Szola Scenariusz zawiera opis gry Szola. Gracze zjadą windą kopalnianą na sam dół, a w trakcie jazdy poznają górnicze realia i legendę o Skarbniku. Młodzież będzie pracować w grupach, o zwycięstwie zadecyduje nie tylko wiedza, ale i szczęście. Czyli fart.
13 – 15 LAT
45 MINUT
CELE Po zajęciach uczestnicy potrafią opowiedzieć legendę o Skarbniku. Wiedzą, gdzie znajdowała się KWK „Gliwice” oraz że nadal pracuje kopalnia w Sośnicy. Znają kilka słów gwarowych, związanych z tradycją górniczą.
METODY asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja, samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda przypadków, gra dydaktyczna. Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa.
CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ? Miarę krawiecką (100 cm, jeśli jest dłuższa, przycinamy) i 4-6 klamerek do
bielizny (każda w innym kolorze). Ilość klamerek zależy od liczby drużyn. Każda drużyna powinna liczyć od 3 do 6 osób. Wydrukowane pytania do gry – 1 egzemplarz dla prowadzącego. Nagrodę dla zwycięskiej drużyny. Tekst legendy Dobry duch kopalni. [Świat gliwickich legend. Cz.1 / zebr. i oprac. Edmund Całka; il. Paweł Krzysztof Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 27-30.] 4-6 kostek do gry.
PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zanim przedstawimy zasady gry, tytułem wstępu do zajęć pytamy: Jakie kopalnie działały i działają w Gliwicach? Jak zostały zagospodarowane tereny byłej kopalni „Gliwice”? Czy w waszych rodzinach są osoby, które pracowały bądź pracują na kopalni? Czy znacie jakieś górnicze zwyczaje? 2. Gra Szola pozwala poznać nieco górnicze zwyczaje. Jej tematem jest legenda o Skarbniku i górnicze słownictwo. Będziemy grać drużynowo, przy czym jedna osoba nie będzie należała do żadnego zespołu i zostanie dyrektorem kopalni, zajmie się przyznawaniem punktów i wyłonieniem zwycięskiego zespołu. Dyrektorem zostaje ochotnik. Pozostali dzielą się na drużyny, każda otrzymuje jedną klamerkę i kostkę do gry. Kolor klamerki jest bardzo ważny, należy go zapamiętać. 3. Aby wygrać grę, trzeba dobrze znać legendę o Skarbniku. Prosimy dyrektora o głośne przeczytanie legendy. Pozostali powinni uważnie słuchać i zapamiętać jak najwięcej szczegółów. 4. Zasady gry Szola: Dyrektor trzyma miarę krawiecką pionowo tak, aby setny centymetr znajdował się na dole. Miara jest szybem windy, będziemy zjeżdżać tylko na głębokość 100 m (poziomy wydobywcze są zazwyczaj znacznie głębiej pod ziemią). Wygra ta drużyna, która zjedzie jako pierwsza. Polem Start jest 1 cm. Tam zaczynają wszystkie drużyny. Drużyny grają kolejno, w kolejności według ruchu wskazówek zegara. Rozpoczyna dowolna drużyna. Po pierwszym rzucie kostką każda drużyna przekazuje klamerkę dyrektorowi, który będzie nią oznaczał
głębokość, na jaką drużynie udało się zjechać. Dyrektor musi pilnować, aby nie pomylić kolorów drużyn. W swoje kolejce drużyna rzuca kostką i porusza się o tyle pól, ile oczek wypadło. Dyrektor odczytuje wartość, na jakiej się zatrzymała. Prowadzący sprawdza, jakie zadanie jest przypisane do danego pola i głośno je odczytuje. Rodzaje pól: - Krankszychta! Cofacie się o dwa pola. [krankszychta = zwolnienie chorobowe], - Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. [Szychta z bajką = dniówka z nadgodzinami], - Fajrant! – nic się nie dzieje.[fajrant = koniec dniówki albo przerwa w pracy], - pytania otwarte dotyczące legendy, - pytania jednokrotnego wyboru dotyczące górniczego słownika. Pytania zadajemy tylko pierwszej drużynie, która zatrzyma się na danym polu (prowadzący powinien zakreślać numery zadań, które już przeczytał). Jeśli kolejna drużyna stanie na takim polu, nic się nie dzieje. Jeśli drużyna odpowie na pytanie prawidłowo, zostaje na polu. Jeśli odpowie źle – cofa się o dwa pola i niezależnie od tego, na jakim polu się teraz zatrzyma, nic się już nie dzieje (nie działają krankszychty i szychty z bajką, nie otrzymuje kolejnego pytania). Gra toczy się do momentu, aż jedna z drużyn stanie na polu 100 lub przekroczy je. Mamy wtedy zwycięzców, których w miarę możliwości nagradzamy. Dziękujemy dyrektorowi za dobre zarządzanie kopalnią, a wszystkim za wspólną zabawę. Opisy pól:
1. 2. 3. 4.
pytanie albo akcja
odpowiedź
START! Anszleger to: a. młot górniczy, b. nastawiacz przy windzie kopalnianej, c. ciężki młot. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
b. nastawiacz przy windzie kopalnianej
6.
Badyhaus to: a. łaźnia górnicza, b. naramiennik, c. podkład. Folowocz to: a. górnik ładowacz, b. górnik pchacz, c. cieśla górniczy. Bajan to: a. maszyna górnicza, b. przerwa, c. lampa górnicza.
7.
Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.
8.
Badymajster to: a. chłopiec, b. kierownik, c. łazienny.
5.
a. łaźnia górnicza a. górnik ładowacz a. maszyna górnicza c. łazienny
9.
Fajrant! – nic się nie dzieje.
10.
Kiedy przypada święto górników?
11.
Fajrant! – nic się nie dzieje.
12.
Fyjderpusz to: a. ogień, b. hełm, c. pióropusz.
13.
Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
14.
Barbóra to: a. święto, b. ciężki młot, c. dniówka.
15.
Barda to: a. ozdobna szabla górnicza, b. bryła, c. łaźnia.
16.
Jaka święta jest patronką górników?
17.
21.
Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. Beler to: a. beczkowóz, b. maszyna górnicza, c. bardzo duża bryła węgla. Fajrant! – nic się nie dzieje. W którym roku miała miejsce opowiedziana przez staruszka historia? Fajrant! – nic się nie dzieje.
22.
Gruba to: a. chodnik, b. wyrobisko, c. kopalnia.
c. kopalnia
23.
c. mundur górniczy
25.
Krankszychta! Cofacie się o dwa pola. Bergmóniok to: a. dyrektor kopalni, b. łazienny, c. mundur górniczy. Czako to: a. młot górniczy, b. czapka górnicza, c. bryła węgla.
26.
Hajer to: a. górnik przodowy, b. wolny dzień, c. kierownik.
a. górnik przodowy
27.
183 metry
29.
Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. Na jakiej głębokości założono pierwszy poziom w kopalni „Gliwice”? Fajrant! – nic się nie dzieje.
30.
Hangowanie to: a. zjazd na dół, b. hamowanie, c. kopanie.
a. zjazd na dół
31.
a. łopata w kształcie serca
33.
Fajrant! – nic się nie dzieje. Hercówka to: a. łopata w kształcie serca, b. piersiówka, c. czapka. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
34.
Blicka to: a. czapka górnicza, b. lampa sztygara, c. bryła.
b. lampa sztygara
35.
a. winda kopalniana a. pneumatyczny młot górniczy
39.
Szola to: a. winda kopalniana, b. kilof, c. młot pneumantyczny. Borhamer to: a. pneumatyczny młot górniczy, b. nastawiacz przy windzie, c. materiał wybuchowy. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. Bómba to: a. ładunek wybuchowy, b. elektryczna lampa górnicza, c. łaźnia. Fajrant! – nic się nie dzieje.
40.
Ile lat miał staruszek, gdy zaczął pracować?
Kilkanaście
41.
c. prysznic w łaźni kopalnianej
43.
Fajrant! – nic się nie dzieje. Brałza to: a. młot, b. puszka na kanapki, c. prysznic w łaźni kopalnianej. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
44.
Bakać to: a. pchać, b. ciężko pracować, c. kopać.
b. ciężko pracować
45.
Flaps to: a. wybuch, b. zupa regeneracyjna, c. szpadel.
b. zupa regeneracyjna
18. 19. 20.
24.
28.
32.
36. 37. 38.
42.
4 grudnia c. pióropusz b. ciężki młot a. ozdobna szabla górnicza Święta Barbara c. bardzo duża bryła węgla 1911 r.
a. młot górniczy
b. elektryczna lampa górnicza
46.
Staruszek opowiadał, że węgiel był twardy jak…
granit
47.
a. zwolnienie chorobowe
49.
Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. Krankszychta to: a. zwolnienie chorobowe, b. nocna zmiana, b. sufit. Fajrant! – nic się nie dzieje.
50.
Mitak to: a. ładunek, b. księga dniówek, c. druga zmiana.
c. druga zmiana
51.
a. opuszczenie dnia pracy
53.
Fajrant! – nic się nie dzieje. Bumelka to: a. opuszczenie dnia pracy, b. kamizelka górnicza, c. pokład węgla. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
54.
Geltag to: a. wypłata, b. stołówka, c. młot.
a. wypłata
55.
Burlok to: a. palnik, b. mundur, c. wieża wiertnicza.
c. wieża wiertnicza
56.
Ile wózków dziennie musieli ufedrować bohaterowie legendy?
15
57.
60.
Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. Biydaszyp to: a. radca górniczy, b. chodnik, c. nielegalny płytki szyb. Cióngocz to: a. cieśla górniczy, b. górnik ciągnący wózki, c. kierownik Ciskosz to: a. górnik pchacz, b. cieśla górniczy, c. pomocnik.
61.
Fajrant! – nic się nie dzieje.
62.
Bika to: a. orkiestra, b. szabla górnicza, c. duży młot górniczy.
63.
Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
64.
Cyndel to: a. młot, b. miara górnicza, c. lont.
c. lont
65.
kierownik w kopalni
67.
Kto to jest sztygar? Bergkapela to: a. orkiestra górnicza, b. załoga, c. zespół pomocników. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.
68.
Damf to: a. maszyna parowa, b. lampa górnicza, c. beczkowóz.
a. maszyna parowa
69.
Fajrant! – nic się nie dzieje.
70.
Diagonala to: a. świder, b. chodnik biegnący ukośnie, c. hełm.
b. chodnik biegnący ukośnie
71.
Fajrant! – nic się nie dzieje. Bónkel to: a. miejsce w kopalni, gdzie zbiera się woda, b. element drewniany, c. wóz przewożący węgiel. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
a. miejsce w kopalni, gdzie zbiera się woda
Jakimi słowami przywitał się z chłopcami starszy górnik? Dukla to: a. stołówka, b. pochylnia, c. komora w kopalni na urobek. Dozór to: a. stróż, b. nadzór kopalniany, c. prysznic.
Szczęść Boże! c. komora w kopalni na urobek b. nadzór kopalniany
48.
52.
58. 59.
66.
72. 73. 74. 75. 76. 77.
81.
Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. Fajrant to: a. koniec dniówki, b. fajka, c. ozdobna szabla górnicza. Fajrant! – nic się nie dzieje. Farszlik to: a. wieża wiertnicza, b. lżejszy młot górniczy, c. świder. Fajrant! – nic się nie dzieje.
82.
Ile wózków węgla ufedrowali chłopcy i starszy górnik
78. 79. 80.
c. nielegalny płytki szyb b. górnik ciągnący wózki a. górnik pchacz c. duży młot górniczy
a. orkiestra górnicza
a. koniec dniówki
b. lżejszy młot górniczy
30
pierwszego dnia wspólnej pracy? 83.
Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
84.
Farta to: a. przerwa, b. drabina szybowa, c. karta.
b. drabina szybowa
85.
b. urobek b. jendostronny klinowaty młotek
87.
Fedrunek to: a. mundur, b. urobek, c. meldunek. Żelozko to: a. żelazko, b. jendostronny klinowaty młotek, c. świder. Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.
88.
Jaki posiłek chłopcy przynosili z domu dla starszego górnika?
Śniadanie
89.
Fajrant! – nic się nie dzieje.
90.
Fela to: a. belka, b. obuch, c. nienaruszony pokład węgla.
a. belka
91.
a. górnik liczący wózki z urobkiem
93.
Fajrant! – nic się nie dzieje. Flekorz to: a. górnik liczący wózki z urobkiem, b. górnik pchacz, c. górnik grający w orkiestrze. Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.
94.
Szychta to: a. dniówka, b. drabina, c. płótni.
a. dniówka
95.
Ile pieniędzy odstąpili starszemu górnikowi chłopcy?
Po 20 marek każdy
96.
Fojera to: a. pokład, b. ogień. C. belka.
b. ogień
97.
Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.
98.
Jak nazywa się poziomy korytarz w kopalni?
99.
Fajrant! – nic się nie dzieje.
86.
92.
chodnik
100. META
CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ? Nasz szola to nic w porównaniu z prawdziwą windą w kopalni. Możemy wyświetlić film, pokazujący działanie windy, np. ten: https://www.youtube.com/watch?v=4c39bxwZa9I.