµπόριο και την κατανάλωση».17 Η πρόσβαση είναι πολύ εύκολη µε τους αυτοκινητόδροµους Εικόνα 33: Το The Mall σε καταλυτικό σηµείο, δίπλα στα Ολυµπιακά έργα και σε µεγάλους κυκλοφοριακούς άξονες
και τους κόµβους που οδηγούν κατευθείαν στους χώρους στάθµευσης των εµπορικών, µε αποτέλεσµα όµως να ανεξαρτητοποιούνται από τον αστικό ιστό και να γίνονται αυτόνοµοι προορισµοί που «λειτουργούν ως θύλακες µιας νέας αστικότητας»18. Στόχος είναι να υπάρχει, στην περιοχή τοποθέτησης ενός εµπορικού κέντρου, ισχυρό µεταφορικό σύστηµα, δηλαδή δυνατότητα µετακίνησης µε αυτοκίνητο αλλά και µέσα µαζικής µεταφοράς έτσι ώστε να είναι εύκολο στον καταναλωτή να βρεθεί εκεί σε µικρό χρονικό διάστηµα και χωρίς ιδιαίτερο κόπο. Αναµφίβολα δηλαδή η ανάπτυξη των εµπορικών κέντρων στην περιφέρεια συνδέεται µε τα συγκοινωνιακά έργα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το Μall στο Μαρούσι που τοποθετήθηκε σε µια περιοχή που διασταυρώνονται η Αττική Οδός, ο Προαστιακός και το ΗΣΑΠ. ∆υστυχώς όµως τα άτοµα που προσεγγίζουν το The Mall µε τα ΜΜΜ είναι πολύ λιγότερα από αυτά που χρησιµοποιούν Ι.Χ µε αποτέλεσµα στην γύρω περιοχή να επικρατεί
Εικόνα 34: Κυκλοφοριακός πανικός έξω από το The Mall
πανδαιµόνιο από κυκλοφοριακή άποψη. Η κίνηση είναι πολύ µεγάλη, τα µποτιλιαρίσµατα συχνά και τα παράνοµα παρκαρισµένα αυτοκίνητα κάνουν την κατάσταση ακόµα πιο δύσκολη. Σε
17 18
Α. ∆ηµητρακόπουλος, «Τυπολογίες Κτιρίων Εµπορικής Χρήσεις», greek.architects, 20/01/08 Α. Σακελλαρίδου, Ε. Χατζηκωνσταντίνου, «Το εµπορικό κέντρο ως αστικός προορισµός», Αρχιτέκτονες, Τεύχος 58
19
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
περιπτώσεις λοιπόν µεγάλων εµπορικών κέντρων πρέπει να µελετάται η θέση κατασκευής από πολεοδόµους και συγκοινωνιολόγους γιατί είναι γεγονός πως η περιοχή επιβαρύνεται από την αυξηµένη κίνηση. Επίσης µια άλλη κατηγορία είναι τα εµπορικά αυτά κέντρα που χωροθετούνται σε όχι τόσο ελκυστικό περιβάλλον, σε περιοχές υποβαθµισµένες θα µπορούσαµε να πούµε, για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι πως σε τέτοιες περιοχές οι εκτάσεις γης δεν είναι ακριβές, οπότε εύκολα αγοράζονται, ενώ µετά την κατασκευή ενός εµπορικού κέντρου η αξία γης αυξάνεται και οι επιχειρήσεις που επένδυσαν εκεί έχουν τεράστια κέρδη. Ο δεύτερος λόγος είναι η προσπάθεια χειραγώγησης της µάζας και των χαµηλότερων κοινωνικών και οικονοµικών στρωµάτων. Οι λαϊκές µάζες της ευρύτερης περιοχής εντάσσονται σε έναν σύγχρονο τρόπο ζωής που θέλει το άτοµο άλογο ον, που καταναλώνει, διασκεδάζει και δεν σκέφτεται τι γίνεται έξω από το “µεγάλο κουτί”. Στη Εικόνα 35: Προσβάσεις στο The Mall
Ελλάδα έχουµε τέτοια παραδείγµατα όπως είναι η παλιές βιοµηχανικές περιοχές της πόλης, στον Άγιο Ιωάννη του Ρέντη, το Αιγάλεω και το πολυσυζητηµένο σχέδιο για το εµπορικό κέντρο στο Βοτανικό που έχει ανασταλεί µε απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας. Τα νέα εµπορικά κέντρα που αναπτύσσονται στην περιφέρεια της Αθήνας, οι µαζικές αυτές εγκαταστάσεις είναι το νέο πολεοδοµικό µέγεθος της πόλης που ζούµε. Ορίζουν ένα νέο µετάαστικό τοπίο, µια αυτοτελή τεχνητή νησίδα και όπως τονίζει και ο Μ. Λεφαντζής «το κάθε λογής mall είναι ένα µετά-αστικό τοπόσηµο (post-urban landmark)».
Εικόνα 36: Το σχέδιο ανάπλασης στο Βοτανικό
20
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
Επίλογος
Φτάνοντας στο τέλος της εργασίας αυτής, έχοντας µελετήσει την άποψη ενός τµήµατος της αρχιτεκτονικής κοινότητας αλλά και απλών ατόµων και δηµοσιογράφων πιστεύω πως ενώ τα εµπορικά κέντρα έχουν µεγάλη επιτυχία και ένα µεγάλο µέρος του ελληνικού πληθυσµού τα επιλέγει και για αγορές αλλά και για διασκέδαση, υπάρχει και µια µερίδα που είναι αρνητική και θεωρεί πως η Ελλάδα ζηµιώνεται από την εµφάνιση τους. Κατά την γνώµη µου τα εµπορικά κέντρα είναι ένα πολυδιάστατο φαινόµενο και αναµφισβήτητα επηρεάζουν την ελληνική πραγµατικότητα σε όλους τους τοµείς που αναφέρθηκαν παραπάνω Εικόνα 37: Η οδός Ερµού, το εµπορικό κέντρο της Αθήνας
(κοινωνικά, οικονοµικά, πολεοδοµικά και αρχιτεκτονικά). ∆εδοµένο είναι επίσης πως τα εµπορικά κέντρα κερδίζουν όλο και περισσότερο κόσµο λόγω των πλεονεκτηµάτων που προσφέρουν. Θεωρώ όµως (και αναφερόµενη στην Αθήνα) πως το υποβαθµισµένο κέντρο είναι αυτό που υποβοηθάει την ανάπτυξη των εµπορικών πολυλειτουργικών κέντρων. Η νοοτροπία του Έλληνα και η σχέση του µε τον δηµόσιο χώρο δεν είναι τόσο εύκολο να αλλάξει, και σε καµία περίπτωση µία βόλτα στους διαδρόµους ενός εµπορικού κέντρου δεν υποκαθιστά µια βόλτα στο εµπορικό κέντρο της Αθήνας και την οδό Ερµού, µε κατάληξη στο Μοναστηράκι και το Θησείο, µε θέα τον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Όπως τονίζει και ο Σ. Σταυρίδης «τίποτε το απρόβλεπτο δεν µπορεί να γίνει σε ένα εµπορικό κέντρο, καθετί ελέγχεται»
19
σε αντίθεση µε το κέντρο της πόλης όπου όλα είναι δυνατά.
Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να δοθεί η δυνατότητα στις εµπορικές περιοχές της πόλης να Εικόνα 38: Θέα προς την Ακρόπολη από την οδό Ερµού 19
αναβαθµιστούν και να εξελιχθούν.
Θ.Αντωνίου, Θ.Μελίδα, «Τα εµπορικά κέντρα των Ελλήνων», Έθνος
21
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος; Τα εµπορικά κέντρα µπορούν να λειτουργήσουν παράλληλα και να συνυπάρξουν µε τις µικρές
επιχειρήσεις µε γνώµονα όµως το µέτρο και την σωστή µελέτη αλλά και την συναίσθηση του πολίτη για το ποια είναι η θέση του σε ένα τέτοιο mall και σε ποιο βαθµό αυτό επηρεάζει την καθηµερινότητα του και αλλοιώνει την προσωπικότητα του. Τέλος νοµίζω πως όλοι πρέπει να αναρωτηθούµε «ποιες είναι οι αληθινές αναµνήσεις µας επιστρέφοντας από ένα εµπορικό κέντρο»20 και να κάνουµε τις επιλογές µας.
20
Γ.Σηµαιοφορίδης, «Από το παζάρι στα εµπορικά κέντρα», Αρχιτέκτονες, τεύχος 58
22
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
Βιβλιογραφία
Rem Koolhaas, Harvard design school guide to shopping, Tacshen, 2003
Rem Koolhaas, Mutations, Actar, Barcelona
Barry Maitland, Shopping Mall Planning & Design, Longman Scientific & Technical, Essex England, 1985
Clive Darlow, Enclosed Shopping Centers, Architectural Press, London, 1972
Barry Maitland, Shopping Malls Planning & Design, London Scientific & Technical, Essex England, 1985
Michael Sorkin, (επιµ.), Variations on a theme park: the new American city and the end of a public space, Hill & Wang, New York, 1992
Ευδοκία Τσουρούλα – Ζέζα, Περιαστικοί χώροι κατανάλωσης (shopping malls) σε σχέση µε τα έργα µεταφορών. Το παράδειγµα του The Mall Athens, Σπουδαστική Εργασία Ε.Μ.Π, 2008
Κοκώση Αναστασία, Η διαδικασία ανάπτυξης των µεγάλων πολυλειτουργικών κέντρων στην περιφέρεια της Αττικής και η σχέση τους µε τα µεταφορικά δίκτυα: µελέτη περίπτωσης το “the mall Athens” στο Μαρούσι, Σπουδαστική Εργασία Ε.Μ.Π, 2008
Κοκώση Αναστασία, Η αισθητική Αντίληψη των πολυλειτουργικών κέντρων τύπου mall, Σπουδαστική Εργασία Ε.Μ.Π, 2008
Τύπος
Αφιέρωµα, «Μalls: Λαβύρινθοι Ψευδαισθήσεων», Αρχιτέκτονες, Τεύχος 58, Ιούλιος-Αύγουστος 2006
Κατερίνα Κότζια- Κορίνα Φιλοξενίδου, (επιµ.), «Σκηνές από ένα εµπορικό κέντρο», Υλη & Κτίριο, Τεύχος 76, Ιούλιος-Σεπτέµβριος 2006
Νίκος Βατόπουλος, «Οι µικρές πόλεις µέσα στις µεγάλες», Καθηµερινή, 28/01/07
Νίκος Ρουσανόγλου, «Ο περιορισµός της κατανάλωσης επηρεάζει και τα εµπορικά κέντρα», Καθηµερινή, 11/04/09
23
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
…,Τα πολυκαταστήµατα νίκησαν το εµπορικό κέντρο της Αθήνας, Ηµερησία, 22/12/08
Α.Γ Χριστοδουλάκης, Τόνια Τσακίρη, «Στα εµπορικά κέντρα η Ελλάδα διασκεδάζει», Βήµα, 25/11/08
Μαρία Βασιλείου, «Αύξηση Τζίρου και Επισκεψιµότητας σε πολυκαταστήµατα και εµπορικά κέντρα», Τα Νέα, 17/04/09
Αλεξάνδρα Κασσίµη, Κώστας Ονισένκο, «Πόλοι µποτιλιαρίσµατος τα εµπορικά», Καθηµερινή, 10/01/09
Θανάσης Αντωνίου, Θώµη Μελίδα, Χαράλαµπος Νικόπουλος, «Τα εµπορικά κέντρα των Ελλήνων», Έθνος
Βασίλης Σ. Κανέλλης, «Sonae Sierra: Καθυστερήσεις στο επενδυτικό της πρόγραµµα», Ηµερησία, 16/12/08
Αριστοτέλης ∆ηµητρακόπουλος, «Τυπολογίες Κτιρίων Εµπορικής Χρήσης», greek.architects, 20/01/08
Πάνος Σταθακόπουλος, «Νέες Πόλεις στην Γαλλία», Άνθρωπος + Τέχνη, Τεύχος 14, Ιανουάριος-Μάρτιος 1980
Steven Spielberg, Minority Report (film), 2002
∆ιαδίκτυο
Έρευνα της Stat Bank για τα 50 εµπορικά και ψυχαγωγικά πάρκα που λειτουργούν ή ευρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης σε όλη τη χώρα, www.statbank.net
http://en.wikipedia.org/wiki/Shopping_mall
http://en.wikipedia.org/wiki/Country_Club_Plaza
http://www.greekarchitects.gr/
http://www.themallathens.gr/
http://www.mallofamerica.com/
http://www.lamda-development.net
24
Εργασία στο µάθηµα Ιστορία & Θεωρία 6
Τα εµπορικά πολυλειτουργικά κέντρα…ο νέος εµπορικός δρόµος;
Πηγές Εικόνων Εικόνα 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Πηγή Προσωπικό Αρχείο Προσωπικό Αρχείο Fwnet.power.com Skyscrapercity.com Jasperjournal.com Doverpanel.com Τα επτά βιβλία της πολεοδοµίας, βλ. βιβλιογραφία Shopping Mall Planning&Design, βλ. βιβλιογραφία Sescatti.wordpress.com www.wikipedia.com Bookshelvesofdoom.blogs.com strangemaps.wordpress.com Προσωπικό Αρχείο Mutations, Βλ. βιβλιογραφία Darkreaver.com Mw2.google.com Mutations, Βλ. βιβλιογραφία adage.com www.wikimedia.org Robertrobinson.flg.wordpress.com
Εικόνα 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38
Πηγή www.riviera.gr/images www.villageshopping.gr/images www.hint.gr Image34.webshots.com Media.photobucket.com www.morax.gr Eletheria.com www.gaealifestylecenter.com Lefterisr.blogspot.com www.gaealifestylecenter.com Anamorfosis.net www.Blogal.gr/facthemall www.skyscrapercity.com lh4.ggpht.com www.themallathens.com www.skyscrapercity.com Προσωπικό Αρχείο Προσωπικό Αρχείο
25