Եվրամիություն և Վրաստան

Եվրամիություն և Վրաստան

2016

4

Եվրամիություն և Վրաստան

Ուղեցույցի մասին Ուղեցույցը պատրաստվել է Վրաստանի ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի (GISS) կողմից, Շվեդիայի արտաքին գործերի նախարարության ֆինանսական աջակցությամբ: Ուղեցույցը տեսաբանում է Եվրամիության պատմական, տնտեսական և քաղաքական զարգացումը և Վրաստանի ու Եվրամիության հարաբերությունները: Ուղեցույցի նպատակն է Եվրամիության մասին գիտակցության բարձրացման ուղիով մեծացնել հասարակության աջակցությունը Վրաստանի՝ Եվրոպային մերձեցման գործընթացին:

5

Եվրամիություն – համառոտ տեղեկատու Եվրամիություն Համառոտ տեղեկատու Կարգախոս. «Միասնություն բազմազանության մեջ» Եվրոպական ինտեգրման կարևոր փուլեր.

1951 թ. Փարիզի պայմանագիր (ածխի և պողպատի ընկերակցություն), 1957 թ.Հռոմի պայմանագիր (Եվրոպայի տնտեսական ընկերակցություն և եվրատոմ), 1992 թ. Մաաստրիխտի պայմանագիր (Եվրոպական ընկերակցությունը կոչվեց Եվրամիություն): Մակերեսը. 4,324,782 քառ.կմ Բնակչությունը. 508.3 միլիոն (2014 թ.) Անդամ պետությունների թվաքանակը. 28 Դրամական միավորը. եվրո Լիդերներ. Եվրահանձնաժողովի նախագահ՝ Ժան Կլոդ Յունկեր (2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից) Եվրոպական խորհրդի նախագահ՝ Դոնալդ Տուսկ (2014 թվականի դեկտեմբերի 1-ից) Եվրոպական խորհրդարանի նախագահ՝ Մարտին Շուլց (2014 թվականի հուլիսի 1-ից) Համախառն ներքին արտադրանքը. 13,920,541 (ընթացիկ գներով, մլն. եվրո, 2014) Համախառն ներքին արտադրանքը բնակչության մեկ շնչի հաշվով. 27,300 (ընթացիկ գներով, մլն. եվրո, 2014) Գլխավոր ինստիտուտները. Եվրահանձնաժողով Եվրոպական խորհրդարան Եվրոպական խորհուրդ Եվրամիության խորհուրդ Եվրոպայի Կենտրոնական բանկ Եվրամիության արդարադատության դատարան Աուդիտորների դատարան

6

Եվրամիություն և Վրաստան

Բովանդակություն 1 Եվրոպական ինտեգրման մեկնարկ

08

2 Եվրամիության ինստիտուտներ

12

3 Ընդլայնման ցիկլեր

14

3.1 Ընդլայնման առաջին ցիկլ – Դանիա, Իռլանդիա, Մեծ Բրիտանիա

16

3.2 Ընլայնման երկրորդ և երրորդ ցիկլեր – Հունաստան, Իսպանիա և Պորտուգալիա

16

3.3 Ընդլայնման չորրորդ ցիկլ – Շվեդիա, Ավստրիա, Ֆինլանդիա

16

3.4 Ընդլայնման հինգերորդ ցիկլ - «Մեծ ընդլայնում»

17

3.5 Ընդլայնման վեցերորդ և յոթերորդ ցիկլեր – Բուլղարիա, Ռումինիա, Խորվաթիա

17

4 Եվրոպայի տնտեսական ինտեգրում

20

4.1 Շուկաների ինտեգրում

21

4.2 Մոնետարային ինտեգրում – ընդհանուր արժույթ

23

4.3 Ընդհանուր տնտեսական քաղաքականություն

24

4.4 Ընդհանուր ագրարային քաղաքականություն

24

5 Եվրոպայի քաղաքական ինտեգրում

26

5.1 Եվրամիության ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության (CFSP) ձևավորում

28

5.2 Ընդհանուր անվտանգության և պաշտպանության քաղաքականության զարգացում (CSDP)

28

6 Եվրամիության դերը միջազգային անվտանգությունում

29

6.1 Եվրամիության առաքելություններ

30

6.2 Եվրամիության պատվիրակություններ և հատուկ ներկայացուցիչներ

30

7 Եվրամիության հարևանության քաղաքականություն

33

7.1 Հարևանոււթյան քաղաքականության նպատակները և գործիքները

33

7.2 Հարևանության քաղաքականության զարգացում

33

7.3 2015 թվականին նորացված հարևանության քաղաքականություն

37

7.4 Միջերկրածովյան միություն (UfM)

39

7.5 Արևելյան գործընկերություն (EaP)

40

8 Վրաստան-Եվրամիության ասոցիացման մասին համաձայնություն

44

8.1 Խոր և համապարփակ առևտրական գոտի

46

8.2 Ասոցիացման պայմանագրի իրականացման ինստիտուցիոն աջակցություն

47

9 Մուտքի արտոնագրային ռեժիմի ազատականացում

48

10 Եվրամիության դիրքը համաշխարհային վարկանիշերում

51 7

1. Եվրոպայի ինտեգրման մեկնարկ Պատմական ենթատեքստ

Դարերի ընթացքում Եվրոպայի մայրցամաքի վրա բազմաթիվ պատերազմներ են տեղի ունեցել: Միայն Ֆրանսիան և Գերմանիան 1870-1945 տարվա ժամանակաշրջանում պատերազմել են երեք անգամ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը Եվրոպային բերեց հսկայական զոհեր և տնտեսական վնաս: Պատերազմի հետևանքով Եվրոպայի երկրների մեծամասնությունը հայտնվեց ծանր տնտեսական իրավիճակում: Զուգահեռաբար, Խորհրդային Միությունն ամրապնդեց դիրքերը և օժանդակում էր կոմունիզմի տարածմանը Եվրոպայի մասշտաբով, ինչը արտացոլվեց սոցիալիստական ճամբարի ձևավորման մեջ: Իրադարձությունների այսպիսի զարգացման ֆոնի վրա Եվրոպայի լիդերների մոտ առաջացավ ցանկություն ավարտելու Եվրոպայի երկրների շրջանում հակամարտ նացիոնալիզմը և պատերազմները: Դա մի կողմից Եվրոպայի երկրներին տնտեսական զարգացման և մյուս կողմից, Արևելքից

8

Եվրամիություն և Վրաստան եկող կոմունիզմի սպառնալիքին դիմակայելու հնարավորություն կտար: .

Մոնեի պլանը և Շումանի հռչակագիրը Եվրոպայի տնտեսական ինտեգրման առաջին գաղափարը պատկանում է ֆրանսիացի դիվանագետ Ժան Մոնեին: Եվրոպական պետությունների շրջանում համերաշխության և համագործակցության զարգացման նպատակով Մոնեն սկսեց քննարկել ածխի և պողպատի արտադրության շուկաների միավորման հարցը*: Հատկանշական է, որ ածխի և պողպատի միասնական շուկայի առանց խաթարումների աշխատանքի համար Ֆրանսիային և Գերմանիային հարկավոր էր այս ճյուղերի կառավարումը հանձնել** «բարձրագույն իշխանություններին»: Ածխի և պողպատի շուկաների միավորումը հենվում էր, այսպես կոչված,«ցայտյունի» (Spill-over) սկզբունքի վրա՝ մեկ ոլորտում (պողպատի և ածխի արտադրությունների միավորում) մեկնարկած ինտեգրման գործընթացը կառաջացներ նույնպիսի գործընթաց այլ ոլորտներում, ինչպիսիք են ընդհանուր շուկան, ընդհանուր գյուղատնտեսության քաղաքականությունը: Դրանով իսկ խորապես հավատում էին, որ տնտեսական համագործակցությունը պատերազմը կդարձներ ոչշահավետ: Հավատում էին նաև այն բանին, որ այսպիսի համագործակցությունը կդառնար քաղաքական ինտեգրման հիմք:

Ժան Մոնե | ֆրանսիացի դիվանագետ

Վերջապես, 1950 թվականի մայիսի 9-ին, Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Ռոբերտ Շումանը հրապարակավ հայտարարեց Մոնեի գաղափարը: Այսպիսով, 1950 թվականը համարվում է Եվրոպայի ինտեգրման սկիզբ: Վերջապես, 1950 թվականի մայիսի 9-ին, Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Ռոբերտ Շումանը հրապարակավ հայտարարեց Մոնեի գաղափարը: Այսպիսով, 1950 թվականը համարվում է Եվրոպայի ինտեգրման սկիզբ:

Պետությունների դիրքորոշումները Եվրոպայի միավորման նախաձեռնությանը դրական արձագանքեցին հինգ եվրոպական երկրներ (Գերմանիա, Իտալիա, Բելգիա, Նիդեռլանդներ և Լյուքսեմբուրգ): Այս նախաձեռնությունը հնարավորություն էր տալիս Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Գերմանիան և Իտալիան քննարկել որպես խաղաղություն ցանկացող եվրոպական երկրներ: Իսկ Բելգիան, Նիդեռլանդները և Լյուքսեմբուրգը հետաքրքված էին տնտեսական զարգացման հնարավորություններով: Մյուս կողմից, Բրիտանիայի քաղաքական շրջանները * Գոյություն ունի երկու գլխավոր պատճառ, թե ինչու ուշադրությունը կենտրոնացավ ածխի և պողպատի բաժինների վրա.

1. Ածուխն ամենաշատ կիրառելի վառելանյութն էր Եվրոպայում, այն կազմում էր Արևմտյան Եվրոպայում վառելանյութի ծախսման 70%-ը: 2. Պողպատը ռազմական և քաղաքացիական արդյունաբերության գլխավոր նյութն է: ** «Բարձրագույն իշխանությունը» ներկայացնում էր վերազգային ինստիտուտը, որը վերահսկում և ապահովում էր գների թափանցիկությունը և առողջ մրցակցությունը:

Ռոբերտ Շուման | 1948-1952 թթ Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար

9

թերահավատորեն ընդունեցին այնպիսի կազմակերպություն ստեղծելու գաղափարը, որը կսահմանափակեր պետությունների ինքնիշխանությունը և իշխանության մեծ մասը կփոխանցեր վերազգային ինստիտուտին: Այս պատճառով Բրիտանիան հրաժարվեց բանակցությունների գործընթացին մասնակցելուց:

«Եվրոպայի ածխի և պողպատի միավորման դրոշ» 1991 թ.

Ժան-Կլոդ Յունկեր | Եվրահանձնաժողովի նախագահ 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից

Փարիզի պայմանագրի ստորագրում – Եվրոպական ինտեգրման մեկնարկ 1951 թվականի մարտի 19-ին, Եվրոպայի վեց պետություն՝ Ֆրանսիան, Գերմանիան, Իտալիան, Բելգիան, Նիդեռլանդները, Լյուքսեմբուրգը, ստորագրեցին Փարիզի պայմանագիրը, որը ստեղծեց Եվրոպայի ածխի և պողպատի միավորում: Միավորումը սկիզբ դրեց առաջին եվրոպական ինստիտուցիաների ձևավորմանը: Եվրոպայի ածխի և պողպատի միավորումը կառավարելու նպատակով ստեղծվեց «Գերագույն իշխանություն» վերազգային մարմինը, որը 1958 թվականին, Հռոմի պայմանագրով վերածվեց Եվրահանձնաժողովի: Հիմնադրվեց նաև արդարադատության դատարան և Եվրոպական միավորման վեհաժողով: Այս վերջինը Եվրախորհրդարանի նախորդն է: Անդամ պետությունների ազգային շահերի պաշտպանության համար ստեղծվեց Նախարարների խորհուրդ:

Մարտին Շուլց | Եվրոպական խորհրդարանի նախագահ 2014 թվականի հուլիսի 1-ից

10

Եվրամիություն և Վրաստան

Դոնալդ Տուսկ | Եվրոպական խորհրդի նախագահ 2014 թվականի դեկտեմբերի 1-ից

11

2. Եվրամիության ինստիտուտներ Եվրամիության զարգացման հետևանքով առաջին հերթին փոփոխություն կրեցին ինստիտուտները: Բարեփոխումները վերաբերեցին ինստիտուտների կառուցվածքին, կազմությանը և որոշումներ ընդունելու ընթացակարգերին: Ինստիտուտների վերափոխումը նպատակաուղղված էր Եվրամիության կառավարման պարզեցմանն այն ժամանակ, երբ հաստատուն կերպով մեծանում էր անդամ-պետությունների թվաքանակը: Զարգացման էին ենթարկվում կազմակերպության տնտեսական քաղաքականությունը և քաղաքական տեսադաշտը: Այսօր Եվրամիությունը կառավարվում է յոթ հիմնական ինստիտուտի կողմից.

Եվրահանձնաժողով შ– Ստեղծվեց 1958 թվականին Հռոմի պայմանագրով և փոխարինեց «Գերագույն

իշխանությանը»: Եվրահանձնաժողովը ներկայացնում է Եվրամիության գործադիր մարմինը: Հանձնաժողովի գործառույթներն են. հանդես գալ և գործադրել օրենսդրական նախաձեռնությունները, մշակել բյուջեն, առաջադրել Եվրամիության զարգացման նախաձեռնությունները և պլանավորել ինտեգրման նոր ուղղությունները, վերահսկել պայմանագրերի կատարումը: Եվրահանձնաժողովը կազմված է յուրաքանչյուր անդամ պետության մեկական ներկայացուցչից (ընդամենը 28 ներկայացուցիչ), որոնց կոչում են կոմիսարներ: Կոմիսարները պարտավոր են պաշտպանել ամբողջությամբ Եվրամիության շահերը: Կոմիսարները տիրապետում են տարբեր պորտֆելի՝ քաղաքականության ուղղությունների, գյուղատնտեսության, առողջապահության, տարածաշրջանային քաղաքականության և այլն: Եվրահանձնաժողովն ունի նախագահ, որին Եվրոպական խորհրդարանը,եվրոպական խորհրդի առաջարկության հիման վրա, ընտրում է 5 տարի ժամկետով:Եվրահանձնաժողովը հաշվետու է Եվրախորհրդարանի առջև: Եվրահանձնաժողովի Գլխավոր գրասենյակը գտնվում է Բրյուսելում (Բելգիա):

Եվրախորհրդարան - Ստեղծվեց 1951 թվականին Փարիզի պայմանագրի ստորագրման հետ միասին

և կոչվում էր Եվրոպական միավորման վեհաժողով: Եվրախորհրդարան անվանվեց 1962 թվականին: Այս կառույցի գլխավոր գործառույթներն են մասնակցությունը օրենսդրական գործընթացին և օրինագծի նախաձեռնումը, մասնակցությունը բյուջեի մշակմանը: Եվրախորհրդարանը կազմված է 751 անդամից և ընտրվում է 5 տարի ժամկետով, 1979 թվականից սկսած՝ ուղղակի ընտրության ճանապարհով: Ուղղակի ընտրություններում նկատառվում է այն, որ Եվրամիության երկրների քաղաքացիներն անմիջականորեն ընտրում են իրենց ներկայացուցիչներին: Եվրախորհրդարանի ուղղակի ընտրությունների արմատավորումը նպատակամղված է Եվրամիության ժողովրդավարության որակի բարձրացմանը: Եվրախորհրդարանը գտնվում է Ստրասբուրգում (Ֆրանսիա), Բրյուսելում (Բելգիա) և Լյուքսեմբուրգում:

ევროპარლამენტი

12

Եվրամիություն և Վրաստան

Եվրոպական խորհուրդ - Առաջին անգամ հավաքվեց 1975 թվականին, Դուբլինում, իսկ

պաշտոնական կարգավիճակ շնորհվեց 1992 թվականին: Եվրոպական խորհրդի նպատակն է Եվրամիության քաղաքականության հիմնական ուղղությունների մշակումը և Եվրամիության զարգացման ռազմավարական ուղղությունների սահմանումը: Եվրոպական խորհրդում ներկայացված են պետության հրամանատարները, որոնք տարեկան երկու անգամ հավաքվում են բարձր մակարդակի գագաթաժողովի: Եվրոպական խորհրդի լիիրավ անդամ է հանձնաժողովի նախագահը, որը նաև մասնակցում է եվրոպական խորհրդի աշխատանքին: Եվրոպական խորհուրդը գտնվում է Բրյուսելում:

Եվրամիության խորհուրդ - Նույն նախարարների խորհուրդը ստեղծվեց 1958 թվականին, Հռոմի

պայմանագրով: Այն պատասխանատու է Եվրամիության քաղաքականության ուղղությունների համակարգման համար: Նախարարների խորհուրդը բաղկացած է անդամ պետությունների նախարարներից, որոնք պատասխանատվություն են կրում իրենց լիազորությունների մեջ մտնող հարցերի (արտաքին քաղաքականություն, գյուղատնտեսություն, արդյունաբերություն և այլն) համար: Նախարարների խորհուրդը գլխավորում է նախագահը: Նախագահի պաշտոնում յուրաքանչյուր 6 ամիսը մեկ միմյանց փոխարինում են Եվրամիության անդամ պետությունները: Նախարարների խորհուրդը գտնվում է Բրյուսելում:

Եվրոպայի կենտրոնական բանկ - Սկսեց գործել 1999 թվականից միասնական եվրոպական

արժույթի՝ եվրոյի գործարկման հետ միասին: Եվրոպայի կենտրոնական բանկի նպատակն է Եվրամիության մոնետարային քաղաքականության անցկացումը, եվրոյի կառավարումը և կայունացումը, արդյունքում ֆինանսական կայունության ապահովումը: Այն կազմված է Եվրամիության յուրաքանչյուր անդամ երկրի ազգային կենտրոնական բանկի կառավարիչներից: Եվրոպայի կենտրոնական բանկը գլխավորում են նախագահը և փոխնախագահը: Գտնվում է Գերմանիայում, Ֆրանկֆուրտ քաղաքում:

Եվրամիության արդարադատության դատարան - ստեղծվեց 1951 թվականին և ներկայացնում

է Եվրամիության արդարադատության գլխավոր մարմինը: Դրա նպատակն է անդամ երկրներում ապահովել Եվրամիության արդարադատության իրականացումը, ազգային կառավարությունների և Եվրամիության ինստիտուտների միջև իրավական վեճերի վճռումը: Եվրամիության արդարադատության դատարանն իր հերթին ներառնում է արդարադատության դատարանը, ընդհանուր դատարանը և հանրային ծառայության դատարանը: Արդարադատության դատարանը բաղկացած է 28 դատավորից և 11 գլխավոր փաստաբաններից: Ընդհանուր դատարանը՝ բաղկացած է նույնպես 28 դատավորներից, իսկ հանրային ծառայության դատարանը կոմպլեկտավորված է 7 դատավորներից: Դատավորները նշանակվում են 6 տարի ժամկետով ազգային կառավարությունների կողմից: Յուրաքանչյուր դատարանում դատավորներն ընտրում են նախագահ 3 տարի ժամկետով: Եվրամիության արդարադատության դատարանը գտնվում է Լյուքսեմբուրգում:

Աուդիտորների պալատ - Ստեղծվեց 1977 թվականին: Աուդիտորների պալատի նպատակն է

ստուգել Եվրամիության բյուջեի նպատակային ծախսումը, օգնել Եվրամիությանը ֆինանսական հարցերի կառավարման մեջ, խարդախությունների և կաշառակերության դեմ պայքարում: Աուդիտորների պալատը բաղկացած է 28 անդամից (յուրահանչյուր անդամ երկրից մեկ ներկայացուցիչ): Աուդիտորների պալատի անդամներին, եվրոպական խորհրդարանի հետ խորհրդատվությունից հետո, նշանակում է Եվրամիության խորհուրդը 6 տարի ժամկետով: Անդամները պալատի կազմից մեկ անդամին ընտրում են նախագահ 3 տարի ժամկետով: Աուդիտորների պալատը գտնվում է Լյուքսեմբուրգում:

13

3. Ընդլայնման ցիկլեր 1951

Ինտեգրման մեկնարկ

1973

Հոլանդիա

Մեծ Բրիտանիա

Լյուքսեմբուրգ

Իռլանդիա

Իտալիա

Դանիա

1981 Հունաստան

1986 Պորտուգալիա Իսպանիա

Ֆրանսիա Գերմանիա Բելգիա

14

Եվրամիության ինստիտուցիոն, տնտեսական և քաղաքական զարգացմանը ուղեկցում էին ընդլայնման փուլերը, որի արդյունքում էլ կազմակերպությանը ավելանում էին նոր անդամներ: Եվրոպայի ընկերակցության ստեղծման wընդլայնման գործընթացը համարվում է «միության ամենահաջող քաղաքական գործիքը, որն օժանդակեց Եվրոպայի մայրցամաքում խաղաղության և կայունության հաստատմանը»: Այս քաղաքականությունը նույնպես հաճախ քննարկվում է որպես Եվրամիության ձգտում՝ տարածելու իր նորմերը և արժեքները, ինչը նպատակաուղղված է կայունության, բարօրության հաստատմանը և ժողովրդավարական տարածության ընդլայնմանը Եվրոպայի մայրցամաքի վրա: Եվրոպական ինտեգրման նախնական փուլում Եվրոպայի ածխի և պողպատի

Եվրամիություն և Վրաստան

1995

2004

2007

Շվեդիա

Սլովակիա

Բուլղարիա

Ֆինլանդիա

Սլովենիա

Ռումինիա

Ավստրիա

Լեհաստան

2013 Խորվաթիա

Մալտա Լատվիա Լիտվիա

միավորման մեջ մտնում էր 6 հիմնադիր երկիր: Եվրամիության ընդլայնման յոթ ցիկլի, 1973, 1981, 1986, 1995, 2004, 2007 և 2013 թվականներ, արդյունքում Եվրամիության անդամ պետությունների թիվը հավասարվեց 28-ի:

Հունգարիա Էստոնիա Չեխիայի Հանրապետություն Կիպրոս

15

3.1 Ընդլայնման առաջին ցիկլ – Դանիա, Իռլանդիա, Մեծ Բրիտանիա 1960-70 թվականները Արևմտյան Եվրոպայում տնտեսական ծաղկման ժամանակաշրջան է: Տարբեր տնտեսական ինտեգրման գործընթացի հետ միասին սկսվեց ընդհանուր գյուղատնտեսության քաղաքականության զարգացումը: Վեց հիմնադիր երկրի հաջողությունը դրդեց նաև այլ եվրոպական պետություններին՝ դառնալու եվրոպական ընկերակցության անդամներ: 1961 թվականին Մեծ Բրիտանիան, Դանիայի, Իռլանդիայի և Նորվեգիայի հետ միասին, միավորմանը ներկայացրեց անդամության հայտ: Ֆրանսիայի նախագահ Շառլ դե Գոլը Բրիտանիայի ցանկությունը բացասաբար ընդունեց: Այս ժամանակաշրջանում Բրիտանիան առանձնահատուկ հարաբերություններ ուներ ԱՄՆ-ի հետ: Այդ պատճառով Շառլ դե Գոլը գտնում էր, որ միավորմանը Բրիտանիայի անդամակցությունը Եվրոպայում կմեծացներ ԱՄՆ-ի ազդեցությունը: Արդյունքում, Ֆրանսիան երկու անգամ վետո դրեց Բրիտանիայի անդամակցությանը: Զուգահեռաբար դադարեցվեց նաև Դանիայի, Իռլանդիայի և Նորվեգիայի անդամության մասին հայտերի քննարկումը: 1969 թվականին Ֆրանսիայի նախագահ է դառնում Ջորջ Պոմպիդուն, ով, ի տարբերություն Դե Գոլի, նվազ խիստ վերաբերմունք ուներ միավորմանը Բրիտանիայի անդամակցության նկատմամբ: Բանակցությունները վերսկսվեցին 1970 թվականին: Դանիան, Իռլանդիան և Մեծ Բրիտանիան 1973 թվականին ստորագրեցին անդամագրության պայմանագիր: Իսկ Նորվեգիան հանրաքվե անցկացրեց, որի ժամանակ բնակչության մեծամասնությունը մերժեց ընկերակցության անդամագրությունը և համապատասխանաբար, դուրս եկավ բանակցություններից:

3.2 Ընդլայնման երկրորդ և երրորդ ցիկլեր – Հունաստան, Իսպանիա և Պորտուգալիա 1970-ական թվականների վերջին Հունաստանը, Իսպանիան և Պորտուգալիան գլուխներն ազատեցին բռնապետական կառավարումից: Այս երկրները Եվրոպայի տնտեսական միավորմանը* ինտեգրման ճանապարհով ցանկանում էին ժողովրդավարական զարգացում: Իր հերթին, Եվրոպայի տնտեսական միավորման անդամ երկրները շահագրգռված էին համագործակցության հարավում կայունություն հաստատելու մեջ: Չնայած դրան, ի սկզբանե գոյություն ուներ որոշակի վախ, որ այս պետությունների զարգացման համեմատաբար ցածր մակարդակը բացասաբար կանդրադառնար ինտեգրման գործընթացների վրա: Ի վերջո, բանակցությունների արդյունքում, Հունաստանը 1981 թվականին, իսկ Իսպանիան և Պորտուգալիան 1986 թվականին, դարձան համագործակցության անդամ երկրներ:

3.3 Ընդլայնման չորրորդ ցիկլ – Շվեդիա, Ավստրիա, Ֆինլանդիա 1995 թվականին Շվեդիան, Ավստրիան և Ֆինլանդիան դարձան Եվրամիության տասներեքերորդ, տասնչորսերորդ և տասնհինգերորդ անդամները: Եվրամիությանը նրանց անդամագրությունը պայմանավորված էր տնտեսական և առևտրական գործոններով: Այս երկրներն ի սկզբանե հաշվարկվում էին Եվրոպայի ազատ առևտրի ասոցիացիայում, որը ստեղծվել էր 1960 թվականին և միավորում էր Բրիտանիան, Դանիան, Իռլանդիան, Շվեյցարիան, Իսլանդիան, Լիխտենշտեյն և Նորգեվիան: Թերևս 1973 թվականին Բրիտանիայի, Դանիայի և Իռլանդիայի կողմից ասոցիացիան թողնելը և Եվրոպայի տնտեսական համագործակցությանը * 1958 թվականի Հռոմի պայմանագրով Եվրոպայի ածխի և պողպատի միավորումը վերափոխվեց Եվրոպայի տնտեսական միավորման:

16

Եվրամիություն և Վրաստան անդամագրվելը թուլացրեց ասոցիացիայի տնտեսական կարողությունը: Բարդացավ արտահանումը Եվրոպայի համագործակցության երկրների ուղղությամբ: Եվրոպայի տնտեսական համագործակցության ընդհանուր շուկան բիզնեսի զարգացման համար ավելի շատ հնարավորություն էր տալիս: Այս պատճառները պայմանավորեցին Շվեդիայի, Ավստրիայի և Ֆինլանդիայի կողմից Եվրամիությանը անդամագրվելու որոշում ընդունելը:

3.4 Ընդլայնման հինգերորդ ցիկլ - «Մեծ ընդլայնում» 1990 թվականին, Սառը պատերազմի ավարտման և Խորհրդային Միության փլուզման հետ միասին, սոցիալիստական բանակի Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի պետություններում սկսվեցին ազատ շուկայական տնտեսության անցման և ժողովրդավարացման գործընթացները: Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի երկրներին հարկավոր էին երաշխիքներ, որ կրկին չընկնեին Ռուսաստանի ազդեցության ներքո: Նմանապես կենսական նշանակություն ուներ իրենց տնտեսական զարգացումը: Եվրամիությունը նույնպես ցանկանում էր նախկին խորհրդային երկրներին վերադարձնել եվրոպական ընտանիք և միավորել Եվրոպայի մայրցամաքը: Նա ի վիճակի էր Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի երկրներին առաջարկել անվտանգության և տնտեսական երաշխիքներ: Այսպիսով, Եվրամիության օրակարգում դրվեց հերթական ընդլայնման հարցը: Վերջապես, 2004 թվականին իրականացվեց Եվրամիության ամենամեծ ընդլայնումը, որի հետևանքով 10 երկիր՝ Չեխիան, Հունգարիան, Լեհաստանը, Սլովակիան, Սլովենիան, Լիտվան, Լատվիան, Էստոնիան, Մալտան և Կիպրոսը դարձան Եվրամիության անդամներ: 2004 թվականի ընդլայնման արդյունքում Եվրամիության անդամների թիվը մինչև 25 ավելացավ:

3.5 Ընդլայնման վեցերորդ և յոթերորդ ցիկլեր – Բուլղարիա, Ռումինիա, Խորվաթիա 2007 թվականին Եվրամիությունը մեկ անգամ կրկին ընդլայնվեց՝ կազմակերպության անդամների շարքերը համալրեցին Բուլղարիան և Ռումինիան: Նշված ընդլայնումը հաճախ ընկալվում է որպես 2004 թվականի «Մեծ ընդլայնման» մաս: Բուլղարիան և Ռումինիան անդամության մասին հայտ ներկայացրել էին դեռևս 1995 թվականին: Այս ժամանակաշրջանից սկսած նրանք բազմաթիվ բարեփոխումներ իրականացրեցին ժողովրդավարության ամրապնդման, օրենքի գերակայության և մարդու իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից: Բուլղարիան և Ռումինիան հաջողության հասան նաև տնտեսական զարգացման և ազատ շուկայական տնտեսության սկզբունքների պաշտպանության տեսակետից: Առանձին բացթողումների վերացման արդյունքում, 2006 թվականին հրապարակվեց հանձնաժողովի դրական զեկույցը, որի համաձայն երկու երկիրն էլ պատրաստ էր Եվրամիությանը անդամագրվելու համար : 2013 թվականի ընդլայնման արդյունքում Խորվաթիան դարձավ Եվրամիության 28-րդ անդամը: Նախապատրաստական ժամանակաշրջանում Խորվաթիային հանձնարարվեց ամրապնդել դատարանային համակարգը, վերացնել կաշառակերությունը և կազմակերպված հանցագործությունը, պաշտպանել փոքրամասնությունների իրավունքները և այլն: Խորվաթիայի անդամագրությանը խոչընդոտում էր նրա և Սլովենիայի սահմանային հակամարտությունը: 2008-2009 թվականներին Սլովենիան արգելափակում էր Խորվաթիայի անդամագրությունը Եվրամիությանը: 2010 թվականին հակամարտությունը կարգավորվեց ՄԱԿ-ի միջամտությամբ, ինչը Խորվաթիայի համար բացեց ճանապարհ դեպի Եվրամիություն:

17

18

Եվրամիություն և Վրաստան

2013

19

4. Եվրոպայի տնտեսական ինտեգրում

Ինչպես վերևում նշեցինք, Եվրոպայի տնտեսական ինտեգրումը սկսվում է 1951 թվականին ածխի և պողպատի միավորման ստեղծմամբ: Սրան հետևեցին ամբողջ շարք հաջորդական գործընթացներ, որոնք վերջին հաշվով պայմանավորեցին Եվրամիության ընդհանուր տնտեսական քաղաքականության ձևավորումը:

Միասնական եվրոպական ակտ, 1986

20

Եվրամիություն և Վրաստան

4.1 Շուկաների ինտեգրում Ներքին շուկայում առկա առևտրական արգելքները անդամ պետությունների միջև տնտեսական հարաբերությունների խորացման տեսակետից ստեղծում էին նշանակալի խոչընդոտներ: Կարևոր էր արգելքների վերացումը միասնական, բոլոր պետությունների կողմից ճանաչված չափանիշների և կարգավորումների ընդունմամբ:

1957 թվականին ստորագրվեց Հռոմի պայմանագիրը, որը ստեղծեց Եվրոպայի տնտեսական միավորումը և Եվրոպայի ատոմային էներգիայի միավորումը (Եվրատոմը): Եվրոպայի տնտեսական միավորումը ձևավորում էր ընդհանուր մաքսային տարածություն: Այն ապահովում էր անդամ երկրների միջև մաքսային սակագների վերացումը և ոչանդամ երկրների նկատմամբ ընդհանուր սակագների ներդնումը:

1986 թվականին ընդունվեց միասնական եվրոպական ակտ: Այն ներկայացնում էր Հռոմի

պայմանագրի առաջին, ամենանշանակալից վերանայումը: Ստեղծվեց ընդհանուր շուկա, որը վերացրեց անդամ պետությունների շրջանում գոյություն ունեցող բոլոր քվոտաները և սակագները: Թերևս պահպանվեցին ոչսակագնային արգելքները. արտոնագրերը, ազգային վարչական ընթացակարգերը, արտադրանքի անվնասակարության ազգային պահանջները և այլն: Միասնական եվրոպական ակտը 1992 թվականին նպատակադրվեց ստեղծել միասնական շուկա, որը ապահովում էր մարդկանց, կապիտալի, գույքի և սպասարկման ազատ տեղափոխությունը: 1992 թվականի Մաաստրիխտի պայմանագիրը վերացրեց ոչսակագնային արգելքները և ստեղծեց միասնական շուկա:

21

1992 թվականի Մաաստրիխտի պայմանագիր

22

Եվրամիություն և Վրաստան

4.2 Մոնետարային ինտեգրում – ընդհանուր արժույթ Առևտրական արգելքների հետ միասին բարդություններ էին ստեղծում համագործակցության սահմաններում առկա տարբեր դրամական միավորները: Եվրամիության անդամ երկրներում տարբեր փոխարժեքը վնասաբեր էր տնտեսական և ֆինանսական կայունության համար, այդ պատճառով ակտիվորեն քննարկվում էր արժութային միության ստեղծման անհրաժեշտությունը: Այս տեսանկյունից առաջին քայլերի կատարումը կապվում է Եվրամիության նախագահ Ռոյ Ջենկինսի անվան հետ: Նրա գլխավոր ձեռքբերումը 1979 թվականից Եվրոպայի արժութային համակարգի գործարկումն է, ինչը պայմանավորեց եվրոպական արժույթի, էկյուի ներդնումը: Համակարգի գլխավոր նպատակը Եվրամիության մասշտաբով արժեզրկման մակարդակի կրճատումը և արժույթների միջև փոխարժեքի տատանումների կարգավորումն էր: 1988 թվականին Եվրոպական խորհուրդը ստեղծեց կոմիտե, որպեսզի քննարկեր տնտեսական և մոնետարային միության ստեղծման անհրաժեշտ հարցերը: Կոմիտեին մասնակցում էին բոլոր անդամ պետությունների ազգային բանկերի կառավարիչները: Կոմիտեն մշակեց եռաստիճան ծրագիր.

Փուլ I (1990-1994). Ներքին շուկայի ձևավորման ավարտում և արգելքների վերացում, Փուլ II (1994-1999). Եվրոպական մոնետարային ինստիտուտի հիմնում, եվրոպական ընդհանուր արժույթի, եվրոյի ներդնման

նախապատրաստում, մոնետարային քաղաքականության կայունացման նպատակով «Կայունության և աճի պակտի» ստեղծում,

Փուլ III (1999-հետագա). Եվրոյի ընդունում, Եվրոպայի Կենտրոնական բանկի և եվրոպական կենտրոնական բանկերի

համակարգի ստեղծում, որը կունենար անկախ մոնետարային քաղաքականություն վարելու, անդամ երկրների համար խիստ բյուջետային քաղաքականություն մշակելու իրավասություն:

23

4.3 Ընդհանուր տնտեսական քաղաքականություն 1992 թվականի փետրվարի 7-ին, Եվրոպայի միավորման 13 պետությունների կողմից ստորագրվեց Մաաստրիխտի պայմանագիրը: Այս պայմանագիրը, իր նշանակությունից ելնելով, հայտնի է Եվրամիության հիմնադիր պայմանագիր անունով: Մաաստրիխտի պայմանագիրը գործարկեց 1988 թվականի կոմիտեի ծրագիրը, այսինքն՝ կատարելագործեց Եվրամիության տնտեսական և մոնետարային քաղաքականությունը: Ընդունվեցին չափորոշիչներ, որոնք նպատակաուղղված էին անդամ պետությունների արժեզրկման ցուցանիշների, ծախսերի և պարտքերի, փոխարժեքի վերահսկմանը: Որոշվեց միասնական դրամական միավորի՝ եվրոյի ընդունումը: Եվրոն շրջանառության մեջ մտավ 1999 թվականին, իսկ եվրոյին լրիվ անցումը և եվրոյի թղթադրամների կիրառումը սկսվեց 2002 թվականին:

4.4 Ընդհանուր ագրարային քաղաքականություն Ագրարային քաղաքականությունը Եվրամիության օրակարգում առանաձնահատուկ տեղ է գրավում: Գյուղատնտեսությունն անդամ պետություններում առաջնահերթային ուղղություն է:

Եվրամիության ընդհանուր ագրարային քաղաքականության նպատակն է.

Ապահովել Եվրոպայի համար բավարար քանակությամբ սննդամթերքների արտադրությունը Ապահովել սննդամթերքների անվտանգությունը Պաշտպանել ֆերմերներին գների տատանումներից և շուկայական ճգնաժամերից Օգնել ֆերմերներին իրենց ֆերմաների արդիականացման և արդյունավետության բարձրացման մեջ Օժանդակել աշխատատեղերի ստեղծմանը և բնակչության զբաղվածությանը գյուղատնտեսության ոլորտում

Պահպանել միջավայրը 24

Եվրամիություն և Վրաստան Ագրարային քաղաքականության ձևավորման սկզբնական փուլում Եվրամիությունն այս նպատակներին հասնելու համար ամենակարևոր արտադրանքի՝ հատիկայիններ, մսամթերքներ և այլն, արտադրության սուբսիդավորման (դրամական օժանդակության) մեխանիզմն էր կիրառում էր: Հանձնաժողովը գյուղատնտեսական շուկայում արտադրանքի գները կարգավորում էր գնման կամ վաճառման ճանապարհով: Նմանօրինակ միջամտությունը խրախուսեց սուբսիդավորված արտադրանքի թողարկումը և արդյունքում առաջացավ գերարտադրություն, այսպես կոչված, «սննդի լեռներ»: Հիմնախնդիրը լուծելու նպատակով հանձնաժողովը սկսեց սուբսիդավորել արտահանումը՝ վճարելով արտադրողների համար Եվրամիությունում գոյություն ունեցող գների և համաշխարհային շուկայում առկա ցածր գների միջև տարբերությունը: Թերևս արտահանման սուբսիդավորումը մեծ գումարների հետ էր կապված:

2003 թվականին սուբսիդավորման համակարգը փոխարինվեց միասնական վճարման սխեմայով: Նշված մեխանիզմը չեղյալ հայտարարեց առանձին, կարևոր արտադրանքի թողարկման սուբսիդավորումը և ընդունեց անմիջականորեն ֆերմաների անհատական ֆինանսավորման մեթոդը: Տրվող սուբսիդի ծավալը պետք է ուղղակի համամասնական լիներ ֆերմայի սեփականությունում գոյություն ունեցող հողի մեծությանը: Բարեփոխումը օժանդակում է գյուղատնտեսության բոլոր ճյուղերի հավասարաչափ զարգացմանը և ֆերմաների արտադրական ունակության մեծացմանը: Միասնական ագրարային քաղաքականության զարգացումը կապված է բազում բարդությունների և մարտահրավերների հետ, որի պատճառով դրա արդյունավետությունը հաճախ են քննադատում, թերևս միասնական ագրարային քաղաքականությունը դեռևս զարգացման նախնական փուլում է և հիմնախնդիրների վերացման նպատակով մշտապես իրականացվում են բարեփոխումներ:

25

5. Եվրոպայի քաղաքական ինտեգրում 1950-ական թվականներից սկսած, տնտեսական ինտեգրմանը զուգահեռաբար հաճախակի էին կատարվում քաղաքական համագործակցության խորացման փորձեր, սակայն այս ոլորտում ինտեգրումը շատ դանդաղ թափով էր ընթանում, քանզի երկրները չէին ցանկանում սահմանափակել սեփական ինքնիշխանությունն այնպիսի կարևոր հարցերում, ինչպիսիք էին արտաքին քաղաքականությունը և պաշտպանությունը (1954 թվականին տապալվեց եվրոպական բանակ ստեղծելու գաղափարը, 1960-ական թվականներին՝ Ֆուշեի երկու պլանը մերձակա քաղաքական համագործակցության վերաբերյալ): Տարիների ընթացքում արտաքին քաղաքականության հարցերով համագործակցության միակ ձևաչափ էր ներկայացնում «Եվրոպայի քաղաքական համագործակցությունը», որը ձևավորվեց 1970 թվականին: Քաղաքական միություն ստեղծվեց միայն 1992 թվականին Մաաստրիխտի պայմանագրով, երբ տնտեսական միավորումը վերափոխվեց Եվրամիության: Հիմնադրվեց Եվրամիության երեք սյունակ. Առաջինը Եվրամիավորումն էր, երկրորդը՝ միասնական արտաքին և անվտանգության քաղաքականությունը և համագործակցությունը և երրորդը՝ արդարադատությունը և ներքին գործերը: Եվրամիության երեք սյունակների բաժանումը վերացվեց 2009 թվականին, Լիսաբոնի պայմանագրով, այն ձևավորվեց որպես միասնական դերակատար:

26

Եվրամիություն և Վրաստան

Մաաստրիխտի պայմանագիր

I սյունակ Մաքսային միություն Ներքին շուկա Գյուղատնտեսություն

II սյունակ Ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականություն

III սյունակ Արդարադատության և ներքին գործեր

Տնտեսական և մոնետարային քաղաքականություն

27

5.1 Եվրամիության ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության (CFSP) ձևավորում Սառը պատերազմի ավարտից հետո զարգացած երևույթները, ի մասնավորի Հարավսլավիայի հակամարտությունը, բացահայտեց Եվրամիության արտաքին քաղաքականության թուլությունները և համակարգված գործողության անհրաժեշտությունը: 1997 թվականի Ամստերդամի պայմանագրով սահմանված փոփոխությունները նպատակամղված էին հզորացնելու Եվրամիության ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականությունը:* Արտաքին քաղաքականությունն ավելի ճկուն դարձնելու նպատակով, Ամստերդամի պայմանագիրը մտցրեց, այսպես կոչված, «կոնստրուկցիոն չեզոքության» մեխանիզմը: Ճիշտ է, պահպանվեց նախարարների խորհրդում որոշումների միաձայն ընդունման սկզբունքը, սակայն նոր մեխանիզմը հնարավորություն էր տալիս երկրին, խորհրդի որևէ որոշման վերաբերյալ ձեռնպահ մնալ, այն արգելափակելու փոխարեն: Եվս մեկ կարևոր փոփոխությունը դա ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցչի պաշտոնի ընդունումն էր: Ստեղծվեց նաև քաղաքականության պլանավորման և նախնական զգուշացման բաժանմունք, որին հանձնարարվեց միջազգային իրավիճակի վերլուծությունը և գնահատումը: Ամստերդամի պայմանագրով «Պետերբուրգի խնդիրները» մտան ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության լիազորության մեջ**: Լիսաբոնից հետո արտաքին և անվտանգության հարցերում Եվրամիության գերագույն ներկայացուցիչը միաժամանակ դարձավ հանձնաժողովի փոխնախագահ և արտաքին հարցերով խորհրդի նախագահ: Այս փոփոխությունը նպատակամղված էր երկու ինստիտուտների՝ հանձնաժողովի և նախարարների խորհրդի միջև համակարգման բարելավմանը: Գերագույն ներկայացուցչի գործառույթն էր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության, ինչպես նաև պաշտպանության քաղաքականության համակարգումը: Այն ներկայացնում է Եվրամիությունը միջազգային ասպարեզում: Այս պաշտոնը 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից զբաղեցնում է Ֆեդերիկա Մոգերինը, որը փոխարինեց Քեթրին Էշտոնին: Եվս մեկ կարևոր փոփոխություն է ներկայացնում անկախ մարմնի՝ Եվրոպայի արտաքին գործողությունների ծառայության (EEAS) ստեղծումը, որը ղեկավարում է արտաքին և անվտանգության հարցերով Եվրամիության գերագույն ներկայացուցիչը: Ծառայությունն օգնում է գերագույն ներկայացուցչին միասնական արտաքին և անվտանգության քաղաքականություն իրականացնելու մեջ:

5.2. Ընդհանուր անվտանգության և պաշտպանության քաղաքականության զարգացում (CSDP) XX դարի վերջերին Եվրամիությունը հաջողությունների հասավ ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության ձևավորման հարցերում: Չնայած դրան, ակտուալ թեմա էր մնում Եվրամիության պաշտպանական (կոշտ ուժ) բաղադրիչի զարգացումը, որը լրացուցիչ կայունություն կհաղորդեր նրա արտաքին քաղաքականությանը: Այս տեսակետից կարևոր է Ֆրանսիայի նախագահ Ժակ Շիրակի և Բրիտանիայի վարչապետ Տոնի Բլերի միջև 1948 թվականի Սենտ Մալոյի ոչձևական հանդիպումը: Այս հանդիպումը վճռական դեր կատարեց պաշտպանության քաղաքականության հետագա զարգացման մեջ: Սենտ Մալոյի հանդիպմանը Եվրամիության զարգացման պատմության մեջ առաջին անգամ ձեռք բերվեց ֆրանս-բրիտանական փոխհամաձայնություն՝ Եվրոպայի ընդհանուր պաշտպանության բաղադրիչ ստեղծելու վերաբերյալ: Սա չէր նախատեսում ՆԱՏՕ-ի դերի թուլացում, այլ նպատակադրված էր Եվրամիությանը տալ գործողության հնարավորություն այն դեպքերում, երբ ՆԱՏՕ-ի ընդգրկումը չէր լինի նպատակահարմար:

* Ամստերդամի պայմանագիրն ընդունվեց Ամստերդամի եվրոպական խորհրդում 1997 թվականին: Այն ուժի մեջ մտավ 1999 թվականին: Այս պայմանագիրը նկատառում էր Եվրամիավորման (Փարիզի և Հռոմի) և Մաաստրիխտի պայմանագրերի կարգավորումների մեջ որոշակի փոփոխություններ մտցնել: ** «Պետերբուրգի խնդիրները» 1992 թ. ի սկզբանե Արևմտյան Եվրոպական միությունը (ԱԵՄ) ընդունեց: Այն նախատեսում էր ռազմական միավորումների կիրառումը հետևյալ նպատակների համար. Մարդասիրական և փրկարարական գործողությունների, խաղաղարարական գործողությունների, ճգնաժամային իրավիճակներում մարտական գործողությունների, այդ թվում խաղաղության հաստատման համար: ԱԵՄ ստեղծվեց 1948 թվականին պաշտպանության և անվտանգության ոլորտում

28

Եվրամիություն և Վրաստան Եվրոպայի անվտանգության և պաշտպանության քաղաքականությունը պաշտոնապես ստեղծվեց Նիցի պայմանագրով (2001): Այս պայմանագրով որոշվեց անվտանգության և պաշտպանության քաղաքականության կառուցվածքը, ձևավորվեց քաղաքական և անվտանգության կոմիտե, Եվրամիության ռազմական կոմիտե և Եվրամիության ռազմական շտաբ: Պաշտպանության քաղաքականության ստեղծումը հնարավորություն տվեց Եվրամիությանը, ընդգրկվելու միջազգային անվտանգության, խաղաղության ապահովման և հակամարտությունների կանխարգելման հարցերին:

Անվտանգության և պաշտպանության քաղաքականության կազմավորումը բացահայտեց Եվրամիության և ՆԱՏՕ-ի միջև համագործակցության անհրաժեշտությունը, որպեսզի խուսափեին կազմակերպությունների միջև գործառույթների խառնաշփոթությունից և ռազմական հնարավորությունների կրկնօրինակումից: Եվրամիություն-ՆԱՏՕ ռազմավարական գործընկերության ձևաչափը, որը հայտնի է «Բեռլին պլյուս» համաձայնությամբ, ի վերջո գործարկվեց 2003 թվականի մարտին: Այն հենվեց 1999 թվականի Վաշինգտոնի գագաթաժողովի, 2000 թվականի Նիցի եվրոպական խորհրդի և 2002 թվականի Եվրամիություն-ՆԱՏՕ համատեղ հռչակագրի որոշումներին վրա:*** 2009 թվականի Լիսաբոնի պայմանագրով, «Եվրոպայի անվտանգության և պաշտպանության քաղաքականությունը» փոխարինվեց «Ընդհանուր անվտանգության և պաշտպանության քաղաքականությամբ»: Լիսաբոնի պայմանագրով նաև դրվեց համերաշխության և փոխօգնության պայման, ինչը նկատառում է անդամ երկրների միասնական գործողությունը, եթե որևէ երկիր ահաբեկչական հարձակման, բնական կամ մարդածին աղետի զոհ է: Պայմանագիրը, սկիզբ հաղորդեց նաև, այսպես կոչված, մշտական կառուցվածքային համագործակցության և պաշտպանության մեջ (PESCO) հարթակի գործունեությանը: Նշված մեխանիզմը երկրներին հնարավորություն է տալիս եվրոպական պաշտպանական կարողությունները բարելավելու համար ավելի խորը համագործակցել միմյանց հետ:

6. Եվրամիության դերը միջազգային անվտանգությունում Սառը պատերազմի ավարտին հաջորդող ժամանակաշրջանում Եվրամիության համար ավելի ու ավելի ակնհայտ էր, որ տնտեսական զարգացման և անվտանգության հարցերը միմյանց հետ կապված են սերտորեն: Եվրոպական անվտանգության և բարօրության ապահովումն անհնար է հարևան տարածաշրջանների անկայունության պայմաններում: Եվրամիության անվտանգության ներկայիս մարտահրավերները առավելապես պայմանավորում են արտաքին, քան ներքին գործոնները: Սա պայմանավորեց հարակից տարածաշրջաններում Եվրամիության աճած ընդգրկվածության անհրաժեշտությունը: Եվրամիությունը խաղաղության ապահովման և հարևանության քաղաքականության իրականացման համար կիրառում է տարբեր մոտեցում: Այս տեսակետից նշանակալից դեր են կատարում Եվրամիության արտաքին քաղաքականության գործիքները, ինչպիսիք են խաղաղարար առաքելությունները, պատվիրակությունները և հատուկ ներկայացուցչությունները:

Եվրամիության առաքելությունները Եվրամիության առաքելությունները հիմնականում կողմնորոշված են այնպիսի հարցերի վրա, ինչպիսիք են աջակցությունը ոստիկանության, դատական և մաքսային բարեփոխումների և հնարավորությունների զարգացմանը, կայունության ապահովումը, ճգնաժամերի կառավարումը, սահմանային մոնիթորինգը, աջակցությունը խաղաղարար պայմանագրի կատարմանը: Բացի դրանից, Եվրամիությունն իրականացնում է առաքելություն այնպիսի հիմնախնդրի վճռման համար, ինչպիսին է ծովահենությունը (EU NAFOR Սոմալիում 2008 թվականից սկսած): Եվրամիության քաղաքացիական և ռազմական գործողություններն ընդգրկում են լայն տեսադաշտ, դրանք իրականացվում են Եվրոպայի, Ասիայի, Աֆրիկայի երկրներում, օրինակ, Կոսովոյում, Ուկրաինայում, Լիբիայում, Պաղեստինում, Աֆղանստանում, Ինդոնեզիայում, Նիգերիայում և Հարավային Սուդանում: Ընթացիկ և ավարտված գործողությունների թվաքանակը 30-ից ավելի է: *** համագործակցության համար, դրա գործառույթներն աստիճանաբար ստանձնեց Եվրամիությունը: Արևմտյան Եվրոպական միությունը գոյություն ունեցավ մինչև 2011 թվականը:

29

Վրաստանում Եվրամիության հետ կապված է երկու առաքելություն. Եվրամիության օրենքի գերակայության առաքելությունը (EUJUST THEMIS), որը 2005 թվականին ավարտվեց և ընթացիկ քաղաքացիական դիտորդական առաքելությունը (EUMM): EUJUST THEMIS եղել է օրենքի գերակայության հարցերից Եվրամիության առաջին առաքելությունը, որը սկսվել է 2004 թվականի հուլիսի 16-ին և դրա նպատակն էր Վրաստանի կառավարությանը ցուցաբերվող օգնությունը Քրեածին օրենսդրության բարեփոխման ռազմավարության մշակման գործում: Առաքելության շրջանակներում սեփական փորձի փոխանակման նպատակով Եվրամիության փորձագետները աշխատում էին տարբեր պետական հիմնարկություններում: Վրաստանում Եվրամիության քաղաքացիական դիտորդական առաքելությունը գործում է 2008 թվականի հոկտեմբերի 1-ից: Առաքելության հիմնական նպատակն է օգոստոսին, Ռուսաստան-Վրաստան պատերազմի ժամանակ Եվրամիության միջնորդությամբ ստորագրված վեց կետից բաղկացած համաձայնագրի կատարման մոնիթորիգը: Առաքելության կազմում ընդգրկված են շուրջ 200 դիտորդներ Եվրամիության տարբեր անդամ պետություններից: Գլխավոր գրասենյակը գտնվում է Թբիլիսիում: Առաքելությունն ունի նաև տարածաշրջանային գրասենյակներ Գորիում, Մցխեթայում և Զուգդիդում:

Առաքելության նպատակներն ուղղված են հետևյալ խնդիրներին.

Թույլ չտալ պատերազմական գործողությունների վերսկսում,

Օժանդակել Աբխազիայի և Ցխինվալի տարածաշրջանի/Հարավային Օսեթիայի վարչական գծի երկու կողմերի

բնակչության համար անվտանգ և նորմալ կյանքի պայմանների ստեղծմանը,

Օժանդակել հակամարտության կողմերի միջև վստահության վերականգնմանը,

Վրաստանի և տարածաշրջանի մասին տեղեկատվություն մատակարարել եվրոպական քաղաքականությունը

սահմանող կառուցվածքներին: Առանձնահատուկ ուշադրություն է հատկացվում Ցխինվալի տարածաշրջանի/Հարավային Օսեթիայի և Աբխազիայի վարչական գծի հարակից տարածքներին, որտեղ առաքելությունն իրականացնում է օրուգիշերվա պարեկություն: Չնայած այն բանին, որ նրա մանդատը տարածվում է երկրի ողջ տարածքի վրա, Ռուսաստանը առաքելությանը հնարավորություն չի տալիս սեփական մանդատը տարածել Վրաստանի ողջ տարածության վրա: EUMM-ի գտնվելը Վրաստանում շատ կարևոր է, ներկայումս այն երկրում ներկայացնում է միակ միջազգային դիտորդական առաքելությունը, քանզի ԵԱՀԿ-ի և ՄԱԿ-ի մանդատները շարունակելուն Ռուսաստանը վետո դրեց 2008 և 2009 թվականներին:

Եվրամիության պատվիրակությունները և հատուկ ներկայացուցիչները Արտաքին գործողությունների ծառայությունն ունի 139 պատվիրակություն և գրասենյակ, որոնք գործում են ամբողջ աշխարհում, այդ թվում նաև Վրաստանում: Եվրամիության պատվիրակությունը հիմնականում ներկայացված է մեկ պետությունում, սակայն ոմանք ընդգրկում են մի քանի երկիր կամ տարածաշրջան: Նրանք ունեն ներկայացուցչական գործառույթներ և կատարում են նշանակալից դեր Եվրամիության արտաքին քաղաքականության իրականացման գործում: Բացի դրանից, Եվրամիությունն ունի հատուկ ներկայացուցիչ ճգնաժամային տարածաշրջաններում և երկրներում Եվրոպայի, Ասիայի և Աֆրիկայի մասշտաբով: Նրանց նպատակը աջակցությունն է այս տարածաշրջաններում Եվրամիության քաղաքականությանը և շահերին և ակտիվ դերը խաղաղության և կայունության ապահովման գործում *: * Ներկայումս Եվրամիությունն ունի 9 հատուկ ներկայացուցիչ, որոնք ճգնաժամերի հարցերով գործում են Բոսնիա-Հերցեգովինայում, Հարավային Կովկասում և Վրաստանում, Սոմալի թերակղզում և նաև Սահելի տարածաշրջանում:

30

Եվրամիություն և Վրաստան

31

32

Եվրամիություն և Վրաստան

7. Եվրոպական հարևանության քաղաքականություն Եվրամիությունը հարևանության շրջանում տարածաշրջանային համագործակցության զարգացումը սկսեց 1990-ական թվականներից: Այդ ժամանակ տարածաշրջանային համագործակցության առաջին մոդել էր ներկայացնում Եվրոպա-Միջերկրական ծով գործընկերության ծրագիրը: 2002 թվականին Եվրահանձնաժողովը հանդես եկավ Ուկրաինայի, Բելառուսի և Միջերկրական ծովի հարավային առափնյա երկրների հետ հարաբերությունների խորացման նախաձեռնությամբ, ինչը հիմք դրեց Եվրամիության հարևանության քաղաքականության ձևավորմանը:

Եվրոպայի հարևանության քաղաքականության մշակումը պայմանավորեց երեք հիմնական գործոն.

1. Ահաբեկչության սպառնալիքը և անվտանգության հարցերի նկատմամբ աճող խոցելիությունը, 2. 2004 թվականի «Մեծ ընդլայնմամբ» առաջացած նոր իրատեսությունը, Եվրամիության փոփոխված սահմանները, 3. Առկա երկկողմանի համագործակցության գործիքների նորացման կարիքը: Եվրոպական հարևանության քաղաքականության մասին նախաձեռնությունն ի սկզբանե ընդգրկում էր հետևյալ երկրները. Ուկրաինա, Բելառուս, Մոլդովա, Ալժիր, Եգիպտոս, Իսրայել, Հորդանան, Լիբանան, Լիբիա, Մարոկկո, Սիրիա, Թունիս և Պաղեստին: Նախաձեռնությունը Վրաստանում կատարված Վարդերի հեղափոխությունից հետո, 2004 թվականի հունիսից տարածվեց նաև Վրաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի վրա: Եվրոպական հարևանության քաղաքականության զարգացման մեկնարկային փուլում Եվրամիությունը հուսադրում էր, որ ծրագրին կմասնակցի նաև Ռուսաստանը: Սակայն 2003 թվականի մայիսին Սանկտ-Պետերբուրգի գագաթաժողովում Ռուսաստանը մերժեց Եվրամիության առաջարկությունը, որից հետո Եվրամիություն-Ռուսաստան հարաբերություններն ընթացան այլ ուղղությամբ: Կողմերը համաձայնեցին ստեղծել, այսպես կոչված, ռազմավարական գործընկերության ընդհանուր տարածություններ: Հարևանության քաղաքականության ձևավորման գործընթացն ավարտվեց 2004 թվականին: Առ այսօր այն միավորում է 16 երկիր՝ Բելառուս, Ուկրաինա, Մոլդովա, Վրաստան, Ադրբեջան, Հայաստան, Ալժիր, Եգիպտոս, Իսրայել, Հորդանան, Լիբանան, Լիբիա, Մարոկկո, Սիրիա, Թունիս և Պաղեստին:

7.1 Հարևանության քաղաքականության նպատակները և գործիքները Հարևանության քաղաքականությունը նպատակամղված է Եվրամիության շուրջը երեք կարևոր և տարբերվող տարածաշրջաններում՝ Մերձավոր Արևելքում, Հյուսիսային Աֆրիկայում և Արևելյան Եվրոպայում, անվտանգության, կայունության և բարօրության զարգացմանը: Հարևանության քաղաքականության գլխավոր նպատակը ներկայացնում է Եվրոպայի «Նորմատիվային ուժի» * միջոցով աջակցությունն իր հարևանության փոխակերպմանը: Նշվածը նկատառում է ժողովրդավարական արժեքների և ինստիտուտների զարգացման միջոցով օժանդակությունը իր հարևանության շրջանում անկայունության և դրանք առաջացնող պատճառների, աղքատության, կաշառակերության, պետական ինստիտուտների և քաղաքացիական հասարակության խոցելիության, հասարակության մի մասի օտարացման և արմատականության վերացմանը: Դրա համար Եվրամիությունը հարևան երկրների հետ հաստատում է «առանձնահատուկ հարաբերություններ», ինչը պետք է նպաստի կայունության, անվտանգության և բարօրության մակարդակի բարձրացմանը:

7.2 Հարևանության քաղաքականության զարգացում Եվրոպական հարևանության քաղաքականությունը հարևանության շրջանում զարգացած երևույթներին զուգահեռաբար զարգանում է հաստատուն կերպով: Առաջին փուլում, 2002 - 2006 թվականների ժամանակաշրջանում, հարևանության քաղաքականության գլխավոր խնդիր էր ներկայացնում 2004 թվականի «մեծ ընդլայնումից» հետո ընդհանուր անվտանգությանը և բարեկեցությանը * Եվրամիությունը, որպես նորմատիվային ուժ, շահագրգռված է իր սահմաններից դուրս իր արժեքների և նորմերի տարածմամբ:

33

կողմնորոշված հարևանության հետ փոխհամագործակցության ձևաչափի ձևավորումը: Եվրոպայի կայունության, անվտանգության և բարեկեցության հասնելու նպատակով այդ ժամանակ անհրաժեշտ էր զարգացնել ընդլայնմանը զուգահեռ գործընթացը:

Հարևանության քաղաքականության զարգացում 2006-2010 թվականներին 2006 թվականից Եվրամիությունը փորձում է ուժեղացնել հարևանության քաղաքականությունը: Այս ժամանակաշրջանում Եվրամիությունը ուշադրությունը կենտրոնացնում է այնպիսի հարցերի վրա, ինչպիսիք են ավելի բարձր որակի տնտեսական ինտեգրումը, շարժունակությունը, գաղթի կառավարումը, քաղաքական երկխոսությունը և հակամարտությունները: Տնտեսական համագործակցության խորացման տեսակետից նորույթ է ներկայացնում «Հարևանության տնտեսական միավորման» մասին գաղափարը, որի նպատակը Եվրամիության և դրա հարևանության համար ընդհանուր տնտեսական տարածության ստեղծումն էր: Ընդհանուր տնտեսական տարածությունը կլիներ խրախուսման մեխանիզմ գործընկեր երկրների համար այն դեպքում, եթե դրանք հաջողությամբ իրականացնեին բարեփոխումները: 2008 թվականին ձևավորվեցին համագործակցության հիմնական սկզբունքները, որոնք ներառնում էին համատեղ սեփականությունը* , տարբերակումը** և պահանջի վրա հաստատված օգնությունը:

2011 թվականին նորացված հարևանության քաղաքականություն 2011 թվականի առաջին կեսին զարգացած երևույթներն առաջացրին Եվրամիության հարևանության քաղաքականության նորացման անհրաժեշտություն:Այդ ժամանակ տարածաշրջանում գոյություն ունեցող մարտահրավերները կարելի է բաժանել երկու կատեգորիայի. Առաջին կատեգորիան ընդգրկում է անկայունությունը հարավում գտնվող հարևանությունում. չկարգավորված հակամարտություններ, ինքնորոշման պայքար Մարոկկոյում և Արևմտյան Սահարայում, հակամարտություն Իսրայելի և Պաղեստինի միջև, Արաբական գարուն և ճգնաժամ Եգիպտոսում, Լիբիայում և Սիրիայում: Երկրորդ կատեգորիան ընդգրկում է անօրինական գաղթը, տրանսազգային կազմակերպված հանցագործությունը, միջազգային ահաբեկչությունը և էներգոանվտանգությունը: Այս ուղղություններով հարկավոր էր արդյունավետ աշխատանք, որի հիման վրա էլ սկսվեց Եվրամիության արտաքին քաղաքականության վերանայման գործընթացը: Հատկանշական է, որ հարևանության քաղաքականության նորացումն ընթանում էր արաբական խռովությունների ֆոնի վրա, ինչը պայմանավորեց Եվրամիության կողմից ուշադրության կենտրոնացումը տարածաշրջանում ժողովրդավարության զարգացման վրա: Առանձնահատուկ ուշադրություն հատկացվեց ժողովրդավարական ինստիտուցիաների, այդ թվում քաղաքացիական հասարակության, ժողովուրդների միջև կապերի, կրթության և առողջապահության համակարգերի զարգացման անհրաժեշտությանը: Եվրամիությունն այս գործընթացին աջակցեց քաղաքացիական հասարակության աջակցության գործիքի (Civil Society Neighborhood Facility) ստեղծմամբ, որի նպատակը տեղական քաղաքացիական կազմակերպությունների զարգացումն է: 2011 թվականից հարևանության քաղաքականության անբաժանելի մաս դարձավ դրական պայմանականության («Ավելին՝ ավելիի դիմաց») սկզբունքը, որը հիմնված է երկկողմանի հաշվետվողականության սկզբունքի վրա: Նոր մոտեցումը գործընկեր երկրների հետ, նրանց մոտիվացման համապատասխան, պետք է ստեղծեր տարբերվող բնույթի և որակի հարաբերությունների ձևավորման հնարավորություն: * Դիտեք՝ պարզաբանումը 43-րդ էջի վրա: ** Դիտեք՝ պարզաբանումը 43-րդ էջի վրա:

34

Եվրամիություն և Վրաստան

11 սեպտեմբերի 2001 35

«Ավելին՝ ավելիի դիմաց» «Ավելին՝ ավելիի դիմաց» սկբունքը ենթադրում է, որ Եվրամիության աճած աջակցությունն իր հարևանների նկատմամբ պայմանական է, այսինքն՝ գործընկերը որքան ավելի արագ և շատ է զգում պետական առաջընթացը ներքին բարեփոխումների անցկացման տեսակետից, այնքան ավելի աջակցություն է ստանում Եվրամիության կողմից: Գործընկեր երկրները առաջընթացի պետք է հասնեն հետևյալ ուղղություններով. Ազատ և արդարացի ընտրություններ Արտահայտման ազատություն Ազատ լրատվամիջոցներ Օրենքի գերակայություն Կաշառակերության դեմ պայքար Անվտանգության սեկտորի բարեփոխում Հատկանշական է, որ այս սկզբունքը միայն ֆինանսական աջակցություն չի ներառնում* , այլ նաև՝ քաղաքական ասոցիացիա, Եվրամիության ներքին շուկային տնտեսական ինտեգրում և Եվրամիության մեծացած աջակցություն: Այն դեպքերում, որոնցում ֆինանսավորումը չի ներկայացնում բավարար շահ գործընկերոջ համար, Եվրամիությունը կիրառում է այլ տեսակի խրախուսման մեխանիզմ, ինչպիսին է մուտքի արտոնագրի ազատականացումը և այլ ձևի համագործակցությունը: * Եվրամիությունն ընդունեց ֆինանսական աջակցության երկու փաթեթ՝ „Spring“ և „EaPIC“ - Հարավային և արևելյան հարևանությունում ընթացող բարեփոխումներին աջակցության համար: Ֆինանսական աջակցության փաթեթը «Ավելին՝ ավելիի դիմաց» սկզբունքի արտահայտությունն էր, քանզի Եվրամիությունը ֆինանսապես «պարգևատրում էր» գործընկեր երկրներին, որոնք բարեփոխումները հաջողությամբ էին անցկացնում:

36

Եվրամիություն և Վրաստան 2011 թվականին հարևանության քաղաքականության վերանայման արդյունքում մշակվեց գործընկեր երկրի կողմից իրականացված բարեփոխումների գնահատման նոր մեխանիզմ: Եվրամիությունը սկսեց ընդհանուր գնահատման և յուրաքանչյուր գործընկերոջ մասին հաշվետվությունների հրապարակումը, որտեղ ուշադրությունը կենտրոնացնում է այն բանի վրա, թե ինչ առաջընթաց ապրեց յուրաքանչյուր գործընկեր Եվրամիության հետ մերձեցման տեսանկյունից:

7.3 2015 թվականին նորացված հարևանության քաղաքականություն 2015 թվականի նոյեմբերի 18-ին հրապարակվեց Եվրահանձնաժողովի և Եվրամիության գերագույն ներկայացուցչի համատեղ կոմյունիկեն, որը պարունակում է հարևանության քաղաքականության նորացված մոտեցումը: Հարևանության նորացված քաղաքականությունը մշակվեց Եվրահանձնաժողովի նախագահ Յունկերի նախաձեռնությամբ և Եվրամիության անդամ երկրների խնդրանքով: Այն հենվում է լայն խորհրդատվությունների գործընթացի վրա, որի շրջանակներում մասնակցում էին Եվրամիության անդամ պետությունների և գործընկեր երկրների, այդ թվում Վրաստանի, կառավարությունները, Եվրամիության ինստիտուտները, միջազգային կազմակերպությունները, քաղաքացիական հասարակությունները, բիզնեսի և ակադեմիական շրջանների ներկայացուցիչները: Հարևանության քաղաքականության նորացման անհրաժեշտություն առաջացրեցին հարևանության շրջանում ընթացող մարտահրավերները: Գլխավոր մարտահրավերը ներկայացնում է անվտանգության տեսակետից շեշտակի վատացած միջավայրը: Հարևանության շրջանում առկա անկայունության աստիճանը, մի շարք դեպքերում պետական մեխանիզմների փաստացի լուծարումը սպառնալիք է ներկայացնում ընդհանուր եվրոպական անվտանգության համար: Հատկանշական է «Դաեշ»-ի («Իսլամական պետության»)հզորացումը, Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության խախտումը, ընթացիկ հակամարտությունները, ծայրահեղականությունը, մարդու իրավունքների խախտումը և տնտեսական դժվարությունները, որոնք առիթ դարձան Եվրոպայում գաղթի նոր ալիքին և փախստականների ճգնաժամին: Այլ կարգի մարտահրավեր է ներկայացնում հարևանության քաղաքականության իրականացման մեխանիզմների նվազ արդյունավետությունը, որը հիմնականում հարմարեցված է Եվրամիության ընդլայնման մոդելին: Մոտեցումը, որը օժանդակեց նախկին սոցիալիստական դաշինքի երկրների հաջող տրանսֆորմացիային, նման արդյունքի չհասավ այն երկրների հետ, որոնք բարեփոխումներ պետք է իրականացնեին առանց սպասելու Եվրամիությանը անդամագրությանը: Նորացված հարևանության քաղաքականության նպատակը և համագործակցության ընդհանուր առաջնահերթությունները Նորացված հարևանության քաղաքականության նպատակը առավել արդյունավետ գործընկերության կառուցումն է և ուշադրությունը հատկացնում է անկայունություն առաջացնող պատճառների վերացմանը: Այս ենթատեքստում նոր հարևանության քաղաքականությունն աջակցում է տարածաշրջանում տնտեսական զարգացմանը, հակամարտությունների կանխարգելմանը և տեղական բնակչության ապագա բարեկեցությանը: Եվրոպական հարևանության քաղաքականության նորացված տեսլականը ուշադրությունը կենտրոնացնում է գործընկեր երկրների հետ համագործակցության ընդհանուր գերակայություններին հիմնված հարաբերությունների զարգացմանը: Անկայունության պատճառների վերացման նպատակով համագործակցության որակը և ինտենսիվությունը պայմանավորում են այս կամ այն երկրի և տարածաշրջանի առանձնահատկությունը և գործընկեր երկրի քաղաքական կամքը: Որպես հարևանության քաղաքականության ընդհանուր գերակայություններ Կոմյունիկեն առանձնացնում է հետևյալ ուղղությունները.

Տնտեսական զարգացում Անվտանգություն Գաղթ և շարժունություն Ժողովրդավարություն, լավ կառավարում, օրենքի գերակայություն, անկախ դատական համակարգ, հանրային

վարչարարություն և կաշառակերության դեմ պայքար Եվրամիության շուկային ինտեգրում խոր և համապարփակ ազատ առևտրական գոտու ստեղծմամբ Տրանսպորտի զարգացում Արևելյան գործընկերության տրանսեվրոպական տրանսպորտային ցանցին կապելով լիմայական փոփոխությունների ոլորտում համագործակցության խորացում

37

Միջերկրածովյան միություն, Աշխարհագրական տարածություն

38

Եվրամիություն և Վրաստան Հարևանության քաղաքականության նոր տեսլականի համաձայն, փոփոխվում է համագործակցության մեխանիզմների իրականացման մոնիթորինգի մեթոդոլոգիան: Նախորդ հարևանության քաղաքականության շրջանակներում Եվրամիությունը կիրառում էր ընդլայնման ժամանակ հարևան երկրների հետ մշակված մեթոդոլոգիան, ինչը ենթադրում էր ամենամյա զեկույցների հրապարակում գործընկեր երկրի կողմից Եվրամիության հետ մերձեցման տեսակետից ձեռք բերած առաջընթացի մասին: Նոր աշխատանքային մեթոդոլոգիան նախատեսում է ամենամյա զեկուցումների վերացում: Դրա փոխարեն յուրաքանչյուր գործընկերոջ համար կպատրաստվեն առանձնահատուկ զեկույցներ, իսկ կանոնավոր, թեմատիկ զեկույցները լրացուցիչ կվերլուծեն հարևանությունում ընթացող իրավիճակը: Հարևանության քաղաքականության նոր տեսլականը ուժեղ աջակցություն է արտահայտում Արևելյան գործընկերության նկատմամբ և Վրաստանին, Մոլդովային ու Ուկրաինային հիշատակում է որպես Եվրամիության հետ բարձր որակի ինտեգրման ձգտող երկրներ: Եվրամիությունը շարունակում է գործընկեր երկրների հետ նոր հարևանության քաղաքականության մասին փաստաթղթի քննարկումն այն նպատակով, որպեսզի միասնաբար սահմանեն նոր գերակայությունները և ձևավորվեն ապագա հարաբերությունները:

7.4 Միջերկրածովյան միություն Միջերկրածովյան միությունը պաշտոնապես ստեղծվել է 2008 թվականին: Այն ներկայացնում է Բարսելոնի գործընթացի *շարունակությունը և նպատակամղված է Եվրամիության և հարավային հարևանության միջև հարաբերությունների խորացմանը:

Առաջացում Նախագծի ստեղծման մասին գաղափարն առաջացավ 2007 թվականին Ֆրանսիայի նախագահական ընտրական գործընթացի ժամանակ, երբ դեռևս նախագահի թեկնածու Նիկոլա Սարկոզին ներկայացրեց նախաձեռնություն Միջերկրածովյան միություն ստեղծելու մասին: Նա նշեց, որ անհրաժեշտ է խաղաղության և կայունության հաստատումը Միջերկրական ծովի երկու կողմերում: Նախագծի հիմնական նպատակն էր հաջողությամբ շարունակել Բարսելոնի գործընթացը, որը զարգացավ 1995 թվականին Բարսելոնի Հռչակագրի ստորագրմամբ և Եվրոպա-Միջերկրական ծովի գործընկերության (EMP) ծրագրի ստեղծմամբ:

Աշխարհագրական տարածություն Միջերկրածովյան միությունն ընդգրկում է Եվրամիության 28 անդամ պետություններ և հարավում ու Մերձավոր Արևելքում գտնվող 15 գործընկեր երկրներ (Ալբանիա, Ալժիր, Բոսնիա և Հերցեգովինա, Եգիպտոս, Իսրայել, Հորդանան, Լիբանան, Մավրիտանիա, Մոնակո, Մոնտենեգրո, Մարոկո, Պաղեստին, Սիրիա - անդամության կարգավիճակը ժամանակավորապես ընդհատված է:, Թունիս և Թուրքիա): Լիբիան դիտորդի կարգավիճակ ունի, իսկ Արաբական երկրների լիգան մասնակցում է Միջերկրածովյան միության բոլոր հանդիպումներին:

Նպատակները և սկզբունքները Միջերկրածովյան միության գլխավոր նպատակն է պահպանել, շարունակել և խորացնել համագործակցության գործընթացը Եվրամիության և իր հարավային հարևանության շրջանում: Միջերկրածովյան միության գլխավոր արժեքը հարավային հարևանության հետ միասին խաղաղ ապագայի կառուցումն է, որը կապվում է Բարսելոնի հռչակագրում անվանված նպատակներին, այսինքն՝ հարևանության շրջանում խաղաղության, կայունության, անվտանգության և տնտեսական բարօրության ստեղծմանը: Միջերկրածովյան միությունը նպատակամղված է Եվրամիության և հարավային գործընկերության միջև քաղաքական և տնտեսական մակարդակով հարաբերությունների նորացմանը, ավելի շատ համատեղ սեփականության և երկկողմ հարաբերությունների խորացմանը լրացուցիչ տարածաշրջանային նախագծերի միջոցով:

* Բարսելոնի գործընթացը սկսվեց 1995 թվականին Բարսելոնի Հռչակագրի ստորագրությամբ, որը հետագայում ստեղծեց Եվրոպա-Միջերկրածովյան գործընկերության հիմքը: Այն նպատակաուղղված է Միջերկրական ծովի հարավային առափնյայի մոտ գտնվող երկրների և Եվրամիության անդամ պետությունների միջև հարաբերությունների խորացմանը տարածաշրջանում խաղաղություն ապահովելու համար:

39

Համատեղ սեփականություն Համատեղ սեփականությունը համագործակցության ամենակարևոր սկզբունքն է, որը հանդիպում է գործընկերների հետ հարաբերությունների բոլոր մակարդակներով: Օրինակ, Միջերկրածովյան միությունը համատեղ ղեկավարում են Եվրամիության անդամ պետություններից մեկը և գործընկեր երկրներից մեկը: Համատեղ ղեկավարության սկզբունքը կիրառվում է նաև նախարարների մակարդակով հանդիպումների ժամանակ:

Երկկողմանի հարաբերություններ Երկկողմանի հարաբերությունների շրջանակում Եվրամիությունը գործընկերների հետ կնքում է երկկողմանի պայմանագրեր: Ամենանշանակալիցը ասոցիացման համաձայնագրերն են, որոնց շրջանակներում Եվրամիությունը անհատական բանակցություններ է վարում Հարավային հարևանության հետ:

Բարսելոնի Հռչակագրում հնչած նպատակների * հետ միասին, Միջերկրածովյան միության շրջանակներում Եվրամիությունը գործընկերների հետ համագործակցում է վեց հիմնական ուղղությամբ: Դրանք են.

1. Միջերկրական ծովի աղբից մաքրումը և հետագա աղտոտման կանխարգելումը 2. Ծովային և ցամաքային ճանապարհների շինարարությունը 3. Քաղաքացիների պաշտպանության նախաձեռնությունները բնական աղետների ժամանակ 4. Համագործակցությունը այլընտրական էներգիայի ոլորտում (Միջերկրական ծովի Արևի էներգիաների պլան) 5. Բարձրագույն կրթությունը և հետազոտությունը եվրոպական և Միջերկրական ծովի երկրների համալսարաններում 6. Միջերկրական ծովի բիզնես-նախաձեռնությունները

7.5 Արևելյան գործընկերություն Արևելյան գործընկերությունը Եվրոպայի հարևանության քաղաքականության արևելյան չափանիշն է, որն ընդգրկում է Արևելյան հարևանության երկրների՝ Ուկրաինայի, Մոլդովայի, Վրաստանի, Ադրբեջանի, Հայաստանի, Բելառուսի Եվրամիությանը մերձեցման և ինտեգրման աջակցությունը:

Առաջացում Արևելյան գործընկերության նախաձեռնությունը պաշտոնապես հայտարարվեց 2008 թվականին: Նախաձեռնությունը ներկայացրեցին Շվեդիայի և Լեհաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Կարլ Բիլդտը և Ռադոսլավ Շիկորսկին: Նրանք Եվրամիությանը առաջարկեցին ինտեգրման նախաձեռնությունները զարգացնել արևելյան մասում գտվող ետխորհրդային պետությունների հետ, ինչպիսիք են Վրաստանը, Ադրբեջանը, Ուկրաինան, Մոլդովան, Բելառուսը և Հայաստանը: Արևելյան գործընկերությունը պաշտոնապես գործարկվեց 2009 թվականի մայիսի 7-ին, Պրագայում անցկացված հատուկ վեհաժողովում, որտեղ Արևելյան գործընկերության մասին ընդունվեց Հռչակագիր: * Բարսելոնի հռչակագրի նպատակներն են. 1. Համագործակցություն քաղաքական և անվտանգության ոլորտներում 2. Տնտեսական և ֆինանսական համագործակցություն 3. Սոցիալական և մշակութային ոլորտներում համագործակցություն

40

Եվրամիություն և Վրաստան

Արևելյան գործընկերություն Աշխարհագրական տարածություն

41

Այս նախաձեռնության իրացումը պայմանավորեց մի քանի գործոն. Նախ և առաջ հատկանշական է 2008 թվականին Ռուսաստանի ռազմական ներխուժումը Վրաստան, որը բացահայտեց Ռուսաստանի ագրեսիվ քաղաքականությանը որպես հակակշիռ Արևելյան հարևանությունը Եվրոպային մերձեցնելու գործուն մեխանիզմ ստեղծելու անհրաժեշտությունը: 2008 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Եվրամիության արտահերթ նիստը օժանդակեց Արևելյան գործընկերության աշխատանքային պլանի արագացված կարգով մշակմանը: Դա պատերազմի ժամանակաշրջանում Եվրամիության կողմից Վրաստանին բացահայտ աջակցություն էր: Միջերկրական ծովի նախագծի գաղափարը առաջացրեց այն բանի անհրաժեշտությունը, որ Եվրամիությունը Արևելյան Եվրոպայի երկրների նկատմամբ նույնպես մշակեր տարածաշրջանային քաղաքականություն: Արևելյան հարևանության երկրների Եվրոպային մերձեցումը ընկալվում է որպես Եվրամիության էներգոանվտանգության ամրապնդման գործընթացի մաս: * Վերջին հաշվով պետք է նշել, որ Արևելյան գործընկերության նախաձեռնությունը Եվրամիության պատասխանն էր Արևելյան հարևանության երկրներում առկա մարտահրավերներին: Այս ուժեղ համերաշխության քաղաքական հաղորդագրության նպատակը տարածաշրջանում կայունության, անվտանգության և բարեկեցության աջակցությունն էր:

Աշխարհագրական տեսադաշտ

Արևելյան գործընկերությունը ներառնում է Եվրոպայի հարևան 6 երկրները՝ Ուկրաինա, Վրաստան, Մոլդովա, Հայաստան, Ադրբեջան և Բելառուս:

Նպատակները Արևելյան գործընկերության ընդհանուր նպատակն է աջակցությունը անվտանգության, կայունության և բարեկեցության զարգացմանը 6 գործընկեր երկրներում: Այս նպատակներին հասնելու համար հարկավոր է այն համընդհանուր արժեքների հզորացումը, ինչպիսիք են ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, մարդու իրավունքների հարգումը, կայուն զարգացումը և լավ կառավարումը: Արևելյան գործընկերության նպատակն է Եվրամիության և 6 գործընկեր երկրների միջև քաղաքական ասոցիացման և տնտեսական ինտեգրման խթանումը: Այս նպատակով Եվրամիությունը աջակցում է գործընկեր երկրներին քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական բարեփոխումներ անցկացնելու մեջ: Դա նկատառում է Արևելյան գործընկերության երկրների օրենսդրության մերձեցում Եվրամիության իրավական նորմերին: Գործընկերության նպատակն է Արևելյան գործընկերների հետ հարաբերությունում մտցնել բազմակողմանի փոխհարաբերությունների բաղադրիչներ, ինչը մինչ այդ գոյություն ուներ միայն հարավային հարևանների հետ հարաբերությունների ժամանակ:

Սկզբունքներ Երկկողմանի հաշվետվողականություն-Եվրամիության գործընկեր երկրների բարեփոխումների գործընթացին աջակցությունը * Էներգոանվտանգության տեսանկյունից աշխատանքի անհրաժեշտությունը ցույց տվեց 2006 թվականին Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի գազի ռեսուրսների փակումը: Ներկայումս Ռուսաստանից կախվածության կրճատման և Եվրամիությունում էներգոաղբյուրների դիվերսիֆիկացիայի համար քննարկվում են մի քանի նախագծեր, ինչպիսիք են TAP (Տրանս-Ադրիատիկի խողովակատարը), TANAP (Տրանս-Անատոլիի խողովակատարը) և Հարավային Կովկասի գազամուղի համակարգի ընդլայնման նախագիծը (SCPX): Այս նախագծերի շրջանակներում աճում է Վրաստանի նշանակությունը Եվրամիության էներգոանվտանգության համար:

42

Եվրամիություն և Վրաստան

հիմնվում է նրանց կողմից եվրոպական արժեքների հարգման վրա: Դրանք են. ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, մարդու իրավունքների հարգումը և հիմնական ազատությունները: Եվրամիության աջակցությունը հենվում է այս արժեքները պաշտպանելու գործընկերների պատրաստակամության վրա: Տարբերակում - Եվրամիությունը գործընկեր երկրների հետ զարգացնում է հարաբերություններն այն բանի համաձայն, թե որքան սերտորեն է գործընկերը ցանկանում Եվրամիությանը ինտեգրվել և որքանով է պատրաստ իրականացնել դրա համար անհրաժեշտ բարեփոխումները: Եվրամիությունը ցանկանում է ուժեղ և փոխշահավետ համագործակցություն բոլոր վեց գործընկերոջ հետ, թերևս միևնույն ժամանակ ըստ գործընկեր երկրի քաղաքական կամքի և պատրաստվածության, հնարավոր է համարում դրանցից յուրաքանչյուրի հետ զարգացնել տարբերվող մոտեցում ինտեգրման աստիճանի համաձայն: Առ այսօր Եվրամիությունն ամենասերտ համագործակցության ձևաչափ ունի Վրաստանի, Մոլդովայի և Ուկրաինայի հետ: Դրական պայմանականություն ** - Եվրամիությունը գործընկեր երկրներին առաջարկում է խրախուսիչ մեխանիզմներ, որոնք կախված են առանձին ոլորտներում իրականացված բարեփոխումների առաջընթացից: Համատեղ սեփականություն - Եվրամիությունը գործընկեր երկրների հետ իրականացվելիք բարեփոխումների փաթեթը մշակում է համատեղ, որի նպատակն է գործընկեր երկրի կարիքներն ավելի լավ ի նկատի ունենալ, ինչպես նաև իրականացման համար բարձրացնել նրանց պատասխանատվության աստիճանը: Համատեղ սեփականություն - Եվրամիությունը գործընկեր երկրների հետ իրականացվելիք բարեփոխումների փաթեթը մշակում է համատեղ, որի նպատակն է գործընկեր երկրի կարիքներն ավելի լավ ի նկատի ունենալ, ինչպես նաև իրականացման համար բարձրացնել նրանց պատասխանատվության աստիճանը: ** Նույնն է , ինչ «Շատը՝ շատին» սկզբունքը

Երկկողմանի և բազմակողմանի հարաբերություններ Արևելյան գործընկերության շրջանակներում երկրների հետ համագործակցությունը զարգանում է երկու տարբերվող ձևաչափով, ինչը ներառնում է երկկողմանի և բազմակողմանի ուղղություններ: Երկկողմանի ուղղությունը ենթադրում է երկխոսություն Եվրամիության և առանձին գործընկեր երկրի միջև, որի շրջանակներում էլ կոնկրետ հիմնախնդիրների կարգավորման նպատակով խորանում են երկկողմանի կապերը: Երկկողմանի ուղղության արտահայտություն են ասոցիացման պայմանագրերը ներառյալ DCFTA-ը: Գործընկեր երկրներն ունեն ընդհանուր մարտահրավերներ, որոնց նկատմամբ փորձի փոխանակման միջոցով հարկավոր է մշակել ընդհանուր մոտեցում: Ներկայումս գոյություն ունի տեղեկատվության փոխանակման գործուն ցանց: Այն ներառնում է փորձագետների հանդիպումները և պաշտոնական գագաթաժողովները, որոնց մասնակցում են Եվրամիության անդամ պետությունները, Եվրամիության ինստիտուտները և Արևելյան Եվրոպական գործընկերները: Բազմակողմանի համագործակցության ձևաչափն ապահովում է համատեղ երկխոսություն Եվրամիության և նրա վեց գործընկեր երկրների միջև լավագույն պրակտիկայի և գիտելիքի փոխանակման նպատակով: Այս երկխոսությունն ընթանում է չորս թեմատիկ հարթակների շրջանակներում.

1. Ժողովրդավարություն, լավ կառավարում և կայունություն 2.Տնտեսական ինտեգրում և Եվրամիության քաղաքականության հարմարեցում 3. Էներգետիկական անվտանգություն 4. Ժողովուրդների միջև կապ

43

8. Վրաստան-Եվրամիության ասոցիացման մասին համաձայնագիր 2014 թվականի հունիսի 27-ին «Արևելյան գործընկերության» շրջանակներում Վրաստանը, Մոլդովան և Ուկրաինան ստորագրեցին Եվրամիության հետ ասոցիացման պայմանագիր*: Սա առաջարկություն է, որի նմանը չկա, քանզի համաձայնագիրը նույնպես ներառնում է խորը և համապարփակ ազատ առևտրական գոտին (DCFTA) և վերաբերում է քաղաքական, սոցիալական և տնտեսական ոլորտներին: Նշված պայմանագիրը նշանակալիորեն խորացնում է Եվրամիությանը երկրների քաղաքական և տնտեսական ինտեգրումը: Ասոցիացման համաձայնագրով նախատեսված պայմանների կատարումը իրավականորեն պարտադիր է: Վրաստանի խորհրդարանը ասոցիացման պայմանագրի վավերացումն իրականացրեց 2014 թ. հուլիսի 17-ին: Այս նույն թվականի սեպտեմբերի 1-ից գործարկվեց համաձայնագրի առավելագույն մասը (մոտավորապես 70-80%): Բելգիան եղել է վերջին անդամ երկիրը, որի խորհրդարանը նույնպես 2015 թվականի դեկտեմբերի 24-ին վավերացրեց Վրաստան-Եվրամիության ասոցիացման պայմանագիրը: Վավերացման փաստաթղթի հրապարակումից հետո պայմանագիրը լրիվությամբ կմտնի ուժի մեջ: 2013 թվականի «Արևելյան գործընկերության» Վիլնյուսի վեհաժողովին ասոցիացման պայմանագրի նախաստորագրմանը նախորդեցին եռամյա բանակցությունները Վրաստանի և Եվրամիության միջև: Խոր և համապարփակ ազատ առևտրական գոտու բաղադրիչի պաշտոնական քննարկումն սկսվեց ավելի ուշ, 2011 թվականի դեկտեմբերին: Ասոցիացման պայմանագրի տեքստը ներառնում է առաջաբան և պայմանականորեն երեք հիմնական բաժին.

Քաղաքական համագործակցություն (Դուռ I-III, VIII) Խորը և համապարփակ ազատ առևտրական գոտի (DCFTA) (Դուռ IV) Ճյուղային համագործակցություն ( Դուռ V-VII):

* Վրաստանի, Ուկրաինայի և Մոլդովայի հետ կնքված ասոցիացման պայմանագրերի կողմ Եվրամիության հետ մեկտեղ հանդես են գալիս անդամ երկրները և Եվրոպայի ատոմային էներգիայի միավորումը, որն ունի անկախ իրավական կարգավիճակ, քանզի նշված համաձայնագիրը ներառնում է նաև այնպիսի ոլորտներ, որոնք դուրս են գալիս Եվրամիության էքսկլյուզիվ իրավասությունից:

44

Եվրամիություն և Վրաստան

Ասոցիացման պայմանագրին կցվում է 4 արձանագրություն և 34 հավելված, որտեղ տրված է Եվրամիության շուրջ 300 իրավական ակտ, որոնց կոնկրետ սահմանված ժամկետներում պետք է մերձեցվի Վրաստանի ազգային օրենսդրությունը: Ասոցիացման մասին համաձայնագիրը չպետք է հասկանանք որպես Վրաստանի Եվրամիությանը անդամագրության գործնական պլան, մյուս կողմից այն ոչ էլ անդամության փոխարեն առաջարկություն է ներկայացնում: Եվրոպական չափանիշներին մերձեցումը և Եվրոպայի տնտեսական տարածությանը ինտեգրումը ապագայում Եվրամիության հետ հարաբերությունների խորացման առավել հնարավորություններ կտա երկրին: Ասոցիացման պայմանագիրը տարածվում է, մի կողմից, Եվրամիության և, մյուս կողմից, Վրաստանի ողջ տարածության վրա միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների շրջանակներում: Թերևս այն բանի հաշվառումով, որ Վրաստանի կառավարությունը չի իրականացնում արդյունավետ վերահսկողություն Աբխազիայի և Ցխինվալի տարածաշրջանների վրա, դրանց նկատմամբ համաձայնագրի գործարկումը կմեկնարկի այն բանից հետո, երբ Վրաստանը կունենա այս տարածքների վրա ասոցիացման պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունների կատարման հնարավորություն: Համաձայնագրի քաղաքական մասը ներառնում է հետևյալ հարցերը. Ընդհանուր սկզբունքներ (ժողովրդավարություն, օրենքի գերակայություն, մարդու իրավունքների պաշտպանություն, շուկայական տնտեսություն և կայուն զարգացում), Քաղաքական երկխոսություն և բարեփոխում. Համագործակցություն արտաքին և անվտանգության քաղաքականության ոլորտում (հակամարտության կանխարգելում և ճգնաժամի կառավարում, հակամարտության խաղաղ ճանապարով կարգավորում, տարածաշրջանային կայունություն, միջազգային նշանակության ծանր հանցագործություններ, զանգվածային ոչնչացման զենք, ահաբեկչության դեմ պայքար) և ազատություն, անվտանգություն և արդարադատություն (անհատական տվյալների պաշտպանություն, համագործակցություն գաղթի, ապաստարանի և սահմանների կառավարման ոլորտներում, անձանց տեղաշարժ և ռեադմիսիա (ետընդունում), իրավական համագործակցություն, կազմակերպված հանցագործության և կաշառակերության դեմ պայքար, անօրեն թմրամիջոցներ, դրամի սպիտակեցում): Վրացական կողմի ջանքերի արդյունքում ասոցիացման պայմանագրում մտցվեց հատուկ հոդված հակամարտության խաղաղ կարգավորման վերաբերյալ: Այս մասում մեկ անգամ կրկին արտացոլված է Վրաստանի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության հարգումը: Առանձնահատուկ ուշադրություն է հատկացվում հակամարտության հետագա վերականգնման և հաշտեցման միասնական ջանքերին: Նշված է նաև օգոստոսի 12-ի վեց կետից բաղկացած համաձայնագրի կատարման, չճանաչելու քաղաքականության, Ժնևի միջազգային բանակցությունների, բոլոր բռնի տեղաշարժված անձանց և փախստականների իրենց բնակության վայրերը անվտանգ և արժանապատիվ վերադարձի, տեղում գործնական միջազգային ընդգրկվածության, այդ թվում անհրաժեշտության դեպքում Եվրամիության ընդգրկվածության նշանակությունը: Ասոցիացման պայմանագիրը նաև նկատառում է բազմաթիվ ուղղություններով համագործակցության խորացումը և ճյուղային քաղաքականության բոլոր ոլորտների արդիականացումը, տրանսպորտը, էներգետիկան, բնապահպանությունը, կլիման, արդյունաբերական և արտադրական քաղաքականությունը և լեռնա-արդյունահանման գործունեությունը, ֆինանսական ծառայությունը, զբոսաշրջությունը, գյուղատնտեսությունը և գյուղի զարգացումը, ձկնորսությունը և ծովային կառավարումը, սպառողական քաղաքականությունը, զբաղվածությունը, սոցիալական քաղաքականությունը և հավասար հնարավորությունները, հասարակական առողջապահությունը, կրթությունը, քաղաքացիական պաշտպանությունը և այլ ճյուղեր: Ներկայումս, ասոցիացման պայմանագրի կատարման արդյունքում, Վրաստանի քաղաքացիները կստանան կոնկրետ շահ, ինչը նկատառում է ժողովրդավարական արժեքների վրա հիմնված քաղաքական, տնտեսական և ինստիտուցիոն կայունություն, գյուղատնտեսության տեղական արտադրանքի որակի բարելավում, էներգոարդյունավետության աճ և նորացվելիք էներգապաշարների զարգացում, լավագույն կրթություն ստանալու հնարավորություն և առողջապահության համակարգի բարելավում: Առանձնապես հատկանշական է տնտեսական զարգացման այն հնարավորությունը, որը նկատառում է ասոցիացման պայմանագրով նախատեսված խոր և համապարփակ ազատ առևտրական գոտին:

45

8.1 Խոր և համապարփակ առևտրական գոտի (DCFTA) Խոր և համապարփակ առևտրական գոտին ասոցիացման պայմանագրի կարևոր մասն է, որը ենթադրում է ինչպես սակագնային, այնպես էլ ոչսակագնային պատնեշների վերացում և առևտրի հետ կապված ամբողջ շարք հարցերի կարգավորում, ինչպիսիք են պետական գնումները, պարենի անվնասակարությունը, մտավոր սեփականության պաշտպանությունը: DCFTA –ով կկատարվի ներկայումս գոյություն ունեցող GSP+ ռեժիմի փոխարինում:* Եվրամիությունը Վրաստանի ամենախոշոր առևտրական գործընկերն է: 2015 թվականի նախնական տվյալներով, Եվրամիության երկրներում արտահանման ցուցանիշը հունվար-հոկտեմբերին 29% է, իսկ Եվրամիությունից ներկրումը հավասար է 32% -ի: ** DCFTA-ի հաջող իրականացման դեպքում Վրաստանի համար բացվում է Եվրամիության հսկայական շուկան, որն ընդգրկում է 28 երկիր, 500 միլիոնից ավելի խոշոր գնողունակությամբ սպառողով: 2012 թվականին անցկացված հետազոտության համաձայն, DCFTA-ի գործարկումը կարճատև ժամանակաշրջանում կպայմանավորվի Վրաստանի ներքին համախառն արտադրանքի 1,7%-ով, իսկ երկարաժամկետ ժամանակաշրջանում 4,3%-ով աճ: Նմանապես կարճատև հեռանկարում արտահանման 9%-ով, իսկ ներկրման 4,4%-ով, երկարաժամկետ ժամկետում արտահանման 12%-ով, իսկ ներկրման 7,5%-ով աճ:*** Ասոցիացման պայմանագրով Վրաստանից Եվրամիություն ներկրված համարյա բոլոր ապրանքների վրա վերանում է ամեն տեսակ մաքսային հարկ: Թերևս սահմանված են հետևյալ 3 պայմանները որոշակի արտադրանքի համար. * 2006 թվականից Վրաստանը Եվրամիության հետ օգտվում է, այսպես կոչված «Արտոնությունների ընդհանրացված համակարգից (GSP +), որը նախատեսում է մաքսային հարկագանձումներից ազատում և սակագների միակողմանի կրճատում 7200 անուն արտադրանքի վրա: GSP + հանդիսանում է կարճաժամկետ և ենթարկվում է նորացման 3 տարին մեկ անգամ: DCFTA-ը նշանակալից առավելություններ ունի, որքան էլ վերացվեն սակագները գրեթե բոլոր արտադրանքների վրա, այն նաև ենթադրում է Եվրամիության ներքին շուկայի հետ Վրաստանի փուլային տնտեսական ինտեգրում: ** http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=136&lang=geo *** ECORYS & CASE “ Trade Sustainability Impact Assessment in Support of Negotiations of a DCFTA between the EU and Georgia and the Republic of Moldova” October 2012.

46

Եվրամիություն և Վրաստան Սակագնային քվոտա Այս կատեգորիայի մեջ մտնում է միայն մեկ արտադրանք՝ սխտորը: Մեկ տարվա ընթացքում առանց մաքսային հարկագանձման ներկրում կիրականացվի միայն 220 տոննա սխտորի վրա: Եվրամիություն «Մուտքի գին» - Ադվալային հարկից (եկամտի կամ արժեքի տոկոսային ցուցանիշում ամրագրված հարկ) ազատ Այս մեխանիզմը ենթադրում է, որ 28 տեսակ գյուղատնտեսական արտադրանքի վրա գործում է Եվրամիություն «Մուտքի գինը», եթե Վրաստանում արտադրված արտադրանքի ինվոիսային գինը (վաճառքի գինը) Եվրամիություն մուտք գործելիս սահմանվածից ցածր է, ներկրողը վճարում է մաքսային հարկը, եթե հավասար է կամ ավելի բարձր է, ապա ազատվում է «Մուտքի գնի» մեխանիզմից:

Կեղծման դեմ մեխանիզմ Կեղծման դեմ մեխանիզմը գործում է գյուղատնտեսության և սննդի վերամշակման արտադրանքի 277 տեսակի վրա, որոնց նկատմամբ Եվրամիությունը հաստատել է Վրաստանից ներկրման ամրագրված ծավալ: Թերևս դա քվոտա չէ և ենթարկվում է վերանայման: Եթե օրացույցային տարվա մեկնարկումից նշված կատեգորիայի արտադրանքի ներկրումը կհասնի ամրագրված թվաքանակի 70%-ին, Եվրամիությունն այդ մասին տեղեկացնում է Վրաստանին, որը պետք է ներկայացնի փաստարկված հիմնավորում, թե ինչն է պայմանավորել ամրագրված ծավալից ավելի քանակության արտադրանքի ներկրումը Եվրամիություն, որի հիման վրա հնարավոր կլինի գերազանցված թվաքանակության ապրանքը մտցնել սովորականի նման, առանց մաքսային հարկավճարման: DCFTA աջակցում է Վրաստանին դառնալու ավելի գրավիչ ներդնողների համար, ավելացնելու և դիվերսիֆիկացնելու վրացական արտադրանքի արտահանումը, օգնելու բիզնես-ընկերություններին բարձրացնելու զարգացումը և մրցունակությունը: DCFTA նախատեսում է բարեփոխումներ հետևյալ ոլորտներում. տեխնիկական պատնեշներ վաճառքում, սանիտարային և ֆիտոսանիտարային միջոցառումներ (պարենի անվնասակարություն), առևտուր սպասարկմամբ, առևտուր ապրանքով, պետական գնումներ, մտավոր սեփականություն, մրցակցություն, մաքսային ոլորտ: Բարեփոխումների ժամկետներն այնպես են սահմանվում, որ անցումային փուլն իրականացվի համեմատաբար ոչցավագին: Օրինակ, ձեռներեցային արտադրանքների, հանրային գնումների և սպասարկումների կարգավորման ոլորտում չափանիշների բավարարման համար որոշված է ութամյա ժամկետ: DCFTA-ի հաջող իրականացման նպատակով 2014 թվականի հուլիսի 28-ին հաստատվեց համապարփակ ազատ առևտրի գոտու 2014 -17 թվականների գործնական պլանը: Բացի դրանից Եվրամիությունը ֆինանսական, տեխնիկական և քաղաքական օգնություն կցուցաբերի Վրաստանի ասոցիացման պայմանագրին, այդ թվում DCFTA-ի սահմանած հնարավորությունների միանգամայն և արդյունավետ կիրառմանը աջակցելու նպատակով:

8.2 Ասոցիացման պայմանագրի իրականացման ինստիտուցիոն աջակցություն Ասոցիացման պայմանագրի իրականացման վերահսկման և մոնիթորինգի նպատակով ստեղծվեց ասոցիացման խորհուրդ, որը կանոնավոր կերպով հավաքվում է նախարարների մակարդակով, առնվազն տարեկան մեկ անգամ: Բացի վերահսկողությունից, ասոցիացման խորհուրդը քննարկում է համաձայնագրի շրջանակներում ծագած ցանկացած կարևոր հարց: Ասոցիացման խորհրդի երկրորդ նիստը Վրաստանը և Եվրամիությունը անցկացրեցին 2015 թվականի նոյեմբերի 16-ին: Բացի դրանից ձևավորվեց Ասոցիացման կոմիտե (նախարարի տեղակալների մակարդակով), որն օգնում է ասոցիացման խորհրդին պարտականությունների կատարման գործում: Ասոցիացման կոմիտեն նաև պարբերաբար հավաքվում է հատուկ կազմով, որպեսզի քննարկի առևտրի հետ կապված հարցերը (DCFTA):

47

Ասոցիացման կոմիտեին օգնություն են ցուցաբերում ասոցիացման համաձայնագրի հիման վրա ստեղծված թեմատիկ ենթակոմիտեները, որոնք հավաքվում են հանրային աստիճանավորների մակարդակով և քննարկում են կոնկրետ ոլորտի հետ կապված հարցեր: Ասոցիացման պայմանագրի ‘վերաբերյալ կարծիքների փոխանակման նպատակով, Եվրախորհրդարանի և Վրաստանի խորհրդարանի անդամների կողմից ստեղծվեց նաև խորհրդարանային ասոցիացման կոմիտե: Ասոցիացման պայմանագրում առանձնահատուկ ուշադրություն է հատկացվում համաձայնագրի իրականացման գործընթացին քաղաքացիական հասարակության իրազեկվածությանը և ընդգրկվածությանը:Այս նպատակով ստեղծվեց Քաղաքացիական հասարակության հարթակ, որը ներկայացնում է համաժողով հանդիպման համար և միավորում է Եվրամիության և Վրաստանի քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներին: Քաղաքացիական հասարակության հարթակը կարող է երաշխավորություններ տալ ասոցիացման խորհրդին:

9. Մուտքի անցագրային ռեժիմի ազատականացում Ասոցիացման պայմանագիրը նախատեսում է աջակցություն քաղաքացիների տեղաշարժին, համաձայնագրի մեջ ընդգծված է համապատասխան փուլում առանց արտոնագրի ռեժիմ մտցնելու նշանակությունը լավ կառավարվող և անվտանգ միջավայրում: Թերևս պետք է նշել, որ մուտքի արտոնագրային ռեժիմի ազատականացումը անկախ գործընթաց է, որը 2012 թվականից ընթանում է Եվրամիության և Վրաստանի միջև, այսպես կոչված արտոնագրային երկխոսության շրջանակներում: 2011 թվականին ուժի մեջ մտավ Վրաստանի և Եվրամիության միջև արտոնագրային ռեժիմների պարզեցման մասին համաձայնագիրը, որի հիման վրա Վրաստանի քաղաքացիների որոշակի կարգի համար պարզեցվեցին արտոնագրային ընթացակարգերը, կրճատվեց կամ վերացվեց արտոնագրի արժեքը: Եվրամիության հետ առանց արտոնագրային ռեժիմի վերջնականապես հասնելու համար Վրաստանին սահմանվեցին իրականացվելիք միջոցառումներ այցեգրային ռեժիմի ազատականացման գործնական պլանով, որը փոխանցվեց 2013 թվականի փետրվարին: Այն նախատեսում էր օրենսդրական և իմպլեմենտացիայի փուլեր (I և II ֆազա) և վերաբերում էր հետևյալ հարցերին.

Փաստաթղթերի անվտանգություն Սահմանի կառավարում, գաղթ, ապաստարանի քաղաքականություն Հասարակական կարգապահություն և անվտանգություն (կազմակերպված հանցագործության, թմրամիջոցների, կաշառակերության, դրամի սպիտակեցման դեմ պայքար, իրավապահ ոլորտում համագործակցություն, անհատական տվյալների պահպանում) Արտաքին փոխհարաբերություններ և հիմնարար իրավունքներ (հակախտրականության քաղաքականություն, փոքրամասնությունների իրավունքներ):

Ներկայումս «Արևելյան գործընկերության» երկրներից միայն Մոլդովան է օգտվում Շենգենի անդամ և թեկնածու երկրների հետ առանց մուտքի արտոնագրի ռեժիմից (2014 թվականից): 2015 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Եվրահանձնաժողովը հրապարակեց լավատեսական եզրակացություն Վրաստանի կողմից Եվրամիության հետ մուտքի ռեժիմի ազատականացման գործնական պլանի կատարման վերաբերյալ: Մինչև առանց մուտքի արտոնագրի ռեժիմի վերջնական գործարկումը հարկավոր է Եվրախորհրդարանի և Եվրոպայի խորհրդի քաղաքական

48

Եվրամիություն և Վրաստան

որոշումը, որի հիման վրա Եվրամիության արտոնագրային կարգավորման մեջ կկատարվի (N539/2001) փոփոխություն: Դա որոշակի ժամկետներ է պահանջում, այդպիսով Վրաստանի քաղաքացիների առանց արտոնագրի տեղաշարժը հավանաբար հնարավոր կդառնա 2016 թվականի երկրորդ կեսից: Առանց արտոնագրի ռեժիմը նկատառում է ազատ տեղաշարժ Շենգենի գոտու շրջանակներում (Եվրամիության 22 անդամ և 4 ոչանդամ երկիր՝ Իսլանդիա, Լիխտենշտեյն, Նորվեգիա և Շվեյցարիա) և Շենգենի 4 թեկնածու երկրներ (Բուլղարիա, Կիպրոս, Ռումինիա, Խորվաթիա): Սա չի վերաբերում Եվրամիության միայն 2 երկրի՝ Մեծ Բրիտանիային և Իռլանդիային:

49

Առանց արտոնագրի ռեժիմը հնարավորություն է տալիս Վրաստանի բոլոր քաղաքացիներին, ովքեր ունեն կենսաբանական անձնագիր, ազատ իրականացնեն կարճատև այցելություններ Եվրամիության/Շենգենի անդամ երկրներ տարբեր նպատակով, լինի դա բուժում, գիտական կամ մշակութային միջոցառումներ, կարճատև ուսումնական կամ փոխանակման ծրագրեր, տուրիստական այցելություններ և այլն: Նշված կարճատև այցելությունները չպետք է գերազանցեն 90 օրվան ցանկացած 180 օրվա ընթացքում: Այդպիսով աշխատանքի, կրթության կամ այլ նպատակով Եվրամիության/Շենգենի անդամ պետություններում ավելի երկարատև ժամկետով մնալու համար Վրաստանի քաղաքացիներին կրկին հարկավոր կլինի արտոնագիր: Սահմանի անցումային կետի մոտ, բացի կենսաբանական անձնագրից, որի վավերականության ժամկետը նույնպես Վրաստան վերադառնալու ժամանակաշրջանի համար չպետք է լինի 6 ամսից պակաս, կարող է պահանջվի ներկայացնել հետևյալ փաստաթղթերը.

Ճանապարհորդության ֆինանսական ապահովության փաստաթուղթ

Ճանապարհորդական ապահովագրություն

Վերադարձի տոմս

Հյուրանոցի ամրագրում

Նշված փաստաթղթերը բավական են տուրիստական այցելությունների համար: Այլ փաստաթղթերից կարող են պահանջվել հրավեր կամ ծրագիր որևէ միջոցառման մասնակցության դեպքում, բուժման ուղևորվելիս այն բուժական հիմնարկության համաձայնությունը, որտեղ Վրաստանի քաղաքացին պլանավորում է բուժվել կամ Վրաստանի բժշկական հիմնարկության երաշխավորությունը անդամ երկրում բուժում անցնելու վերաբերյալ, ինչպես նաև ընդունող անձի՝ երկրում օրինականորեն գտնվելը հաստատող փաստաթղթի պատճեն հարազատներին կամ ընկերներին տեսակցության նպատակով ուղևորվելիս:

Թույլատրված ժամկետից ավելի ժամանակ ոչօրինականորեն մնալու դեպքում խախտողին կսահմանափակվի Եվրամիության Շենգենի տարածության վրա գտնվել 5 տարվա ժամանակաշրջանով, դրա փոխարեն կարող են կիրառվել վարչական միջոցներ/տուգանք մինչև 3000 եվրո:

50

Եվրամիություն և Վրաստան

10. Եվրամիության դիրքը համաշխարհային վարկանիշերում

51

Եվրամիության բաժինը համաշխարհային առևտրում – ապրանքի և կոմերցիոն սերվիսների վաճառք 2013 (միլիարդ եվրո)

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

Եվրամիություն

ԱՄՆ

2,188

2,079

1,716

750

468

2,415

1,688

1,817

648

506

Ներկրում միլիարդ եվրո (2013)

Չինաստան

պոնիա

Հարավային Կորեա

Արտահանում միլիարդ եվրո (2013)

Աղբյուր. Եվրահանձնաժողով Եվրամիությունը 500 միլիոնանոց սպառողական շուկա ունի, որը աշխարհում ամենամեծ շուկան է թափանցիկ կանոններով և կարգավորումներով:

52

Եվրամիություն և Վրաստան

Համախառն ներքին արտադրանքը բնակչության մեկ շնչի հաշվով 2004 թվականին Եվրամիություն մտած երկրների համար

Եվրամիության երկրներ, որոնք

2004 թվականի տվյալներ նհա/բնակչության

2014 թվականի տվյալներ

2004 թվականին անդամագրվեցին

մեկ շնչի հաշվով (դոլար)

նհա/բնակչության մեկ շնչի հաշվով (դոլար)

1

Լիտվա

6,706.8

16,444.8

2

Լատվիա

6,746.1

16,037.8

3

Էստոնիա

8,849.3

19,719.8

4

Չեխիա

11,667.6

19,553.9

5

Լեհաստան

6,639.9

14,422.8

6

Սլովակիա

10,671.3

18,416.5

7

Սլովենիա

17,260.9

23,962.6

8

Հունգարիա

10,206.3

13,902.7

9

Մալտա

14,064.2

22,776.2 (2013)

23,578.4

27,194.4

10 Կիպրոս Աղբյուր. Համաշխարհային բանկ

53

Վրաստանի արտաքին առևտուրը Եվրամիության երկրների հետ (մլն. եվրո)

3000

2500

2000

1500

1000

500

0 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

611

684

930

1112

1260

939

1228

1609

2069

2031

1909

314

276

474

459

736

517

567

614

583

667

662

Արտահանում

Աղբյուր. Eurostat

54

Ներկրում

Եվրամիություն և Վրաստան

Բուլղարիա

Ռումինիա

Լատվիա

Խորվաթիա

Հունգարիա

Պորտուգալիա

Մալտա

Սլովակիա

Լեհաստան

Լիտվա

Էստոնիա

Կիպրոս

Հունաստան

Չեխիա

Իսպանիա

Իտալիա

Սլովենիա

Ֆինլանդիա

Լյուքսեմբուրգ

Բելգիա

Ավստրիա

Ֆրանսիա

Մեծ Բրիտանիա

Շվեդիա

Իռլանդիա

Դանիա

Գերմանիա

Հոլանդիա

Եվրամիության երկրները մարդու զարգացման ցուցիչի համաձայն (2014)

Մարդու զարգացման ցուցիչը ներկայացնում է երկրի զարգացման ինդիկատորը և հաշվարկվում է երեք գլխավոր ցուցանիշներով, ինչպիսիք են կրթության մակարդակը, կյանքի միջին տևողությունը և ներքին համախառն արտադրանքը բնակչության մեկ շնչի հաշվով:

Աղբյուր. UNDP

Գենդերային տարբերության գլոբալ ցուցիչ 2015 2015 թվականի գենդերային տարբերության գլոբալ ցուցիչը 145 երկրներում գնահատում է երկրի տնտեսական, կրթական, առողջապահության և քաղաքական ակտիվություններում կանանց ընդգրկվածության տեսակետից: Գլոբալ տարբերության ցուցիչի առաջին հնգյակը զբաղեցնում են Եվրոպայի երկրները: Վրաստանն այս ցուցիչում զբաղեցնում է 82-րդ տեղը:

1. Իսպանդիա

2.Նորվեգիա

3.Ֆինլանդիա

4.Շվեդիա

5. Իռլանդիա

Աղբյուր. Համաշխարհային տնտեսական համաժողով (World Economic Forum)

55

Կյանքի տևողության ցուցանիշը աշխարհում (2013)

Ճապոնիա

83.4

Իսպանիա

83.2

Շվեյցարիա

82.9

Իտալիա

82.8

Ֆրանսիա

82.3

Ավստրալիա

82.2

Իսրայել

82.1

Իսլանդիա

82.1

Շվեդիա

82.0

Լյուքսեմբուրգ

81.9

Աղբյուր. ՄԱԿ-ի տվյալների բազա

56

Եվրամիություն և Վրաստան

Զբաղվածության տոկոսային ցուցանիշը Եվրամիությունում

მიზანი

կին

տղամարդ

20-64 տարիքի զբաղված բնակչության տոկոս

Աղբյուր. Eurostat

57

Միջին տարեկան աշխատավարձ (ընթացիկ գներով)

Ավստրիա

Աղբյուր. OECD.Stat

58

Բելգիա

Էստոնիա

Ֆրանսիա

Գերմանիա

Սլովակիա

Իտալիա

Լյուքսեմբուրգ