Avropa İttifaqı və Gürcüstan by Georgian Institute For Strategic Studies (GISS)

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Müəlliflər > Mariam Papoşvili > Nino Xeladze > Aleksandra Suladze Redaktorlar: > Eka Tkeşelaşvili > İrakli Porçxidze

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

2016

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Bələdçi haqqında Bələdçi Gürcüstanın Strateji Tədqiqatlar İnstitutu tərəfindən İsveç Xarici İşləri Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır. Bələdçi Avropa İttifaqının tarixi, iqtisadi və siyasi inkişafını, Gürcüstan və Avropa İttifaqının qarşılıqlı münasibətlərini nəzərdən keçirir. Bələdçinin məqsədi Avropa İttifaqı haqda təfəkkürün yüksəldilməsi və Gürcüstanın Avropa ilə yaxınlaşma prosesində ictimaiyyətin də dəstəyinin genişləndirilməsidir.

Avropa İttifaqı – qısa məlumat kitabçası Deviz: “Çoxrənglilikdə vahidlik” Avropa inteqrasiyasının mühüm mərhələləri:

1951-ci il Paris müqaviləsi (Kömür və Polad Birləşməsi);

1957 –ci il Roma müqaviləsi (Avropa İqtisadi Birliyi və Avratom);

1992 –ci il Maastrixt sazişi (Avropa Birləşməsinə Avropa İttifaqı adı verildi).

Sahəsi: 4,324,782 kv. km. Əhalisi: 508.3 milyon (2014-cü il) Üzv ölkələrin sayı: 28 Pul vahidi: Avro Liderləri:

Avrokomissiyanın Prezidenti – Jan-Klod Yunker (2014 –cü ilin noyabrın 1-dən)

Avropa Şürasının Prezidenti – Donald Tusk (2014-cü ilin dekabrın 1-dən)

Avropa Parlamentinin Prezindeti – Martin Şults (2014-cü ilin iyulun 1-dən)

Ümumdaxili məhsul: 13,920,541 (cari qiymətlərdə, mln avro, 2014) Adam başı ümumdaxili məhsul: 27,300 (cari qiymətlərdə, avro, 2014) Baş instituları:

Avrokomissiya

Avropa Parlamenti

Avropa Şurası

Avropa İttifaqının Şurası

Avropanın Mərkəzi Bankı

Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsi

Müfəttiş Məhkəməsi

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Mündəricat 1.

AVROPA INTEQRASIYASININ BAŞLANĞICI .

AVROPA İTTIFAQININ INSTITUTLARI .

GENIŞLƏNMƏ SILSILƏLƏRI .

3.1.

Genişlənmənin birinci silsiləsi – Danimarka, İrlandiya, Böyük Britaniya .

3.2

Genişlənmənin ikinci və üçüncü silsilələri – Yunanıstan, İspaniya və Portuqaliya

3.3.

Genişlənmənin dördüncü silsiləsi -Şvesiya, Avstriya, Finladiya

3.4.

Genişlənmənin beşinci silsiləsi - „Böyük genişlənmə“

3.5.

Genişlənmənin altıncı və yeddinci silsilələri -Bolqarıstan, Rumınya, Xorvatiya

AVROPANIN IQTISADI INTEQRASIYASI .

4.1.

Bazarların inteqrasiyası .

4.2.

Pul inteqrasiyası – ümumi valyuta .

4.3.

Ümumi iqtisadi siyasət .

4.4.

Ümumi aqrar siyasət .

AVROPANIN SIYASI INTEQRASIYASI .

5.1.

Avropa İttifaqının ümumi xarici və təhlükəsizlik siyasətinin formalaşdırılması (CFSP) .

5.2.

Ümumi təhlükəsizlik və müdafiə siyasətinin inkişafə (CSDP) .

BEYNƏLXALQ TƏHLÜKƏSIZLIKDƏ AVROPA İTTIFAQININ ROLU

6.1.

Avropa İttifaqının missiyaları

6.2.

Avropa İttifaqının heyətləri və xüsusi nümayəndələri …

AVROPA İTTIFAQININ QONŞULUQ SIYASƏTI

7.1

Qonşuluq siyasətinin məqsədləri və alətləri .

7.2

Qonşuluq siyasətinin təkamülü .

7.3

2015-ci ilin yeniləşdirilmiş qonşuluq siyasəti .

7.4.

Aralıq Dəniz İttifaqı

7.4

Şərq tərəfdaşlığı (EaP)

GÜRCÜSTAN-AVROPA İTTIFAQININ ASSOSIASIYALAŞMA HAQQINDAKI RAZILIĞI .

8.1.

Dərin və əhatəli ticarət mühiti .

8.2.

Assosiasiyalaşma müqaviləsinin həyata keçirilməsinə institusiyonal dəstəl

VIZA REJIMININ LIBERALLAŞDIRILMASI

10.

DÜNYA REYTINQLƏRINDƏ AVROPA İTTIFAQININ MÖVQEYI .

(UfM)

51 7

1. Avropa inteqrasiyasının başlanğıcı Tarixi kontekst

Əsrlər boyu avropa qitəsində çoxsaylı müharibələr baş verdi. Yalnız Fransa və Almaniya 1870 – 1945-ci illər arasında üç dəfə müharibə etdilər. İkinci dünya müharibəsi avropaya böyük tələfatlar və iqtisadi zərər bahasına başa gəldi. Müharibədən sonra avropa ölkələrinin bir çoxu iqtisadiyyatca ağır vəziyyətə düşdü. Buna paralel olaraq Sovet İttifaqı öz mövqelərini bərkidir və avropa miqyasında kommunizmin yayılması ilə o həddə məşğul idi ki, sonunda, Sosialist Düşərgəsi əmələ gəldi. Hadisələrin bu cür inkişafı fonunda avropa liderləri belə qənaətə gəldilər ki, avropa ölkələri arasında antaqonist millətçilik və müharibələr bitməlidir. Bu bir tərəfdən avropa ölkələrinin iqtisadi inkişafını təmin edəcək, digər tərəfdənsə şərqdən gələn Kommunizm təhlükəsini dəf etmək imkanını verəcəkdi.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Monenin planı və Şumanın bəyannaməsi Avropanın iqtisadi inteqrasiyasının ilk ideyası fransız diplomat Jan Moneyə məxsusdur. Avropa dövlətləri arasında həmrəyliyi və əməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədi ilə kömür və polad istehsalat bazarının birləşməsi fikrinin müzakirəsinə başlandı. * Müzakirənin mahiyyəti ondan ibarət idi ki, kömür və poladın vahid bazarının ləngimədən işləməsi üçün Fransa və Almaniya bu sahələrin idarəçiliyini “Ali hakimiyyətə” təslim etməli idilər. **

Jan mone/ Fransız diplomat

Kömür və polad bazarlarının birləşdirilməsi “axıtma”(Spill-over) adlandırılan prinsipə əsaslanırdı – Bu, bir sahə içərisində (polad və kömür istehsalının birləşdirilməsi) başlanan inteqrasiya prosesi digər sahələrdə də eyni prosesə təkan verəcəkdi. Məsələn: ümumi bazar, ümumi kənd təsərrüfatı siyasəti. Beləliklə, bu cür iqtisadi əməkdaşlığın gələcəkdə müharibəni gəlirsiz bir əməliyyat kimi maraqsız qılacağına inanırdılar. Eyni zamanda da bu cür əməkdaşlığın siyasi inteqrasiyaya əsas olacağına da inam bəsləyirdilər. Nəhayət 1950-ci ilin mayın 9-da Fransa Xarici İşlər Naziri Robert Şuman Monenin ideyasını açıq səsləndirdi. Beləliklə 1950-ci il avropanın inteqrasiyasının başlanğıcı hesab olunur.

* Kömür və polad sektorlarına diqqətin nədən cəlb edilməsinin iki səbəbi mövcuddur: 1. Kömür avropada ən çox istifadə olunan yanacaqdı və qərbi avropanın yanacaq istifadəsinin 70%-ni təşkil edirdi. 2. Polad hərbi və mülki sənaye də polad başlıca materyaldır. ** “Ali hakimiyyət” qiymətlərin şəffaflığına, sağlam rəqabətin təmin olunmasına nəzarət edən fövqəlmilli institut idi.

Robert Şuman/1948-1952-ci illərdə Fransa Xariciİşlər Naziri idi

Dövlətlərin mövqeləri Avropanın birləşməsi təşəbbüsünü beş avropa ölkəsi (Almaniya, İtaliya, Belçika, Niderlandlar və Lüksemburq) alqışladı. Bu təşəbbüs Almaniyaya və İtaliyaya İkinci dünya müharibəsindən sonra sülh tərəfdarı olan ölkələr kimi qəbul olunmalarına imkan yaradırdı.

“Avropa Kömür və Polad Birliyinin bayrağı” 1991-ci il

Yunker/2014-cü ilin yanvarın 1-dən Avropa Komissiyasının Prezidenti

Belçika, Niderlandlar və Lüksemburq isə iqtisadi inkişaf imkanları ilə maraqlanırdılar. İkinci tərəfdən isə Britaniya siyasi dairələri dövlətlərin suverenliyini məhdudlaşdıran və mühüm gücü fövqəlmilli bir quruma təslim edən belə bir təşkilatın yaradılmasını skeptik qarşıladılar. Britaniya bu səbəblə danışıqlar prosesində iştirak etməkdən imtina etdi. Paris Sazişinin imzalanmsı – avropa inteqrasiyasının başlanğıcı 1951-ci ilin martın 19-da avropanın altı ölkəsi –Fransa, Almaniya, İtaliya, Belçika, Niderlandlar, Lüksemburq –Paris sazişini imzaladı. Bu sazişlə Avropa Kömür və Polad Birləşməsi yarandı. Birləşmə ilk avropa qurumunun formalaşmasına təkan verdi. Avropa Kömür və Polad Birləşməsinin idarəsi məqsədi ilə fövqəlmilli orqan “Ali hakimiyyət” yarandı. O 1958-ci ildə avrokomissiyaya çevrildi. Bundan əlavə Ədalət Məhkəməsi və Avropa Birləşməsinin assambleası təsis olundu. Üzv olkələrin milli maraqlarını müdafiə etmək üçün Nazirlər Şurası yarandı.

Martin Şults/2014-cü ilin iyulun 1-dən Avropa Parlamentinin Prezidenti

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Donald Tusk/ 2014-cü ilin dekabrın 1-dən Avropa Şurasının Prezidenti

2. Avropa İttifaqının institutları Avropa İttifaqının təkamülü nəticəsində əvvəlki institutlar dəyişmələrə məruz qaldılar. İslahatlar institutların strukturuna, tərkibinə və qərarların alınma prosedurlarına sirayət etdi. İnstitutların restrukturizasiyası Avropa İttifaqının idarəçiliyinin asanlaşması məqsədini daşıyırdı. Üzv dövlətlərin sayının daima artmasına paralel olaraqa təşkilatın iqtisadi siyasəti və siyasi baxışı da təkamülə uğrayırdı. Bu gün Avropa İttifaqı yeddi əsas institut tərəfindən idarə olunur:

Avrokomissiya – 1958-ci ildə Roma müqaviləsi əsasında yaradılıb və “Ali hakimiyyəti” əvəz etmişdir. Avro-

komissiya Avropa İttifaqının icraçı orqanıdır. Komissiyanın funksiyaları qanunvercilik təşəbbüsü ilə çıxış etmək və yerinə yetirməkdən, büdcənin işlənilməsindən, Avropa İttifaqının inkişafı üçün təşəbbüslər qaldırmaqdan və inteqrasiyanın yeni istiqamətlərini planlaşdırmaqdan, müqavilələrin icra olunmasına nəzarət etməkdən ibarətdir. Avrokomissiya hər bir üzv ölkənin bir nümayəndəsindən komplektləşib (cəmi 28 nümayəndə). Onlara Komissar deyilir. Komissarlar ümumən Avropa İttifaqının maraqlarını müdafiə etməyə borcludurlar. Komissarlar müxtəlif portfelə sahibdirlər – siyasi istiqamətlərin, kənd təsərrüfatı, səhiyyə, regional siyasətin və s. Avrokomissiyanın öz Prezidenti var. Onu Avropa Parlamenti Avropa şurasının təqdimi əsasında 5 müddəti ilə seçir. Avrokomissiya Avropa Parlamenti qarşısında cavabdehdir. Avrokomissiyanın baş ofisi Brüsseldə yerləşir (Belçika).

Avropa Parlamenti adı 1962-ci ildə verildi. Onun başlıca funksiyaları qanunvericilik prosesində, büdcənin

işlənilməsində iştirak etmək və qanun layihələrini təklif etməkdir. Avropa Parlamenti 751 üzvdən ibarətdir və 5 illik bir müddətlə 1979-cu ildən birbaşa seçki üslubu ilə seçilir. Birbaşa seçkilər Avropa İttifaqı ölkələrinin sakinləri öz nümayəndələrinin özləri seçməsi deməkdir. Avropa Parlamentinin birbaşa seçkisi Avropa İttifaqının demokratikliyi keyfiyyətinin artıtılmasını nəzərdə tuturdu. Avropa Parlamenti Strasburqda (Fransa), Brüsseldə (Belçika) və Lüksemburqda yerləşir.

Avropa Parlamenti

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Avropa Şurası – ilk dəfə 1975-ci ildə Dublində toplandı, rəsmi status isə 1992-ci ildə verildi. Avropa Şurasının

məqsədi Avropa İttifaqının strateji istiqamətlərini müəyyən etməkdir. Avropa Şurasında dövlət başçıları təmsil olunurlar. Onlar ildə iki dəfə ali səviyyəli sammitə toplaşırlar. Komissiyanın Prezidenti Avropa Şurasının tamsəlahiyyətli üzvüdür. O həmçinin Avropa Şurasının fəaliyyətində də iştirak edir. Avropa Şurası Brüsseldə yerləşir.

Avropa İttifaqının Şurası – eyni Nazirlər Şurası. 1958-ci ildə Roma müqaviləsi əsasında yaradıldı. O

Avropa İttifaqının siyasi istiqamətlərinin koordinasiyası üzərində məsuliyyət daşıyır. Nazirlər Şurası üzv ölkələr nazirlərindən tərtib olunur. O hər biri səriştəli olduqları sahə üzrə cavabdehdirlər (Xarici siyasət, kənd təsərrüfatı, sənaye və s.). Nazirlər Şurasına Prezident sədrlik edir. Prezindent vəzifəsində hər 6 ayda bir dəfə Avropa İttifaqının üzvü ölkələri bir-birini əvəz edirlər. Nazirlər Şurası Brüsseldə yerləşirlər.

Avropa Mərkəzi Bankı – Fəaliyyətə 1999-cu ildən vahid avropa valyutası – Avronun işə düşməsi ilə birlik-

də başladı. Avropanın Mərkəzi Bankının məqsədi Avropa İttifaqının pil siyasətini keçirmək, avronu idrə etmək və stabillik, nəticədə isə maliyyə dayanıqlığını təmin etməkdir. O Avropa İttifaqına üzv olan hər bir ölkənin Milli Mərkəzi Bankın idarəçilərindən ibarətdir. Avropanın Mərkəzi Bankınınbaşında Prezident və Vitse-prezident durur. Almaniyada Frankfurt şəhərində yerləşir.

Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsi – 1951-ci ildə yaradıldı. O Avropa İttifaqını ədalətinin ən ali

orqanını təşkil edir. Onun məqsədi üzv ölkələrdə Avropa İttifaqı ədalətinin həyata keçirilməsindən, milli hökumətlər və Avropa ittifaqı institutları arasında yaranan hüquqi mübahisələri həll etməkdən ibarətdir. Avropa İttifaqının ədalət məhkəməsi, öz növbəsində, Ədalət Məhkəməsini, Ümumi Məhkəməni və İctimai Xidmət Məhkəməsini birləşdirməkdədir. Ədalət Məhkəməsi 28 hakimdən və 11 baş müvəkildən ibarətdir. Ümumi Məhkəmə də 28 hakimdən, İctimai Xidmət Məhkəməsi isə 7 hakimdən komplektləşmişdir. Hakimlər milli hökumətlər tərəfindən 6 il müddətində seçilirlər. Hər bir məhkəmədə hakimlər Prezidentləri 3 il müddətində seçirlər. Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsi Lüksemburqda yerləşir.

Müfəttişlər Palatası -

1977-ci ildə yaranıb. Müfəttişlər Palatasının məqsədi Avropa İttifaqı büdcəsinin məqsədəuyğun xərclənməsini yoxlamaq, Avropa İttifaqına maliyyə məsələlərini idarə etmədə, fırıldaqçılıq və korrupsiyaya qarşı mübarizədə yardım göstərməkdir. Müfəttişlər Palatası 28 üzvdən ibarətdir (hər üzv ölkədən bir nümayəndə). Müfəttiş Palatasının üzvlərini Avropa Parlamenti ilə məsləhətlər apardıqdan sonra, Avropa ittifaqının Şurası 6 il müddəti ilə təyin edirlər. Üzvlər Palatanın tərkibindən birini 3 il müddəti ilə Prezident seçirlər. Müfəttişlər Palatası Lüksemburqda yerləşir.

3. Genişlənmə silsilələri

1951

İnteqrasiyanın başlanğıcı

1973

Hollandiya

Böyük Britaniya

Lüksemburq

İrlandiya

İtaliya

Danimarka

1981

1986

Yunanıstan

Portuqaliya İspaniya

Fransa Almaniya

Avropa İttifaqının institusional, iqtisadi və siyasi təkamülünü genişlənmə mərhələləri də müşahidə etməkdə idi. Nəticədə təşkilata yeni üzvlər əlavə olunurdu. Avropa ictimaiyyəti

Belgiya

yaradıldıqdan sonraki genişlənmə prosesi “qitədə sülhün və stabilliyin bərqərar olunmasında İttifaqın ən uğurlu siyasi aləti” kimi hesab olunur. Bu siyasət tez-tez Avropa İttifaqının öz normalarını və dəyərlərini yaymaq niyyəti kimi də qəbul olunur. Bu normalar və dəyərlər qarşısına bir məqsəd kimi Avropa qitəsində stabilliyin, rifahın tətbiq olunmasını və demokratik mühitin genişlənməsini qoyur.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

1995

2004

2007

İsveç

Slovakiya

Bulgaria

Finlandiya

Sloveniya

Rumıniya

Avstriya

Polşa

2013 Xirvatiya

Malta Latviya

Avropa inteqrasiyasının başlanğıc mərhələsində Avropanın Kömür və Polad Birləşməsinə 6 təsisçi

Litva

ölkə daxil idi. Avropa İttifaqının genişlənməsinin yeddi silsiləsi -1973, 1981, 1986, 1995, 2004, 2007 və

Macarıstan

2013-cü illərdə - nəticəsində Avropa İttifaqına üzv olan dövlətlərin sayı 28-ə bərabər oldu.

Estoniya Çex Respublikası Kipr

3.1 Genişlənmənin birinci silsiləsi- Danimarka, İrlandiya, Böyük Britaniya 1960-70-ci illər Qərbi Avropada iqtisadi cəhətdən yüksəliş dövrüdür. Müxtəlif iqtisadi proseslə birlikdə kənd təsərrüfatı siyasətinin inkişafı başlandı. Altı təsisçi ölkənin uğurları digər avropa dövlətlərini də bu avropa təşkilatına üzv olmağa təhrik etdi. 1961-ci ildə Böyük Britaniya, Danimarka, İrlandiya və Norveç birləşməyə üzv olmağa dair bəyənat verdilər. Fransa Prezidenti Şarl de Qoll Britaniyanın arzusunu mənfi qarşıladı. Bu dövrdə Britaniyanın ABŞ-la xüsusi münasibətləri vardı. Buna görə De Qoll hesab edirdi ki, Britaniyanın İttifaqa qoşulması avropada amerikanın təsirini artıracaqdı. Bunun üçün Fransa Britaniyanın üzvlüyünə iki dəfə veto qoydu. Paralel olaraq Danimarkanın, İrlandiyanın və Norveçin üzvlük bəyənatlarının da müzakirəsi dayandırıldı. 1969-cu ildə Fransanın Prezidenti Corc Pompidu olur. O De Qolldan fərqli olaraq İttifaqa Britaniyanın üzv olmasına kəskin qarşı çıxmırdı. Danışıqlar 1970-ci ildə yeniləndi. Danimarka, İrlandiya və Böyük Britaniya 1973-cü ildə üzvlüyə qəbul müqaviləsinə imza atdılar. Norveç isə referendum keçirdi və əhalinin əksəriyyəti buna razılıq vermədiyi üçün üzvlükdən imtina etdi və danışıqlardan ayrıldı.

3.2 Genişlənmmənin ikinci və üçüncü silsilələri – Yunanıstan, İspaniya və Portuqaliya 1970-ci illərin sonunda Yunanıstan, İspaniya və Portuqaliya diktatura rejimlərindən azad oldular. Bu ölkələr Avropanın İqtisadi Birləşməsi* ilə inteqrasiya yolu ilə demokratik inkişaf arzusunda idilər. Öz növbəsində Avropanın İqtisadi Birləşməsinin üzvü ölkələri də birləşmənin cənubunda stabilliklə maraqlı idilər. Buna baxmayaraq, başlanğıcda bu ölkələrin nisbət az inkişaf etmələri onların inteqrasiya prosesinə mənfi təsir bağışlayacağına dair qirxular da vardı. Nəhayət aparılan danışıqlar nəticəsində 1981-ci ildə Yunanıstan, 1986-cı ildə isə İspaniya və Portuqalyada üzv ölkə ola bildilər.

3.3 Genişlənmmənin dörüdüncü silsiləsi – İsveç, Avstriya, Dinlandiya 1995-ci ildə İsveç, Avstriya və Finlandiya Avropa İttifaqının önüçüncü, ondördüncü və onbeşinci üzvləri oldular. Onların Avropa İttifaqına qoşulmaları iqtisadi və ticari faktorlarla şərtləndirilmişdi.

* 1958-ci ilin Roma Müqaviləsi ilə Avropa Kömür və Polad Birləşməsi Avropa İqtisadi Birləşməsinə çevrildi.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Bu ölkələr ən başdan 1960-cı ildə yaranan və Böyük Britaniyanı, Danimarkanı, İrlandiyanı, İsveçrəni, İslandiyanı, Lixtenşteini və Norveçi özündə birləşdirən Avropanın Azad Ticarəti Assosiyasiyasına qoşulmuşdular. Lakin 1973-cü ildə Böyük Britaniyanın, Danimarkanın və İrlandiyanın Assosiyasiyanı tərk etməsi ilə assosiyasiya iqtisadi cəhətdən gücünü itirdi. Avropa Birliyi ölkələri istiqamətində ticarət çətinləşdi, halbuki, bu ümumi bazar inkişaf üçün daha çox imkanlar vəd edirdi. Bu səbəblər İsveçin, Avstriyanın və Finlandiyanın Avropa İttifaqına qoşulmağını tələsdirdi.

3.4 Genişlənmmənin beşinci silsiləsi – “Böyük genişlənmə” 1990-cı ildə soyuq müharibənin bitməsi və Sovet İttifaqının süquta uğraması ilə birlikdə, Sosialist Düşərgəsinin mərkəzi və şərq avropa dövlətlərində azad bazara keçid alma və demokratizasiya prosesləri başladı. Mərkəzi və şərq avropa ölkələrinə Rusiyanın təsiri altına düşməmələri üçün qarantiyalar gərək idi. Bununla belə iqtisadiyyatın dirçəlməsi həyati məna daşıyırdı. Avropa İttifaqı da keçmiş sovet ölkələrinin avropa ailəsinə qaytarmaq və Avropa qitəsini birləşdirmək niyyətində idi. O Mərkəzi və Şərqi avropa ölkələrinə təhlükəsizlik və iqtisadi qarantlar verə bilərdi. Beləliklə, Avropa İttifaqının gündəmində növbəti genişlənmə məsələsi baş qaldırdı. Sonda, 2004-cü ildə Avropa İttifaqının ən böyük genişlənməsi gerçəkləşdi və 10 ölkə - Çex Respulikası, Macarıstan, Polşa, Slovakiya, Slovenia, Litva, Latvia, Estonia, Malta və Kipr – Avropa İttifaqına üzv oldu. 2004-cü ildə genişlənmə nəticəsində Avropa İttifaqı üzvlərinin sayı 25-ə yüksəldi.

3.5 Genişlənmmənin altıncı və yeddinci silsilələri –Bolqarıstan, Rumınya, Xorvatia 2007-ci ildə Avropa İttifaqı bir daha genişləndi –təşkilatın üzvləri sırasına Bolqarıstan və Rumınya qoşuldular. Qeyd olunan genişlənmə tez-tez “Böyük günişlənmənin” bir hissəsi kimi də hesab olunur. Bolqarıstan və Rumınya üzvlük haqda bəyənatı hələ 1995-ci ildən etdilər. Bu müddətdən etibarən onlar demokratiyanın güclənməsi, qanunun aliliyi və insan hüquqları müdafiəsi cəhətinidən bir çox islahatları həyata keçirtdilər. Bolqarıstanla Rumınya iqtisadi inkişaf və azad bazar prinsiplərini qorumaq baxımından da böyük nailiyyətlər əldə etdilər. Müəyyən nöqsanları da aradan qaldırdıqdan sonra 2006-cı ildə komissiyanın müsbət hesabı dərc olundu. Bu hesabın əsasında hər iki dövlət Avropa İttifaqına üzvlüyə hazırdı. 2013-cü ildə genişlənmə nəticəsində Xorvatiya Avropa İttifaqının 28-ci üzvü oldu. Hazırlıq dönəmində Xorvatiyaya Məhkəmə Sisteminin gücləndirilməsi, Korrupsiya və təşkilatlanmış cinayətin ləğvi, azlıqlar hüquqlarını qorumaq və s. tapşırılmışdı. Xorvatiyanın üzv olmasına Sloveniya ilə sərhəd münaqişəsi də maneə törədirdi. 2008-2009-cü illərdə Sloveniya Xorvatiyanın Avropa İttifaqına üzv olmasını əngəlləyirdi. 2010-cu ildə münaqişə BMT-nin işə qarşıması ilə həll olundu və Xorvatiyanın da Avropa İttifaqına tərəf yolu açıldı.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

2013

4. Avropanın iqtisadi inteqrasiyası Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, avropanın iqtisadi inteqrasiyası 1951-ci ildə Kömür və Polad Birləşməsinin yaradılması ilə başlayır. Bunu isə bir sıra ardıcıl proseslər izlədi və sonunda Avropa İttifaqının ümumi iqtisadi siyasəti formalaşdı.

Birgə Avropa aktı, 1986

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

4.1 Bazarların inteqrasiyası Daxili bazarda mövcud ticari əngəllər üzv ölkələr arasında iqtisadi münasibətlərin dərinləşdirilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə maneələr yaradırdı. Bu əngəlləri hər bir ölkə tərəfindən qəbul olunacaq standartlar və requlyasiyaları tətbiq etmək yolu ilə aradan qaldırmaq mümükün idi. 1957-ci ildə Roma müqaviləsi imzalandı. Bu müavilə ilə Avropa İqtisadi Birləşməsi və Avropanın Atom Enerjisi Birləşməsi (AVRATOM) yarandı. Avropa İqtisadi Birləşməsi ümumi gömrük mühiti yaratmaqdaydı. O, üzv ölkələr arsında gömrük rüsumlarının ləğvindən və üzv olmayan ölkələrə qarşı rüsum qəbul etməkdən ibarət idi. 1986-cı ildə Vahid Avropa Aktı qəbul olundu. O Roma Müqaviləsinin ilk, ən mühüm nəzərdən keçirilməsi idi. Üzv ölkələr arasında mövcud olan hər bir kvotanı və tarifi ləğv edən ümumi bazar yaradıldı. Qeyri-tarif baryerlər isə saxlanıldı: lisenziyalar, milli inzibati prosedurlar, məhsulun təhlükəsizliyinin milli tələbləri və s. Vahid Avropa Aktı 1992-ci il üçün vahid bazar yaratmağı qarşısına məqsəd qoydu. Bu bazar insanların, kapitalın, malın və xidmətin azad şəkildə yer dəyişməsini təmin edəcəkdi. 1992-ci ildə Maastrixt Müqaviləsi ilə qeyri-tarif baryerləri ləğv olundu və vahid bazar yaradıldı.

1992-ci ilin Maastrixt müaqviləsi 22

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

4.2 Pul inteqrasiyası –vahid valyuta Ticari baryerlərlə birlikdə fərqli pul vahidlərin mövcudluğu çətinliklər yaradırdı. Avropa İttifaqının üzvü ölkələrində fərqli mübadilə məzənnəsi iqtisadi və maliyyə stabilliyinə zərər vururdu, buna görə valyuta ittifaqının yaradılması zəruriliyi haqda müzakirələr aktiv şəkildə sürürdü. Bu istiqamətdə ilk addımların atılması Avrokomissiyanın Prezidenti Roy Cenkinsin adı ilə bağlıdır. Onun ən əsas nailiyyəti 1979-cu ildən etibarən Avropa valyuta sisteminin işə düşməsi idi. Nəticədə avropa vayutası –Ekü dövriyyəyə gətirilmişdi. Sistemin əsas məqsədi Avropa İttifaqı miqyası ilə inflasiya səviyyəsinin azaldılması və valyutalararası mübadilə məzənnəsinin müvazinətsizliyini tənzimləmək idi. 1988-ci ildə Avropa Şurası iqtisadi və pul ittifaqının yaradılması üçün lazımlı məsələlərin müzakirəsinə görə komitə yaratdı. Komitədə hər biz üzv ölkənin Milli Bankının sədri iştirak edirdi. Komitə üçpilləli proqram tərtib etdi:

I pillə (1990-1994): daxili bazarın formalaşmasını bitirmək və baryerlərin ləğvi; II pillə (1994-1999): Avropa Pul İnstitutunun təsisi; avropanın ümumi valyutasının, Avronun dövriyyəyə salınması üçün hazırlanmaq; Pul siyasətini stabilləşdirmək məqsədi ilə “ stabillik və böyümək paktı”-nın yaratmaq;

III pillə (1999-cu ildən sonra): Avronun dövriyyəyə salınması; Avropa Mərkəzi Bankı və Avropa Mərkəzi Bankları sisteminin yaradılması. Müstəqil pul siyasətini keçirmə səlahiyyəti; üzv ölkələr üçün sərt büdcə siyasətini işləmək haqqı onda olacaqdı.

4.3 Ümumi iqtisadi siyasət 1992-c ilin fevralın 7-də Avropa birləşməsinin 13 dövləti Maastrixt Müqaviləsini imzaladı. Bu müqavilə, öz əhəmiyyətindən irəli gələrək, Avropa İttifaqını təsis edən müavilə kimi də tanınır. Maastrixt Müqaviləsi 1988-ci ildə qəbul olunan komitə proqramını işə saldı – Avropa İttifaqının iqtisadi və pul siyasətini təkmilləşdirdi. Üzv ölkələrinin inflasiya göstəricilərini, xərclərini, borclarını və mübadilə məzənnəsini nəzarət edən meyarlar yaradıldı. Vahid pul vahidi –Avronun dövriyyəyə salınması qərrı verildi. Avro dövriyyəyə 1999-cu ildən daxil oldu. 2002-ci ildən isə tamamən avroya keçid alındı və əsginaslardan sitifadə edilməyə başlandı.

4.4 Ümumi aqrar siyasəti Aqrar siyasəti Avropa İttifaqının gündəmində xüsusi yer tutur. Kənd təsərrüfatı üzv ölkələrdə prioritetli istiqamətdir.

Avropa İttifaqının ümumi aqrar siyasətinin məqsədidir:

Avropa üçün kifayət qida məhsulu yaratsın Qida məhsulunun təhlükəsizliyini təmin etsin Fermerləri qiymətlərin oynamasından və bazar böhranlarından qorusun Fermerlərə fermlarını müasirləşdirməkdə və məhsulları artırmaqda kömək etsin İş yerlərinin yaradılmasına və əhalinin kənd təsərrüvatı sahəsində işlə təmin olunmasına imkan yaratsın Ətrafmühiti qorusun

Avropa İttifaqı və Gürcüstan Aqrar siyasətin formalaşdırılmasının ilkin mərhələsində Avropa İttifaqı məqsədə nail olmaq üçün ən əhəmiyyətli məhsulun – dənin, ət məhsullarının və s – istehsalının subsidiarlıq mexanizminə müraciət edirdi. Komissiya kənd təsərrüfatı bazarında qiymətləri məhsulun alınması ya satılması yolu ilə tənzimləyirdi. Bu cür müdaxilə subsidiarlaşdırılmış məhsulu stimullaşdırdı və nəticədə həddindən artıq istehsal “Qida dağları” əmələ gətirdi. Problemi həll etmək üçün komissiya ixracı subsidiarlaşdırmağa başladı – istehsalçıya Avropa İttifaqında mövcud qiymətlərin və dünya bazarlarında ucuzluq arasındaki fərqi ödəməyə əl atdı. Lakin ixracın subsidiarlaşdırılması böyük pul vəsaitləri bahasına başa gəlirdi.

2003-cü ildə subsidiyarlıq sestemini bütöv ödəmə sxemi əvəz etdi. Qeyd olunan mexanizm bəzi, əhəmiyyətli məhsulun istehsalınının subsidiyarlaşdırılmasını ləğv etdi və bilavasitə fermerin fərdi maliyyələşdirilməsi metodunu tətbiq etdi. Veriləcək subsudiyanın həcmi fermanın mülkiyyətində olan torpağın həcmi ilə birbaşaproporsional olmalıydı. İslahat kənd təsərrüfatının hər bir qolunun eynicür inkişafına imkan yaradaraq fermaların istehsalqabiliyyətliliyini artırır. Vahid aqrar siyasətin inkişafı bir çox çətinlik və çağırışla əlaqəlidir. Buna görə də, onun effketliliyini tez-tez tənqid edirlər. Lakin vahid aqrar siyasəti hələ öz inkişafının başlanğıc mərhələsindədir və problemi aradan qaldırmaq üçün daima islahatlar həyata keçirilir.

5. Avropanın siyasi inteqrasiyası 1950-ci illərdən etibarən iqtisadi inteqrasiyaya paralel olaraq, siyasi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinə bir çox cəhd göstərilmişdir. Lakin bu sahədə inteqrasiya ağır irəliləyirdi. Çünki dövlətlər xarici siyasət və müdafiə kimi mühüm məsələlərdə öz suverenliklərini məhdudlaşdırmaq istəmirdilər (1954-cü ildə Avropa Qoşunu ideyası, 1960-cı illərdə isə Fuşenin yaxın siyasi əməkdaşlıq haqqındaki iki planırəğbət qazana bilmədi). İllər boyu xarici siyasət məsələlərində yeganə əməkdaşlıq formatını 1970-ci ildə yaranan “Avropanın siyasi əməkdaşlığı” təşkil edirdi. Siyasi İttifaq yalnız 1992-ci ildə Maastrixt müqaviləsi əsasında İqtisadi Birləşmə Avropa İttifaqı adını alanda yarandı. Avropa İttifaqı üç sütuna əsaslandı: birincisi Avropa birliyi idi, ikincisi –vahid xarici və təhlükəsizlik siyasəti və əməkdaşlığı, üçüncüsü -ədalət və daxili işlərdi. Avropa İttifaqının üç sütuna bölünməsi 2009-cu il Lissabon müqaviləsi ilə ləğv olundu və o vahid aktor kimi bütövləşdi.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Maastrixt müqaviləsi

I sütun Avropa İctimaiyyəti Gömrük İttifaqı,

II sütun

III sütun

Vahid xarici və

Ədliyyə və

Təhlükəsizlik

daxili işlər

siyasəti

Kənd təsərrüfatı, Daxili bazar, İqtisadi və monetar siyasəti

5.1 Avropa İttifaqının ümumi xarici və təhlükəsizli siyasətinin (CFSP) formalaşması Soyuq müharibə bitdikdən donraki hadisələrin inkişafı, ələxüsus da Yuqoslaviya münaqişəsi, Avropa İtifaqının xarici siyasətinin nöqsanlarını və koordinasiyalı şəkildə davranmağın lüzumluluğunu göstərdi. 1997-ci ildə Amsterdam müqaviləsi ilə müəyyən olunmuş dəyişikliklər Avropa İttifaqının xarici və təhlükəsizlik siyasətini möhkəmlətmək məqsədini güdürdü. * Xarici siyasətin daha da çevik olması üçün Amsterdam müqaviləsi “Konstruktiv təmkin” mexanizmini qəbul etdi. Doğrudur, Nazirlər Şurasında qərarın yeknəsəq qəbul olunma prinsipi qorunub-saxlanıldı, ancaq yeni mexanizm ölkələrə Şuranın hansısa qərarını kilidləmək əvəzinə, bitərəflik nümayiş etdirsin. Mühüm dəyişiklikdən biri də Ümumi Xarici və Təhlükəsizlik Siyasətinin ali nümayəndəsi vəzifəsini yaratmaq idi. Həmçinin siyasətin planlaşdırma və erkən xəbərdarlıq bölüyü yaradıldı və ona beynəlxalq vəziyyətin təhlili və dəyərləndirilməsi həvalə olundu. Amsterdam müqaviləsi ilə “Petersberqin məqsədləri” də ümumi xarici və təhlükəsizliyin səriştəsinə dxil olundu. ** Lissabondan sonra Xarici və Təhlükəsizlik məsələlərində Avropa İttifaqının Ali Nümayəndəsi eyni zamanda Komissiyanın vitse-prezidenti və Xarici Məsələləri üzrə İşlər Şurasının sədri də oldu. Bu dəyişiklik iki institut – Kommsisiya və Nazirlər Şurası –arasında koordinasiyanın yaxşılaşdırılmasına xidmət göstərirdi. Ali nümayəndənin funksiyası xarici siyasətin və təhlükəsizliyin, habelə müdafiə siyasətinin koordinasiyasıdır. O beynəlxalq səviyyədə Avtopa İttifaqını təmsil edir. Bu vəzifəni 2014-cü ilin noyabrın 1-dən Federika Moqerini tutur. O bu vəzifədə Ketrin Eştonu əvəz etmişdir. Əhəmiyyətli dəyişikliklərdən biri də müstəqil orqanın – Avropanın Xarici Əməlləri Xidmətinin (EEAS) yaradılmasıdır. Ona Xarici və Təhlükəsizlik məsələləri üzrə Avropa İttifaqının Ali Nümayəndəsi rəhbərlik edir. Xidmət Ali nümayəndəyə vahid xarici və təhlükəsizlik siyasətinin həyata keçirliməsində kömək edir.

5.2 Vahid Təhlükəsizlik və Müdafiə siyasətinin inkişafı (CSDP) XX əsrin sonuna tərəf Avropa İttifaqı vahid xarici və təhlükəsizlik siyasətin formalaşması məsələsində uğurlar əldə etdi. Buna baxmayaraq Avropa İttifaqının müdafiə (sərt gücün) komponentinin inkişafı məsələsi aktula olaraq qalırdı. O Avropa İttifaqının xarici siyasətinə əlavə dayanıqlıq kəsb edəcəkdi. Bu nöqteyi-nəzərdən Fransa Prezidenti Jak Şirakla Britaniya Baş-Naziri Toni Bler arasındaki 1998-ci ilin Sent Malo qeyri-rəsmi görüşü olduqca əhəmiyyətlidir. Bu görüş müdafiə siyasətinin sonraki inkişafında həll edici rol oynadı. Sent Malo görüşündə Avropa İttifaqının inkişafı tarixində avropanın ümumi müdafiə komponentinin yaradılması haqda ilk dəfə fransız-britaniya konsensusu qeydə alınıbdır. BU NATO-nun gücünün zəifləməsi demək deyildi. Avropa İttifaqına NATO-nun qoşulması məqsədəuyğun olmayan yerlərdə hərəkət etmək imkanını yaradırdı. Avropanın Təhlükəsizlik və Müdafiə siyasəti rəsmi olaraq Nitsa müqaviləsi (2001) ilə yarandı. BU müqavilə ilə təhlükəsizlik vəmüdafiə siyasətinin strukturu müəyyən oldu, Siyasi və Təhlükəsizlik Komitəsi formalaşdı, Avropa İttifaqının Hərbi Komitəsi və Avropa İttifaqının Hərbi Qərargahı. Müdafiə siyasətinin yaradılması Avropa İttifaqına, beynəlxalq təhlükəsizlik, sülhün təmin olunması və münaqişələrin prevensiyası məsələlərinə qoşulmaq imkanını verdi. Təhlükəsizlik və Müdafiə siyasətinin formalaşması Avropa İttifaqı və NATO arasında əməkdaşlığın ehtiyacını qabartdı. Bununla hər ikisi təşkilatlar arasında funksiyaların qarşıması və hərbi imkanatları təkrarlama təhlükəsindən qaçındı. * Amsterdam müqaviləsi Amsterdamın Avropa Şurasında 1997-də qəbul etdilər. O qüvvəyə 1999-cu ildə mindi. Bu müqavilə avropa birləşməsində (Paris və Roma) və Maastrixt müqavilələrində müəyyən dəyşikliklərin daxil edilməsini nəzərdə tuturdu. ** „Petersberqin məqsədləri“ 1992 –ci ildə ilk dəfə Qərb Avropa İttifaqı (QAİ) qəbul etmişdir. O hərbi birləşmələri sonraki məqsədlər üçün istifadə etməyi nəzərdə tuturdu: humanitar və xilasçı əməliyyatlar üçün; sülhməramlı əməliyyatlar üçün; böhran vəziyyətində hərbi əməliyyatlar, o cümlədən sülhü bərqərar etmək üçün. QAİ 1948-ci ildə müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq üçün yarandı. Onun funksiyalarını yavaş-yavaş Avropa İttifaqı mənimsədi. Qərb Avropa İttifaqı 2011-ci ilədək mövcud idi.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Avropa İttifaqı - NATO-nun “Berlin plus” razılaşması ilə tanınmış strateji tərəfdaşlıq formatı, 2003 –cü ilin martından işə düşdü. O, 1999-cu il Vaşinqton sammiti, 2000-ci il Nitsa Avropa Şurasının və 2002-ci il Avropa İttifaqı-NATO-nun birgə bəyannaməsinin qərarlarına əsaslandı. *** 2009-cu ilin Lisabon müqaviləsi ilə, “Avropa Təhlükəsizlik və Müdafiə Siyasəti” “Ümumi Təhlükəsizlik və Müdafiə Siyasəti” ilə əvəz olundu. Lisabon müqaviləsinə həmrəylik və qarşılıqlı yardım şərti də qoyuldu. Bu şərt üzv ölkələrin hansısa birinin terrorçu hücumuna, təbii və ya antropoloji fəlakətə məruz qaldığında birgə hərəkətini nəzərdə tutur. Müqavilə Müdafiədə Daimi Strukturlu Əməkdalığa təkan verdi (PESCO). Qeyd olunan mexanizm ölkələrə Avropanın müdafiə imkanatlarının yaxşılaşdırılması üçün birbirilə daha dərin əməkdaşlıq etmək imkanını yaradır.

6. Beynəlxalq təhlükəsizlikdə Avropa İttifaqının rolu Soyuq müharibə bitdikdən sonraki dövrdə Avropa İttifaqı üçün tamamilə aşkar olur ki, iqtisadi inkişaf və təhlükəsizlik məsələləri birbirilə sıx bağlıdır. Avropanın təhlükəsizliyi və rifahı qonşu regionların qeyri-stabilliyi şəraitində imkansızdır. Avropa İtifaqı təhlükəsizliyinin bugünki çağırışlarını daha çox xarici faktorlar şərtləndirir, nəinki daxili. Həmmərz regionlarda Avropa İttifaqının artmış iştirakının zəruriyyəti də bundan şərtlənir. Avropa İttifaqı sülhün bərqərar olunması və qonşuluq siyasətinin həyata keçirilməsi üçün müxtəlif yanaşma nümayiş etdirir. Bu baxımdan Avropa İttifaqının, xarici siyasətinin bir aləti kimi, sülhməramlı missiyaları və xüsusi nümayəndələri əhəmiyyətli rol oynayırlar.

*** „Berlin plus” əsasında Avropa İttifaqı NATO-nun əməliyyat xarakterli proseslərində qarantiya ilə təmin olunmuş iştirak haqqını, həmçinin, alyansın mülkündən, resurslarından və hərbi qüvvələrindən istifadə etmək imkanını qazandı.

6.1 Avropa İttifaqının missiyaları Avropa İttifaqının missiyası əsasən polis, məhkəmə və gömrük islahatları və imkanatlarının dəstəyi, stabilliyin təmin olunması, böhranların idarə olunması, sərhəd nəzarəti, sülh müqaviləsinin icarısına dəstək kimi məsələlərə yönəlib. Bundan əlavə, Avropa İttifaqı missiyası dəniz quldurluğu ilə bağlı problemi həll etməklə də məşğuldur (EU NAFOR Somalidə 2008-ci ildən). Avropa İttifaqının mülki və hərbi əməliyyatları geniş arealı əhatə edir. Onlar Avropa, Asiya, Afrika ölkələrində, məsələn Kosovoda, Ukraynada, Libyada, Fələstində, Əfqanıstanda, İndoneziyada, Niqeriada və Cənubi Sudanda həyata keçirilir. Cari və tamalanmış əməliyyatların sayı 30-dan çoxdur. Gürcüstanda Avropa İttifaqı ilə iki missiya bağlıdır: Avropa İttifaqının Qanun Aliliyi Missiyası (EUJUST THEMIS), o 2005-ci ildə tamamlandı və cari Mülki Müşahidə Missiyası (EUMM). EUJUST THEMIS Avropa İttifaqının ilk missiyası Qanun Aliliyi məsələsində idi. O 2004-cü ilin iyulun 16-da başlandı və Gürcüstan hökumətinə cinayət qanunvericiliyinin islahatları strategiyasının işlənilməsində yardım edirdi. Missiyanın çərçivəsində öz təcrübəsini paylaşmaq məqsədi ilə Avropa İttifaqının ekspertləri müxtəlif dövlət dairələrində çalışırdılar. Avropa İttifaqının Mülki Müşahidə missiyası Gürcüstanda 2008-ci ilin oktyabrından fəaliyyətdədir. Missiyanın əsas məqsədini Rusiya-Gürcüstan arasında avqust müharibə zamanında Avropa İttifaqının vəsatəti ilə imzalanmış altı bəndli razılığın yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar müşahidə aparmaq təşkil edir. Missiyaya Avropa İttifaqının müxtəlif ölkələrindən 200-dək müçahidəçisi qoşulubdur.Baş ofis Tbilisidə yerləşir. Missiyanın bundan əlavə Qoridə, Msxetada və Zuqdididə regional ofisləri varıdır.

Missiya aşağıdaki məqsədləri güdür:

Hərbi əməliyyatların yenilənməsinə yol verməsin; Abxaziya və Tsxinvali regionunun inzibati xəttinin hər iki tərəfində yaşayan əhalinin təhlükəsiz və normal yaşaması üçün şəraitlər yaratmaq; Münaqişə tərəfləri arasında etibarın bərpa olunması; Avropa siyasətini müəyyən edən strukturlarına Gürcüstan və region haqda məlumat vermək.

Xüsusi diqqət Tsxinvali regionu/Cənubi osetiya və Abxaziya inzibati xəttyanı ərazilərə verilir. Missiya burda sutkalıq patrul edir. Onun mandatı bütün ölkə ərazisinə şamil olunmur, çünki Rusiya buna imkan vermir. EUMM-un Gürcüstanda olması çox mühümdür. O ölkədə hal-hazırda yeganə beynəlxalq müşahidə missiyasıdır, çünki ATƏT və BMT mandatının davamına Rusiya 2008-2009-cu illərdə veto qoydu.

6.2 Avropa İttifaqının heyətləri və xüsusi nümayədələri Xarici Əməllər Xidmətinin 139 heyəti və ofisi var. Bunlar bütün dünyada, o cümlədən, Gürcüstanda da fəaliyyət göstərirlər. Avropa İttifaqının heyəti əsasən bir dövlətdə nümayiş olunur, lakin bəziləri bir neçə ölkəni və regionu da əhatə edir. Onların təmsilçilik funksiyaları və Avropa İttifaqının xarici siyasətinin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayırlar. Bundan əlavə Avropa İttifaqının böhranlı regionlarda və Avropa, Asiya və Afrika miqyasında ölkələrdə xüsusi nümayəndəsi varıdır. Onların məqsədi bu regionlarda Avropa İttifaqı siyasətinin və maraqlarının dəstəyindən, sülh və stabilliyin təminində aktiv rol oynamaqdan ibarətdir.*

* Hal-hazırda Avropa İttifaqının 9 xüsusi nümayəndəsi var. Onlar Bosniya-Hersoqovinada, Kosovoda, Cənubi qafqazda və Gürcüstanda böhran məsələləri üzrə, Mərkəzi asiyada, Əfqanıstanda, Yaxın şərqdə - sülh prosesi məsələsində Somali yarımadasında və Sahel regionunda fəaliyyət göstərirlər.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

7. Avropa qonşuluq siyasəti Avropa İttifaqı qonşuluqda regional əməkdaşlıq inkişafını 1990-cı illərdən başlatdı. Bu dövr üçün regional əməkdaşlığın ilkin modelini avropa-aralıq dənizi tərəfdalıq proqramı təşkil edirdi. 2002-ci ildə Avrokomissiya Ukrayna, Berlorusiya və Aralıq dənizinin cənub sahili ölkələri ilə əlaqələrin dərinləşdirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Bu təşəbbüs Avropa İttifaqının qonşuluq siyasətinin formalaşmasına əsas oldu.

Avropa qonşuluq siyasətini formalaşdırılmasını üç əsas faktor şərtləndirdi: 1. Terrorçuluq təhlükəsi və təhlükəsizliyin süstlüyü; 2. 2004-cü il “Böyük genişlənmə”-dən yaranmış yeni reallıq, Avropa İttifaqının dəyişmiş sərhədləri; 3. Mövcud ikitərəfli əməkdaşlıq alətlərinin yeniləmək ehtiyacı.

Avropa Qonşuluq siyasəti haqda təşəbbüs başdan sonraki əlkləri əhatə edirdi: Ukrayna, Belorusiya, Moldova, Əlcəzair, Misir, İsrail, Yordaniya, Livan, Libya, Mərakeş, Tunis və Fələstin. Təşəbbüs Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistan üzrə 2004-cü ilin iyulundan, Gürcüstanda Qızıl gül inqilabı baş verdikdən sonra yayıldı. Avropa Qonşuluq Siyasətinin inkişafının ilk mərhələsində Avropa İttifaqı ümid edirdi ki, bu proqrama Rusiya da iştirak edəcəkdir. Lakin 2003-cü ilin may sammitində Rusiya Avropa İttifaqının təklifindən imtina etdi. Bundan sonra Avropa İttifaqı və Rusiya münasibətləri başqa istiqamətdə davam etməyə başladı. Tərəflər strateji tərəfdaşlığın ümumi muhitini yaratmaq razılığına gəldilər. Qonşuluq siyasətinin formalaşdırılması prosesi 2004-cü il üçün tamamlandı. Hal-hazırda o özündə 16 ölkəni – Belorusiyanı, Ukraynanı, Moldovanı, Gürcüstanı, Azərbaycanı, Ermənistanı, Əlcəzairi, Misiri, İsraili, yordaniyanı, Livanı, Livyanı, Mərakeşi, Suriyanı, Tunisi və Fələstini –birləşdirir.

7.1 Qonşuluq siyasətinin məqsədləri və alətləri Qonşuluq siyasəti Avropa İttifaqının ətrafında yerləşən üç mühüm və fərqli regionda – Yaxın şərq, Şimali afrika və Şərqi avropada – təglükəsizliyi, stabilliyi və rifahı inkişaf etdirmək niyyətindədir. Qonşuluq siyasətinin əsas məqsədi avropanın “Normativ gücü” vasitəsilə qonşuluğun transformasiyasına dəstək verməkdir. Bu demokratik dəyərlərin və institutların inkişafı vasitəsilə qonşuluqda müşahidə olunan qeyri-stabilliyi və ona səbəb olan amilləri –yoxsulluğu, korrupsiyanı, dövlət institutları və vətəndaş cəmiyyətinin zəif hissəsini, ictimaiyyətin bir qisminin ogeyləşdirilməsinin və radikallaşmağın aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur. Bunun üçün Avropa İttifaqı qonşu ölkələrlə “Xüsusi əlaqələr” qurur. Bu əlaqələr stabilliyin, təhlükəsizliyin və rifahın keyfiyyətini yüksəltməlidir.

7.2 Qonşuluq siyasətinin təkamülü Avropa qonşuluq siyasəti qonşuluqda inkişaf edən hadisələrə paralel olaraq daimi təkamül prosesindədir. İlk mərhələdə 2002-2006-cı ilədək müddət

ərzində qonşuluq siyasətinin əsas məqsədi 2004-cü ilin “Böyük genişlənməsindən” sonra qonşularla ümumi təhlükəsizlik və rifaha istiqamətlənmiş qarşılıqlı əməkdaşlıq formatının formalaşmasından ibarət idi. Bu dövr üçün avropanın stabilliyi, təhlükəsizliyi və rifahına nail olmaq üçün genişlənməyə paralel prosesin inkişafı lazım gəlirdi

Qonşuluq siyasətinin 2006-2010-cu illərdəki təkamülü 2006-cı ildən etibarən Avropa İttifaqı qonşuluq siyasətini gücləndirməyə çalışır. Bu dövrdə Avropa İttifaqı daha yüksək keyfiyyətli iqtisadi inteqrasiyaya, mobilliyə, miqrasiyanın idarəsinə, siyasi dialoq və münaqişələr kimi məsələlərə diqqət verir. İqtisadi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi nöqteyi-nəzərindən “Qonşuluğun iqtisadi birləşməsi” haqqındaki idea yenilik təşkil edirdi. Onun məqsədi Avropa İttifaqı və onun qonşuları üçün ümumi iqtisadi mühitin yaradılması idi. Ümumi iqtisadi mühit tərəfdaş ölkələr üçün, islahatları uğurlu keçirdikləri təqdirdə, həvəsləndirici mexanizm olacaqdı. 2008-ci ildə əməkdaşlığı əsas prinsipləro formalaşdırıldı. Bu prinsiplər birgə mülkiyyətçiliyi * , differensləşdirilməyi ** və tələbata dayanmış köməyi əhatə edirdi. Bu dövrdə qonşuluq siyasətinin cənub və şərq istiqamətləri formal şəkildə formalaşdırıldı. 2009-cu ildə avropanın şərq qonşuları üçün “Şərq tərəfdaşlığı” təşəbbüsü yaradıldı, cənub istiqamətində isə -“Aralıq dənizi İttifaqı”. Şərq tərəfdaşlığı şərq qonşuları ilə daha intensiv əməkdaşlığı, Aralıq dənizi İttifaqı isə cənub qonşularla münasibətlərin dərinləşməsin can atır.

2011-ci ildə yenilənmiş qonşuluq siyasəti 2011-ci ilin ilk yarısında inkişaf edən hadisələr Avropa İttifaqının qonşuluq siyasətini yeniləmək zərurətini yaratdı. O zaman üçün regionda mövcud çağırışlar iki kateqoriyaya bölünə bilər İlk kateqoriya cənubda yerləşən qonşulardaki qeyri-stabillikdir: öz həllini tapmamış münaqişələr, Mərakeş və Qərbi saharada milli oyanış məsələləri, İsrail və Fələstin münaqişəsi, ərəb baharı və Misir, Libya və Suriya böhranı. İkinci Kateqoriya qeyri-leqal miqrasiyanı, transmilli təşkilatlanmış cinayəti, beynəlxalq terrorçuluğu və enerjitəhlükəsizliyini əhatə edir. Bu istiqamətdə effektli çalışmaq lazım gəlirdi. Bunun əsasında Avropa İttifaqının xarici siyasətinə yenidən nəzər keçirmək prosesi başlandı. Qeyd ediləsidir ki, qonşuluq siyasətinin yenilənməsi ərəb qiyamları fonunda icra edirdi. Bu Avropa İttifaqını aksenti demokratiyanın inkişafına yənəltməyə vadar etdi. Demokratik institutlarının, o cümlədən, vətəndaş cəmiyyətinin, xalqlararası əlaqələrin, təhsilin və səhiyyə sisteminin zəruriyyətinə xüsusi diqqət verildi. Avropa İttifaqı bu prosesə dəstəyi vətəndaş cəmiyyətininə (Civil Society Neighborhood Facility) kömək alətinin yaradılması ilə verdi. Bunda məqsəd yerli vətəndaş təşskilatlarının inkişafı idi. 2011-ci ildən müsbət şərtilik (“çox üçün çox”) prinsipi qonşuluq siyasətinin ayrılmaz hissəsinə çevrildi. O ikitərəfli hesabatməsuliyyətlili prinsipinə əsaslanır. Bu yeni yanaşma tərəfdaş ölkələrlə, onların motivasiyalarına müvafiq olaraq, fərqli xarakter və keyfiyyətli münasibətlərin formalaşması imkanlarını yaratmalı idi. * Bax. izahat 43 səh-də. ** Bax.izahat 43 səh-də.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

2001-ci ilin sentyabrın 11-i 35

„Çox üçün çox“ “Çox üçün çox” prinsipi onu nəzərdə tutur ki, Avropa İttifaqının qonşularına böyüdülmüş dəstəyi şərtidir, yəni tərəfdaş ölkə daxili islahatların aparılma baxımından nə qədər tez tərəqqi edərsə, Avropa İttifaqından bir o qədər çox dəstək alacaqdır. Tərəfdaş öıkələr tərəqqiyə sonraki istiqanətlərdə nail olmalıdırlar:

Azad və ədalətli seçkilər İfadə azadlığı Azad media Qanunun aliliyi Korrupsiyaya qarşı mübarizə Təhlükəsizlik sektorunun ishalatı

Qeyd ediləsidir ki bu prinsiplər yalnız maliyyə dəstəyini əhatə etmir, siyasi assosiyasiyanı, Avropa İttifaqının daxili bazarı ilə iqtisadi inteqrasiyanı və Avropa İttifaqının böyümüş dəstəyini də ehtiva edir. Elə bir hal olsa ki, maliyyə tərəfdaş üçün kifayət fayda verməyə, Avropa İttifaqı həvəsləndirmənin başqa mexanizmindən istifadə edir. Mələnən viza rejiminin liverallaşdırılması və müxtəlif formalı əməkdaşlıq.

Avropa İttifaqı Cənub və Şərq qonşuluğunda icra olunan islahatlarla bağlı iki maliyyə dəstəyi paketi qəbul etdi - „Spring“ və „EaPIC“. Maliyyə

dəstəyinin paketi “Çox üçün çox” prinsipinin ifadəsi idi, çünki Avropa İttifaqı islahatları uğurla tətbiq edən tərəfdaşlarını maliyyəcə “Mükafatlandırırdı”.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan 2011-ci ilin qonşuluq siyasətinə yenidən nəzər yetirməsindən sonra tərəfdaş ölkə tərəfindən həyata keçirilən islahatların qiymətləndirməsinin yeni mexanizmi yardıldı. Avropa İttifaqı ümumi qiymətləndirmə və hər bir tərəfdaş üçün hesabatlrın dərcinə başladı. Bu hesabatlar hər bir tərəfdaşın Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmaq cəhətdən nə kmi tərəqqiyə vardığını göstərir.

7.3 2015-ci ildə yenilənmiş qonşuluq siyasəti 2015-ci ilin noyabrın 18-də Avrokomissiyanın və Avropa İttifaqının Ali Nümayəndəsinin birgə kommunikesi dərc olundu. Kommunike qonşuluq siyasətinin yeniləşdirilmiş nəzərini əhatə edir. Yeniləşmiş qonşuluq siyasəti Avropa Komissiyasının Prezidenti Yukerin təşəbbüsü və Avropa İttifaqı ölkələrinin xahişi ilə yaradıldı. O geniş məsləhətlər prosesinə əsaslanır. Bu prosesdə Avropa İttifaqı dövlətləri və tərəfdaş ölkələri, o cümlədən Gürcüstanın, hökumətləri, Avropa İttifaqının institutları, beynəlxalq təşkilatlar, vətəndaş cəmiyyətinin, biznes və akademik dairələrin nümayəndələri də iştirak edirdilər. Qonşuluq siyasətinin yenilənməsinə ehtiyac qonşuluqda baş verən çağırışlar təkan verdi. Əsas çağırışı təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərindən kəskin şəkildə pisləşmiş mühit təşkil edir. Qonşuluqda mövcud olan qeyri-stabillik keyfiyyəti, bir sıra hallarda dövlət mexanizmlərinin faktiki dağılması, ümumi avropa təhlükəsizliyi üçün təhlükə təşkil edir. Rusiya tərəfindən Ukraynanın suverilniyinin və ərazi bütövlüyünün pozulması, “İŞİD”-in (“İslam Dövlətinin) güclənməsi, icra edən münaqişələr, ekstremizm, insan hüquqlarının pozulması və miqrasiyanın yeni dalğasını yaradan , avropada qaçqınlar böhranını yaradan iqtisadi kasadlıq. Qonşuluq siyasətinin həyata keçirilməsi ilə bağlı mexanizmlərin az effektivliyi də öz növbəsində fərqli bir çağırışdır. Bu əsasən Avropa İttifaqının genişlənmə modelinə uyğunlaşdırılıb. Keçmiş Sosialist Düşərgəsinin uğurlu transformasiyasına gətirib çıxaran yanaşma, Avropa İttifaqına üzv olmaq kimi gözləntiləri olmayan ölkələrdə eyni nəticə ilə bitmədi. Yenilənmiş qonşuluq siyasətinin məqsədi və əməkdaşlığın ümumi prioritetləri Yenilənmiş qonşuluq siyasəti daha da effektli tərəfdaşlıq yaratmaq məqsədini daşıyır və qeyri-stabilliyi yaradan məqsədləri aradan qaldırmağa diqqət ayırır. Bu kontekstdə yeni qonşuluq siyasəti regionda iqtisadiyyatın inkişafına, münaqişələrin qarşısını almağa və yerli əhalinin gələcək rifahına dəstək göstərir. Avropanın qonşuluq siyasətinin yeniləşmiş nəzəri diqqəti tərəfdaş ölkələrlə əməkdaşlığın ümumi prioritetləri əsasında münasibətin inkişafına kəskinləşdirir. Qeyri-stabilliyi aradan qaldırmağı əməkdaşlığın xarakteri və intensivliyi, istənilən ölkənin və yaxud regionun və tərəfdaş dövlətin siyasi iradəsi şərtləndirir. Qonçuluq siyasətinin ümumi prioritetləri kimi kommunike sonraki istiqamətləri ayırır:

İqtisadi inkişaf Təhlükəsizlik Miqrasiya və mobillik Demokratiya, yaxşı idarəçilik, qanunun aliliyi, müstəqil məhkəmə sistemi, ictimai administrasiyalaşdırma və korrupsiyaya qarşı mübarizə Əhatəli azad ticarət mühitləri yaratmaqla Avropa İttifaqının bazarı ilə inteqrasiya Şərq tərəfdaşların transavropa nəqliyyat şəbəkəsi ilə əlaqədar nəqliyyatın inkişafı İqlim dəyişiklikləri sahəsində əməkdaşlığın inkişafı

Aralıq dənizi İttifaqı, coğrafi areal

Avropa İttifaqı və Gürcüstan Qonşuluq siyasətinin yeni nəzərinə görə, əməkdaşlıq mexanizmlərinin həyata keçirilməsi monitorinqinin metodologiyası dəyişir. Əvvəlki qonşuluq siyasəti çərçivəsində Avropa İttifaqı genişlənmə zamanı qonşu ölkələrlə hazırladığı metodolgiyadan istifadə edirdi. O tərəfdaş ölkələrin Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmaq üçün əldə etdikləri nailiyyətlər ilə bağlı illik hesabatın dərc olunmasını nəzərdı tuturdu. Yeni iş metodoligiyası illik hesabatın ləğvini nəzərdə tutur. Onun əvəzinə hər bir tərəfdaş üçün spesifik hesabatlar hazırlanacaqdır. Mütəmadi, tematik hesabatlar isə qonşuluqda icra edən vəziyyəti əlavə olaraq rəhlil edəcəkdir. Qonşuluq siyasətinin yeni nəzəri şərq tərəfdaşlığına güclü dəstək verərək, Gürcüstanı, Moldovanı və Ukraynanı Avropa İttifaqı ilə yüksək inteqrasiya əhval-ruhiyyəsində olan ölkələr kimi xatırlayır. Avropa İttifaqı tərəfdaş ölkələrlə yeni qonşuluq siyasəti haqda sənədin müzakirəsini o məqsədlə davam etdirəcək ki, yeni prioritetlər birgə müəyyən olunsun və gələcək münasibətlər də formalaşsın.

7.4 Aralıq dənizi İttifaqı Aralıq dənizi İttifaqı rəsmi olaraq 2008-ci ildə yarandı. O. Barselona prosesinin * davamıdır və Avropa İttifaqı və Cənub qonçuluq arasındaki əlaqələrin dərinləşdirməsinə xidmət göstərir.

Mənşəyi

Layihə haqda ideya 2007-ci ildə Fransa Prezidentinin seçki kampaniyası zamanı yarandı. Prezidentliyə namizəd Nikola Sarkozi Aralıq dənizi İttifaqı haqqında fikir söylədi. O Aralıq dənizinin hər iki tərəfində sülh və stabilliyin bərqərar olunmasının lazım olduğunu dedi. Layihənin əsas məqsədi Barselona prosesinin uğurla davam etdirilməsi idi. Barselona Bəyannaməsinə 1995-ci ildə imza atılmışdı və o Avropa-Aralıq dənizi Tərəfdaşlığı (EMP) proqramını yaratmaqla inkişaf etdi.

Coğrafi areal

Aralıq dənizi İttifaqı Avropa İttifaqına üzv 28 ölkəni və cənub və yaxın şərqdə yerləşən 15 tərəfdaş ölkəni (Albaniya, Əlcəzair, Bosniya və Hersoqovina, Misir, İsrail, Yordaniya, Livan, Mavritaniya, Monako, Monteneqro, Mərakeş, Fələstin, Suriya - üzvlük statusu müvəqqəti olaraq dayandırılıbdır, Tunis və Türkiyə) əhatə edir. Liviyanın müşahidəçi missiyası varıdır. Ərəb ölkələri liqası isə Aralıq dənizi İttifaqının hər görüşündə iştirak edir.

Məqsədlər və prinsiplər

Aralıq dənizi İttifaqının əsas məqsədi Avropa İttifaqı və onun cənub qonşuluğu arasında əməkdaşlığı qoruyub-saxlamaq və davam etməkdir. Aralıq dənizi İttifaqının əsas dəyəri cənub qonşuları ilə sülhə söykənmiş gələcəyin qurulmasıdır. O, Barselona Bəyannaməsində öz əksini tapmış qonşuluqda sülhün, stabilliyin, təhlükəsizliyin və iqtisadi rifahın yaradılması kimi məqsədlərə bağılanır. Aralıq dənizi İttifaqı Avropa İttifaqı və Cənub tərəfdaşları arasında siyasi və iqtisadi səviyyədə münasibətlərin yenilənmək, daha çox birgə mülkiyyət və ikitərəfli əlaqələrin regional xarakterli layihələr vasitəsi ilə dərinləşdirmək məqsədini güdür. * Barselona Prosesi 1995-ci ildə Barselona bəyannaməsini imzalamaqla başladı. Oavropa-aralıq dənizi tərəfdaşlığına əsas yaratdı. O regionda sülhün bərqərar olunmnası üçün aralıq dənizinin cənubi sahilyanı ölkələri və Avropa İttifaqına üzv dövlətlər arasında münasibətlərin dərinləşdirilməsi məqsədini daşıyır.

Birgə mülkiyyət Birgə mülikiyyət əməkdaşlığın ən mühüm prinsipidir. Ona tərəfdaşlarla münasibətin hər səviyyəsində rastlaşırıq. Məsələn, Aralıq dənizi İttifaqına Avropa İttifaqının üzv ölkələrindən biri tərəfdaş ölkə ilə yanaşı sədrlik edir. Nazirlər səviyyəsində görüşlərdə də yanaşı sədrlik prinsipi qorunur.

İkitərəfli münasibətlər İkitərəfli münasibətlər çərçivəsində Avropa İttifaqı tərəfdaşlarla ikitərəfli müqavilələr qoyur. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi assosiasialaşma haqqında razılıqlarıdır. Onların çərçivəsində Avropa İttifaqı cənubi qonşuları ilə fərdi danışıqlar aparır.

Barselona Bəyannaməsində səslənən məqsədlərlə * birlikdə Aralıq dənizi İttifaqı çərçivəsində tərəfdaşlarla altı əsas istiqamətdə əməkdaşlıq edir: 1 Aralıq dənizinin tullantılardan təmizlənməsi və növbəti zibillənmənin qarşısını almaq 2. Dıniz və quru yollarının inşası 3. Təbii fəlakətlər zamanı vətəndaşları qorumaq təşəbbüsləri 4. Alternativ enerji sahəsində əməkdaşlıq (Aralıq dənizi günəş enerjiləri planı) 5. Ali təhsil və Avropa və Aralıq dənizi ölkələrin universitetlərində tədqiqatlar 6. Aralıq dənizinin biznes təşəbbüsləri

7.5 Şərq tərəfdaşlığı Şərq tərəfdaşlığı avropanın qonşuluq siyasətinin şərq ölçüsüdür. O şərq qonşu ölkələrinin –Ukraynanın, Moldovanın, Gürcüstanın, Azərbaycanın, Ermənistanın, Belorusiyanın Avropa İttifaqına yaxınladırmaq və inteqrasiyasına dəstəyi əhatə edir

* Barselona Bəyannaməsinin məqsədləri: 1. Siyasi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq 2. İqtisadi və maliyyə sahəsində əməkdaşlıq.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Şərq tərəfdaşlığı Coğrafi areal 41

Mənşəyi

Şərq tərəfdaşılığı təşəbbüsü rəsmi olaraq 2008-ci ildə əlan olundu. Təşəbbüsü İsveç və Polşa Xarici İşlər Nazirləri – Karl Bildt və Radoslav Şikorski - təqdim etdilər. Onlar Avropa İttifaqına şərqdə yerləşən keçmiş Sovet İttifaqı ölkələri –Gürcüstan Azərbaycan, Ukranya, Moldova, belorusiya və Ermənistan üçün inteqrasiya xarakterli təşəbbüslərin inkişaf etdirilməsini təklif etdilər. Şərq tərəfdaşlığı rəsmi olaraq 2009-cu ilin mayın 7-də Praqada keçirilən sammitdə fəaliyyətə başladı və bu sammitə şərq tərəfdaşlığı haqda bəyannamə qəbul olundu.

Bu təşəbbüsün həyata keçirilməsini bir neçə amil şərtləndirdi:

Ən əvvəli, 2008-ci ildə Rusiyanın Gürcüstana hərbi müdaxiləsidir. Bu hərəkət Rusiyanın aqressiv siyasəti qarşısında şərq qonşuluğunun avropa

ilə yaxınlaşmaq üçün işlək mexanizmlər yaradılmasının ehtiyacını aşkar etdi. 2008-ci ilin sentyabrın 1-də Avropa İttifaqının fövqəladə sessiyası

şərq tərəfdaşlığı iş planının sürətləndirilmiş qayda üzrə hazırlanmasına dəstək verdi. Bu müharibə dövründə Avropa İttifaqı tərəfindən

Gürcüstanı açıq-aşkar dəstəkləmək idi.

Aralıq dənizi İttifaqı layihəsi Avropa İttifaqının şərq ölkələri üçün də eyni regional siyasət hazırlamağa vadar etdi.

Şərq qonşuluq ölkələrinin avropa ilə yaxınlaşmağı Avropa İttifaqı üçün enerji təhlükəsizliyinin möhkəmlənməsi prosesinin hissəsi kimi qəbul olunurdu. *

Son olaraq qeyd olunasıdır ki, şərq tərəfdaşlığı şərq qonşuluğu ölkələrində mövcud olan çağırışlara qarşı bir təşəbbüs idi. Bu güclü həmrəylik mesajı regionda stabillyi, təhlükəsizliyi və rifahın dəstəyi nəzərdə tutrdu.

Coğrafi areal

Şərq tərəfdaşlığı avropaya qonşu olan 6 ölkəni – Ukrayna, Gürcüstan, Moldova, Azərbaycan, Belorusiya və Ermənistan - əhatə edir.

Məqsədlər Şərq tərəfdaşlığının ümumi məqsədi 6 tərəfdaş ölkədə təhlükəsizliyin, stabilliyin və rifahın inkişafına yardım etməkdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün demokratiya, qanunun aliliyi, insan hüquqlarına hörmət bəsləmək, dayanıqlı inkişaf və yaxşı idarəçilik kimi universal dəyərləri gücləndirmək lazımdır. Şərq tərəfdaşlığının məqsədi Avropa İttifaqı və 6 tərəfdaş ölkə arasında siyasi assosiyalaşdırılma və iqtisadi inteqrasiyaya dəstək olmaqdır. Bu məqsədlə Avropa İttifaqı tərəfdaş ölkələrə siyasi və sosial-iqtisadi islahatlarını keçirməkdə yardım edir. Bu həmçinin şərq tərfdaşlığı ölkələrinin qanunvericiliyinin Avropa İttifaqı hüquqi normalarına yaxınlaşmasını da nəzərdə tutur. Tərəfdaşlığının məqsədi şərq tərəfdaşlarla münasibətdə cənub qonlularla əlaqələrdə mövcud olan çoxşaxəli münasibətlər komponentini gətirməkdir.

* Enerji təhlükəsizliyi baxımından çalışma lüzumluluğu 2006-cı ildə Rusiya tərəfindən Ukrayna üçün qaz resurslarını bağlaması yaratdı. Hal-hazırda Rusiyadan asılılığı azaltmaq və Avropa İttifaqında enerji mənbələrinin diversifikasiyası üçün bir neçəlayihə müzakirə olunur. Məsələn TAP (Trans-adriatik neft kəməri), TANAP (Trans-anadolu neft kəməri) və Cənubi qafqaz qaz kəməri sisteminin genişləndirmə layihəsi(SCPX). Bu layihələrin çərçivəsində Avropa İttfaqının enerji təhlükəsizliyindəki əhəmiyyəti artmaqdadır.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Prinsiplər İkitərəfli hesabatöhdəliliyi – Tərəfdaş ölkələrinin öz növbələrində islahatlar prosesini dəstəkləmələri onlar tərəfindən avropa dəyərlərinə

hörmətlə yanaşmağa əsaslanır. Bu dəyərlər bunlardan ibarətdir: demokratiya, qanunun aliliyi, insan hüquqlarına hörmət bəsləmək və əsas azadlıqlar. Avropa İttifaqının dəstəyi tərəfdaşların bu dəyərləri qorumağa hazır olmalarına əsaslanır.

Differenslşdirmə - Avropa İttifaqı tərəfdaş ölkəylə münasibətlərini bu ölkənin Avropa İttifaqına nə dərəcədə sıx inteqrasiya olma istəyi və bu istək üçün lazımi islahatlar keçirməyə nə qədər hazır olduğuna görə inkişaf etdirir. Avropa İttifaqı hər altı tərəfdaşından güclü və qarşılıqlı fayda gətirən əməkdaşlıq istəyir. Lakin eyni zamanda tərəfdaş ölkənin siyasi iradəsini və hazırlığını nəzərə alaraq, hər biri ilə inteqrasiyanın səviyyəsinə uyğun olaraq yanaşmağı da mümkün hesab edir. Bu gün üçün Avropa İttifaqı ən sıx şəkildə Gürcüstan, Moldova və Ukrayna ilə əməkdaşlıq edir.

Müsbət şərtilik **

- Avropa İttifaqı tərəfdaş ölkələrə həvəsləndirici mexanizmləri təklif edir. Bu təklif konkret sahələrdə həyata keçirilən islahatların nailiyyətlə başa gəldiyində edilir.

Birgə mülkiyyət -

Avropa İttifaqı tərəfdaş ölkələrlə həyata keçiriləsi islahatlar paketini bərabər hazırlayır. Bu paket tərəfdaş ölkənin ehtiyaclarını daha da yaxşı nəzərdə tutmaq üçündür. Həmçinin onların həyata keçirilmə qarşısında məsuliyyəti də artırır.

** “Çox üçün çox” prinsipi ilə eynidir

İki və çoxtərəfli münasibətlər Şərq tərəfdaşlığı çərçivəsində ölkələrlə əməkdaşlıq iki fərqli formatda inkişaf edir. O iki və çoxtərəfli istiqamətləri əhatə edir. İkitərəfli istiqamət Avropa İttifaqı və hansısa tərəfdaş ölkə arasında təkbətək dialoqu nəzərdə tutur. Onun çərçivəsində ikitərəfli əlaqələr konkret problemin həlli məqsədi ilə dərinləşir. DCFTA hesab olunmaqla assosialaşdırma razılıqları ikitərəfli əlaqələrin ifadəsidir. Tərəfdaş ölkələrin ümumi çağırışları var və onlara qarşı ümumi yanaşma formalaşdırlmalıdır. Buda təcrübənin mübadiləsi ilə başa gəlir. Hal-hazırda məlumat mübadiləsinin işlək şəbəkəsi mövcuddur. O ekspertlərin görüşlərini və rəsmi sammitləri əhatə edir. Bu cür görüşlərdə Avropa İttifaqına üzv dövlətlər, Avropa İttifaqı institutları və Şərqi avropalı tərəfdaşlar iştirak edirlər. Çoxtərəfli əməkdaşlıq formatı Avropa İttifaqı və 6 tərəfdaş ölkə arasında ən əla təcrübəni və biliyi paylaşmaq üçün birgə dialoqu nəzərdə tutur. Bu dialoq dörd tematik platforma çərçivəsində davam edir: 1. Demokratiya, yaxşı idarəçilik və stabillik 2. İqtisadi inteqrasiya və Avropa İttifaqı siyasətinə uyğunlaşmaq 3. Enerji təhlükəsizliyi 4. Xalqlararası əlaqələr

8. Gürcüstan – Avropa İttifaqının assosialaşdırılma haqqında razılığı 2014-cü ilin iyunun 27-də “Şərq tərəfdaşlığı” çərçivəsində Gürcüstan, Moldova və Ukrayna Avropa İttifaqı ilə assosiasiya haqqında müqaviləyə imza atdı. * Bu analoqu olmayan təklifdir, çünki o dərin və əhatəli azad ticarət mühitini (DCFTA) və həmçinin siyasi, sosial və iqtisadi sahələri də ehtiva edir. Qeyd olunan müqavilə Avropa İttifaqı ilə ölkələrin siyasi və iqtisadi inteqrasiyasını əhəmiyyətli dərəcədə dərinləşdirir. Assosiasiya haqqında razılığı ilə nəzərdə tutulmuş şərtlərini yerinə yetirmək hüquqi olaraq icbaridir. Gürcüstan Parlamenti assosiyalaşdırılma müqaviləsinin ratifikasiyasını 2014-cü ilin iyulun 14-də keçirdi. Eyni ilin sentyabrın 1-də razılığın ən böyük hissəsi fəaliyyətə düşdü (təxminən 70-80%). Belçika Parlamenti 2015-ci ilin dekamrın 24-də Gürcüstan –Avropa İttifaqı assosiayalşdırılma müqaviləsini ratifikasiya edən sonuncu üzv dövlət idi. Müqavilə ratifikasiya sənədinin dərcindən sonra tam qüvvəyə minəcəkdir. “Şərq tərəfdaşlığının” 2013-cü ilin Vilnyus sammitində assosisialaşma haqqında müqaviləsinin paraflanmasını Gürcüstan-Avropa İttifaqı arasında üçillik danışıqlar öncülük edirdi. Dərin və əhatəli azad ticarət mühiti komponentinin rəsmi şəkildə müzakirəsi bir az gec - 2011-ci ilin dekabrında başladı. Assosiasialaşma müqaviləsinin mətni preambulanı ehtiva edir və şərti olaraq üç hissəyə bölünür:

Siyasi əməkdaşlıq (fəsil I-III; VIII)

Dərin və əhatəli azad ticarət (DCFTA) (fəsil IV)

Sektor əməkdaşlığı (fəsil V-VII).

* Gürcüstan, Ukrayna və Moldova ilə qoyulmuş assosiyalaşdırma müqaviləsinin tərəfi kimi Avropa İttifaqı ilə bərabər üzv ölkələr və Avropa Atom Enerji Birləşməsi də çıxış edir. Avropa Atom Enerji Birləşməsinin müstəqil hüquqi statusu var, çünki qeyd olunan razılıq elə sahələri də əhatə edir hansılar ki Avropa İttifaqının ekskluziv səriştəsini aşır.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Assosiasiyalaşma müqaviləsinə 4 protokol və 34 qoşma əlavə olunur. Onlarda Avropa İttifaqının 300-dək hüquqi protokolu verilmişdir. Gürcüstan Milli Qanunvericiliyi konkret şəkildə müəyyən olunmuş müddətlərdə onunla uyğunlaşmalıdır. Assosialaşdırılma haqqında razlaşmanı Gürcüstanın Avropa İttifaqına üzv olmağına dair hərəkət planı kimi qəbul etməməliyik, o biri tərəfdən o, üzvlük əvəzinə edilmiş təklif də deyil. Avropa standartlarına yaxınlaşmaq və avropanın iqtisadi mühitinə inteqrasiya olunmaq gələcək üçün ölkəyə Avropa İttifaqı ilə münasibətlərin dərinləşdirilməsinə daha çox imkan yaradacaqdır. Assosialaşdırılma müqaviləsi bir tərəfdən Avropa İttifaqının, o biri tərəfdən də Gürcüstanın ərazisində beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlər çərçivəsində fəaliyyətdədir. Lakin Gürcüstan hökumətinin Abxaziya və Tsxinvali regionu üzrə effektli nəzarət edə bilmədiyini nəzərə alaraq, onlar üçün razılıq Gürcüstan dövlətinin bu ərazilər üzərində assosialaşdırma müqaviləsi ilə nəzərdə tutulmuş öhdəliklərini yerinə yetirmək imkanatı olduğunda fəaliyyətə başlayacaqdır. Razılığın siyasi hissəsi sonraki məsələləri əhatə edir: ümumi prinsiplər (demokratiya, qanunun aliliyi, insan hüquqlarının qorunması, bazar iqtisadiyyatı və dayanıqlı inkişaf), siyasi dialoq və islahat: xarici və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq (münaqişələrin prevensiyası və böhranların idarəsi; münaqişənin sülh yolu ilə həlli; regional stabillik; beynəlxalq əhəmiyyətli ağır cinayətlər; kütləvi qırğın silahı; terrorçuluğa qarşı mübarizə) və azadlıq, təhlükəsizlik və ədalət (Şəxsi verilmişlərin qorunması; miqrasiya, sığınacaq və sərhədin idarə sahələrində əməkdaşlıq; şəxslərin yerdəyişmələri və readmissiya; hüquqi əməkdaşlıq; təşkilatlanmışcinayət və korrupsiyaya qarşı mübarizə; qeyri-qanuni narkotik vasitələri; çirkli pulların yuyulması). Gürcü tərəfinin səyi nəticəsində assosialaşdırma müqaviləsində münaqişənin sülh yolu ilə həlli haqda ayrıca maddə qoyuldu. Bu hissədə Gürcüstanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünün hörməti bir daha vurğulanıbdır. Münaqişədən sonraki reabilitasiya və barışmaq uğrunda birgə səylərə xüsusi diqqət verilir. Həmçinin avqustun 12-də qəbul olunmuş altıbəndli razılığın yerinə yetirilməsinin, tanımama siyasətinin, Jeneva beynəlxalq danışıqlarının, hər bir məcburi köçkünlərin və qaçqınların öz yaşayış yerlərinə təhlükəsiz və ləyaqətli qayıdışını, yerində işlək beynəlxalq iştirakın, o cümlədən, lazım gəldikdə, Avropa İttifaqının iştirakının əhəmiyyəti qeyd olunub. Assosiasiyaşma müqaviləsi həmçinin bir çox istiqamətdə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və sektor siyasətinin hər bir sahəsinin modernləşdirilməsini nəzərdə tutur: nəqliyyat; energetika; ətrafmühitin qorunması; iqlim; sənaye və istehsal siyasəti və dağ-mədən fəaliyyəti; maliyyə xidməti; turizm; kənd təsərrüfatı və kəndin inkişafı; balıqçılıq və dəniz idarəçiliyi; istehlakçılar siyasəti; işlə təmin; sosial siyasət və eynibərabər imakanatlar; ictimai səhiyyə; təhsil, mülki müdafiə və digər sahələr. Beləliklə Assosialaşdırma müqaviləsinin yerinə yetirilməsi nəticəsində, Gürcüstan vətəndaşları konkret fayda görəcəklər. Bu fayda demokratik dəyərlərə əsaslanmış siyasi, iqtisadi və institusional stabilliyini, kənd təsərrüfatının yerli məhsulunun keyfiyyətini yaxşılaşdırmağı, energetika effektliliyinin artırılmasını və yenilənəcək enerji resusrslarının inkişafını, daha yaxşı təhsil alma imkanını və səhiyyə sisteminin islahını nəzərdə tutur. Assosiasiyalaşma sazişi ilə nəzərdə tutulmuş dərin və əhatəli azad ticarət mühiti xüsusilə qeyd olunmalıdır.

8.1 Dərin və əhatəli ticarət mühiti (DCFTA) Dərin və əhatəli ticarət mühiti assosiasiyalaşma müqaviləsinin mühüm hissəsidir. O həm tarif, həm də qeyri-tarif baryerlərin aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur və ticarətlə bağlı dövlət satın-almaları, ərzaqın təhlükəsizliyi, intellektual mülkiyyətin qorunması kimi bütün məsələləri tənzimləyir. DCFTA ilə hal-hazırda mövcud GSP+ rejimi əvəz olunacaqdır. * Avropa İttifaqı Gürcüstanın ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. 2015-ci ilin ön verilmişləri ilə, Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracın göstəricisi yanvar-oktyabrda 29%-dır, Avropa İttifaqı ölkələrindən idxal isə 32%-ə bərabərdir. ** DCFTA-nın uğurla tətbiqi təqdirində avropanın ən iri bazarı Gürcüstanın üzünə açılacaqdır. Bu bazar özündə, özünün 500 milyondan artıq yüksək alıcılıq qabiliyyətinə malik istehlakçısı ilə birlikdə, 28 ölkəni birləşdirir. 2012-ci ildə aparılan tədqiqatlara görə, DCFTA-nın qısamüddətli dövrdə işə salınması Gürcüstanın ümum daxili məhsulunu 1,7%-la, uzunmüddətlidə isə 4,3%-la artmasını nəzərdə tutur. Həmçinin qısamüddətli perspektivdə ixrac 9%-la, idxal isə 4,4%-la, uzun müddətdə isə ixrac 12%-la, idxal isə 7,5%-la artacaqdır. *** Assosiasiyalaşma Sazişi ilə Avropa İttifaqına Gürcüstandan idxal olunan az qala hər bir məhsul gömrük rüsumundan azad olur. Lakin müəyyən məhsul üçün 3 şərt müəyyən olunubdur:

2006-cı ildən etibarən Gürcüstan Avropa İttifaqı ilə “preferensiyaların ümumiləşdirilmiş sistemi” (GSP+) ilə faydalanır. Bu gömrük vergilərindən azadlığı və 7200 növ məhsul üzrə tariflərin təktərəfli azaldılması deməkdir. GSP + qısamüd-

dətlidir və 3 ildə bir dəfə yenilənməlidir. DCFTA-nın əhəmiyyətli məziyyətləri var, çünki tariflər az qala bütün məhsullar üzərindən götürülür və həmçinin, Avropa İttifaqının daxili bazarı ilə Gürcüstanın məthələvi iqtisadi inteqrasiyasını nəzərdə tutmaqadadır. **

http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=136&lang=geo

*** ECORYS & CASE “ Trade Sustainability Impact Assessment in Support of Negotiations of a DCFTA between the EU and Georgia and the Republic of Moldova” October 2012.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Tarif kvotası Bu kateqoriyaya yalnız bircə məhsul - sarımsaq daxildir. Bir il ərzində gömrük rüsumu olmadan idxal yalnız 220 ton sarımsağa şamildir.

Avropa İttifaqına “daxil olmağın qiyməti” - adval vergidən azad Bu mexanizm 28 növ kənd-təsərrüfatı məhsulu üzərində Avropa İttifaqına “daxil olma” qiymətinin şamil olmasını nəzərdə tutur. Gürcüstanda istehsal olunan məhsulun faktura qiyməti (satılış qiyməti) Avropa İttifaqına daxil olduqda təyin olunmuşdan aşağıdırsa, gömrük rüsumunu idxalçı ödəyir, əgər eyni və yüksəkdirsə, onda “idxal qiyməti” mexanizmindən azaddır.

Saxtalaşdırmağa qarşı mexanizm Saxtalaşdırmağa qarşı mexanizm kənd təsərrüfatı və qida işlətmə məhsulunun 277 növünə şamildir ki, onların üzərinə Avropa İttifaqı Gürcüstandan idxalın təsbit olunmuş həcmini təyin edib. Ancaq bu kvota deyil və təkrar baxıla bilər. Əgər təqvimi ilin əvvəlindən qeyd olunan kateqoriya məhsulunun idxalı təsbit olunmuş miqdarın 70%-nə çatsa, Avropa İttifaqı bunu Gürcüstana bildirir. Gürcüstansa arqumentli sübutlar təqdim edərək bildirməlidir ki, təsbit olunmuş həcmdən artıq məhsulun Avropa İttifaqına idxalını nə şərtləndirə bilərdi. Bunların əsasında təyin olunmuş həddən artıq malların gömrük rüsumu ödəmədən daxil etmək mümkündür. DCFTA Gürcüstana sərmayəçilər üçün daha da cazibədar olmasında, gürcü məhsulunun ixracının artırılması və diversifikasiyasında, biznesşirkətlərinin inkişaf və rəqabətqabiliyyətli olmalarını artırmaqda yardım edir. DCFTA islahatları sonraki sahələrdə nəzərdə tutur: ticarətdə texniki baryerlər; sanitar və fitosanitar tədbirləri (ərzaqın təhlükəsizliyi); xitmərlə ticarət etmək; malla ticarət etmək; dövlət satınalmaları; intellektual mülkiyyət; rəqabət; gömrük sahəsi. İslahatların müddətləri elə müəyyən olunub ki, keçid dövrü nisbətən ağrısız keçsin. Məsələn istehsalat məhsulları, açıq satınalmalar və xidməti tənzimləmə sahəsində standartlara uyğunlaşmaq üçün səkkiz illik vaxt təyin olunub. DCFTA-nı uğurla həyata keçirmə məqsədi ilə 2014-cü ilin iyulun 28-də əhatəli azad ticarət mühitinin 2014-2017 hərəkət planı təsdiq olundu. Bundan əlavə, assosialaşdırma müqaviləsi və o cümlədən, DCFTA ilə müəyyən olunmuş imkanlardan tamamilə və effektli şəkildə istifadəyə dəstək vermək məqsədi ilə Avropa İttifaqı Gürcüstana maliyyə, texniki və siyasi xarakterli yardım göstərəcəkdir.

8.2 Assosiasiyalaşma müqaviləsinin həyata keçirilməsi üçün institusional quruluş Assosiasiyalaşma müqaviləsinin həyata keçirilməsinə nəzarət və monitorinq məqsədi ilə Assosiasiyalaşma Şurası yaradıldı. Bu şura nazirlər səviyyəsində mütəmadi şəkildə ildə minimum bir dəfə toplanır. Nəzarətdən əlavə, Assosiasiyalaşma Şurası razılıq çərçivəsində ortaya çıxan istənilən mühüm məsələni müzakirə edir. Assosiasiyalaşma Şurasının ikinci iclasını Gürcüstan və Avropa İttifaqı 2015-ci ilin noyabrın 16-da keçridilər.

Bundan əlavə, Assosiasiyalaşma Komitəsi də yaradıldı (nazirlər səviyyəsində). Komitə Assosiasiyalaşma Şurasına vəzifəsini icra etməkdə yardım edir. Assosiasiyalaşma Komitəsi bundan başqa xüsusi tərkiblə vaxtaşırı toplanır ki, ticarətlə bağlı məsələləri müzakirə etsin (DCFTA). Assosiasiyalaşma Komitəsinə Assosiasiyalaşma razılaşması əsasında yaradılmış Tematik altkomitələr yardım edirlər. Onlar dövlət məmurları səviyyəsində toplaşır və konkret sahə ilə bsğlı məsələləri müzakirə edirlər. Assosiasiyalaşma sazişi haqda fikir mübadiləsi aparmaq məqsədi ilə Avropa Parlamenti və Gürcüstan Parlamenti üzvləri tərəfindən Parlament Assosiasiyalaşma Komitəsi də yaradıldı. Assosiasiyalaşma sazişində xüsusi diqqət vətəndaş cəmiyyətinin məlumatlanmasına və razılaşmanın həyata keçirilmə prosesində iştirakına ayrılır. Bu niyyətlə Vətəndaş Cəmiyyəti Platforması yaradıldı. O, Avropa İttifaqı və Gürcüstan cəmiyyətinin nümayəndələrini birləşdirən, görüş xarakterli bir forumdur. Vətəndaş Cəmiyyəti Forumu Assosiasiyalaşma Şurasına məsləhətlər verə bilər.

9. Viza rejiminin liberallaşması Assosiasiyalaşma sazişi vətəndaşların yerdəyişmələrini nəzərə alır. Razılaşmada müvafiq mərhələdə, idarə oluna biləcək və təhlükəsiz şəraitdə, vizasız rejiminin bərqərar olunması vurğulanmışdır. Lakin qeyd edilməlidir ki, vizanın liberallaşması prosesi müstəqil bir prosesdir və 2012-ci ildən etibarən bu proses Avropa İttifaqı və Gürcüstan arasında “viza dialoqu” çərçivəsində sürür. 2011-ci ildə Gürcüstan və Avropa İttifaqı arasında viza rejiminin sadəlşdirilməsi haqda razılaşması qüvvəyə mindi. Bunun əsasında Gürcüstan vətəndaşlarının müəyyən kateqoriyası üçün viza prosedurları yüngülləşdi, qiyməti azaldı, yaxud da tamamilə ləğv oldu. Avropa İttifaqı ilə vizanın bir dəfəlik qaldırılmasına nail olmaq üçün Gürcüstana 2013-cü ilin fevralında vizanı liberallaşdırmaq üçün hərəkət planı çərçivəsində həyata keçirəsi tədbirlər həvalə olunmuşdur. O, qanunvericilik və implementasiya mərhələlərini nəzərdə tutur (I və II faza) və sonraki məsələlərə toxunurdu:

Sənədlərin təhlükəsizliyi

Sərhədin idarə olunması, miqrasiya, sığıncaq siyasəti

İctimai asayiş və təhlükəsizlik (təşkilatlanmış cinayət, narkotiklər, korrupsiya, çirkli pulların yuyulmasına qarşı mübarizə,

hüquqmühafizə sahəsində əməkdaşlıq, şəxsi məlumatların qorunması) Xarici əlaqələr və fundamental hüquqlar (antidiskriminasiya siyasəti, azlıqlar hüququ).

Hal-hazırda “Şərq tərəfdaşlığı” ölkələrindən yalnız Moldova Şenqenə üzv və namizəd ölkələrlə vizasız rejimlə faydalanır (2014-cü ildən). 2015-ci ilin dekabrın 18-də Avropa Komissiyası Gürcüstan tərəfindən Avropa İttifaqı ilə viza rejiminin liberallaşmasının hərəkət planını yaxşı yerinə yetirməsilə bağlı müsbət nəticə dərc etdi. Vizasız rejimin tam fəaliyyətinə kimi AvropaParlamentinin və Avropa Şurasının siyasi qərarı gərəkdir. Bu qərarın əsasında Avropaİttifaqının viza requlyasiyasında (N539/2001) dəyişiklik olacaqdır. Bu müəyyən vaxtlar tələb edir, belə ki, Gürcüstan vətəndaşları üçün vizasız gediş-gəliş ehtimal ki, 2016-cı ilin ikinci yarısında mümkün olacaqdır.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Vizasız rejim Şenqen sərhədlərində (Avropa İttifaqının 22 üzv və 4 qeyri-üzv ölkədə - İslandiya, Lixtenşteyn, Norveqiya və İsveçrə) və Şenqenə 4 namizəd ölkədə (Bolqarıstan, Kipr, Rumınya, Xorvatiya) sərbəst gəzməyi nəzərdə tutur. Bu Avropa İttifaqının yalnız 2 ölkəsi: Böyük Britaniya və İrlandiyaya şamil olmur.

Vizasız rejim Gürcüstanın biometrik pasportu olan hər bir vətəndaşına Avropa İttifaqı/Şenqen üzvü ölkələrə müxtəlif məqsədlərlə - müalicə, elmi və ya mədəniyyət tədbirləri, qısamüddətli təhsil və mübadilə proqramları, turistik səfərlərə imkan yaradır. Qeyd olunan qısamüdətli səfərlər istənilən 180 gündə 90 günü keçməməlidir. Beləliklə, işləmək, təhsil və ya digər məqsədlə Avropa İttifaqı/Şenqenə üzv ölkələrdə daha uzun müddətlə qalmaq üçün Gürcüstan vətəndaşlarına viza yenidən lazım olacaqdır. Sərhəd məntəqəsinin yanında, biometrik pasportdan əlavə ki etibarlılıq müddəti Gürcüstana qayıdana qədər 6 aydan az olmamalıdır, sonrakı sənədləri də tələb edə bilərlər:

Səyahətin maliyyət cəhətdən təmin olunması sınıdi

Səyahət sığortası

Qayıdış bileti

Mehmanxana bronu

Qeyd olunan sənədlər turist vizası üçün kifayətdir. başqa sənədlərlə yanaşı dəvət və hansısa tədbirdə iştirak etmək təqdirində tədbirin proqramı tələb oluna bilər; müalicəyə getdikdə, Gürcüstan vətəndaşının gedəcəyi tibbi müəssisənin razılığı, yaxud Gürcüstan tibbi müəssisəsi tərəfindən üzv ölkədə müalicə olunmaqla bağlı verdiyi tövsiyyə məktubu; həmçinin qohumlarını ya dostlarını görməyə getmiş qəbul edən şəxsin ölkədə leqal şəkildə olmasını təsdiq edən sənədin kopyası. İcazə verilə vaxtdan çox qeyri-leqalcasına qalana Avropa İttifaqı/Şenqen ərazisində 5 ərzində girişi məhdudlaşacaqdır. Bunun əvəzində 3000 avro miqdarında cərimə/inzibati ölçülər də tıtbiq oluna bilər.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

10. Dünya reytinqlərində Avropa İttifaqının mövqeyi

Cədvəl 1. Avropa İttifaqının dünya ticarətindəki payı – mal və kommersiya xidmətlərinin ticarəti 2013

2,5

1,5

0,5

Avropa İttifaqı

ABŞ

Çin

Yaponiya

Cənubi Koreya

2,188

2,079

1,716

750

468

2,415

1,688

1,817

648

506

İdxal Milyard avro (2013)

İxrac Milyard avro (2013)

Mənbə: Avro komissiyası

Avropa İttifaqının 500 milyonluq istehlakçı bazarı var. Bu bazar özünün şəffaf qaydaları və requlyasiyaları ilədünyanın ən böyük bazarıdır.

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Avropa İttifaqına daxil olmuş ölkələr üçün 2004-cü ildə Ümüm Daxili Məhsulun miqdarı

2004 –cü ildə üzvlüyə qəbul

2004-cü ilin verilmişləri

2014-cü ilin verilmişləri

olunan Avropa İttifaqı ölkələri

ÜDM/adam başına (dollar)

Litva

6,706.8

16,444.8

Latvia

6,746.1

16,037.8

Estoniya

8,849.3

19,719.8

Çex Respublikası

11,667.6

19,553.9

Polşa

6,639.9

14,422.8

Slovakiya

10,671.3

18,416.5

Sloveniya

17,260.9

23,962.6

Macarıstan

10,206.3

13,902.7

Malta

14,064.2

22,776.2 (2013)

Kipr

23,578.4

27,194.4

Mənbə: Dünya Bankı

Avropa İttifaqı ölkələri ilə Gürcüstanın xarici ticarəti (mln avro)

3000

2500

2000

1500

1000

500

0 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

611

684

930

1112

1260

939

1228

1609

2069

2031

1909

314

276

474

459

736

517

567

614

583

667

662

İxrac

Mənbə: Eurostat

İdxal

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Bolqarıstan

Rumınya

Latvia

Xorvatiya

Macarıstan

Portuqaliya

Malta

Slovakiya

Polşa

Litva

Estoniya

Kipr

Yunanıstan

Çex Respublikası

Mənbə: UNDP

İspaniya

İtaliya

Sloveniya

Finlandiya

Lüksemburq

Belçika

Avstriya

Fransa

Böyük Britaniya

İsveç

İrlandiya

Danimarka

Almaniya

Hollandiya

İnsan inkişafı indeksinə görə Avropa İttifaqı ölkələri (2014)

İnsanın inkişaf indeksi ölkənin inkişafı indikatorudur və üç əsas göstərici ilə hesablanır –təhsil səviyyəsi, ömrün ortalama müddəti və hər adam başı ümum daxil məhsulun həcmi .

Qlobal cinsi fərqliliyin indeksi 2015 (Global Gender Gap Index) 2015-ci ilin qlobal cinsi fərqlilik indeksi 145 ölkədə qadınların iştirakı baxımından ölkənin iqtisadi, təhsil, səhiyyə və siyasi aktivliklərini qiymətləndirir. Qlobal cinsi fərqlilik indeksinin ilk beşliyində avropa ölkələri sabitdirlər. Gürcüstan bu indeksin 82-ci yerində durur

1.İslandiya

2.Norveqiya

3.Finlandiya

4.İsveç

5.rlandiya

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu (World Economic Forum)

Cədvəl 6. Dünyada ömür uzunluğunun göstəricisi (2013)

Mənbə: BMT verilmişlər bazası

Yaponiya

83.4

Espaniya

83.2

İsveçrə

82.9

İtaliya

82.8

Fransa

82.3

Avstraliya

82.2

İsrail

82.1

İslandiya

82.1

İsveç

82.0

Lüksemburq

81.9

Avropa İttifaqı və Gürcüstan

Avropa İttifaqında işlə təmin olunmanın potensial göstəricisi

Məqsəd

Qadın

Kişi

20-64 yaşlı işlə təmin olunmuş əhalinin faizi

Mənbə: Eurostat

Orta illik maaş (cari qiymətlərdə)

Avstriya

Mənbə: OECD.Stat

Belçika

Estonia

Fransa

Almaniya

Slovakia

İtaliya

Luksemburq