Gliwickie opowieści - całość (1-30) by Gliwickie opowieści

Teksty, koncepcja, skład: Marta Kryś Dzięki życzliwości Gliwickiego Ośrodka Metodycznego uzyskałam pomoc oraz opinie doradców metodycznych: Pani Doroty Bularz (scenariusze zajęć dla dzieci w wieku przedszkolnym) Pani Haliny Olbińskiej (scenariusze zajęć dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym oraz uczniów klas 4 – 6 szkoły podstawowej) Pani Edyty Mierzwy (scenariusze zajęć dla młodzieży gimnazjalnej) Ilustracje: Dorota Nowicka Grafiki i fotografie pochodzą z serwisu Pixabay (dostępne na licencji CC0 Public Domain).

ISBN 978-83-941915-0-4

Projekt zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Gliwice, styczeń – wrzesień 2015 r.

Publikacja dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl

Spis treści Wstęp .............................................................................................. 5 Opinie ............................................................................................. 7 Scenariusze zajęć dla dzieci w wieku przedszkolnym .................................... 11 Gliwickie memo ............................................................................. 13 Graczki ....................................................................................... 18 Lew pana Kalidego .......................................................................... 22 Rymowanki śląskich dzieci ................................................................. 26 Skarb i pszczoły ............................................................................. 31 Spacer po Gliwicach ........................................................................ 34 W kopalni..................................................................................... 39 Po co war lać w gar? ........................................................................ 42 Rogaliki z Gliwic ............................................................................. 47 Jako we Wilijo, tako bez cały rok ........................................................ 50 Scenariusze zajęć dla dzieci w wieku 6-12 lat ............................................ 53 Podziemny labirynt ......................................................................... 55 Miejskie szyfry ............................................................................... 59 Kosztowne prezenty ........................................................................ 62 Sławni gliwiczanie .......................................................................... 65 Śląski zwierzyniec ........................................................................... 68 Śląskie strachy ............................................................................... 72 Łap beboka (1) .............................................................................. 76 Łap beboka (2) .............................................................................. 80 Gliwice dawniej ............................................................................. 85 Gliwickie opowieści ......................................................................... 91 Scenariusze zajęć dla młodzieży gimnazjalnej ............................................ 95 Cyfrowa interpretacja ...................................................................... 97 Gra z czasem (1) ........................................................................... 101 Gra z czasem (2) ........................................................................... 104 Gliwicki quest internetowy ............................................................... 108 E-mapa miasta .............................................................................. 115 Szola ......................................................................................... 119

Rajd po dzielnicach ........................................................................ 125 Cyberfolklor ................................................................................. 129 Pionowo i poziomo ......................................................................... 133 Zabytkowa QR zagadka .................................................................... 136 Bibliografia .................................................................................... 141 Wykaz załączników ........................................................................... 147

Wstęp Miasta mają tajemnice. Mają swoje legendy, które powtarzane z ust do ust przetrwały wieki. Gliwickie opowieści są projektem przybliżającym przestrzeń i historię miasta dzieciom oraz pomagającym im poczuć, że są jego częścią. Poznawanie regionu jest ważnym elementem edukacji1. Już w przedszkolu dzieci poznają najbliższe otoczenie, dzielnicę i miasto, w którym mieszkają. Na kolejnych etapach edukacji ta wiedza jest poszerzana. Opracowane

ramach

projektu

Gliwickie

opowieści

scenariusze,

zebrane

w niniejszej publikacji, są adresowane do nauczycieli, animatorów kultury i bibliotekarzy. Zawierają opisy zajęć dla dzieci w wieku od 4 do 15 lat, dostosowane do wieku odbiorców gry, zabawy ruchowe, kreatywne ćwiczenia oparte na aplikacjach, multimediach i wyszukiwaniu. Aby zainspirować dzieci do poznawania miasta oraz aby same zajęcia były zabawą w odkrywanie miejsc i historii nieznanych, zaprojektowano kilka gier. „Szola” to w gwarze śląskiej winda kopalniana. Gra o takim tytule pomaga gimnazjalistom poznać górnicze tradycje. Dla przedszkolaków powstało „Gliwickie memo”. „Gra z czasem” i „Łab beboka” to kolejne gry, których zasady są opisane w scenariuszach. Kilka zajęć dotyczy kreatywnego wykorzystania nowych technologii. Dzieci mogą montować film o mieście, tworzyć „QR zagadki”, rozwiązywać „Gliwicki quest interentowy”, ilustrować legendę przy użyciu storybird.com, budować makietę miasta oraz odkrywać podziemne korytarze. Dowiedzą się, co to jest geocaching i ile tajemniczych skrzynek ukryto w Gliwicach oraz jakie instytucje kultury działają w mieście i co oferują. Dla najmłodszych powstało kilka zabaw ruchowych. Opisy zajęć podzielono na trzy grupy, dla ułatwienia oznaczone kolorami. „Żółte” strony zawierają propozycje zajęć dla dzieci w wieku przedszkolnym, „czerwone” dla uczniów szkół podstawowych, „niebieskie” – dla gimnazjalistów. Oczywiście jest to podział umowny. Scenariusze zajęć zawierają dosyć dokładne opisy ich przebiegu, nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by brać z nich tylko to, co prowadzący uzna za przydatne lub wzbogacające jego własny pomysł. Zachęcają do tego zamieszczone na końcu każdego scenariusza propozycje „Co jeszcze możemy zrobić?”. Metody pracy w scenariuszach zajęć dla przedszkolaków

sklasyfikowano

typologii

Marii

Kwiatkowskiej2.

pozostałych

W podstawie programowej wychowania przedszkolnego wymienione są m.in. następujące cele: rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi; budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym; kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego, punkt 4, 7 i 9, s.1-2. Dostęp online: http://men.gov.pl/wp-content/uploads/2014/08/zalacznik_1.pdf). 2 Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Pod red. Marii Kwiatowskiej. Wyd. 2. Warszawa: WSiP, 1988. 1

scenariuszach zastosowano typologię Wincentego Okonia3. Opracowanie zajęć poprzedziły spotkania z dziećmi, które odbywały się w pierwszej połowie 2015 r. w gliwickich instytucjach: w Przedszkolu Miejskim nr 22, Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 21 im. Henryka Sienkiewicza, w Gimnazjum nr 3 im. Noblistów Polskich, w Stacji Artystycznej Rynek oraz w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gliwicach. Wzięło w nich udział kilkaset dzieci. Projekt został zrealizowany w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie animacji i edukacji kulturalnej. Dzieci i młodzież mogły poznać Gliwickie opowieści również dzięki zaangażowaniu i wsparciu partnerów: Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gliwicach, Gliwickiego Ośrodka Metodycznego, Stacji Artystycznej Rynek, Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Gliwickiej oraz szkół i przedszkoli. W tym miejscu dziękuję Dyrektorom, Nauczycielom i Pracownikom tych instytucji za okazaną przychylność, wszelkie uwagi i słowa zachęty.

Marta Kryś

marta.k.krys@gmail.com https://www.facebook.com/gliwickieopowiesci http://issuu.com/gliwickieopowieci

Okoń Wincenty: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa: PWN, 1987.

Opinie Pani Dorota Bularz, doradca metodyczny GOM (wychowanie przedszkolne) Recenzja scenariuszy napisanych w ramach projektu „Gliwickie opowieści” Kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej oraz postawy patriotycznej to jeden z celów wychowania przedszkolnego. Scenariusze przygotowane w ramach projektu „Gliwickie opowieści” przez panią Martę Kryś stanowią niezbędnik dla gliwickich nauczycieli wychowania przedszkolnego. Oparte na gliwickich legendach scenariusze pomogą nauczycielom odkryć razem z dziećmi nasze miasto, jego historię oraz tajemnice regionu. Spójne, dostosowane do wieku i ciekawe propozycje zajęć zawierają dodatkowo pomoce dydaktyczne w formie gier i obrazków, odnośniki do potrzebnych tekstów oraz linki do ciekawych witryn internetowych. Interdyscyplinarny charakter przygotowanych materiałów pozwoli nauczycielom realizować kilka obszarów podstawy programowej, a interesujący przebieg zapewni dzieciom naukę dzięki wesołej zabawie. Włączenie w proces poznawania rodziców i dziadków jest doskonałym pomysłem na zacieśnienie więzi, rodzinne spędzanie czasu, ale również na wzrost zaangażowania w życie placówki. Serdecznie polecam stworzone przez panią Martę Kryś propozycje zajęć. Pomogą one nauczycielom w kształtowaniu poczucia tożsamości regionalnej naszych wychowanków.

Pani Halina Olbińska, doradca metodyczny GOM (edukacja wczesnoszkolna) Opinia scenariuszy zajęć w projekcie „Gliwickie opowieści” (…) Przemyślane, konsekwentne, ciekawe metody i formy pracy na zajęciach zaproponowane przez autorkę są bazą do osiągnięcia celu, jakim jest wzbogacenie wiedzy na temat zabytków, legend, sławnych postaci, gwary, ludowych wierzeń i historii swojej miejscowości. Precyzyjne określenie czasu realizacji, potrzebnych do przygotowania zajęć materiałów dydaktycznych (w tym nowoczesnych środków multimedialnych) pozwala na wzorowe przeprowadzenie zaplanowanego toku lekcyjnego. Wykorzystywanie komputerów, tabletów, mikrofonów, skanerów, aparatów fotograficznych, rzutników i in. stanowi naturalne kształcenie umiejętności wykorzystania technologii komputerowej i informacyjnej przez uczniów. Propozycje linków, z których mogą czerpać informacje zainteresowani, ułatwiają dodatkowo zdobycie nowej wiedzy. Autorka proponuje uczniom różnorodne formy zajęć (indywidualną i grupową, jednolitą oraz zróżnicowaną) prowadzonych głównie metodami aktywizującymi, kształtującymi szereg kompetencji kluczowych, akcentując też dążenie do rozwijania samodzielności poznawczej u dzieci oraz umiejętności współdziałania w grupie i rozwiązywania problemów. Zawartość merytoryczna, materiały źródłowe oraz środki dydaktyczne (karty, rysunki, zdjęcia, książki, maskotki i in.) zastosowane w czasie zajęć stanowią dla uczniów i nauczycieli inspirację do

kreatywności podejmowanych działań, jak również bardzo uatrakcyjniają i zachęcają uczniów do nauki. Zaletą jest skoncentrowanie uwagi na rozwoju dzieci i ich potencjalnych możliwościach poznawczych i społeczno-emocjonalnych odpowiednio do indywidualnych potrzeb. Podejmowane działania wzbogacają wiedzę uczniów na temat Gliwic, ale także rozwijają umiejętności mówienia, uczestnictwa w dyskusji, kształtowania różnych form wypowiedzi zapewniających efektywne komunikowanie się – wyrażanie własnych myśli, sądów, emocji, ocen. Poza tym zwracają się szczególną uwagę na rozwój umiejętności czytania ze zrozumieniem. To logicznie skonstruowana, poprawna pod względem merytorycznym i metodycznym propozycja działań edukacyjnych. Scenariusze mogą służyć całemu środowisku nauczycieli gliwickich szkół w kształceniu kompetencji z zakresu edukacji regionalnej. Ich elastyczność daje też możliwość modyfikacji własnych oraz propozycji samej autorki, umieszczonych w punkcie scenariusza:, „Co jeszcze możemy zrobić?”. Stanowią wyjątkową propozycję wśród innych, przygotowanych dla tego rodzaju edukacji, rozwijających u uczniów poczucie własnej tożsamości regionalnej.

Pani Edyta Mierzwa, konsultant GOM ds. historii, wos, edukacji regionalnej i projektów edukacyjnych Opinia dotycząca scenariuszy zajęć dla uczniów szkół gimnazjalnych projekcie „Gliwickie opowieści” (…) Zbiór wymienionych dziesięciu zajęć edukacyjnych ma dwie wspólne cechy. Wszystkie zajęcia skupiają się wokół treści związanych z Gliwicami, inspiracją do zajęć jest zarówno historia miasta i jego mieszkańców, jak i wątki legendarne zaczerpnięte z opracowania Edmunda Całki. Drugi element wspólny to wykorzystanie do zajęć technologii informacyjno-komunikacyjnej. I właśnie ten drugi element zasługuje na szczególną uwagę. Sposób doboru różnorodnych platform, stron internetowych, aplikacji jest bardzo przemyślany i w dużym stopniu podnosi atrakcyjność zajęć. Ponadto narzędzia TIK są wykorzystywane w taki sposób, iż angażują uczniów do samodzielnego odszukiwania i zdobywania wiedzy. Dla przykładu: na zajęciach „Cyfrowa interpretacja” wykorzystana jest platforma Storybird, pozwalająca ilustrować opowiadania, a w zajęciach „E-mapa miasta” wykorzystane są strony internetowe poświęcone otwartym zabytkom lub geocachingowi. Obok technologii informacyjno-komunikacyjnej, efektywnie i pomysłowo wykorzystanej do zajęć, na uwagę zasługują również zajęcia, które zbudowane są wokół autorskich gier dydaktycznych. W zbiorze dziesięciu zajęć występują aż cztery scenariusze tego typu, są to: „ Szola”, „Gliwicki quest internetowy”, „Gra z czasem (1)”, „Gra z czasem (2)”. Pod względem merytorycznym scenariusze są dobrze przygotowane, a szczegółowy i wyczerpujący opis przebiegu zajęć stanowi znaczne ułatwienie dla tych nauczycieli, którzy chcieliby wykorzystać je w swojej pracy. Dodatkowym plusem scenariuszy jest fakt, iż ich autorka zrealizowała je wszystkie na zajęciach edukacyjnych dla gimnazjalistów, więc niejako zostały poddane „testowaniu”. Wnioski z tego etapu wypływające zarówno od uczniów, jak i będące formą samorefleksji autorki, znalazły wyraz w korektach dokonywanych w pierwotnej wersji pracy. Uważam, iż zbiór scenariuszy zajęć, będący przedmiotem niniejszej opinii, jest wartościowy i godny polecenia. Może on być wykorzystywany na przykład na dodatkowych zajęciach edukacyjnych w formie kół zainteresowań.

Scenariusze zajÄ&#x2122;Ä&#x2021; dla dzieci w wieku przedszkolnym

Gliwickie memo Dzieci lubią grać. Zresztą… nie tylko one. Te zajęcia to nic innego jak gra. Gliwickie memo sprawia, że nazwy miejsc wpadają do głowy mimochodem i zostają w pamięci na długo. A że miejsca te są ważne dla historii i kultury Gliwic, gra staje się doskonałym narzędziem do prowadzenia zajęć z edukacji regionalnej.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci potrafią rozpoznać i nazwać co najmniej kilka ważnych dla miasta budynków, znają ich funkcje.

METODY  czynne: gra dydaktyczna, metoda ćwiczeń (pamięciowa, powtarzanie treści),

 oglądowe: oglądanie ilustracji,  słowne: rozmowa. Formy organizacyjne pracy: grupowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?

 Komplet kart do gry. Należy je wydrukować z załącznika (P_1) dwa razy, co najmniej w formacie A4, przyciąć tak, aby karty były kwadratowe. Papier, na którym będziemy drukować powinien być sztywny. Ewentualnie karty można zalaminować.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zanim rozpoczniemy grę, dzieci muszą poznać przedstawione na kartach budynki, ich historię i funkcję. Wstępem może być pytanie o to, jakie według dzieci są najbardziej charakterystyczne miejsca w Gliwicach. 2. Pokazując dzieciom kolejne obrazki, opowiadamy o przedstawionych. Pomocne może być poniższe zestawienie:

miejscach

nich

RATUSZ Znajduje się na samym środku gliwickiego rynku. Na szczycie budynku umieszczono gałkę z iglicą. Przy przebudowie w 2002 r. otworzono gałkę i znaleziono w niej szereg pamiątek z przeszłości, w tym kronikę miejską. URZĄD MIEJSKI To jeden z najokazalszych budynków w mieście. Zbudowano go jako „Haus Oberschlesien”, najnowocześniejszy hotel w tej części Europy. Teraz jest siedzibą władz miasta.

ZAMEK PIASTOWSKI Jeden z najstarszych obiektów w mieście (XIV w.). Pełnił różne funkcje: był arsenałem, więzieniem, folwarkiem. Teraz jest tam siedziba muzeum.

RADIOSTACJA Zbudowana z drewna w 1935 r. Ma 111 m wysokości. Wieża ciągle „pracuje” – są na niej zamontowane różne anteny, np. obsługujące Centrum Ratownictwa Gliwice.

WILLA CARO Mieszkał w niej kiedyś bogaty gliwicki przemysłowiec. Teraz w jej wnętrzach jest muzeum.

GLIWICKI TEATR MUZYCZNY Działa w Gliwicach od 2001 r. Warto wybrać się do teatru na spektakl, szczególnie podczas organizowanych corocznie Dziecięcych Spotkań Teatralnych.

RUINY TEATRU MIEJSKIEGO Teatr Miejski „Victoria” został zbudowany w 1890 r. Był wtedy najładniejszy i największy w regionie. Niestety w 1945 r. został spalony. Mimo że nie został odbudowany, w jego ruinach odbywają się różne wydarzenia kulturalne. PORT I KANAŁ GLIWICKI Kanał łączy nasze miasto z rzeką Odrą, ma nieco ponad 40 km długości. W porcie przeładowywane są towary. Stary port w Gliwicach znajdował się w centrum miasta.

PALMIARNIA MIEJSKA W palmiarni można nie tylko zobaczyć palmy i kaktusy, ale i terraria z gadami oraz wielkie akwaria.

KOŚCIÓŁ PW. PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO To tutaj, w przykościelnym klasztorze, w sierpniu 1683 r. zatrzymał się król Jan III Sobieski. Spało mu się chyba niezbyt wygodnie, o czym napisał w liście do królowej Marysieńki.

NOWE GLIWICE Kiedyś były tu tereny Kopalni Węgla Kamiennego Gliwice. Budynki odnowiono, a w jednym z nich można obejrzeć bardzo ciekawą ekspozycję Oddziału Odlewnictwa Artystycznego Muzeum w Gliwicach.

MIEJSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA W GLIWICACH Przy ulicy Tadeusza Kościuszki znajduje się główna siedziba gliwickiej biblioteki. Jej filie można jednak znaleźć w całym mieście.

Po przedstawieniu każdego obiektu zachęcamy dzieci do głośnego powtórzenia jego nazwy. Jeśli jest długa, skracamy ją do jednego słowa (np. kościół, biblioteka). 3. Teraz pora na przygotowanie gry i poznanie jej zasad. Gliwickie memo ćwiczy pamięć wzrokową i poprzez zabawę pozwala łatwo przyswoić wiedzę. a) Dzieci siadają w kole. 24 plansze mieszamy i układamy pośrodku na podłodze obrazkami do dołu, w 4 rzędach po 6 obrazków. b) Uczestnicy kolejno odkrywają po 2 dowolne obrazki, za każdym razem nazywając przedstawione na nich obiekty. Jeśli dziecku uda się znaleźć parę (dwie takie same ilustracje), zabiera je z podłogi. Jeśli obrazki są różne, odkłada je zakryte w to samo miejsce. Prowadzący zwraca szczególną uwagę na prawidłowe rozpoznawanie przez dzieci obiektów i nazywanie ich. c) Gra toczy się do momentu, aż wszystkie karty zostaną zabrane z podłogi. d) W tej grze wygrywa cała grupa, o ile uda jej się odnaleźć wszystkie pary i prawidłowo nazwać budynki na nich przedstawione. 4. Jeśli dzieci w grupie jest mniej niż 24 lub dokładnie tyle, na zakończenie możemy przeprowadzić szybką i prostą zabawę, która pozwoli przedszkolakom trochę się poruszać. Każdemu uczestnikowi wręczamy jeden obrazek. Zadaniem dzieci jest odnalezienie pary, czyli osoby z taką samą ilustracją. Zabawa będzie trudniejsza, jeśli przyczepimy obrazki na plecach dzieci – wtedy będą musiały pytać i dociekać, jaki same mają obrazek, a dopiero potem szukać osoby z taką samą ilustracją. Gdy już dzieci odnajdą swoje pary, sprawdzamy poprawność wykonania zadania i każdą dwójkę prosimy o nazwanie budynku przedstawionego na ilustracjach, które otrzymały. 5. Na koniec pytamy: Które poznane dzisiaj miejsce dzieci chciałyby odwiedzić? Słuchając propozycji dzieci, może warto zaplanować spacer albo małą wycieczkę?

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Jeśli plansze przygotowaliśmy starannie, posłużą nam wiele, wiele razy. Gliwickie memo może być grą, do której dzieci będą wracać przy okazji innych zajęć dotyczących regionu.

Graczki Z graczki przyjdą płaczki – na Śląsku tymi słowami dorośli bardzo często przestrzegają dzieci przed skutkami zabawy, która zaczyna wymykać się spod kontroli. A jak dawniej bawiły się śląskie dzieci? Jak wyglądały ich zabawki? Te zajęcia pozwolą poznać dzieciom graczki ich dziadków, porównać ulubione zabawki z tymi, którymi bawiono się dawniej oraz samemu wykonać jedną, bardzo prostą – papiórzany helikopter.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci wiedzą, że dawne zabawki różniły się od tych, którymi bawią się dzisiaj. Znają znaczenie słowa „graczka”. Wiedzą, że zabawki można wykonać samodzielnie i podejmują takie próby.

METODY  czynne: metoda samodzielnych doświadczeń; metoda zadań (samodzielne wykonanie zabawki, nabycie nowej sprawności),  oglądowe: obserwacja i pokaz zabawek przyniesionych przez prowadzącego i dzieci; oglądanie ilustracji w książkach lub zdigitalizowanych eksponatów Muzeum Śląskiego,  słowne: rozmowa. Formy organizacyjne pracy: grupowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Kilka dni wcześniej prosimy dzieci, aby przyniosły na zajęcia swoją ulubioną zabawkę.  kawałki papieru o wymiarach ok. 7 cm x 4 cm, dla każdego dziecka po jednym; nożyczki,  materiałowa chusteczka,  książki: Szołtysek Marek: Graczki. Zabawki i zabawy śląskie. Rybnik: "Śląskie ABC", [2010]. Szołtysek Marek: Bojki śląskie czyli Uczymy sie... bojać śląskie bojki, czytać po śląsku, bawić śląskimi graczkami, malować i kryklać. Rybnik: "Śląskie ABC", 2006. Pieronkiewicz-Pieczko Krystyna, Paul Małgorzata: Lale, misie, koniki... Zabawki w zbiorach Muzeum Śląskiego w Katowicach. Katowice: Muzeum Śląskie, 2013. Wymienione pozycje można wypożyczyć w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gliwicach. Można też skorzystać z rozwiązania alternatywnego – należy przygotować komputer z dostępem do Internetu, ekran oraz rzutnik i korzystając z wyszukiwarki zbiorów na stronie Muzeum Śląskiego, prezentować eksponaty na ekranie. http://www.muzeumslaskie.pl/index.php?zbior=4&autor=&czy_3d=&w_zbiorze=&zbi ory=1&zatwierdz=Szukaj&ofset=20

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Dzieci, trzymając przyniesione zabawki, siadają w kole. Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy na temat ulubionych zabawek. Oglądamy przyniesione przez dzieci przedmioty. 2. Zadajemy pytania: Jak myślicie, czym bawili się wasi dziadkowie? Czy ich zabawki wyglądały podobnie do waszych? Czy można zrobić zabawkę samodzielnie? Wszystkie dzieci świata, niezależnie od tego, gdzie mieszkają, bawią się. Bardzo często same wymyślają zabawki i wykonują je z prostych materiałów. Było tak szczególnie przed powstaniem fabryk zabawek. Podczas zajęć dzieci zobaczą, w co bawiły się dzieci na Śląsku w ostatnich stu latach. Będą to więc zabawy naszych dziadków, pradziadków i prapradziadków.

3. Opowiadamy dzieciom o tradycyjnych śląskich zabawach. Wyjaśniamy znaczenie słowa „graczka” i porzekadła „Z graczki przyjdą płaczki” (Szołtysek M.: Graczki…, s. 7). Pokazujemy ilustracje zabaw i zabawek w książkach, opowiadamy o nich. Można wybrać dowolne przykłady z literatury podanej powyżej, jeśli jest możliwe zgromadzenie odpowiednich rekwizytów, pokazujemy je dzieciom. Poniższa lista graczek jest propozycją, z której można skorzystać: - Lalki i pluszowe misie – ukochane zabawki dzieci od dziesiątek lat. Dawniej lalki wykonane były z porcelany (te były ciężkie i można było je stłuc, często porcelanowa byłą tylko głowa), materiałowe (nazywane na Śląsku bachroczkami) oraz z tworzywa celuloidowego (czyli po śląsku lalki z kości). Na stronach od 66 do 83 książki Lale, misie, koniki… można zobaczyć takie zabawki z ostatniego stulecia. - Niebo czy piekło? Tę prostą zabawę Marek Szołtysek opisuje w Graczkach na s. 22. W Internecie można znaleźć instrukcje wykonania, np. tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=s0rnLmz9uaU - Cymbergaj – grę opisuje M. Szołtysek (Graczki, s. 75). - Klipa – to bardzo stara graczka, która przywędrowała na Śląsk kilka wieków temu. Zasady gry i cztery znaczenia słowa „klipa” wyjaśnia M. Szołtysek (Graczki, s. 78). - Zabawki wykonane z materiałowych chusteczek (Graczki, s. 86 i 87). Szmaciana żaba i mysz to przykłady graczek wykonanych w kilka minut. Bardziej efektowna jest mysz. Jeśli wykonamy ją przy dzieciach, będzie to bardzo ciekawy element zajęć. Można potem przekazywać mysz z rąk do rąk, tak aby każde dziecko mogło ją pogłaskać. 4. Zapowiadamy dzieciom, że teraz one same wykonają prostą zabawkę. Wręczamy każdemu kawałek papieru. Powinien on być nacięty do połowy (jak na rysunku) – możemy wykonać to sami wcześniej, albo zrobią to dzieci (wtedy rozdajemy też nożyczki). Po nacięciu powstają dwa skrzydełka. Jedno odchylamy do przodu, drugie do tyłu. Dół karteczki rolujemy (ok 1 cm). Aby helikopter latał, łapiemy palcami za oba skrzydełka (złączone), podnosimy rękę jak najwyżej i puszczamy zabawkę (rulonem w dół). Opis wykonania zabawki został zaczerpnięty z książki Marka Szołtyska pt. Bojki śląskie… (s. 87). Można też wykonać nieco trudniejszy model helikoptera, według instrukcji dostępnej pod adresem: http://krokotak.com/2014/08/diy-paper-helicopter/

5. Zakończeniem zajęć są zawody helikopterów. Zapraszamy dzieci do zabawy – trzeba przecież wypróbować wykonane graczki.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Warto wykorzystać pomysły na zabawy opisane w książce Graczki. Gra w spolone będzie świetna na pogodny dzień, a gra w ciepanie pieniędzy na parapet – na deszczowy.  Może któraś babcia albo dziadek zgodziliby się przyjść na zajęcia i opowiedzieć o zabawach swojego dzieciństwa?

Na pierwszej stronie wykorzystano zdjęcie ze strony: https://pixabay.com/pl/dzieci-pole-zabawa-casa-891646/ Dostępne na licencji CC0 Public Domain.

Lew pana Kalidego Czy w Gliwicach można zobaczyć lwa? Być może dzieci znają już odpowiedź na to pytanie. Jeśli jednak nie, po tych zajęciach będą wiedziały, przed jakim budynkiem czuwa lew oraz kim był Theodor Erdmann Kalide. Na koniec poznają zabawę, w której chodzi o to, by zdobyć się na odwagę i… pogłaskać lwa.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci rozpoznają rzeźby Theodora Kalidego, które można zobaczyć w Gliwicach, rozumieją różnicę między rzeźbą a obrazem i potrafią wymienić materiały, z których może być wykonana ta pierwsza. Zajęcia mają też na celu zainteresowanie dzieci miastem i rozbudzenie chęci odkrywania go, na przykład podczas spacerów z rodziną.

METODY  czynne: metoda ćwiczeń i kierowania aktywnością (zabawy ruchowe),

 oglądowe: udostępnianie dzieł sztuki,  słowne: rozmowa, opowiadanie. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Jeśli to możliwe albo jeśli gdzieś w przedszkolu/szkole można zobaczyć dowolny obraz i dowolną rzeźbę – dobrze będzie pokazać je dzieciom przed zajęciami. Można też przedstawić dzieciom prezentację 3D dowolnej rzeźby (np. na stronie Muzeum Śląskiego: http://www.muzeumslaskie.pl/index.php?id_zbioru=1171). Alternatywą mogą być ilustracje.  Ilustracje przedstawiające: lwa, sawannę, rzeźbę Lew czuwający (przed Willą Caro),rzeźbę Lew śpiący (na skwerze Valenciennes nieopodal Urzędu Miejskiego w Gliwicach), Lwy leżące (przed palmiarnią).  Plansze z ukrytymi lwami (załącznik P_2).  Chustkę lub szalik do zawiązywania oczu.  Rysunek lwa (na tablicy lub szarym papierze), ogon lwa przymocowany do magnesu lub kawałka plasteliny.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Uczestnicy siedzą przy stolikach, w pięciu grupach. Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy z dziećmi: Jak wygląda lew? Gdzie żyje? Czy w Gliwicach można zobaczyć lwa? Odpowiedzi dzieci na pierwsze dwa pytania uzupełniamy ciekawostkami o sawannie i prezentacją ilustracji. Na ostatnie pytanie dzieci mogą zaproponować różne odpowiedzi, być może wśród nich padnie i taka, że żywego lwa raczej w mieście nie zobaczymy, ale rzeźbę – tak. Przekierowujemy rozmowę na nieco inne tory: Co to jest rzeźba? Co ją odróżnia od obrazu? Z czego może być wykonana? Warto zwrócić dzieciom uwagę, że rzeźbę, w przeciwieństwie do obrazu, możemy oglądać „dookoła”. 2. Pora zobaczyć gliwickie lwy. W widocznym miejscu przywieszamy ilustracje przedstawiające Lwa śpiącego, Lwa czuwającego i Lwy leżące.

Czym różnią się te lwy? Czy dzieci gdzieś je widziały? Gdzie? Prosimy dzieci o opisanie lwów (jak wyglądają, co robią, czy są groźne?). Przekazujemy podstawowe informacje o rzeźbach i autorze: Lwa śpiącego można zobaczyć na skwerze Valenciennes (w pobliżu Urzędu Miejskiego). Odlew został tam umieszczony kilka lat temu. Wiele lat wcześniej takiego lwa podziwiali spacerujący po Parku Chopina. Lew czuwający pilnuje Wilii Caro, siedziby gliwickiego muzeum. Ma uniesioną głowę i jest bardzo groźny. Autorem tych rzeźb jest Theodor Kalide. Był on znakomitym rzeźbiarzem, żył dwieście lat temu. Urodził się w Królewskiej Hucie (czyli Chorzowie), zmarł w Gliwicach. Oprócz lwów pana Kalidego w naszym mieście są jeszcze dwa lwy autorstwa innego rzeźbiarza. Są to Lwy leżące. Ich autorem jest Johann Gottfried Schadow. A gdzie można je spotkać? Przed gliwicką palmiarnią! Powyższe informacje można uzupełnić dodatkowymi ciekawostkami, opisanymi w podanej literaturze. 3. Poszukajmy w Gliwicach innych lwów! Ukryły się one w całym mieście. Na każdym stoliku kładziemy jedną planszę. Grupy szukają lwów. Sprawdzamy poprawność wykonania zadania. 4. Zabawa ruchowa Lew pana Kalidego Dzieci siadają w okręgu. Prowadzący przedstawia zasady zabawy: Jedno z dzieci zostanie lwem. Lew wychodzi na środek i zaczyna się przechadzać (oczywiście na czworaka). Dzieci głośno razem wypowiadają następujące słowa:

To jest lew pana Kalidego. Chce polować, ale nici z tego. Swym żeliwnym okiem patrzy na nas właśnie, kto go dziś obudzi? Bo lew zaraz zaśnie… Podczas wypowiadania ostatniego wersu lew zwija się w kłębek, zasłania oczy i zasypia. Prowadzący wskazuje dziecko, które jak najciszej musi zbliżyć się do lwa, pogłaskać go i wrócić na swoje miejsce. Następnie lew się budzi i próbuje odgadnąć, kto miał odwagę zbliżyć się do niego. Udane typowania nagradzamy brawami. Lew wraca na miejsce, a prowadzący zaprasza na środek kolejne dziecko. 24

5. Proponujemy dzieciom jeszcze jedną lwią zabawę – w doczepianie ogona lwu. Dzieci siadają przed lwem narysowanym na tablicy bądź na papierze przymocowanym do ściany. Lew nie ma ogona, przedszkolaki muszą mu pomóc. Wybieramy pierwszego śmiałka. Zawiązujemy mu oczy, podprowadzamy do narysowanego lwa, podajemy ogon do zamocowania. Dziecko doczepia ogon, zaznaczamy miejsce, w którym go umieściło. Gdy już wszystkie dzieci wykonają to zadanie, oceniamy, kto był najbliżej właściwego miejsca. 6. A kto pokaże, jak ryczy król zwierząt? Na koniec pozwólmy dzieciom na zrobienie odrobiny hałasu – niech zaryczą jak prawdziwe lwy.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  przygotować jakiś rekwizyt, który pomoże dzieciom wcielać się w rolę lwa w zabawie ruchowej, np. grzywę albo ogon. To na pewno uatrakcyjni zajęcia.  wybrać się z dziećmi na spacer i obejrzeć gliwickie lwy. Głaskanie króla zwierząt musi być obowiązkowym punktem wycieczki!  w przygotowaniu zajęć pomocna może być literatura: Reportaż na stronie Stowarzyszenia Gliwickie Metamorfozy: http://www.gliwiczanie.pl/Reportaz/Lew_spiacy/lew_spiacy.htm Jedynak Zdzisław: Życie i twórczość Teodora Kalidego, wybitnego rzeźbiarza pochodzącego z Królewskiej Huty oraz późniejsze losy jego dzieł w świetle materiałów archiwalnych. W: Zeszyty Gliwickie. T. XXVIII-XXIX. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Gliwickiej, 1999-2001, s. 93-111.

Grafika na pierwszej stronie przygotowana na podstawie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gl-loewe.jpg Licencja: CC 3.0 25

Rymowanki śląskich dzieci Raz, dwa, trzy – łapiesz ty! Chyba każdy pamięta przynajmniej jedną dziecięcą rymowankę. Tematem zaproponowanych poniżej zajęć są wyliczanki, które pozwalają poznać nie tylko kulturę i tradycje regionu, ale są też prawdziwą skarbnicą śląskich słów.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci pamiętają co najmniej jedną rymowankę. Wiedzą, że mieszkają na Śląsku. Wiedzą, że śląskie słowa brzmią inaczej i mogą być niezrozumiałe dla mieszkańców innych regionów Polski oraz analogicznie - że wyrażenia gwarowe spoza Śląska bywają niezrozumiałe dla jego mieszkańców. Celem zajęć jest też rozbudzenie zainteresowania kulturą regionu i zwiększenie poczucia tożsamości oraz przynależności regionalnej.

METODY  czynne: metoda zadań i metoda ćwiczeń,

 oglądowe: udostępnianie sztuki,  słowne: uczenie na pamięć kilkuwersowych rymowanek. Formy organizacji pracy: indywidualna, grupowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Książka: Simonides Dorota: Ele mele dudki. Rymowanki dzieci śląskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1985. Wszystkie zacytowane w scenariuszu rymowanki pochodzą z tej publikacji. Można wybrać inne niż te zaproponowane, publikacja zawiera bardzo bogaty zbiór takich utworów.  Kilka pluszowych zabawek, przedstawiających zwierzęta (np. prosię, jeż, królik, osioł, tygrys, szczur, kura, kotek, sowa, papuga, małpa, lis).

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Podczas zajęć uczestnicy siedzą w kole. Pytamy dzieci, czy znają jakieś wyliczanki. Jeśli tak, prosimy o przedstawienie ich. Następnie pytamy: W jakich zabawach takie wyliczanki się przydają? Kto was nauczył tych wierszyków? Odpowiedzi dzieci mogą być bardzo różne. Dowiemy się jednak zapewne, że wyliczanek dzieci nauczyły się od opiekunów, rodzeństwa lub rówieśników. Podkreślamy, że dziecięce rymowanki są najczęściej przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie, niektóre mają już kilkadziesiąt lat. A to wcale nie najstarsze – wiele z nich opiera się na pieśniach i porzekadłach z ubiegłych stuleci. 2. Dzieci siadają w kole. Zapowiadamy, że nauczymy się teraz kilku wyliczanek i wspólnie pobawimy. Zanim to jednak nastąpi, prowadzący przeczyta (albo powie z pamięci, co jest lepszym rozwiązaniem) kilka starych śląskich rymowanek. Zadaniem uczestników jest zapamiętać, jakie zwierzęta się w nich pojawiają. Siedzi kaczka na kamieniu, Trzyma dudka na ramieniu Kwa, kwa, kwa Pięknie gra. Kwy, kwy, kwy Wyłaź ty. A nasz kopruch z dębu spadł, Złomoł sobie w krzyżach gnat. Wszystkie muchy płakały, Że koprucha niy miały.

Na zielonej łące Pasły się zające. Wilka zobaczyły, Do nory się skryły. Szły kaczuszki po racuszki Do mlecznego baru. Zapomniały o chusteczkach, Dostały katary. W pierwszej rymowance kaczka trzyma na ramieniu dudka. Nie chodzi tu jednak o ptaka, ale o ludowy instrument muzyczny, rodzaj fujarki. Potwierdza to tekst XIXwiecznej pieśni, na której oparto wyliczankę, a w której jednoznacznie chodziło o dudki – instrument muzyczny. Dzieci mogą nie wiedzieć, że kopruch to po śląsku komar. Wyjaśniamy im to i podajemy wybrane przykłady zwierząt, które w gwarze śląskiej nazywają się zupełnie inaczej (jeśli mamy pluszowe zabawki, pokazujemy je dzieciom po kolei, nazywamy i kładziemy pośrodku koła): prosiok igel trusia yjzel tiger rat kurzica kocik ojla papagaj afa fuks

(prosię) (jeż) (królik) (osioł) (tygrys) (szczur) (kura) (kotek) (sowa) (papuga) (małpa) (lis)

3. Proponujemy dzieciom zabawę na spostrzegawczość. Wybieramy jedną osobę z koła, wykorzystując poniższą wyliczankę: Jedzie rowerek na spacerek. Jaki z tyłu ma numerek? (osoba, na której teraz się zatrzymujemy wyliczając, podaje dowolną cyfrę) Trzy. Raz, dwa, trzy. Wychodzisz ty.

Dziecko wychodzi za drzwi albo odchodzi na bok. W tym czasie dwoje innych dzieci zamienia się miejscami (możemy też zamieniać miejscami albo chować pluszowe zabawki leżące pośrodku koła). Zadanie wybranego uczestnika polega na wskazaniu, co się zmieniło. Powtarzamy zabawę kilka razy, za każdym razem wyliczając. 4. Zmieniamy zabawę. Zapewne jest ona dobrze znana dzieciom. Tym razem zwracamy jednak uwagę na rymowankę i jej dokładne wypowiadanie. Bawimy się w kole kilka razy. Baloniku nasz malutki, rośnij duży, okrąglutki. Balon rośnie, że aż strach, przebrał miarę, no i - bach! 5. Prosimy, by dzieci usiadły. Poznają teraz rymowankę, która jest dialogiem. Powtarzamy ją z dziećmi i uczymy je odpowiadać na pytania zadawane przez prowadzącego: Ecie, pecie, co tam masz? Ecie, pecie, jabłko. Ecie, pecie, kto ci dał? Ecie, pecie, tatko. Ecie, pecie, gdzie kupił? Ecie, pecie, w mieście. Ecie, pecie, ile dał? Ecie, pecie, dwieście. 6. Na zakończenie możemy jeszcze przedstawić dzieciom dwie humorystyczne rymowanki. Był dioboł rogaty, Kupił se armaty. Zrobił w piekle wielki huk, Ten wyłazi kogo stuk! Dziadek Zorra jest pilotem, Goni wszystkich samolotem, A jak nie ma samolotu, No to sitkiem od kompotu. Zachęcamy uczestników do samodzielnego wymyślania krótkich wyliczanek.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Zachęćmy dzieci, by poprosiły rodziców i dziadków do opowiedzenia, jakie rymowanki pamiętają z dzieciństwa.  Jeśli możemy wyjść na dwór i pobawić się w chowanego, przydadzą się kolejne wyliczanki, których w pracy Doroty Simonides jest pełno!  Możemy ogłosić konkurs na recytację tradycyjnej śląskiej wyliczanki.

Fotografia na pierwszej stronie: https://pixabay.com/pl/osobowych-ludzi-dzieci-dziewczyna-804763/ Licencja: CC0 Public Domain

Skarb i pszczoły Legenda o pszczołach, które broniły dostępu do skarbu, na pewno spodoba się dzieciom. Tym bardziej, że na chwilę same zostaną pszczołami i będą mieć równie ważne zadanie. Scenariusz dotyczy legendy opisanej przez Edmunda Całkę i zawiera propozycje zabaw związanych z jej treścią.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci znają legendę o pszczołach broniących skarbu. Wiedzą, czym zajmuje się bartnik i dlaczego pszczoły są pożytecznymi owadami. Dzieci doskonalą też umiejętność rozpoznawania i nazywania kolorów.

METODY  czynne: zabawa ruchowa,

 oglądowe: obserwacja,  słowne: rozmowa, opowiadanie. Formy organizacyjne pracy: indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Ilustrację do legendy – załącznik P_3.  Tekst legendy Tajemnica złotego kielicha (W: Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 43-46.  Skarb – może to być np. szkatułka, albo po prostu wydrukowana ilustracja.  Karteczki/naklejki z kwiatkami w 6 różnych kolorach (dla każdego dziecka powinniśmy przygotować 1 kwiatek). Kwiatki można narysować albo wydrukować zdjęcia (przykłady kwiatów w określonych kolorach: niebieskie - hiacynt, chaber, różowe - tulipan, róża, czerwone - gerbera, pelargonia, białe - konwalia, nenufar, żółte – słonecznik, bratki, fioletowe – aster, krokus).  Dowolny podkład muzyczny (do zabawy ruchowej). Doskonały byłby Lot trzmiela (dostępny np. tutaj: Nikołaj Rimski-Korsakow, Lot trzmiela w wykonaniu skrzypka Davida Garretta https://www.youtube.com/watch?v=-bQ8NlI_ZAk).  Kolorowanka dla każdego uczestnika zajęć – załącznik P_4.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy z dziećmi. Zadajemy im pytania: Jak wyglądają pszczoły? Czy są pożyteczne? Dlaczego? Co jedzą pszczoły? Gdzie mieszkają pszczoły? Czy mieszkają same? Ta rozmowa wprowadzi nas do tematyki zajęć. Ważnymi bohaterkami legendy są bowiem pszczoły. Już teraz możemy zdradzić, że owady będą broniły skarbu. Zapytajmy więc dzieci: Co to może być za skarb? Czy wy macie jakieś swoje skarby?

2. Zapowiedzmy, że za chwilę dzieci poznają legendę o skarbie i pszczołach. Warto zwrócić uwagę na charakter legendy – jest to opowieść, która odnosi się do wydarzeń bądź postaci historycznych, jednak zawiera elementy baśniowe, fantastyczne (dla dzieci w wieku przedszkolnym właściwsze będzie oczywiście poprzestanie na podkreśleniu, że w legendzie możemy znaleźć ziarno prawdy). Zachęćmy dzieci do zajęcia wygodnej pozycji i uważnego słuchania. Zapoznajmy je z legendą o pszczołach broniących skarbu. Możemy przeczytać tekst Edmunda Całki, albo opowiedzieć legendę własnymi słowami.

3. Sprawdźmy, czy dzieci zrozumiały treść legendy: O czym była ta historia? Jak skarb znalazł się w dziupli? Co było tym skarbem? Kto zdołał go wydobyć? Tłumaczymy dzieciom, czym zajmuje się bartnik. 4. Zabawa ruchowa Pszczoły bronią skarbu Prowadzący przedstawia zasady zabawy. Przedszkolaki zamieniają się w pszczoły. Każda otrzymuje teraz jeden kwiat (najlepiej nakleić dzieciom karteczki na koszulkach), którego pyłek jest jej ulubionym. Ważne są kolory kwiatów. Na środku sali na podłodze umieszczamy skarb (szkatułkę albo ilustrację do legendy). Gdy słychać muzykę, dzieci poruszają się po sali bzycząc i udając pszczoły. Gdy muzyka milknie, przedszkolaki słuchają uważnie prowadzącego:  jeśli usłyszą hasło: „Uwaga, złodzieje!”, muszą szczelnym kręgiem otoczyć skarb, tak aby nikt z zewnątrz nie miał do niego dostępu.  jeśli usłyszą komendę: „Pszczoły szukają kolorów”, każde dziecko próbuje odnaleźć w sali przedmiot w kolorze kwiatka, który otrzymało na początku zabawy. Zatrzymuje się przy nim i wskazuje go albo bierze do rąk. Następnie prowadzący znów włącza muzykę i zabawa toczy się dalej. 5. Na zakończenie zajęć rozdajemy dzieciom kolorowanki będące ilustracją do poznanej legendy.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Miodowa przekąska umili spotkanie. Mogą to być np. ciasteczka lub herbata z miodem.

Spacer po Gliwicach Zajęcia w przystępny sposób pozwolą dzieciom poznać najważniejsze zabytki miasta. Opisana w scenariuszu zabawa wymaga uważnego słuchania i ćwiczy pamięć. Prawdziwy spacer po mieście jest na pewno najlepszym sposobem, aby je poznać, ale ten też ma wiele zalet – jest możliwy w każdą pogodę i znacznie skraca dystans pomiędzy obiektami, dzięki czemu poznajemy dwanaście miejsc w niecałą godzinę.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci rozpoznają i nazywają co najmniej kilka miejsc ważnych dla historii i kultury Gliwic. Większe jest zainteresowanie uczestników architekturą miasta.

METODY  czynne: zabawa ruchowa, zagadki,

 oglądowe (oglądanie grafik przedstawiających gliwickie budynki),  słowne: rozmowa. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  12 ilustracji przedstawiających gliwickie budynki (załącznik P_1), 34

 po 1 kolorowance dla każdego dziecka (załącznik P_7),  ciekawostki o miejscach będących tematem zajęć,  dowolny podkład muzyczny i sprzęt umożliwiający jego odtworzenie,  najlepiej, aby zajęcia odbywały się w dużej sali. Umożliwi to dzieciom swobodne spacerowanie od jednej planszy do drugiej.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od zaprezentowania dzieciom ilustracji. Przy każdej z nich pytamy: Kto wie, co to za miejsce? Czy któreś z was tam było? Wiedzę dzieci uzupełniamy, np. o takie ciekawostki: RATUSZ Znajduje się na samym środku gliwickiego rynku. Na szczycie budynku umieszczono gałkę z iglicą. Przy przebudowie w 2002 r. otworzono gałkę i znaleziono w niej szereg pamiątek z przeszłości, w tym kronikę miejską. URZĄD MIEJSKI To jeden z najokazalszych budynków w mieście. Zbudowano go jako „Haus Oberschlesien”, najnowocześniejszy hotel w tej części Europy. Teraz jest siedzibą władz miasta.

ZAMEK PIASTOWSKI Jeden z najstarszych obiektów w mieście (XIV w.). Pełnił różne funkcje: był arsenałem, więzieniem, folwarkiem. Teraz jest tam siedziba muzeum.

RADIOSTACJA Zbudowana z drewna w 1935 r. Ma 111 m wysokości. Wieża ciągle „pracuje” – są na niej zamontowane różne anteny, np. obsługujące Centrum Ratownictwa Gliwice.

WILLA CARO Mieszkał w niej kiedyś bogaty gliwicki przemysłowiec. Teraz w jej wnętrzach jest muzeum.

GLIWICKI TEATR MUZYCZNY Działa w Gliwicach od 2001 r. Warto wybrać się do teatru na spektakl, szczególnie podczas organizowanych corocznie Dziecięcych Spotkań Teatralnych.

PALMIARNIA MIEJSKA W palmiarni można nie tylko zobaczyć palmy i kaktusy, ale i terraria z gadami oraz wielkie akwaria.

MIEJSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA W GLIWICACH Przy ulicy Tadeusza Kościuszki znajduje się główna siedziba gliwickiej biblioteki. Jej filie można jednak znaleźć w całym mieście.

Obrazki kolejno zawieszamy w widocznym miejscu, zachowując między nimi spore odstępy. 2. Dzieci dobierają się w pary. Zapraszamy je na spacer. Wyjaśniamy zasady zabawy. Kiedy dzieci słyszą muzykę/podkład – spacerują po sali. Kiedy dźwięk ucichnie, zatrzymują się i uważnie słuchają zadanej przez prowadzącego zagadki dotyczącej jednego z budynków. Próbują odgadnąć, o którą budowlę chodzi, i stają przy ilustracji ją przedstawiającą. Warto wprowadzić też dzieci w klimat zabawy, np. w taki sposób:

Jest piękny słoneczny dzień. W sam raz na małą wycieczkę po Gliwicach. Dojechaliśmy do centrum żółtym autobusem, a teraz zaczynamy zwiedzanie. Jestem waszym przewodnikiem. Słuchajcie uważnie, gdzie teraz się udamy. Zagadki (propozycje, można uzupełnić o własne): 1. Ten budynek stoi pośrodku rynku. Obok niego można zobaczyć fontannę z Neptunem. 2. W tym miejscu można wypożyczyć książki. 3. Baaardzo wysoka wieża. I w dodatku cała z drewna! 4. W tym budynku, najczęściej wieczorami, rozbrzmiewa muzyka. Jest tam scena i orkiestron. 5. Przed tym budynkiem widzimy trzy tańczące fauny. 6. Idziemy do muzeum. Jego siedziba znajduje się w domu, w którym kiedyś mieszkał bogaty przedsiębiorca. 7. Ten stary budynek pełnił kiedyś funkcję więzienia. 8. Wprawdzie tam nie popływamy, ale możemy obejrzeć śluzy. 9. Mimo pożaru, który zniszczył ten budynek, ciągle coś w nim się dzieje! 10. Odwiedzamy tereny po KWK Gliwice. 11. Tutaj w 1683 r. spał król Polski. 12. Za chwilę będziemy szukać bananów. I oglądać podwodne życie w ogromnych akwariach.

Po każdej z zagadek pytamy o nazwę miejsca jedno z dzieci, które stanęło przy właściwym obrazku. Spacer kończymy, gdy odwiedzimy każde miejsce co najmniej jeden raz. 3. Po pełnej wrażeń wycieczce czas na pracę twórczą. Rozdajemy kolorowanki. 37

Zadaniem dzieci, oprócz pokolorowania, jest dorysowanie samego siebie.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Z pokolorowanych prac dzieci możemy stworzyć przewodnik. Do spiętych rysunków dodajemy stronę tytułową, można też dołączyć fotografie tych miejsc albo zdjęcia z wycieczki grupy, podczas której zwiedzała ona jakiś zabytek Gliwic (jeśli oczywiście taka wyprawa miała miejsce).

W kopalni Śląsk ma bogatą górniczą tradycję. Górnicze święta, zwyczaje, w końcu również legendy – wszystko to jest ważnym elementem śląskiej kultury. Podczas zajęć dzieci dowiedzą się, kto pomagał górnikom w ich ciężkiej pracy pod ziemią. Poznają też bohatera książek, wymyślonego przez gliwicką pisarkę, który ma swoją własną kopalnię, a w niej… skarby.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dziecko zna legendę o Skarbniku. Potrafi używać węgla drzewnego do wykonania rysunku (ilustruje legendę).

METODY  czynne: metoda zadań,

 oglądowe: poznanie utworu literackiego (w przypadku skorzystania z plansz Kamishibai – również oglądanie ilustracji),

 słowne: rozmowa, opowiadanie. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  blok techniczny - dla każdego dziecka jedna kartka,  węgiel drzewny do rysowania – dla każdego dziecka.  Zabawa węglem należy do tych brudzących, można więc pomyśleć o fartuszkach ochronnych. Podwinięcie rękawów podczas rysowania to konieczność.  Książka Pan Toti (il. i tekst Sorn Gara. Kraków: Wydawnictwo Skrzat, 2010.)  Książka Juliana Brudzewskiego pt. Legenda o Skarbniku (Katowice: Tibum, 2014). Ta pozycja jest wydana jako zestaw plansz. Przedstawiając dzieciom legendę, prowadzący trzyma karty przed sobą i odczytuje teksty zapisane na ich odwrocie. Możemy również umówić się wcześniej na zajęcia o Skarbniku w jednej w bibliotek. Wtedy karty trafią do „magicznej skrzynki”, a Legenda o Skarbniku będzie zaprezentowana przedszkolakom jako teatr obrazkowy. Książkę udostępniają następujące placówki Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gliwicach: Oddział dla Dzieci nr 33, ul. Kościuszki 17 Oddział dla Dzieci nr 34, ul. Perkoza 12 Oddział dla Dzieci nr 35, ul. Spółdzielcza 33a Oddział dla Dzieci nr 36, ul. Skarbnika 3 Oddział dla Dzieci nr 38, ul. Czwartaków 18 Numery telefonów i adresu e-mail można znaleźć na www.biblioteka.gliwice.pl.  Rozwiązaniem alternatywnym jest wykorzystanie tekstu legendy Dobry duch kopalni. W: Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 27-30.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy, siedząc w kole. Inicjujemy rozmowę i zadajemy dzieciom pytania: Co to jest kopalnia? Co wydobywa się w kopalni? Co jest wydobywane w kopalniach na Górnym Śląsku? Czy w naszym mieście jest jakaś kopalnia? Kto z was był w kopalni? Jak jest w kopalni? Kto pracuje w kopalni? Czy praca górnika jest ciężka?

Uzupełniamy odpowiedzi dzieci, podsumowujemy. Zapowiadamy, że za chwilę dzieci poznają legendę o Skarbniku. Zachęcamy je do uważnego słuchania i opowiadamy o dobrym duchu kopalni (używając plansz albo posiłkując się tekstem Edmunda Całki). Pytamy: Gdzie można spotkać Skarbnika? Czy Skarbnik jest dobrym, czy złym duchem? Jak i komu pomaga? 2. Zapraszamy dzieci, by usiadły przy stolikach. Rozdajemy im węgiel drzewny. Pytamy, czy ktoś wie co to jest i do czego może służyć. Tłumaczymy dzieciom, że ten węgiel nie został wydobyty w kopalni, powstał w wyniku „wypalenia” drewna w mielerzu (specjalnym stosie, obsypanym ziemią). Posłuży nam jednak do wykonania rysunku, którego tematem będzie Skarbnik i kopalnia. Rozdajemy dzieciom kartki i pozwalamy pracować. Dajemy im na to około 15 minut. Następnie wspólnie oglądamy rysunki. Po tej części zajęć konieczne będzie umycie rąk. Gdy dzieci już to zrobią, nie wracają do stolików, lecz znów siadają w kole. 3. W Gliwicach powstały książki o Panu Totim. Maleńkiego jak paluszek bohatera wymyśliła mieszkająca w naszym mieście pani Joanna Sorn Gara. Przygody Pana Totiego można też oglądać w telewizji. Za chwilę dzieci będą mogły usłyszeć co nieco o jego zwyczajach. Prowadzący czyta głośno i pokazuje ilustracje z książki Pan Toti (od strony 6 do 12). Następnie pyta: Co Pan Toti znalazł w kopalni? Co mogło się znajdować w odnalezionym pudełku? Odgadywaniem zawartości pudełka kończymy zajęcia. Możemy jeszcze zapytać dzieci, co same chciałyby odnaleźć w takim pudełku oraz konkluzją, że węgiel również jest skarbem ukrytym pod ziemią.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Starszym dzieciom możemy zaproponować odwiedzenie strony www.kula.gov.pl, która umożliwia podróżowanie po Polsce i poznawanie różnych miast i regionów. W „Katowicach” na dzieci czekają dwie zabawy związane z tematem zajęć: rysowanie węglem (na ekranie mniej ciekawe, niż z użyciem prawdziwego węgla) i wagoniki kopalniane (ciekawa gra ćwicząca spostrzegawczość).  Cukierki Kopalnioki dla uczestników zajęć będą miłym akcentem na koniec spotkania.

Po co war lać w gar? Czasami (a może nawet często?) siła mięśni nie zdziała tyle, co dobry pomysł. Dzieci przekonają się o tym, poznając legendę o obronie Gliwic przed wojskami Mansfelda w 1626 roku. Aby lepiej ją zrozumieć, same zbudują makietę miasta.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci znają jedną z najpopularniejszych legend o Gliwicach. Wiedzą, która część miasta jest najstarsza oraz co to jest rynek, ratusz, mury miejskie i fosa. Są zainteresowane historią miasta, w którym mieszkają.

METODY  czynne: metoda samodzielnych doświadczeń,

 oglądowe: obserwacja,  słowne: opowiadanie, rozmowa. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  klocki drewniane albo plastikowe (będą służyły do zbudowania muru, kamienic, ratusza, bram),  kilka metrów folii aluminiowej (posłuży do stworzenia fosy),  figurki-drzewa (jeśli nie mamy takich figurek, też można zbudować je z klocków),  Gdzie szukać informacji i inspiracji do opowiadania o naszym mieście? Wiele ciekawostek o ratuszu i rynku jest podanych w publikacjach Muzeum w Gliwicach pt. Gliwice znane i nieznane (cz. I-IV). Również artykuł na stronie stowarzyszenia „Gliwickie Metamorfozy” zawieraja szereg przydatnych informacji (http://www.gliwiczanie.pl/Reportaz/rynek/rynek.htm). Historia obrony miasta opisana jest w materiałach udostępnianych online przez gliwickie muzeum: http://www.muzeum.gliwice.pl/wp-content/uploads/2012/09/Materia%C5%82ydodatkowe-Najazd-Mansfelda-1626.doc  ilustracja do legendy – w formacie A3 (załącznik P_5),  kolorowanka dla każdego uczestnika (załącznik P_6).

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy z dziećmi: Jak nazywa się miasto, w którym mieszkamy? Czy ono jest duże, czy małe? Jak wyglądało życie w mieście dawniej? Jak ludzie się przemieszczali? Czego nie było? Czy ludzi było mniej czy więcej? Czy Gliwice były mniejsze czy większe? Pytania są trudne, dlatego należy je potraktować jako punkt wyjścia i w razie konieczności opowiedzieć przedszkolakom szerzej o realiach życia w mieście czterysta lat temu (bo ten czas interesuje nas najbardziej). Zapowiadamy dzieciom, że poznają dzisiaj legendę o Gliwicach. Będzie ona dotyczyła miasta takiego, jakim ono było w XVII w. Zbudujemy też makietę takiego miasta. 2. Rozdajemy elementy do budowania miasta dzieciom. Każde powinno mieć w ręce chociaż jeden przedmiot. Uczulamy je, że muszą teraz uważnie słuchać, aby wiedzieć, kiedy i gdzie muszą dołożyć swój element. Budowę miasta zaczynamy od postawienia ratusza, który stoi na środku rynku. Pytamy: Jaki kształt ma gliwicki rynek? Co działo się kiedyś na rynku i w ratuszu, a jakie są ich funkcje dzisiaj?

Od rynku, który jest i był centralnym placem miasta, odchodzą uliczki. Dookoła rynku ustawiamy domy mieszczan. Miasto było otoczone murem i fosą. Pytamy dzieci: Co to jest fosa? Po co w ogóle był ten mury? Dlaczego nie ma go dzisiaj? Czy ktoś wie, gdzie możemy zobaczyć pozostałości murów miejskich? Słuchamy pomysłów uczestników, ewentualnie dopowiadamy. Zachęcamy już teraz do wybrania się na spacer z rodzicami na gliwicką starówkę. Na ślady murów możemy trafić m.in. przy placu Rzeźniczym, gdzie obejrzymy ruiny bramy Raciborskiej, zwanej Czarną; przy ulicy Grodowej 1a i 5 oraz przy ulicy Basztowej 3. Zachował się też fragment kurtyny z basztą, wykorzystanej do budowy Zamku Piastowskiego. Dzieci trzymające elementy do budowy muru wspólnie wznoszą go dookoła powstającej makiety. Przedszkolak, który ma folię aluminiową, razem z innymi dziećmi formuje z niej fosę. 3. Miasto jest gotowe! Teraz dużo łatwiej będzie dzieciom wyobrazić sobie wydarzenia, o których za chwilę usłyszą. Zanim się to stanie, pytamy: Jak jest na dworze, kiedy mamy zimę? Co się dzieje ze śniegiem i lodem, kiedy robi się cieplej? Co to jest wrzątek? Gdy wyjaśnimy już te kwestie, zachęcamy dzieci do zajęcia wygodnej pozycji i opowiadamy legendę. Można skorzystać z tekstu w zbiorze Edmunda Całki: - Wrzątek – narzędziem obrony. W: Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 54-56. Można też wykorzystać poniższy tekst: Po co war lać w gar? To były niespokojne czasy. Ciągnące się latami wojny, błąkające się po ziemiach śląskich wojska… Wśród nich – oddziały hrabiego Ernesta Von Mansfelda. Dotarły one w końcu w okolice Gliwic. Blady strach padł na mieszkańców miasta. Na uliczkach miasta jedni drugim powtarzali nazwy miast, które tym okrutnym wojownikom udało się bez większego trudu podbić. Czy Gliwice będą następne? - Całe szczęście, że od dwóch stron miasto otacza rzeka Kłodnica – mówiły kobiety robiące pranie. - Całe szczęście, że zima łagodna i fosa nie zamarzła – pocieszali się miejscy rajcowie.

- Całe szczęście, że mamy duże zapasy jedzenia i amunicji – chwalili się kupcy, rozkładając swoje towary na targu. Wszyscy jednak bardzo się bali spodziewanego oblężenia. Wojska Mansfelda były coraz bliżej. Gdy było je już widać z wież obronnych miasta, ludzie, zamiast iść spać, czuwali. Była to mroźna lutowa noc. Księżyc świecił nieprzysłonięty chmurami, a jego blask odbijała… zamarznięta fosa! Co za pech! Wrogowie przejdą po niej jak po moście, a gdy już będą pod murami, niechybnie podpalą miasto. Nawet doświadczeni wojownicy rozkładali ręce, nie wiedząc, co robić. - Ach, ta fosa, że też musiała zamarznąć dzisiaj – mówili. – A to co? Co robią te kobiety? Po co noszą wiadra z wodą? Chcą gotować grochówkę dla wojsk Mansfelda? Po co im ten war i gorąca kasza w garnkach? Dlaczego wchodzą na mury i wylewają za nie wrzątek? Co to za pomysły? Zanim jednak mężczyźni zrozumieli, co się dzieje, już było słychać pierwsze pluski wody w fosie. Gorąca para kłębiła się wokół murów. Do rana lód na fosie został stopiony, a pierwsze promyki słońca jeszcze temu dopomogły. Jakie było zdziwienie wojsk Mansfelda, gdy na nic zdały się niesione drabiny. Otaczająca mury fosa znów stanowiła przeszkodę. Wojownicy zgrzytali zębami z zimna i pojąć nie mogli, jakim cudem woda w fosie nie jest zamarznięta. Opracowanie własne na podstawie tekstu Edmunda Całki

Aby utrwalić treść legendy i sprawdzić, czy dzieci ją zrozumiały, prosimy, by same opowiedziały tę historie. Zwracamy szczególną uwagę na to, kto i w jaki sposób przyczynił się do uratowania miasta. Pokazujemy dzieciom ilustrację (załącznik P_5). Jeśli posiadamy figurki rycerzy, możemy je teraz ustawić przy murach. 4. Na zakończenie albo też jako prezent do wzięcia ze sobą wręczamy dzieciom kolorowankę związaną z legendą.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  W Gliwicach w kilku miejscach (wymienionych już powyżej) można zobaczyć fragmenty murów miejskich. Warto wybrać się na spacer i pokazać je dzieciom. To dobry pomysł na wycieczkę.  W 2014 roku Muzeum w Gliwicach przygotowało spektakl Chłopiec z Gliwic, którego tematem jest obrona Gliwic w 1626 roku. Wartka akcja i zabawne dialogi na pewno 45

spodobają się dzieciom. Jak możemy zapoznać dzieci z tą sztuką?  Na stronie internetowej Muzeum w Gliwicach http://www.muzeum.gliwice.pl/ sprawdzamy, czy spektakl jest grany. Po premierze w maju 2014 r. był wznawiany. Warto o to zapytać.  W Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gliwicach można wypożyczyć pozycję Chłopiec z Gliwic. Słuchowisko dla dzieci, lecz nie tylko. Odtwórzmy je dzieciom. Z biblioteki wypożyczymy też książkę Chłopiec z Gliwic.  Muzeum oferuje też możliwość pobrania słuchowiska. Więcej informacji: http://www.muzeum.gliwice.pl/chlopiec-z-gliwic-3/  W Zamku Piastowskim można obejrzeć makietę siedemnastowiecznych Gliwic. To dokładnie ten okres, który nas interesuje. Zdjęcie makiety do obejrzenia na stronie: http://www.muzeum.gliwice.pl/wakacyjna-podroz-z-muzeum-w-gliwicach/fot-archmuzeum-w-gliwicach-makieta-xvii-wiecznych-gliwic/ Jeśli możemy wyświetlić to zdjęcie na ekranie za pomocą rzutnika, warto pokazać je dzieciom i zestawić ze zdjęciami współczesnych Gliwic.  Zdjęcia pozostałości murów miejskich można obejrzeć na stronie: http://zabytkigornegoslaska.com.pl/index.php/fortyfikacje/45-gliwice-murymiejskie

Rogaliki z Gliwic Zajęcia o tym, kto i kiedy wymyślił rogaliki, oraz jaki to ma związek z historią Gliwic. Dzieci poznają legendę, dowiedzą się, kim był Jan III Sobieski i kiedy odwiedził nasze miasto. Poznają też kilka tradycyjnych zawodów. Pobawią się w Wielkie przygotowania oraz w kilka chwil zamienią ciastolinowy trójkąt w... rogalik.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Głównym celem zajęć jest zapoznanie dzieci z legendą Rogaliki z Gliwic oraz z historią o wizycie Jana III Sobieskiego w Gliwicach. Po zajęciach uczestnicy wiedzą, jakiego wydarzenia historycznego dotyczy legenda i potrafią ją opowiedzieć własnymi słowami. Dzieci będą też wiedzieć, jakie zawody istniały już w dawnych czasach. Będą kojarzyć kształt rogalików z kształtem księżyca, którego różne fazy zobaczą na ilustracjach. Dzieci będą też potrafiły ulepić rogalik z ciastoliny.

METODY  asymilacja wiedzy: pogadanka,  opowiadanie,  praktyczne – ćwiczebne, realizacji zadań wytwórczych. Formy organizacyjne pracy: indywidualna, grupowa. 47

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  tekst legendy Chrupiące półksiężyce (Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 19-21.),  ilustracje przedstawiające: księżyc w różnych fazach, rogalik, Jana III Sobieskiego, Kara Mustafę, figurę geometryczną – trójkąt,  ciastolinę lub plastelinę – wystarczy kawałek dla każdego dziecka.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy z dziećmi o Gliwicach. Pytamy, czy wiedzą, jak nazywa się miasto, w którym mieszkają. Następnie zapowiadamy temat zajęć – będziemy mówić o legendzie dotyczącej naszego miasta. Zwracamy uwagę na to, że legenda jest opowieścią odnoszącą się do wydarzeń bądź postaci historycznych oraz zawiera elementy fantastyczne. 2. Zachęcamy dzieci do zajęcia wygodnej pozycji i uważnego słuchania. Opowiadamy legendę, pokazując dzieciom w odpowiednich momentach przygotowane ilustracje przedstawiające Jana III Sobieskiego, Kara Mustafę, księżyc. 3. Pytamy dzieci, dlaczego piekarz wybrał jako kształt nowego pieczywa półksiężyc. (jest to wyjaśnione w tekście legendy). Pokazujemy ilustracje przedstawiające księżyc w różnych fazach. Pytamy dzieci, który z księżyców przypomina im rogalik. Pytamy o to, czy dzieci jadły rogaliki, czym takie pieczywo może być nadziane, czy lubią takie wypieki. Pokazujemy dzieciom ilustrację przedstawiającą rogalik. 4. Kto jeszcze przygotowywał się na przybycie Jana III Sobieskiego? Dzieci albo prowadzący wymieniają zawody, które pojawiły się w opowieści. Rozmawiamy o starych profesjach. Czy dzieci wiedzą, czym zajmuje się krawiec, szewc, piekarz, kowal, bartnik? Widomości pomoże utrwalić zaproponowana poniżej zabawa ruchowa. 5. Zabawa ruchowa Wielkie przygotowania Dzieci stają w okręgu. Prowadzący przedstawia zasady zabawy i demonstruje ruchy, które dzieci powinny wykonać, słysząc konkretne pytanie. Gdy prowadzący pyta: - Co SZEWC przygotował dla króla? – dzieci tupią nóżkami i odpowiadają: BUTY. - Co PIEKARZ przygotował dla króla? – dzieci głaszczą się po brzuchach i odpowiadają: ROGALIKI. - Co KOWAL przygotował dla króla? – dzieci udają, że walczą mieczem i odpowiadają: MIECZ. - Co KRAWIEC przygotował dla króla? - dzieci obracają się dookoła siebie i odpowiadają: NOWE SZATY. - Co BARTNIK przygotował dla króla? - dzieci machają rękami, udając pszczoły i mówią: MIÓD. 48

Po kilku próbach prowadzący zaczyna wypowiadać pytania w losowej kolejności i obserwuje, czy wszystkie dzieci wykonują właściwe ruchy. 6. Po zajęciach ruchowych zapraszamy dzieci, by usiadły przy stolikach. W widocznym miejscu przypinamy planszę z rogalikiem oraz trójkątem. Rozdajemy dzieciom plastelinę lub ciastolinę (która mniej się klei i nie brudzi) i prosimy, by same spróbowały ulepić rogalik. Gdy dzieci skończą, oglądamy wspólnie ich dzieła. Następnie pytamy, jaka figura geometryczna jest na ilustracji i prezentujemy sposób, w jaki piekarze przygotowują rogaliki: formujemy z masy plastycznej trójkąt i zwijamy go, zaczynając od jednego z boków. Pozwalamy dzieciom wykonać drugi rogalik w zaprezentowany sposób. 7. Jeśli na koniec zajęć uda się nam poczęstować dzieci małymi rogalikami, będzie to bardzo miłe zakończenie 

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  wybrać się z dziećmi na spacer w okolice kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego. To tam w klasztorze ojców franciszkanów spędził noc król Jan III Sobieski.  podczas spaceru pokazać dzieciom dwie wmurowane w ścianę ratusze tablice upamiętniające przemarsz wojsk Jana III Sobieskiego przez Gliwice. Ufundowano je z okazji 200. i 300. rocznicy tego wydarzenia.

Jako we Wilijo, tako bez cały rok Wigilia to wyjątkowy dzień, jedyny taki w roku. Wigilijne zwyczaje są bardzo bogate i odmienne w różnych regionach Polski. Na Górnym Śląsku ten dzień już od rana miał ustalony przebieg. Podczas zajęć dzieci poznają stare śląskie zwyczaje.

PRZEDSZKOLAKI

30 - 40 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci znają świąteczne śląskie zwyczaje. Wiedzą, przed jakimi świętami przypada Wigilia.

METODY  czynne: metoda samodzielnych doświadczeń; zabawa ruchowa,  oglądowe: oglądanie ilustracji w książkach,  słowne: rozmowa, opowiadanie. Formy organizacyjne pracy: grupowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Ilustracje przedstawiające rodzinę przy wieczerzy wigilijnej, kartki świąteczne, 50

dekoracje bożonarodzeniowe. Ozdabiamy nimi salę.  Opisane w scenariuszu zwyczaje podano za: Ostroch Aleksandra J.: Śląsk który przeminął. Czerwinoka-Leszczyny: "Vectra", 2013.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Dzieci siadają w kole. Inicjujemy rozmowę, pytając: Co to jest Wigilia? Kiedy przypada ten dzień? Co robimy tego dnia? Jak wygląda ten dzień w waszych domach? Zwracamy uwagę dzieci na fakt, że wigilijne zwyczaje różnią się nie tylko w różnych domach, ale są też odmienne w różnych regionach Polski. Pytamy: Jak nazywa się miasto, w którym mieszkamy? Jaki to jest region Polski? Uzupełniamy odpowiedzi dzieci i zapowiadamy, że zaraz opowiemy sobie o zwyczajach wigilijnych na Górnym Śląsku. 2. Opowiadamy dzieciom, jak wyglądała Wigilia w śląskich domach. Niektóre z tych zwyczajów są nadal kultywowane, inne zupełnie już zaniknęły. Gospodyni rozpala ogień i zamiata izbę. Śmieci od razu wynosi z domu, aby razem z nimi wynieść też wszystkie kłopoty i nieszczęścia. Mimo chłodu w domu cała rodzina musi się porządnie wykąpać, wszyscy ubierają też nowe i czyste ubrania. Już od rana trzeba też gotować tradycyjną zupę z konopi. Jej gotowanie jest bardzo pracochłonne. Dom jest już dokładnie posprzątany, pozostaje położyć na stole najbielszy obrus. Stół nakrywa się bardzo starannie. Co stawiano na stole? Krzyżyk i świece, a na talerzyku pieniądz, chleb, sól, czosnek i cebulę (gwarantowały zdrowie). Siadano do stołu wraz z pierwszą gwiazdką. Rozpoczynano wspólną modlitwą. Dzielono się też chlebem. Podczas kolacji wigilijnej nikt nie powinien wstawać od stołu (dlatego niekoniecznie wpuszczono by niespodziewanego gościa, gdyby zapukał). O północy rodzina szła na pasterkę. Oczekiwanie na nią umilano sobie śpiewaniem kolęd i pastorałek. Co najczęściej przynosiło Dzieciątko (bo to ono na Śląsku roznosi prezenty)? Były to pierniki, jabłka i orzechy. Czekolada byłą rzadkością. 51

3. Pytamy dzieci, które zwyczaje są im znane, które pojawiają się w ich domach. Porównujemy dawne zwyczaje z obecnymi. 4. Proponujemy dzieciom zabawę Świąteczne przygotowania. Wszystkie dzieci wstają. Do środka koła wchodzi jedna osoba. Prowadzący wymienia jedną z czynności wykonywanych 24 grudnia, a dziecko w środku koła musi zaproponować odpowiedni gesty, który pozostali powtarzają. Przykłady zadań: W Wigilię… …rankiem zamiatamy izbę. …kąpiemy się. …ubieramy odświętny strój. …rozkładamy na stole biały obrus. …gotujemy zupę z konopi. …otwieramy prezenty. …idziemy na pasterkę. 5. Pytamy dzieci, co według nich znaczy stare śląskie porzekadło: Jako we Wilijo, tako bez cały rok.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Zajęcia możemy urozmaicić na różne sposoby, typowe i często podejmowane w okresie przedświątecznym (śpiewanie kolęd, wykonywanie ozdób bożonarodzeniowych etc.).

Na pierwszej stronie wykorzystano zdjęcie ze strony

https://pixabay.com/pl/cookie-gwiazdka-piec-235834/. Dostępne na licencji CC0 Public Domain.

Scenariusze zajÄ&#x2122;Ä&#x2021; dla dzieci w wieku 6-12 lat

Podziemny labirynt W prawo? A może w lewo? Którędy iść i dokąd właściwie prowadzi ta droga? Czy pod Gliwicami biegną podziemne korytarze? Niezależnie od tego, czy w tej legendzie odnajdujemy ziarno prawy, czy też więcej w niej fantazji, warto poznać gliwicką starówkę, która skrywa wiele śladów czasów dawno już minionych.

6 – 9 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci wiedzą, które budynki w mieście są najstarsze oraz że w mieście znajdują się ślady dawnych fortyfikacji. Znają legendę o podziemnych korytarzach pod Gliwicami. Ich zainteresowanie historią miasta jest większe.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, opowiadanie,

 waloryzacyjne: metoda ekspresyjna. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  rzutnik albo tablica multimedialna oraz komputer z dostępem do Internetu,  papier, najlepiej z rolki, ale może też być arkusz szarego papieru pocięty na podłużne kawałki (pożądane wymiary to ok. 30 cm x 100 cm, potrzebujemy tyle kawałków, ile trzyosobowych grup utworzymy),  magnesy, monety,  kredki, mazaki, pastele, klej, nożyczki  pocztówki i zdjęcia przedstawiające Gliwice, ilustracje lub zdjęcia pająków, pajęczyn, nietoperzy etc.  Tekst legendy pt. Podziemny labirynt. W: Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 49-51.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy z dziećmi: Jak nazywa się miasto, w którym mieszkamy? Czy ktoś wie, kiedy powstało? Która jego część jest najstarsza?

Gliwicką starówkę oglądamy za pomocą Google Maps. Obraz wyświetlamy na tablicy lub ekranie (za pomocą rzutnika). Korzystamy z dwóch widoków – Mapa i Earth. Mapa https://www.google.pl/maps/place/Gliwice/@50.2935333,18.6658272,16.25z/data= !4m2!3m1!1s0x471130606c66b15f:0x9bbca89f06cbea11 Earth https://www.google.pl/maps/place/Gliwice/@50.2935333,18.6658272,842m/data=! 3m1!1e3!4m2!3m1!1s0x471130606c66b15f:0x9bbca89f06cbea11!6m1!1e1 Pytamy: Czy patrząc na Gliwice z lotu ptaka możemy się domyśleć, gdzie przebiegały mury miejskie? Jaki kształt ma najstarsza część miasta? Jaka była funkcja murów miejskich? 2. Pora przyjrzeć się murom miejskim. To dobry pomysł na spacer – poszukiwania fragmentów murów mogą być świetną zabawą. Jeśli jednak nie było ku temu okazji, teraz można to zrobić za pomocą Google Maps. Dzięki funkcji Street View razem z dziećmi obejrzymy np. ulicę Grodową czy zachowane fragmenty bramy miejskiej 56

zwanej Czarną. Warto też pokazać uczestnikom zdjęcia pozostałości gliwickich murów miejskich w serwisie Zabytki Górnego Śląska: http://zabytkigornegoslaska.com.pl/index.php/fortyfikacje/45-gliwice-murymiejskie Podczas modernizacji ulic starówki w 2015 r. natrafiono na fragmenty Białej Bramy. Wyświetlamy zdjęcia dostępne tutaj: http://www.24gliwice.pl/wiadomosci/tak-wyglada-biala-brama-co-dalej-zwyjatkowym-odkryciem-na-starowce/ Zwracamy uwagę dzieci, że to druga brama miejska, którą dzisiaj oglądamy. Biała i Czarna Brama (czyli inaczej Bytomska i Raciborska) były ważnymi elementami miejskiej fortyfikacji. 3. Czytamy głośno legendę pt. Podziemny labirynt. Sprawdzamy, czy dzieci zrozumiały jej treść i utrwalamy wiadomości, pytając: Skąd i dokąd prowadziły podziemne korytarze? Jakie wydarzenie historyczne zostało wspomniane? Z jaką inną legendą łączy się opowieść o podziemnym labiryncie? Jeśli dzieci nie poznały wcześniej legendy o pomysłowej obronie miasta podczas oblężenia wojsk duńskich w sierpniu 1626 roku, wspominamy o tym wydarzeniu. Wspomniany w tekście spichlerz możemy obejrzeć w galerii zdjęć na stronie: http://www.trattoriacastello.pl/ Obecnie w budynku znajduje się restauracja. 4. Pora na działanie. Niezależnie od tego, czy podziemny labirynt istniał, czy też nie, dzieci będą mogły dziś pochodzić po jego korytarzach. Dzielimy uczestników na trzyosobowe grupy. Każda otrzymuje arkusz papieru, przybory plastyczne, klej, nożyczki, widokówki, zdjęcia etc. Zadaniem grupy jest stworzenie labiryntu. Należy wziąć pod uwagę: - Gdzie będzie wejście do labiryntu? - Dokąd będą prowadziły podziemne korytarze? - Jakie pułapki będą czekały na śmiałków, którzy wejdą do labiryntu? Prosimy dzieci, aby rysowane przez nie korytarze miały szerokość co najmniej 2 cm (co umożliwi dalszą zabawę). Czas pracy – 20 minut. 5. Gdy labirynty są już gotowe, zapraszamy kolejno grupy do zaprezentowania swoich 57

prac. Najpierw dzieci opowiadają, skąd i dokąd prowadzi ich labirynt i jakie pułapki zaprojektowały. Następnie zapraszamy jedną osobę spoza danej grupy do przejścia labiryntu. Dwoje dzieci trzyma arkusz poziomo, trzecia osoba z grupy komentuje i opowiada. Śmiałek, który będzie pokonywał labirynt, otrzymuje magnes i monetę, które umieszcza odpowiednio pod i nad papierem, w miejscu wejścia do podziemnych korytarzy. Poruszając magnesem przesuwa monetę i próbuje dojść do celu. Zabawę powtarzamy dla każdej grupy. 6. Podsumowujemy zajęcia. Zachęcamy do szukania śladów historii w przestrzeni miejskiej.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Zobaczmy fragmenty murów miejskich „na żywo”.  Wybierzmy się z dziećmi do Zamku Piastowskiego. Można tam obejrzeć makietę miasta, która wspaniale prezentuje wygląd dawnych murów miejskich. W środy i czwartki wstęp dla grup szkolnych jest bezpłatny. Aktualny cennik i potrzebne informacje: http://www.muzeum.gliwice.pl/zwiedzanie/

Grafika na pierwszej stronie: https://pixabay.com/pl/pi%C4%99knie-sklepionej-piwnicy-tunel-258906/ Licencja: CC0 Public Domain

Miejskie szyfry Te zajęcia to gra, w której kilkuosobowe drużyny muszą nie tylko uważnie szukać wskazówek, ale i złamać szyfr. A wszystko po to, by jeszcze lepiej poznać urokliwe miejsca Gliwic.

10 – 12 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci rozpoznają i nazywają ważne gliwickie budynki. Wiedzą, z jakimi wydarzeniami historycznymi są te miejsce związane. Celem zajęć jest też rozbudzenie w dzieciach chęci poznawania miasta i jego historii.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, opis,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: gry dydaktyczne. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Wydrukowany załącznik S_1. Zadania należy pociąć (dla każdego koloru osobna 59

kartka z podpowiedziami nr 1, 2 i 3). Części z numerami 1 i 2 rozwieszamy w sali. Postarajmy się wybrać miejsca nieoczywiste, dzięki temu dzieci będą miały większą frajdę podczas poszukiwań. Części z numerem 3 odkładamy na bok.  12 długopisów,  komplet kart do gry w Gliwickie memo. Należy je wydrukować z załącznika (P_1) dwa razy, co najmniej w formacie A4, przyciąć tak, aby karty były kwadratowe. Papier, na którym będziemy drukować powinien być sztywny. Ewentualnie można karty zalaminować.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Wprowadzamy dzieci do tematu zajęć i przedstawiamy im zasady gry. Dzielimy uczestników na 12 drużyn. Każda drużyna wybiera kapitana, który otrzymuje od prowadzącego kolorowy pasek z numerem (pierwszy wiersz każdej tabeli w załączniku). Zadaniem drużyny jest poszukiwanie i zebranie dwóch podpowiedzi (oznaczonych odpowiednim kolorem), które wskazują na pewne miejsce w Gliwicach. 2. Dzieci udają się na poszukiwania. Swobodnie poruszają się po sali. Gdy uda im się zgromadzić podpowiedzi, zastanawiają się o jakie miejsce chodzi. Już teraz mogą odgadnąć, pozostawiamy jednak dzieci w niepewności i mówimy, że potwierdzenie zyskają w następnej części gry. 3. Kiedy wszyscy zgromadzą podpowiedzi, wręczamy każdemu zespołowi długopisy i kartki z nr 3 – czyli z zaszyfrowaną wiadomością. Aby zwiększyć emocje, ogłaszamy, że liczy się czas! I nagradzamy najszybszy zespół brawami. Po rozwikłanie szyfru uczestnicy maja już pewność, jakiego miejsca szukali. 4. Uczestnicy siadają w kole. Wszyscy już wiedzą, jakiego miejsca poszukiwali. Pora zobaczyć, jak ono wygląda. Prowadzący bierze połowę talii kart do gry Gliwickie memo (czyli 12 różnych obrazków) i po kolei pokazuje ilustracje dzieciom. Prosi, aby za każdym razem podnosił ręce zespół, który „odszyfrował” dany obiekt. Kapitan tego zespołu opowiada wszystkim, czego jego drużyna dowiedziała się o danym miejscu. 5. Podsumowaniem zajęć i utrwaleniem nazw obiektów jest gra Gliwickie memo: Dzieci siadają w kole. 24 plansze mieszamy i układamy pośrodku na podłodze obrazkami do dołu, w 4 rzędach po 6 obrazków. Uczestnicy kolejno odkrywają po 2 dowolne obrazki, za każdym razem nazywając przedstawione na nich obiekty. Jeśli dziecku uda się znaleźć parę (dwie takie same ilustracje), zabiera je z podłogi. Jeśli obrazki są różne, odkłada je zakryte w to samo miejsce. Gra toczy się do momentu, aż wszystkie karty zostaną zabrane z podłogi. W tej grze wygrywa cała grupa, o ile uda jej się odnaleźć wszystkie pary i prawidłowo nazwać budynki na nich

przedstawione.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Gra może mieć szereg modyfikacji. Pierwszą z nich będzie wykorzystanie przez dzieci komputerów bądź urządzeń mobilnych z dostępem do Internetu. Dzięki temu drużyny będą mogły zrealizować dodatkowe zadanie – odnalezienie obiektu w Google Maps i obejrzenie go za pomocą funkcji Street View.  Grę możemy rozegrać na zewnątrz, w parku albo na szkolnym boisku. To od nas zależy, jak będzie wyglądała przestrzeń do gry.  Jeśli wprowadzimy zasadę, że wygrywa pierwsza drużyna, która rozszyfruje nazwę miejsca, zmieniamy nieco przebieg zajęć. Zapowiadamy drużynom już wcześniej, że po odnalezieniu dwóch podpowiedzi od razu udają się do prowadzącego po zaszyfrowaną wiadomość. Wtedy tempo pracy zespołów jest różne, ale mamy zwycięzcę.

Kosztowne prezenty Legenda, którą podczas zajęć poznają dzieci, opowiada o wizycie w Gliwicach cara Aleksandra I. Dzięki tej opowieści można się przekonać, że czasami prezent może być bardzo kosztowny… dla obdarowanego. Legenda przywołuje postaci historyczne i miejsca w Gliwicach.

9 – 12 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci potrafią opowiedzieć legendę pt. Wspaniałomyślność cara. Rozumieją jej treść, identyfikują miejsca w niej wymienione. Ich zainteresowanie historią miasta jest większe, podobnie jak poczucie tożsamości regionalnej.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja, praca z tekstem,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda problemowa,  praktyczne: metoda ćwiczebna. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Tekst legendy pt. Wspaniałomyślność cara. W: Świat gliwickich legend. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 9-12. Dzieci będą pracować w 6 grupach. Dla każdej przygotowujemy jeden egzemplarz książki albo kserokopię legendy.  Wydrukowana z załącznika S_2 wykreślanka – dla każdego uczestnika.  Polecenia dla grup – załącznik S_3.  Papier i długopisy dla grup.  Komputer z dostępem do Internetu, rzutnik i ekran lub tablica multimedialna.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia pozwolą nam dobrze poznać jedną z gliwickich legend, spisaną przez Edmunda Całkę. Pytamy: Co to jest legenda? Czy znacie jakąś legendę związaną z Gliwicami? Jeśli dzieci mają problem z podaniem definicji legendy, możemy wspólnie sprawdzić, czym właściwie jest, korzystając ze słowników bądź Internetu. 2. Dzielimy uczestników na 6 grup. Każdej wręczamy tekst legendy. Prosimy o wylosowanie karteczki z poleceniem. Każda grupa pracuje z tekstem około 8 minut. Polecenia dla grup: - Z tekstu legendy Wspaniałomyślność cara wypiszcie wszystkie wymienione w niej miejsca w Gliwicach. - Z tekstu legendy Wspaniałomyślność cara wypiszcie pojawiające się w niej postaci historyczne. - Kiedy dzieje się historia opisana w legendzie Wspaniałomyślność cara? Wypiszcie rok i określcie, który to wiek. - W legendzie Wspaniałomyślność cara opisane są dary, jakimi Aleksander I obdarowywał gliwiczan. Wymieńcie je. - W legendzie Wspaniałomyślność cara kilka razy pojawiają się różne kwoty pieniędzy. Wypiszcie je i określcie, co właśnie tyle kosztowało. - Na podstawie tekstu legendy określcie, dlaczego ludzie nie upominali się u cara o zapłatę za swoje towary? 3. Uczestnicy zajęć siadają w kole. Rozpoczynamy rozmowę na temat legendy i zadań grup. Najpierw prosimy jedną osobę o opowiedzenie w kilku zdaniach legendy.

Następnie przechodzimy do prezentowania wyników pracy grup. Po kolei prosimy o odczytanie pytań i odpowiedzi. Gdy uczestnicy wymienią jakieś miejsce bądź osobę, prosimy jedną z osób o podejście po komputera i wyszukanie: - miejsca - w Google Maps; na ekranie bądź tablicy wszyscy oglądamy, jak prezentuje się ono obecnie. - postać historycznej – za pomocą wyszukiwarki internetowej sprawdzamy, kiedy żyła dana postać i jak wyglądała. Podczas udzielania odpowiedzi przez grupę wymieniającą dary cara, prosimy o nazwanie zawodów, u przedstawicieli których car zaciągnął dług. Rozmowę kończymy odpowiedzią na pytanie, skąd wzięło się nieporozumienie dotyczące zapłaty. Pytamy o tytuł legendy – dlaczego akurat tak on brzmi? 4. Utrwaleniem treści zajęć jest wykreślanka, którą rozwiązują indywidualnie wszyscy uczestnicy. Należy ją wydrukować z załącznika. Poniżej podane są słowa - odpowiedzi: Aleksander, Franciszek, sześć, klamra, Werona, Krupnicza, przyjęcie, Zabrze

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Legenda o wizycie cara nadaje się świetnie do przeniesienia na scenę. Może mała inscenizacja?

Sławni gliwiczanie Tutaj żyli, tutaj tworzyli. Czasem spędzili w Gliwicach całe życie, a czasem kilka bądź kilkanaście lat. W historii miasta zapisali się jednak na zawsze. Zajęcia przybliżają dzieciom sylwetki znanych gliwiczan i pozwalają poznać ich osiągnięcia. Pomaga w tym grywalizacja, na której opiera się koncepcja zajęć.

10 – 12 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci potrafią wymienić znane osoby, których losy splotły się z Gliwicami. Wiedzą, czym te osoby się zajmowały bądź zajmują nadal, rozpoznają ich dzieła.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda problemowa, gra dydaktyczna. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Kartki A4 z nazwiskami i słowami-kluczami, druk dwustronny (załącznik S_4). Osoby,

które będziemy poznawać: Jerzy Buzek, Stanisław Soyka, Adam Zagajewski, John Baildon, Oscar Troplowitz, Włodzimierz Lubański, Horst Bienek, Krzysztof Nitsch, Tadeusz Różewicz, Theodor Erdmann Kalide. Kartki rozkładamy na stole w taki sposób, by widoczne były słowa-klucze.  Kartki z biogramami i zadaniami (załącznik S_5; kartki należy rozciąć wzdłuż zaznaczenia). Biogramy wieszamy w sali, w widocznych miejscach.  Taśma samoklejąca.  Komputery z dostępem do Internetu i drukarka, smartfony albo tablety. Jeśli podczas zajęć nie dysponujemy takim sprzętem, zadania specjalne uczestnicy mogą wykonać w domu.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy na temat wybitnych gliwiczan, którzy są znani dzieciom. Zapowiadamy, że podczas zajęć uczestnicy poznają ciekawostki z życia dziesięciu gliwiczan oraz przekonają się, czym zyskali sobie sławę. 2. Dzielimy uczestników zajęć na 10 grup. Prosimy o podejście do stołu. Grupy kolejno wybierają kartki ze słowami-kluczami. Przedstawiamy zadanie dla grup: Odwróćcie kartki i przeczytajcie, jaką postacią będziecie się zajmować. Następnie udajcie się na poszukiwania. W sali umieszczono dziesięć biogramów. Musicie odnaleźć ten, który dotyczy waszej postaci. Pomogą wam w tym słowa-klucze. Kiedy odnajdziecie właściwą notkę, zabierzcie ją ze sobą i wróćcie na swoje miejsca. Zabawę wygra drużyna, która powróci jako pierwsza. Ale uwaga: wybór błędnego biogramu dyskwalifikuje drużynę.

Zapoznanie się z tekstami i wybór właściwego powinien zająć ok 6 minut. 3. Znów siedzimy w okręgu. Sprawdzamy, czy grupom udało się właściwie połączyć nazwisko i biogram. Grupy kolejno referują, co ustaliły. Przedstawiają postaci, podając kilka faktów z ich życiorysów. 4. Każdej grupie wręczamy zadanie specjalne. Aby je wykonać, konieczne będzie skorzystanie z komputerów, udostępnionych książek. Po 6 minutach wszystkie grupy znów siadają razem i opowiadają, co udało im się ustalić. (Jeśli nie dysponujemy sprzętem komputerowym, możemy ten punkt pominąć. Jeśli dysponujemy jednym komputerem, wykonujemy zadania kolejno, wspólnie).

5. Na zakończenie zajęć proponujemy dzieciom zabawę. Zbieramy od grup kartki z nazwiskami znanych gliwiczan, tasujemy je. Wybieramy dziesięciu ochotników i przyklejamy każdemu na plecach kartkę z jednym nazwiskiem. Osoby te muszą dowiedzieć się kim są, zadając pozostałym uczestnikom zajęć pytania na „swój” temat. Pytania muszą być tak sformułowana, aby można było na nie odpowiedzieć „tak”, „nie” lub „nie wiem”.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Na zajęcia możemy przynieść wydaną przez Urząd Miejski w Gliwicach książkę Gliwickie gwiazdy [Herman Sławomir: Gliwickie gwiazdy. Gliwice: Urząd Miejski, 2013.]. W publikacji wymienionych jest wielu znanych gliwiczan. Dzięki lekturze wybranych fragmentów dzieci mogą się dowiedzieć , do jakich szkół w Gliwicach uczęszczali bohaterowie książki, jak spędzali czas, jakie zabawy były ich ulubionymi.

Grafika na pierwszej stronie: https://pixabay.com/pl/kulka-magnetyczna-gwiazda-magnes-3d-820960/ CC0 Public Domain

Śląski zwierzyniec Niezależnie od tego, czy dzieci lub ich najbliżsi „godają”, warto aby wiedziały, że gwara śląska jest ważnym elementem tożsamości regionalnej i kultury Górnego Śląska. Uczestnicy zajęć odkryją, gdzie w Internecie można posłuchać nagrań wypowiedzi Ślązaków oraz poznają kilka śląskich słów.

8 – 10 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci wiedzą, że gwara śląska jest regionalną odmianą języka polskiego. Rozpoznają jej brzmienie i potrafią wymienić kilka słów. Zajęcia wzmacniają poczucie tożsamości regionalnej, ukazują gwarę śląską jako ważny element kultury Górnego Śląska.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda problemowa. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Pluszowe zwierzaki (w miarę możliwości: prosię, jeż, królik, osioł, tygrys, szczur, kura, kotek, niedźwiedź, sowa, papuga, małpa, lis).  Komputer z dostępem do Internetu, rzutnik i ekran albo tablica multimedialna,  Opis krowy, konia i świni z książki Stanisława Ligonia. Dostępnych jest kilka wydań, np.: Ligoń Stanisław: Bery i bojki śląskie. Katowice: "PiK", 1994, s. 67-72.  Duży worek, kosz lub plecak.  Śląskie nazwy pluszowych zwierząt, które przygotowaliśmy – napisane na kartkach samoprzylepnych (albo na zwykłych, wtedy dodatkowo przygotowujemy taśmę samoklejącą).  Kartki ze słowami ze śląskich bajek – załącznik S_6.  Długopis bądź ołówek dla każdego dziecka.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od zadania dzieciom pytań: Czy w Polsce wszyscy mówimy tak samo? Używamy tych samych słów? Co to znaczy, że ktoś „godo”? Czy znacie jakieś śląskie słowa? Czy wy rozumiecie, co oznaczają słowa: tósz [pies], mizdra [mysz]? (kaszubski) Czy śląskie słowa są zrozumiałe dla mieszkańców innych regionów Polski? Odpowiedzi na pytania pomogą uzmysłowić uczestnikom zajęć, że mieszkańcy regionów Polski posługują się różnymi odmianami języka. Można pokazać dzieciom mapę gwar i dialektów polskich dostępną na stronie: http://www.genwolnosci.pl/publikacje/59-mapa-gwar-i-dialektow-polskich 2. Rozdajemy kartki ze śląskimi słowami i przybory do pisania. Prosimy dzieci o uważne wysłuchanie nagrania. Są to Bajki Ignacego Krasickiego po śląsku. Ich bohaterowie to zwierzęta, które podczas zajęć pojawią się wielokrotnie. Nagranie jest dostępne online w serwisie Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe pod red. Haliny Karaś. http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis-dialektow&l2=dialektslaski&l3=slask-srodkowy&l5=kosztowy-tekst4

Zadaniem dzieci jest zakreślanie w przygotowanych bajkach.

kartkach

tych

słów,

które

usłyszą

Przy łontorzu w kościele miyszkoł szczurek mały, Ach dlo mnie te kadzidła, świycki i chorały, Tak sie asił, tak chwolił swym powożaniem, Aże go kot farorza zezar na śniaodanie. Ptok ptokowi godo: nie beyc, skońdż już ślimtanie, Dydź moż luksusowe we klotce mieszkanie, Dlo cia fajnie, boś stary i w klotce zrodzóny, Jo pamiyntóm, na co my ptoki skrzidła momy. Skuli tyj szkarupy na puklu żol mi cie, Że tyż poradzisz żółwiu mieszkać w takiej klicie, Na to żółw do myszy: lepszo swoja chałupecka, Niż wielgo, chodź ino lokatersko noreczka. 3. Sprawdzamy, ile słów udało się odnaleźć dzieciom. Następnie pytamy, o czym były kolejne utwory (można jeszcze raz każdy szybko przeczytać). Pytam też o ich treść, o to, jakie zwierzęta się w nich pojawiły. 4. Zapraszamy do zabawy, która pozwoli poznać kilkanaście śląskich słów. Najlepiej, aby dzieci usiadły w kole, pośrodku którego umieszczamy worek z pluszowymi zabawkami. Obok rozkładamy kartki/naklejki z wypisanymi nazwami zwierząt: prosiok igel trusia yjzel tiger rat kurzica kocik niydźwiydź ojla papagaj afa fuks

(prosię) (jeż) (królik) (osioł) (tygrys) (szczur) (kura) (kotek) (niedźwiedź) (sowa) (papuga) (małpa) (lis)

(słownictwo na podstawie: Furgalińska Joanna: Ślónsko godka. Ilustrowany słownik dla hanysów i Goroli. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2010.) Do zabawy można też wybrać inne słowa – dużo zależy od tego, jakie pluszowe

zwierzaki jesteśmy w stanie przygotować. Dzieci parami podchodzą do worka. Jedno z nich ma zawiązane oczy. Drugie podaje mu zabawkę. Pierwszym zadaniem jest rozpoznanie trzymanego w rękach pluszowego zwierzaka. Następnym, nad którym para zastanawia się już wspólnie (i bez zawiązanych oczu) – wybranie odpowiedniego śląskiego słowa. Jeśli wyrazy są napisane na naklejkach, przyklejamy je do pluszaków. Jeśli na kartkach – kładziemy obok zabawki. Zabawę kończymy, gdy wszystkie zwierzęta zostaną prawidłowo nazwane. 5. Humorystycznym zakończeniem zajęć będzie wysłuchanie przez dzieci opisów zwierząt autorstwa Stanisława Ligonia. Możemy najpierw przedstawić dzieciom sylwetkę autora, który był znakomitym artystą, radiowcem, działaczem niepodległościowym. Występował pod pseudonimem Karlik z Kocyndra. Od 1977 r. jest patronem Radia Katowice, na antenie którego prowadził audycje propagujące śląski folklor. W Katowicach można przysiąść obok Ligonia na ławeczce: http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1074360,Stanislaw-Ligon-%E2%80%93patron-Radia-Katowice.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Poznanie śląskich słów znacznie ułatwi gra pamięciowa (memory). Typowo śląskie memo jest dostępne np. na stronie http://gryfnie.com/produkty/slaskie-memory/. Równie dobrze można jednak przygotować karty samodzielnie. Mogą one mieć dwojaką postać: talia składająca się z par takich samych, podpisanych obrazków, albo talia składająca się z par obrazek + słowo. W pierwszej wersji szukamy dwóch takich samych ilustracji, w drugiej obrazka i słowa go opisującego.  Lubiącym buszować w Internecie możemy polecić śląską Wikipedię: https://szl.wikipedia.org/.

Śląskie strachy Dawniej śląską ziemię zamieszkiwali nie tylko ludzie i zwierzęta, ale i całe mnóstwo przedziwnych stworów. Niektóre z nich były dobre i pomocne. Niestety tylko niektóre, większości należało unikać jak ognia. Te zajęcia pozwolą dzieciom poznać duchy, stwory i potwory, w których istnienie wierzono dawniej. Dzieci sięgną do literatury po to, aby stworzyć profile tych tajemniczych postaci. A skoro mówimy o profilu… to czemu nie tym na Facebooku?

10 – 12 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci znają elementy ludowych śląskich wierzeń. Znają nazwy śląskich strachów. Rozumieją, jaka była funkcja tych wierzeń i jakie zjawiska wyjaśniały bądź oswajały.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, praca z ksiażką,  ćwiczebne. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Kartki A5 ze słowami: skarbnik, strzyga, połednica, meluzyna, zmora, bebok, 72

piecuch, utopek (tyle sztuk, ilu będzie uczestników; załącznik S_7).

 Duże arkusze papieru (biały brystol albo szary papier), mazaki, taśma samoklejąca.  Książki: Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993. Szołtysek Marek: Bojki śląskie czyli Uczymy sie... bojać śląskie bojki, czytać po śląsku, bawić śląskimi graczkami, malować i kryklać. Rybnik: "Śląskie ABC", 2006. Z tych dwóch pozycji będzie nam potrzebnych 8 fragmentów, należy przygotować kserokopie podanych stron: Skarbnik – Świat gliwickich legend, s. 27-30. Strzyga – Świat gliwickich legend, s. 112. Połednica – Świat gliwickich legend, s. 153-155. Meluzyna – Bojki śląskie, s. 48. Zmora – Bojki śląskie, s. 49. Bebok – Bojki śląskie, s. 50. Piecuch – Bojki śląskie, s. 50-51. Utopek – Bojki śląskie, s. 61-63.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Wprowadzamy dzieci do tematu zajęć. Opowiadamy, że w minionych wiekach śląskie ziemie zamieszkiwały różne stwory, których ludzie naprawdę się bali. Opowieści o nich przetrwały dzięki podaniom ustnym. Są to historie bardzo piękne i o dużej wartości kulturowej. Pytamy: Czy znacie jakiegoś śląskiego stwora bądź ducha? Czy wasi dziadkowie opowiadali kiedyś o bebokach bądź strzygach? Jest bardzo prawdopodobne, że dzieci będą znały chociaż jednego stracha. Być może będzie to bebok, chyba najpopularniejszy ze wszystkich (może też dlatego, że był to stwór przywoływany do straszenia najmłodszych). Podczas zajęć dzieci poznają osiem śląskich strachów. 2. Dzielimy uczestników na osiem grup, które będą przygotowywać informacje na temat skarbnika, strzygi, połednicy, meluzyny, zmory, beboka, piecucha oraz utopka Każdej grupie wręczamy właściwy tekst, papier i przybory do pisania. Przedstawiamy zadanie. Będziemy przygotowywać profil stwora na portal Facebook. Żeby to zrobić, musimy go najpierw dobrze poznać – w tym celu dzieci muszą przeczytać

przygotowane fragmenty książek. Na ich podstawie oraz korzystając z pokładów własnej wyobraźni tworzą koncepcje i graficzną prezentację profilu. Jeśli korzystają z portalu, zadanie jest łatwiejsze. Jeśli nie, pomocne mogą być poniższe pytania: -

Jak nazywa się stwór? Gdzie mieszka? Gdzie najczęściej przebywa? Na czym polega jego „praca”? Jak wygląda? Co lubi? Kto może być jego znajomym? Jakie wydarzenia można zaznaczyć na osi czasu jego profilu?

Czas na wykonanie zadania: 15 minut 3. Grupy prezentują swoje prace. Przedstawiają innym profil śląskiego stracha. Arkusze papieru zawieszamy w widocznym miejscu. 4. Kto uważnie słuchał innych, poradzi sobie znakomicie w zabawie, do której teraz zapraszamy dzieci. Każdemu uczestnikowi przyklejamy na plecach kartkę z nazwą jednego ze śląskich straszydeł i zapowiadamy, że wszyscy zamieniają się w te stwory. Kłopot polega na tym, że nie nikt nie wie, kim jest. Trzeba się tego dowiedzieć, pytając innych. Pytania muszą być tak sformułowane, by odpowiedź na nie brzmiała TAK, NIE lub NIE WIEM. Dzieci swobodnie poruszają się po sali i próbują dociec, kim są . Komu się to uda, ten staje przy arkuszu z profilem stwora, którym sam jest. 5. Podsumowujemy zajęcia, pytając uczestników: Czy wiara w duchy i stwory jakoś ludziom pomagała? W jaki sposób? Jakie zjawiska tłumaczono działaniem bądź obecnością stworów? Rozmową na ten temat kończymy zajęcia.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Warto obejrzeć śląskie strachy. Można to zrobić np. w Górnośląskim Parku Etnograficznym w Chorzowie. Znajduje się tam m.in. Zaułek Zmory.  W pobliżu zamku w Chudowie stoją drewniane rzeźby przedstawiające różne śląskie strachy. To miejsce jest dobrym pomysłem na wycieczkę, klasową albo rodzinną.  Profil na portalu Facebook to propozycja. Równie dobrze można projektować profil na Twitterze lub jeszcze innym znanym dzieciom serwisie.

LITERATURA 74

 Katarzyna Wojtachnio, Śląskie strachy. W: „Biuletyn Politechniki Śląskiej”, s. 19.23. Nr 5 (243), maj 2013. Dostępne online: http://issuu.com/politechnikaslaska/docs/biuletyn_maj_2013/23

Łap beboka (1) Gra karciana ŁAP BEBOKA ułatwia dzieciom poznanie czterech legend związanych z Gliwicami oraz czterech tajemniczych postaci, które poznajemy dzięki śląskim podaniom. Specjalnie zaprojektowane karty zadziałają na wyobraźnię, a pojawiający się co jakiś czas bebok sprawdzi, kto ma najlepszy refleks. Zajęcia będą też dobrym podsumowaniem, jeśli grupa poznała wcześniej co najmniej kilka gliwickich legend.

6 – 9 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci rozpoznają i nazywają postaci z gliwickich legend. Wiedzą, że poznane opowieści są elementem kultury i tradycji śląskiej.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: gra dydaktyczna. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Karty w formacie A5 w takiej ilości, aby każdy uczestnik zajęć mógł otrzymać trzy sztuki (załącznik S_8).  8 kart w formacie A3 (załącznik S_9).  Przed zajęciami prowadzący musi przygotować się do opowiedzenia gliwickich 76

legend i przedstawienia śląskich stworów i duchów. Poniżej znajduje się wykaz pomocnej literatury. Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993. Szołtysek Marek: Bojki śląskie, czyli Uczymy sie... bojać śląskie bojki, czytać po śląsku, bawić śląskimi graczkami, malować i kryklać. Rybnik: "Śląskie ABC", 2006. Skarbnik – Świat gliwickich legend, s. 27-30. Połednica – Świat gliwickich legend, s. 153-155. Bebok – Bojki śląskie, s. 50. Utopek – Bojki śląskie, s. 61-63. Jan III Sobieski w Gliwicach – Świat gliwickich legend, s.19-21. Chrupiące półksiężyce - Świat gliwickich legend, s. 19-21. Tajemnica złotego kielicha – Świat gliwickich legend, s. 43-46. Wrzątek – narzędziem obrony – Świat gliwickich legend, s. 53-56.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy z dziećmi: Co to jest legenda? Czy któreś z was zna jakąś legendę związaną z naszym regionem?

Zapowiadamy, że podczas zajęć dzieci będą mogły poznać (lub przypomnieć sobie) kilka legend dotyczących Śląska, a szczególnie Gliwic i ich historii. 2. Przygotowane ilustracje kładziemy na podłodze bądź zawieszamy na ścianie w taki sposób, aby były dobrze widoczne. Prosimy dzieci o uważne słuchanie. Ich zadanie będzie polegało na dobraniu właściwej ilustracji do każdej prezentowanej im legendy. Opowiadamy o historiach związanych z kolejnymi obrazkami, nie zdradzając oczywiście, o którym akurat mówimy – o to pytamy dzieci. Ta część zajęć powinna trwać około 15 minut. 3. Przedstawiamy zasady gry ŁAP BEBOKA. Do rozgrywki używamy talii składającej się z następującej liczby kart: liczba uczestników zabawy x 3. W grze występuje 8 różnych rodzajów kart. Dzieci siadają w kole. Potasowane karty układamy pośrodku, na stosie, obrazkami do dołu. Prowadzący odkrywa po kolei po jednej karcie dla każdego dziecka (idąc po okręgu i powtarzając kolejkę trzy razy, tak aby dla każdego uczestnika odsłonić w sumie trzy karty). 77

Zadaniem dziecka jest zareagować zgodnie z kluczem. Pozostałe dzieci próbują zmylić uczestnika, dla którego odkrywana jest karta, wykonując dowolne gesty niezgodne z kluczem. Jeśli dziecko wykona prawidłowy, związany z kartą gest, karta ta jest kładziona przed nim. Jeśli uczestnik się pomyli, prowadzący odkłada kartę na bok. W obu przypadkach kolejną kartę wyciąga dla następnego dziecka. Grę wygrywają wszystkie dzieci, które po trzech kolejkach mają przed sobą trzy karty. Dodatkowo te osoby, które mają przed sobą chociaż jedną kartę z bebokiem, otrzymują tytuł POGROMY BEBOKA. Gesty przypisane do kart – klucz: Należy głośno powiedzieć: „Łap beboka!” i jak najszybciej położyć rękę na karcie.

Gdy tylko zobaczymy Jana III Sobieskiego, wołamy głośno: „I ha ha!”.

Ta karta oznacza, że zamieniamy się w pszczoły. Machamy rękami i bzyczymy.

Jako że połednica pojawia się w samo południe, gdy słońce razi swoimi promieniami, gdy tylko widzimy tę kartę, robimy z dłoni daszek nad oczami.

Pyszne rogaliki z Gliwic pojawiły się na stole. Klepiemy się po brzuchach i mówimy: „Mniam, mniam!”

Skarbnik pojawia się w kopalni. Gdy go widzimy, udajemy, że uderzamy kilofem.

Utopek mieszka pod wodą. Gdyby nam przyszło zanurkować… zatkalibyśmy nos! To właśnie robimy, widząc tę kartę.

Kobiety leją wrzątek za mury miejskie. A my chowamy ręce za siebie, bo nie chcemy się oparzyć.

4. Na zakończenie pytamy dzieci, która historia podobała im się najbardziej i dlaczego. Będzie to okazja, aby jeszcze raz przypomnieć poznane legendy i utrwalić ich treść.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Dzieci same mogą zaprojektować karty. W takim wypadku na zajęcia należy przeznaczyć 90 minut i zamiast gotowych kart wydrukować szablony (załącznik S_10, druk dwustronny).  Obok zamku w Chudowie znajdują się drewniane rzeźby przedstawiające różne śląskie strachy. To miejsce to dobry pomysł na wycieczkę, klasową albo rodzinną.

Łap beboka (2) To trudniejsza wersja zajęć. Zupełnie inne są zasady gry, która tym razem odbywa się w grupach. Dzieci same przygotowują też informacje o gliwickich legendach i śląskich strachach. Emocjonująca rozgrywka sprawia, że dzieci bez wysiłku zapamiętują postaci i ich charakterystyczne elementy.

9 – 12 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci rozpoznają i nazywają postaci z gliwickich legend oraz fantastyczne postaci ze śląskich podań. Potrafią opowiedzieć co najmniej jedną legendę.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: gra dydaktyczna. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Talia składa się z 56 kart. Jest w niej 8 rodzajów kart. Aby przygotować jedną talię, 80

należy wydrukować arkusz z kartami 7 razy (7 x 8 = 56; załącznik S_11).  Dzieci będą grały w ośmioosobowych grupach. Potrzebujemy tyle talii, ile grup utworzymy. Np. jeśli klasa liczy 24 dzieci, potrzebujemy 3 talie po 56 kart.  8 kart wydrukowanych w formacie A3 (załącznik S_9).  Kilka dni przed zajęciami prosimy dzieci, aby każde z nich przygotowało informacje na jeden z tematów:  Wizyta króla Jana III Sobieskiego w Gliwicach  Legenda o chrupiących półksiężycach  Legenda o obronie miasta w 1626 r.  Legenda o pszczołach, które pilnowały skarbu  Bebok  Połednica  Skarbnik  Utopek Można dzieciom zaproponować jako źródła następujące pozycje: Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993. Szołtysek Marek: Bojki śląskie, czyli Uczymy sie... bojać śląskie bojki, czytać po śląsku, bawić śląskimi graczkami, malować i kryklać. Rybnik: "Śląskie ABC", 2006. Należy dopilnować, aby na każdy z 8 tematów informacje zbierała podobna liczba dzieci.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Informujemy dzieci, że podczas dzisiejszych zajęć będziemy grać. Żeby jednak dobrze zrozumieć zasady gry, musimy poznać kilka legendy gliwickich i umieć rozpoznać śląskie strachy. Przygotowane przez uczestników informacje na poszczególne tematy zaraz bardzo się przydadzą. 2. Dzielimy dzieci na 8 grup według tematów ich zadań (tak, aby w grupie pracowały osoby z tym samym tematem). Dajemy dzieciom 6-8 minut na wspólną pracę – wymianę zebranych informacji oraz przygotowanie do przedstawienia ich pozostałym. 3. Zapraszamy grupy po kolei do zaprezentowania legendy lub przedstawienia śląskiego stracha. Do każdego tematu prowadzący prezentuje odpowiednią ilustrację i gest, który jest przypisany do danego obrazka. Uzupełniamy wiadomości przygotowane przez uczestników. Na koniec jeszcze raz powtarzamy wszystkie gesty.

Gesty przypisane do kart – klucz: Należy głośno powiedzieć: „Łap beboka!” i jak najszybciej położyć rękę na karcie.

Gdy tylko zobaczymy Jana III Sobieskiego, wołamy głośno: „I ha ha!”.

Ta karta oznacza, że zamieniamy się w pszczoły. Machamy rękami i bzyczymy.

Jako że połednica pojawia się w samo południe, gdy słońce razi swoimi promieniami, gdy tylko widzimy tę kartę, robimy z dłoni daszek nad oczami.

Pyszne rogaliki z Gliwic pojawiły się na stole. Klepiemy się po brzuchach i mówimy: „Mniam, mniam!”

Skarbnik pojawia się w kopalni. Gdy go widzimy, udajemy, że uderzamy kilofem.

Utopek mieszka pod wodą. Gdyby nam przyszło zanurkować… zatkalibyśmy nos! To właśnie robimy, widząc tę kartę.

Kobiety leją wrzątek za mury miejskie. A my chowamy ręce za siebie, bo nie chcemy się oparzyć.

4. Zmieniamy układ i liczbę grup. Teraz w każdej grupie powinno się znaleźć 8 dzieci, każde z innym tematem. Zamianę można przeprowadzić szybko, prosząc dzieci w każdej z pierwotnych grup o odliczenie do 3 (w przypadku 24 uczestników), a następnie o utworzenie nowych grup jedynek, dwójek i trójek. Poniższy schemat może być pomocny:

II część zajęć

I część zajęć

5. Przedstawiamy zasady gry ŁAP BEBOKA (2). Każda grupa otrzymuje jedną talię kart. Należy je potasować i rozdać pomiędzy graczy, którzy kładą je przed sobą na stosie obrazkami ku dołowi. Nie wolno podglądać, jakie karty się otrzymało. Celem gry jest pozbycie się wszystkich swoich kart. Wygrywa osoba, której uda się to jako pierwszej. Gracze będą dokładać katy w kolejności według ruchu wskazówek zegara. Zaczyna dowolny gracz. Bierze pierwszą kartę ze swojego stosu i wykłada odkrytą na środek stołu (ruchem „od siebie”, aby nie miał możliwości pierwszy podejrzeć własnej karty).

W zależności od tego, jaka karta trafiła na stół, wszyscy gracze muszą odpowiednio zareagować (patrz: gesty - klucz). Osoba, która się pomyli, zabiera karty ze środka stołu (może to być jedna karta lub kilka) i kładzie je zakryte na spodzie swojego stosu. Jeśli nikt się nie pomyli, karta zostaje na środku, a następny gracz odkrywa swoją kartę i kładzie na tej już leżącej na stole. Wyjątkową kartą jest ta z bebokiem. Gdy tylko pojawi się ona na stole, wszyscy gracze mówią „Łap beboka!” i kładą rękę na karcie. Czyja ręka znajdzie się na samej górze, ten zabiera wszystkie karty ze środka stołu. Gramy do momentu, aż jeden z graczy pozbędzie się swoich kart. Zostaje on zwycięzcą.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Dzieci same mogą zaproponować gesty do kart. Należy jedynie pozostawić niezmieniony gest do karty z bebokiem, ponieważ nadaje on grze dynamizmu.

Gliwice dawniej Jak dawniej wyglądały Gliwice? Gdzie była Biała, a gdzie Czarna Brama? Dzięki tym zajęciom dzieci dowiedzą się tego i wielu innych rzeczy o historii miasta, a także przećwiczą wyszukiwanie informacji dostępnych na różnych nośnikach. Będą pracować w grupach i dzielić się własnymi odkryciami.

8 – 12 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach dzieci wiedzą, jak wyglądało miasto w XV – XVII w. Nazywają jego elementy i podają ich funkcję. Wyszukują informacje w różnych źródłach. Potrafią podać kilka różnic między dawnymi a teraźniejszymi Gliwicami.

METODY  asymilacja wiedzy: pogadanka, praca z książką, praca z użyciem komputera,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda przypadku,  praktyczne - metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Do przeprowadzenia zajęć będą potrzebne dwa laptopy bądź tablety z dostępem do Internetu. Posłużą dzieciom do wyszukiwania informacji.  Klocki typu Lego lub inne w sześciu różnych kolorach (np. biały, czerwony, niebieski, zielony, żółty, czarny); posłużą do podzielenia dzieci na grupy, dlatego musimy 85

przygotować ich tyle, ilu będzie uczestników; woreczek,  oznaczone kolorami koperty z zadaniami dla 6 grup (załącznik s_12),  arkusz szarego papieru,  czarne i zielone flamastry,  kartki (po 1 dla każdego uczestnika),  Konieczne jest przygotowanie kilku książek: Kronika miasta Gliwice 2000. Pod red. Barbary Baranowskiej. Gliwice: Urząd Miejski, 2000. Gliwice znane i nieznane IV. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. Damian Recław]. Gliwice: Muzeum, 2012. Gliwice znane i nieznane. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. merytoryczna Leszek Jodliński]. Gliwice: Muzeum, 2006. Cetwiński Marek: Od Polski drewnianej do murowanej. [Wrocław]: Wydaw. Dolnośląskie, 1994. Krawczyk Grzegorz: Chłopiec z Gliwic: krotochwila teatralna, napisana ku ubawieniu i pokrzepieniu Bobaka oraz wszystkich dzieci z Gliwic, lecz nie tylko. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, cop. 2014. Powyższe tytuły można wypożyczyć w wielu filiach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gliwicach.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Podczas wchodzenia dzieci do sali prosimy każde o wylosowanie klocka z woreczka. Dzieci zajmują miejsca. 2. Wyjaśniamy dzieciom, że będziemy budować miasto. Stąd też klocki, które jednak nie posłużą jako budulec, ale pomogą wyznaczyć role uczestników. Pytamy dzieci: Czy wiecie, kiedy powstały Gliwice? Jakie budynki w mieście są najstarsze? Podczas zajęć będziemy szukać informacji o Gliwicach w dawnych wiekach (XV – XVII w.). Posłużą nam do tego książki i informacje dostępne w Internecie. 3. Prosimy dzieci, aby każde spojrzało na swój klocek. Jego kolor wskaże, do której grupy należy. Przygotowaliśmy klocki w sześciu różnych kolorach, tyle będzie więc grup.

Kto ma klocek…

biały, czerwony, niebieski, zielony, żółty, czarny,

będzie

kronikarzem. strażnikiem. artystą. budowniczym. kupcem. duchownym

4. Zachęcamy teraz uczestników do odnalezienia swoich kolegów po fachu, czyli z tym samym kolorem. Grupy znajdują sobie przestrzeń w sali, pusty powinien pozostać jednak jej środek (będziemy tam budować miasto). Gdy już wszyscy się odnajdą, rozdajemy koperty z zadaniami. 5. Podczas gdy dzieci otwierają koperty i czytają zadanie, dostarczamy niezbędne do ich wykonania książki. Dwie grupy będą musiały pracować z komputerem bądź tabletem. Umożliwiamy im to. Jak wyglądają zadania grup i co jest potrzebne do ich zrealizowania? KUPCY 1. Na 36 stronie książki Od Polski drewnianej do murowanej oraz w Internecie znajdźcie informację: a. Co działo się na rynku? Jaka była jego funkcja? Wyszukiwanie w Internecie przeprowadźcie, wpisując do wyszukiwarki hasło „rynek miejski” 2. Gdy rozpoczniemy budowanie miasta, waszym zadaniem będzie narysowanie na środku makiety kwadratowego placu, który będzie rynkiem.

Co będzie potrzebne grupie? - książka Od Polski drewnianej do murowanej (Marek Cetwiński, il. Bolesław Kasza. [Wrocław]: Wydaw. Dolnośląskie, 1994.), - czarne flamastry, - laptop lub tablet z dostępem do Internetu.

KRONIKARZE 1. Na 30 stronie książki Kronika miasta znajdźcie informacje: a. Gdzie w mieście stoi ratusz? b. Z czego zbudowany był gliwicki ratusz? 2. Gdy rozpoczniemy budowanie miasta, waszym zadaniem będzie ustawienie ratusza we właściwym miejscu na makiecie oraz ustawienie domów mieszczan.

Co będzie potrzebne grupie? - książka Kronika miasta Gliwice 2000. Przygot. pod red. Barbary Baranowskiej; oprac. przez Barbarę Kozłowską [i in.]. Gliwice: Urząd Miejski, 2000. - ratusz i domy mieszczan (z klocków albo niewielki pudełka).

BUDOWNICZOWIE 1. Na 131 stronie książki Gliwice znane i nieznane. Część IV znajdźcie informację: 87

a. Jaki kształt miało Stare Miasto? 2. Gdy rozpoczniemy budowanie miasta, waszym zadaniem będzie zbudowanie z klocków muru oraz zrobienie z folii fosy.

Co będzie potrzebne grupie? - książka Gliwice znane i nieznane IV. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. Damian Recław]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2012. - klocki do zbudowania muru, folia aluminiowa.

STRAŻNICY 1. Na 53 stronie książki Gliwice znane i nieznane znajdźcie informację: a. Ile było dużych bram miejskich w naszym mieście i jak one się nazywały? 2. Gdy rozpoczniemy budowanie miasta, waszym zadaniem będzie zbudowanie z klocków dwóch bram miejskich oraz postawienie przy nich strażników.

Co będzie potrzebne grupie? - książka Gliwice znane i nieznane. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. merytoryczna Leszek Jodliński]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2006. - klocki, figurki strażników.

DUCHOWNI 1. W książce Chłopiec z Gliwic znajdźcie obraz przedstawiający oblężenie Gliwic. Zaznaczcie stronę w książce, aby móc pokazać obraz pozostałym grupom. 2. Gdy rozpoczniemy budowanie miasta, waszym zadaniem będzie ustawienie we właściwym miejscu na makiecie kościoła pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Znajduje się on nieopodal rynku.

Co będzie potrzebne grupie? - książka Grzegorza Krawczyka pt. Chłopiec z Gliwic. Krotochwila teatralna, napisana ku ubawieniu i pokrzepieniu Bobaka oraz wszystkich dzieci z Gliwic, lecz nie tylko (Gliwice: Muzeum w Gliwicach, cop. 2014.) - kościół (z klocków albo niewielki pudełko).

ARTYŚCI 1. Otwórzcie wyszukiwarkę i wpiszcie: rzeźba Gliwiczanka. Znajdźcie stronę www, na której można zobaczyć zdjęcie tej rzeźby. 2. Gdy rozpoczniemy budowanie miasta, waszym zadaniem będzie narysowanie ulic i zadbanie o zieleń.

Co będzie potrzebne grupie? - laptop lub tablet z dostępem do Internetu, - czarne i zielone flamastry. Czas pracy grup to 10 – 12 minut.

6. Dzieci kończą pracę w grupach i siadają dookoła rozłożonego na podłodze arkusza szarego papieru. Informujemy, że teraz rozpoczynamy budowanie. Każda grupa ma swoją rolę. Prosimy kolejne grupy o wykonanie swoich zadań w kolejności: kupcy, kronikarze, budowniczowie, strażnicy, duchowni, artyści. Każdy etap komentujemy, dopowiadamy, odpowiadamy na pojawiające się pytania. Pomocne mogą być poniższe wskazówki: KUPCY - Największe rynki w Polsce znajdują się w Olecku, Krakowie i Wrocławiu. - Charakterystyczna dla gliwickiego rynku jest fontanna z Neptunem. Powstała w XVIII w. KRONIKARZE - W Gliwicach ratusz stał już w XIII w. - Podczas przebudowy ratusza w 1842 r. zamontowano zegar miejski, a na szczycie wieży umieszczono nową gałkę z iglicą. Owa gałka została otwarta w 2002 r., podczas remontu budynku. W środku odnaleziono liczne pamiątki, a wśród nich kronikę miejską. Znalezione przedmioty były eksponowane na wystawie „Przesłanie z przeszłości” w Muzeum w Gliwicach. BUDOWNICZOWIE - W Gliwicach na ślady murów możemy trafić m.in. przy placu Rzeźniczym, gdzie obejrzymy ruiny bramy Raciborskiej, zwanej Czarną; przy ulicy Grodowej 1a i 5 oraz przy ulicy Basztowej 3. Zachował się też fragment kurtyny z basztą, który został wykorzystany do budowy Zamku Piastowskiego. STRAŻNICY - Biała i Czarna brama (czyli inaczej Bytomska i Raciborska) były ważnymi elementami miejskiej fortyfikacji. Fragmenty Czarnej możemy oglądać na placu Rzeźniczym. Dokładne położenie Białej Bramy nie było znane. Aż do 2015 r., kiedy podczas modernizacji ulic starówki natrafiono na jej fragmenty (ul. Basztowa). DUCHOWNI - Znaleziony obraz nawiązuje do jednej z gliwickich legend. W 1626 r. miasto broniło się przed wojskami duńskimi. Według legendy kluczową rolę w obronie miasta odegrały kobiety, wylewające za mury wrzątek i gorącą kaszę. Podczas oblężenia mieszkańcy miasta ślubowali udać się z pielgrzymką dziękczynną na Jasną Górę, o ile tylko miasto uda się ocalić. Tak się stało, a ochronny płaszcz Matki Bożej, broniącej Gliwic, oglądamy na wspomnianym obrazie. ARTYŚCI - Rzeźba również nawiązuje do tej samej legendy. „Gliwiczankę” odsłonięto w 1956 r. Autorką rzeźby jest Wanda Demczyszyn-Wiśniewska.

7. Gdy miasto jest już gotowe i dzieci poznały również legendę o obronie Gliwic, proponujemy na koniec zabawę w szacowanie. Rozdajemy uczestnikom kartki i flamastry. Prosimy, by podzielili kartki na pół poziomą linią i nad kreską napisały, ilu mieszkańców mogło liczyć miasto w XVI w. Pod kreską natomiast – ilu mieszkańców miasto liczy obecnie. Sprawdźmy wyniki i wyłońmy zwycięzcę lub zwycięzców – osoby, które były najbliżej prawdy. Zwróćmy uwagę dzieci na przyrost liczby mieszkańców, na rozwój miasta, który dokonał się na przestrzeni wieków. 2014 r. – 181 388 mieszkańców (Raport o stanie miasta, dostęp online: https://gliwice.eu/sites/default/files/imce/uzupe_nienie_raportu_za_rok_2014.pdf), 1534 r. – 1000-1200 mieszkańców (Kronika miasta…, s. 88.).

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Odwiedźmy miejsca, o których mówiliśmy podczas zajęć.  W Zamku Piastowskim można obejrzeć makietę siedemnastowiecznych Gliwic. Wybierzmy się tam i porównajmy stworzoną podczas zajęć makietę z tą eksponowaną w muzeum.

Gliwickie opowieści Jak zaangażować dzieci i zachęcić do poszukiwania ciekawostek o mieście? Jak wspólnie z nimi zrobić film, który będą mogły pokazać kolegom i opiekunom? Ten scenariusz to instrukcja, która krok po kroku podaje prosty przepis… na prostą animację. Nowe technologie i multimedialny charakter projektu angażują dzieci, a efekt końcowy jest powodem do dumy.

9 – 12 LAT

135 MINUT (3 X 45)

CELE Po zajęciach dzieci rozpoznają zabytki Gliwic, potrafią opowiedzieć o co najmniej jednym z nich. Wiedzą też, jakie są etapy montowania filmu i zespół jakich czynników decyduje o efekcie końcowym.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: giełda pomysłów,  oparte na działalności praktycznej uczestników. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Kilka dni wcześniej prosimy dzieci o przygotowanie ciekawostki o wybranym

miejscu w Gliwicach. Mogą też przynieść ilustrację, zdjęcie, pocztówkę przedstawiającą to miejsce.  Papier, kredki, farby, pastele, papier… - dowolne materiały do wykonania pracy plastycznej przedstawiającej gliwicki zabytek.  Komputer z mikrofonem (może być wbudowany) i programem Windows Movie Maker (program można bezpłatnie pobrać z sieci, o ile korzystamy z systemu operacyjnego Windows).  Skaner (lub ewentualnie aparat fotograficzny).  Czołówka Gliwickie opowieści – załącznik S_13. Nie trzeba z niej korzystać, ale może być pomocna, jeśli brakuje nam czasu lub pomysłu na wykonanie czołówki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zajęcia rozpoczynamy od omówienia celu i przebiegu zajęć. Wyjaśniamy, że przygotowane ciekawostki zaprezentujemy w krótkim filmiku. Będzie to materiał, dzięki któremu osoby nieznające miasta dowiedzą się interesujących rzeczy o jego najbardziej charakterystycznych miejscach. Aby zrealizować film, musimy się do tego dobrze przygotować. Pierwszym tego etapem było zebranie informacji przed zajęciami. Teraz pora na rozmowę i wymianę informacji. Kolejno prosimy uczestników o opowiedzenie o wybranym miejscu. Przyniesione przez dzieci ilustracje/zdjęcia wieszamy w widocznym miejscu. 2. Rozdajemy dzieciom papier i przybory plastyczne. Prosimy o wykonanie rysunku przedstawiającego miejsce, o którym mówiły. 3. Gotowe prace musimy zeskanować lub sfotografować. Mogą w tym pomóc dzieci, które pierwsze skończą pracować. 4. Kolejnym etapem jest nagranie wypowiedzi dzieci. Zaczynami od rozmowy o tym, na co zwrócić uwagę podczas nagrywania. Dźwięk możemy rejestrować na pomocą programu Windows Movie Maker. Każdy uczestnik mówi jedno lub dwa zdania. Powinna to być naprawdę ciekawostka, która zainteresuje przyszłych odbiorców. Uprzedzamy też, że aby nagranie dobrze wyszło, pozostali muszą zachowywać się cicho. Gdy pierwsi będą mówić do mikrofonu, pozostali mają czas na przygotowanie się. Powstające nagrania zapisujemy w osobnych plikach. 5. Pora na montaż. Zajmuje on nieco więcej czasu, optymalnie więc będzie omówić z dziećmi, jak ma wyglądać film, natomiast zmontować go poza zajęciami. Musimy więc ustalić: Jaka będzie czołówka? Jakie efekty przejść zastosujemy? Jaki podkład dźwiękowy wybieramy?

Pracując ze starszymi dziećmi możemy udostępnić wszystkie zebrane materiały na dysku w chmurze i zaprosić do samodzielnej pracy. Program Windows Movie Player jest prosty w obsłudze. W poznaniu podstaw pomocny będzie poradnik: http://www.komputerswiat.pl/poradniki/programy/windows-live-moviemaker/2012/01/windows-live-movie-maker-montaz-filmu.aspx W programie jest opcja umożliwiająca dodanie ścieżki spośród dostępnych na wolnej licencji utworów w bazie http://freemusicarchive.org/. Można też skorzystać z muzyki na http://cctrax.com/. Gotowy film warto opublikować w Internecie, np. za pomocą YouTube. Dzięki temu dzieci będą mogły pokazać go w swoich domach. 6. Na kolejnych zajęciach wyświetlamy na dużym ekranie (rzutnik lub tablica multimedialna) gotowy film. Przykładem zrealizowanego materiału jest ten autorstwa dzieci ze Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 21 im. H. Sienkiewicza w Gliwicach: https://www.youtube.com/watch?v=kWuGzrxLi8c

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  A może animacja poklatkowa? Jeśli zdecydujemy się na takie rozwiązanie, możemy do naszej opowieści wprowadzić jakiegoś bohatera, który będzie przemierzał Gliwice. Jak zrobić taką animację? Tutaj – wiedza w pigułce: https://www.youtube.com/watch?v=_47RC6iKqf8 Film instruktażowy dla dzieci, do którego prowadzi link poniżej, został przygotowany przez Miejską Bibliotekę Publiczną im. Ł. Górnickiego Galeria Książki w Oświęcimiu w ramach projektu 22. Ogólnopolskiej Nagrody Literackiej im. K. Makuszyńskiego. https://www.youtube.com/watch?v=WxIOKNDvIn0  Film można uatrakcyjnić na wiele sposobów. Pomiędzy rysunkami dzieci umieśćmy np. zdjęcia z klasowych wycieczek, sfotografowane pamiątki etc.

Scenariusze zajęć dla młodzieży gimnazjalnej

Cyfrowa interpretacja Legendy to opowieści, które na długo przed utrwaleniem w postaci pisanej, były przekazywane ustnie. Pora na kolejny etap, czyli na cyfrowe interpretacje! Teksty gliwickich legend w opracowaniu Edmunda Całki oraz baza pięknych ilustracji – to połączenie gwarantuje twórczą zabawę oraz znakomitym efekt końcowy. Podczas zajęć będziemy korzystać ze strony Storybird. Dzięki niej pisarze, artyści, nauczyciele i studenci, profesjonaliści oraz amatorzy stworzyli już ponad 5 milionów historii. Pora dołączyć do nich gliwickie legendy.

13 – 15 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy potrafią opowiedzieć co najmniej jedną gliwicką legendę oraz korzystać z serwisu storybird.com. Znają podstawowe zasady ilustrowania i zwracają większą uwagę na graficzną stronę książek.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  waloryzacyjne: metoda ekspresyjna,  praktyczne: metoda realizacji zadań wytwórczych (uświadomienie sobie celu zadania, opracowanie harmonogramu pracy, wykonanie pracy, prezentacja i zbiorowa ocena pracy). Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Podczas zajęć młodzież będzie pracować parami. Na każdą powinien przypadać jeden komputer z dostępem do Internetu, który umożliwi korzystanie ze strony Storybird. Jest to platforma pozwalająca ilustrować historie. Oferuje bezpłatnie prace ilustratorów i animatorów z całego świata, które użytkownicy mogą włączyć do swoich opowiadań.  Przed zajęciami prowadzący powinien utworzyć konto na stronie https://storybird.com/. W tym celu należy kliknąć Sing up for free. Jeśli wybierzemy opcję Educator/teacher, będziemy mogli utworzyć konta dla uczestników. Potem wystarczy tylko kliknąć u dołu strony Print student login card – i wydruk z danymi do logowania dla uczestników zajęć gotowy. Należy skorzystać z tej opcji, ponieważ skraca ona czas uruchamiania aplikacji (młodzież nie musi dokonywać rejestracji). Prowadzący zyskuje też podgląd prac użytkowników i może na bieżąco kontrolować przebieg procesu oraz pomagać w razie trudności. Nie może jednak ingerować w prace, ponieważ strona prosi uczniów o zmianę jednorazowego hasła (nowe znają już tylko oni). Jeśli zajęcia spodobają się uczestnikom, mogą kontynuować w domach.  Teksty legend ze zbioru: Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993. Przygotowujemy inną legendę dla każdej dwójki uczestników zajęć.  Prowadzący korzystać będzie z komputera z dostępem do Internetu, podłączonego do rzutnika bądź tablicy multimedialnej.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zapowiadamy, że podczas zajęć młodzież będzie mogła pobawić się w ilustrowanie, niezależnie od posiadanych umiejętności plastycznych. Na warsztat weźmiemy gliwickie legendy. Będziemy pracować parami. Zanim jednak zaczniemy, porozmawiajmy: Czy znacie jakąś gliwicką legendę? Na czym polega ilustrowanie tekstu? Co trzeba wziąć pod uwagę, aby dobrze zilustrować tekst?

Jeśli takie odpowiedzi nie padną, dopowiedzmy, że ilustrator musi myśleć o tym, kim jest odbiorca jego pracy. Inaczej wyglądają książki dla przedszkolaków, inaczej dla nastolatków. Warto, aby młodzież „zaprojektowała” sobie odbiorcę swojej pracy. Trzeba też pamiętać o tym, że grafika powinna nie tylko ilustrować dosłownie tekst, ale oddawać emocje i nastrój. Wchodzić ze słowem w interakcję. 2. Rozdajemy teksty legend oraz kartki z loginami i hasłami (wydruk ze storybird.com; 98

dla każdej pary jedna legenda i jeden login). Młodzież może teraz wejść na stronę https://storybird.com/. Udzielamy wskazówek dotyczących korzystania ze strony: Aby zacząć ilustrować, wybieramy Create (albo Write u góry strony), klikamy w jedną ilustrację, której styl najbardziej nam się podoba lub odpowiada treści legendy. W poszukiwaniach tej najlepszej ilustracji pomocne są kategorie umieszczone po lewej stronie (Tags). Gdy już wybierzemy, klikamy Use this art. Otworzy się menu z trzema opcjami: - Picture Book (książka obrazkowa, do krótkich opowiadań), - Poem (jedna strona, doskonała do poezji), - Longform book (do dłuższych form literackich). Wybieramy Picture Book – to najlepsza opcja do zilustrowania legendy. Zaczynamy ciężką pracę ilustratora! Jeśli odbiorcą prac młodzieży są młodsze dzieci, konieczne jest też dostosowanie tekstu legendy. Warto ją skrócić i uprościć – z tym również uczestnicy muszą się uporać. Na środku ekranu widoczna jest nasza praca (zob. zdjęcie poniżej). Po prawej i lewej stronie – ilustracje w stylu, który wybraliśmy. Na dole – pasek ze stronami pracy. Tutaj dodajemy też kolejne strony.

Gdy książka jest gotowa, wybieramy z Menu Save and close albo Publish. Po opublikowaniu pracę możemy udostępnić na portalach: Facebook, Twitter, Pinterest, Tumblr lub Google+. 3. Pozwalamy młodzieży swobodnie pracować. Pomagamy w razie trudności. 15 minut przed końcem zajęć prosimy o zapisanie prac i przystępujemy do prezentacji. Prowadzący poprzez swoje konto w Storybird otwiera kolejne książki i prosi autorów o krótkie opowiedzenie legendy, nad którą pracowali, oraz zaprezentowanie wybranych ilustracji. 4. Informujemy uczestników, że korzystając z loginów i utworzonych haseł, mogą 99

dalej tworzyć swoje książki obrazkowe w domach.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Jeśli zajęcia przeprowadzamy w szkole i posiada ona swój profil na Facebooku, możemy na nim udostępnić prace uczniów.  Warto zachęcić młodzież do odwiedzenia strony http://www.polskailustracjadladzieci.pl/. Możemy poprosić, aby uczestnicy zajęć w domu obejrzeli tę stronę i z dostępnej na stronie zakładki Ilustratorzy wybrali tego, którego prace najbardziej się im podobają.  Jeśli prace młodzieży zostały wykonane starannie, możemy pokazać je młodszym dzieciom. Wycieczka do przedszkola i zaprezentowanie legend maluchom w atrakcyjnej graficznie formie na pewno da młodzieży satysfakcję.

100

Gra z czasem (1) Zazwyczaj wiemy, kiedy miały miejsca ważne wydarzenia. Potrafimy podać rok. A jeśli trzeba jeszcze określić dzień i miesiąc? I odpowiedzieć, czy John Baildon został ojcem przed czy po powrocie Blandowskiego z Australii do Gliwic? Poniższy scenariusz zawiera opis Gry z czasem, znakomitej zabawy ułatwiającej przyswojenie faktów z historii miasta oraz poznanie ważnych dla Gliwic postaci.

13 – 15 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy potrafią wymienić imiona i nazwiska znanych gliwiczan oraz znają ich dorobek. Wiedzą też, w którym stuleciu te osoby żyły, a ponadto wiedzą, czym jest oś czasu i prawidłowo umieszczają na niej wydarzenia.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka,  waloryzacyjne: metoda ekspresyjna,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: gra dydaktyczna. Formy organizacyjne pracy: grupowa, indywidualna.

101

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Karty gry – należy je wydrukować dwustronnie na kartkach formatu A4, najlepiej na twardszym papierze, np. 160 g/m2. (załącznik G_1)  Kilka dni przed zajęciami rozdajemy uczestnikom karteczki z nazwiskami znanych gliwiczan (załącznik G_2). Prosimy, aby zebrali informacje o tych postaciach (kiedy te osoby żyły, jaki jest ich związek z Gliwicami, czym się wsławiły). Jeśli nazwisk jest za mało dla grupy, pozwalamy niektórym pracować dwójkami. Sławni gliwiczanie: John Baildon, Horst Bienek, Wolfgang Bittner, Wilhelm von Blandowski, Jerzy Buzek, Oscar Caro, Eugen Goldstein, Johann Friedrich Holtzhausen, Wilhelm Hegenscheidt, Teodor Erdmann Kalide, Julian Kornhauser, Jerzy Lewczyński, Włodzimierz Lubański, Gustaw Neumann, Wojciech Pszoniak, Tadeusz Różewicz, Zofia Rydet, Artur Schiller, Marcin Strzoda, Wincenty Szpaltowski, Oscar Troplowitz, Stanisław Sojka, Adam Zagajewski, Jerzy Ziętek.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Uczestnicy zajęć siadają w kole, najlepiej na podłodze. Zapowiadamy, że dzisiejsze zajęcia to gra. Jej tematem będą znani gliwiczanie. Zanim przedstawimy zasady, pytamy: Czy znacie jakąś sławną, związaną z Gliwicami osobę?

Padną teraz zapewne nazwiska z rozdanych wcześniej karteczek. 2. Rozdajemy karty uczestnikom. Każdy otrzymuje kartę z takim nazwiskiem, z jakim wcześniej dostał karteczkę (w ramach przygotowania do zajęć). Zostanie nam jedna karta - Wilhelm von Blandowski. Kładziemy ją pośrodku. Uczestnicy umieszczają karty przed sobą w taki sposób, aby widoczna była strona bez daty (czyli zdjęciem ku górze). Nie wolno odwracać kart. 3. Umieszczona na środku karta będzie punktem wyjścia do wystawiania kolejnych kart i tworzenia osi czasu. Odwracamy ją i pokazujemy wszystkim uczestnikom umieszczoną na niej datę. Prosimy jedną osobę o podejście i odczytanie tekstu na karcie. 4. Rozpoczyna dowolny gracz. Czyta głośno zdarzenie opisane na posiadanej karcie. Jego zadanie polega na zadecydowaniu, czy dane wydarzenie miało miejsce przed czy po tym opisanym na leżącej pośrodku karcie. Adekwatnie – umieszcza swoją kartę po lewej bądź po prawej stronie karty startowej.

102

5. Weryfikujemy przyporządkowanie karty poprzez odwrócenie jej na drugą stronę, datą ku górze. Prawidłowo umieszczona karta pozostaje na podłodze, tworząc oś czasu, a gracz tym samym pozbywa się swojej karty. Zanim wróci na miejsce, odczytuje informacje zamieszczone na karcie. Jeśli karta została umieszczona błędnie, gracz wraca z nią na swoje miejsce, kładzie ją znów datą ku dołowi. Czynność ta jest powtarzana przez kolejnych graczy. Gdy na środku są już dwie karty, a potem jeszcze więcej, decydować trzeba o umieszczeniu kolejnej przed, po lub pomiędzy kartami. Zawsze kierujemy się zasadą chronologii. 6. Gdy już wszyscy spróbują dołożyć swoje karty, wracamy do błędnych odpowiedzi. Ci gracze próbują jeszcze raz. Jeśli i tym razem nie uda im się prawidłowo przyporządkować kart, odczytują teksty z tyłu kart i kładą je na właściwym miejscu. Zwycięzcami gry są wszyscy, którym udało się za pierwszym razem prawidłowo uzupełnić oś czasu o swoją kartę.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Grę możemy skrócić. Gracze dobierają się w pary i każdej wręczmy jedną kartę. Pracują razem. Mniejsza liczba kart to krótszy czas gry. I znaczne jej ułatwienie, ponieważ w miarę jak przybywa kart, gra robi się coraz trudniejsza.  Młodzież może też grać bez wcześniejszego przygotowania. Wtedy karty tasujemy i rozdajemy losowo, a uczestnicy określają datę danego zdarzenia np. za pomocą dedukcji.

Grafika na pierwszej stronie pochodzi ze strony https://pixabay.com/pl/zegar-czas-listy-obserwowanych-moda-407101/ Licencja: CC0 Public Domain

103

Gra z czasem (2) Druga wersja Gry z czasem, w której to sami uczestnicy projektują karty. Od ich inwencji zależy, jaka informacja znajdzie się na karcie i w jaki sposób zostanie przedstawiona. Młodzież pracuje parami, zbiera informacje, wymyśla ilustrację i opowiada innym o osobie, która żyła bądź tworzyła w Gliwicach.

13 – 15 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy potrafią wymienić imiona i nazwiska znanych gliwiczan oraz znają ich dorobek. Wiedzą, w którym stuleciu te osoby żyły. Wiedzą także, czym jest oś czasu i prawidłowo umieszczają na niej wydarzenia.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka,  waloryzacyjne: metoda ekspresyjna,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: gra dydaktyczna. Formy organizacyjne pracy: zespołowa, grupowa.

104

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Kartki A4 z bloku technicznego, flamastry.  karteczki z nazwiskami znanych gliwiczan: John Baildon, Horst Bienek, Wolfgang Bittner, Wilhelm von Blandowski, Jerzy Buzek, Oscar Caro, Eugen Goldstein, Johann Friedrich Holtzhausen, Wilhelm Hegenscheidt, Teodor Erdmann Kalide, Julian Kornhauser, Jerzy Lewczyński, Włodzimierz Lubański, Gustaw Neumann, Wojciech Pszoniak, Tadeusz Różewicz, Zofia Rydet, Marcin Strzoda, Artur Schiller, Wincenty Szpaltowski, Oscar Troplowitz, Stanisław Sojka, Adam Zagajewski, Jerzy Ziętek. (załącznik G_2)  Dla każdej dwójki uczestników przygotowujemy komputer/tablet/smartfon z dostępem do Internetu.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Uczestnicy zajęć dobierają się w pary. Każda dwójka losuje karteczkę z nazwiskiem. Zapowiadamy, że podczas zajęć będziemy tworzyć karty do Gry z czasem. Jest to zabawa, która pozwoli nam szybko i w ciekawy sposób poznać znanych gliwiczan. Zanim przedstawimy zadanie, pytamy: Czy wiecie, kim jest osoba, której nazwisko wylosowaliście? Czy znacie jakąś inną sławną, związaną z Gliwicami osobę? 2. Warto, abyśmy dowiedzieli się, jakie znane osoby mieszkały bądź tworzyły w naszym mieście. W tym celu poszukamy informacji o nich w Internecie – to pierwsze zadanie dla młodzieży. Należy zwrócić uwagę na lata życia danej osoby, powiązania z naszym miastem oraz dokonania. Rozdajemy młodzieży kartki i flamastry (1 kartka dla każdej dwójki). 3. Uczestnicy wybierają jeden znaczący fakt z życia osoby, o której szukali informacji. Musi on być związany z konkretną datą. Młodzież formułuje zdanie dotyczące tego wydarzenia, np. Tadeusz Różewicz debiutuje Blandowski wraca Blandowski wraca tomem Niepokój, Blandowki wraca do Gliwic z Australii do Gliwic w z Australii do Gliwic. 1860 r. z Australii. Zdanie to należy zapisać na kartce, Wilhelm von Blandowski był u góry strony. Poniżej należy wykonać wybitnym fotografem. [rysunek] Zanim nim został, pracował ilustrację do tego zdania, może ona być w kopalni Król w Chorzowie. Szybko odkrył, że to fotografia jest jego pasją. humorystyczna. Z drugiej strony kartki W 1849 r. wyjechał do Australii. młodzież przepisuje to zdanie, pod spodem czytelnie umieszcza datę, poniżej której wpisuje jeszcze kilka najważniejszych informacji na temat danej osoby. 105

4. Na wyszukanie informacji i przygotowanie kart dajemy młodzieży około 15 minut. Następnie zapraszamy wszystkich, aby usiedli w kole. Zbieramy karty, tasujemy i rozdajemy po jednej dla każdej pary graczy. Uczestnicy umieszczają karty przed sobą w taki sposób, aby widoczna była strona bez daty (czyli ilustracją ku górze). Nie wolno odwracać kart. 5. Wyjaśniamy reguły gry. Jej celem jest chronologiczne ułożenie kart. Zaczynamy od dowolnej pary, która ma najłatwiejsze zadanie, ponieważ kładzie otrzymaną kartę pośrodku koła – to będzie punkt wyjścia do gry, czyli do wystawiania kolejnych kart i tworzenia osi czasu. Odwracamy ją i pokazujemy wszystkim uczestnikom umieszczoną na niej datę. Prosimy zespół, który przygotował kartę, o krótkie przedstawienie osoby na niej opisanej. 6. Teraz swoje karty będą kolejno dodawać pozostałe dwójki. Dana drużyna głośno czyta zdarzenie opisane na otrzymanej karcie. Jej zadanie polega na zadecydowaniu, czy dane wydarzenie miało miejsce przed czy po tym opisanym na leżącej pośrodku karcie. Adekwatnie – umieszcza swoją kartę po lewej bądź po prawej stronie karty startowej. 7. Weryfikujemy przyporządkowanie karty poprzez odwrócenie jej na drugą stronę, datą ku górze. Prawidłowo umieszczona karta pozostaje na podłodze tworząc oś czasu, a gracze tym samym pozbywają się swojej karty. Prosimy teraz autorów karty o krótkie przedstawienie osoby na niej opisanej. Jeśli karta została umieszczona błędnie, gracze wracają z nią na swoje miejsca, kładą ją znów datą ku dołowi. Czynność ta jest powtarzana przez kolejne dwuosobowe zespoły. Gdy na środku są już dwie karty, a potem jeszcze więcej, decydować trzeba o umieszczeniu kolejnej przed, po lub pomiędzy kartami. Zawsze kierujemy się zasadą chronologii. 8. Gdy już wszyscy spróbują dołożyć swoje karty, wracamy do błędnych odpowiedzi. Ci gracze próbują jeszcze raz. Jeśli i tym razem nie uda im się prawidłowo przyporządkować kart, odczytują teksty z tyłu kart i kładą je na właściwym miejscu. Zwycięzcami gry są wszyscy, którym udało się za pierwszym razem prawidłowo uzupełnić oś czasu o swoją kartę.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Możemy przygotować wcześniej kilka specjalnych, zaskakujących kart. Wydarzenia 106

na nich opisane niekoniecznie muszą dotyczyć Gliwic. Takie dodatkowe karty nieco utrudnią rozgrywkę, mogą jednak wprowadzić elementy humorystyczne.

Grafika na pierwszej stronie pochodzi ze strony: https://pixabay.com/pl/stoper-czas-bie%C5%BCnia-wy%C5%9Bcig-zawody-259375/ Licencja: CC0 Public Domain

107

Gliwicki quest internetowy Prawdziwe wyzwanie dla lubiących zagadki! Zaprośmy młodzież do niezwykłych poszukiwań w sieci. Rozwiązując kolejne zadania, uczestnicy odnajdą wiele ciekawostek, starych zdjęć, legend i historii. Będą pracować dwójkami. Liczy się czas, spryt, uważne czytanie oraz umiejętne formułowanie zapytań. Ta zabawa jest prawdziwym treningiem wyszukiwania.

13 – 15 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy znają strony internetowe pomagające poznać historię Gliwic. Potrafią wyjaśnić, gdzie w Gliwicach znajdowała się Mała Wenecja, jaka jest historia budynku Urzędu Miejskiego, gdzie miała miejsce prowokacja gliwicka.

METODY  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: gra dydaktyczna,  asymilacji wiedzy: pogadanka. Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Podczas zajęć młodzież będzie pracować parami, każda z nich musi mieć do 108

dyspozycji komputer z dostępem do Internetu.  Przygotowujemy kartki z zadaniami. Załącznik należy wydrukować tyle razy, aby każda para mogła otrzymać jeden egzemplarz. Zadania rozcinamy wzdłuż zaznaczonych linii, każdą część wkładamy do koperty z podpisem: Etap I, Etap II, Etap III. (załącznik G_3)  Po jednej pocztówce z Gliwic dla każdej z grup. Pocztówki wkładamy do kopert z napisem Etap II.  Prowadzący korzysta z komputera z dostępem do Internetu, podłączonego do rzutnika bądź tablicy multimedialnej. Musi też posiadać konto pocztowe e-mail, na które uczestnicy prześlą rozwiązanie.  Możemy przygotować nagrodę dla zwycięskiej dwójki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Omawiamy cel i przebieg zajęć. Młodzież weźmie udział w grze o nazwie Gliwicki quest internetowy. Jest to zabawa, która pozwala poznać wiele ciekawostek o historii miasta. Wymaga spostrzegawczości, szybkiego działania i logicznego myślenia. Pracujemy parami. Wszyscy rozwiązują te same zadania. Gliwicki quest interentowy składa się z trzech etapów. Po pierwszym i drugim przedstawiciel drużyny musi podejść do prowadzącego z zapisaną na kartce odpowiedzią na pytanie. Jeśli jest ona poprawna – młodzież otrzyma kolejne zadania. Jeśli nie – należy wrócić do komputera i zweryfikować odpowiedź. Narzędziem do poszukiwań jest Internet, w którym korzystamy z ciekawych portali i platform. Ta gra ma zwycięzcę. Będzie nim drużyna, która jako pierwsza wyśle do prowadzącego e-mail z odpowiedzią na ostatnie zadanie. 2. Wręczamy drużynom koperty z zadaniami I etapu. Na sygnał „Start!” mogą otworzyć koperty. 3. Poniżej znajduje się opis zadań wraz z poprawnymi odpowiedziami. Przed zajęciami należy sprawdzić poprawność działania linków oraz aktualność stron. Ewentualne konieczne zmiany trzeba nanieść samodzielnie do załącznika.

Etap I 1. W serwisie http://fotopolska.eu/ znajdźcie zdjęcie przedstawiające miejsce prowokacji gliwickiej. Pochodzi ono z lat 1944-1945. Na zdjęciu jest zegar. Zapiszcie, która godzina jest na nim widoczna? KOMENTARZ: Aby wykonać zadanie, trzeba wiedzieć, gdzie miała miejsce prowokacja 109

gliwicka. To pierwsza informacja, którą trzeba uzyskać. Następnie na wskazanej stronie uczestnicy muszą skorzystać z wyszukiwarki i wpisać: Radiostacja albo Radiostacja Gliwice albo Miejsce prowokacji gliwickiej (to też zadziała!). Wśród wyników wyszukujemy zdjęcie wnętrza z zegarem na ścianie. Wskazywana godzina to 11.44.

http://fotopolska.eu/140585,foto.html 2. Zapomnijcie o minutach. Liczba, która pozostanie, będzie Wam potrzebna na stronie Wikipedii. Poszukajcie tam artykułu zatytułowanego MIASTA WŁOCH, w którym wykorzystajcie zapamiętaną liczbę w kolumnie lp. Już wiecie, jakie miasto będzie Wam potrzebne. Zapiszcie jego nazwę. To koniec pierwszego etapu – udajcie się z rozwiązaniem do prowadzącego. KOMENTARZ: Liczba, której gracze poszukiwali w poprzednim zadaniu, to 11. Po wpisaniu w wyszukiwarce na stronie Wikipedii hasła MIASTA WŁOCH, pojawi się tabela, w której pod numerem 11 jest WENECJA.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Miasta_W%C5%82och 110

Etap II 1. W naszym mieście działają „Gliwickie metamorfozy!”. Poszukajcie strony www tego stowarzyszenia. Znajdźcie dział “Reportaże” i szukajcie w nim tekstu, który w tytule ma nazwę miasta odnalezionego w poprzednim etapie. W tym reportażu pojawia się powojenna oficjalna mapa miasta. Z którego roku? KOMENTARZ: Odnalezienie strony stowarzyszenia i działu Reportaże nie jest trudne. Bardziej kłopotliwe może być wyszukanie tekstu z „Wenecją” w tytule. Dobrze obeznani z komputerem skorzystają z opcji Ctrl+F, która pozwala wyszukać dane słowo na stronie. Mniej wprawni – przeczytają wszystkie tytuły, aż natrafią w końcu na... MAŁĄ WENECJĘ. W tym reportażu pojawia się kilka map, trzeba uważnie odnaleźć taką, która została sporządzona po wojnie. W jej opisie znajdujemy informację, że pochodzi z 1947 roku.

http://www.gliwiczanie.pl/Reportaz/sikornik/wenecja/wenecja.htm 2. Otrzymany rok wpiszcie w katalogu elektronicznym Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gliwicach i wyszukajcie książki wydane w tym roku (trzeba wybrać takie kryterium). W wynikach pomiędzy tytułami Etnografia Polski a Historia chłopów w zarysie jest tytuł, którego szukacie. Są w nim wymienione trzy miasta. KOMENTARZ: Aby skorzystać z katalogu elektronicznego biblioteki, najłatwiej zacząć od wyszukania jej strony. Tam znajdujemy wejście do katalogu (opac.biblioteka.gliwice.pl). Widzimy wyszukiwarkę. Wpisujemy do niej rok 1947 i wybieramy po lewej stronie kryterium wyszukiwania: Wyszukiwanie wg roku wydania. Klikamy Szukaj. Otrzymane wyniki będą ułożone w kolejności alfabetycznej. Odnalezienie Etonografii... nie jest więc skomplikowane. Poszukiwana książka 111

to: Tytus Laskiewicz, Felicja Rymowicz: Gliwice-Zabrze-Bytom w okresie lat 1921-1939 pod względem gospodarczym i przemysłowym. Katowice: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego, 1947. W tytule pojawiają się Gliwice, Zabrze i Bytom. 3. W wyszukiwarce Google wpiszcie nazwy tych trzech miast i dodajcie jeszcze słowo „fauny”. Wśród wyników wyszukiwania będzie strona Wikipedii o pewnej fontannie. Wejdźcie na tę stronę. Można tam przeczytać dwie wersje legendy. Ta pierwsza ma związek z trzema miastami. W drugiej wymieniony jest budynek. Jaki? Zapiszcie jego nazwę. KOMENTARZ: Ta część zadania nie jest trudna. Szukamy oczywiście informacji o Fontannie z trzema faunami, która stoi przed budynkiem Urzędu Miejskiego. https://pl.wikipedia.org/wiki/Fontanna_z_trzema_faunami_w_Gliwicach Nazwa budynku, która będzie potrzebna do kolejnego zadania to Hotel Oberschlesien (Haus Oberschlesien). 4. Na stronie http://gliwice.fotopolska.eu/ znajdźcie ten budynek. Wśród wyników wyszukiwania jest pocztówka. Jaka jest treść pozdrowień? Przepiszcie ją na pustą pocztówkę, którą znaleźliźcie w kopercie. Przekażcie prowadzącemu. KOMENTARZ: Pocztówkę uda nam się wyszukać niezależnie od tego, czy wpiszemy do wyszukiwarki Hotel czy też Haus Oberschlesien.

http://gliwice.fotopolska.eu/498341,foto.html 112

Treść pozdrowień: Pozdrawiam(y) wszystkich i całuję. Mela

Etap III 1. Na Google Maps znajdźcie Urząd Miejski w Gliwicach. Użyjcie opcji Street View (mozna też skorzystać z żółtego ludzika i postawić go we właściwym miejscu). Jakiego koloru jest samochód, który stoi na chodniku po prawej stronie fontanny, przy ulicy Zwycięstwa? KOMENTARZ: Auto jest pomarańczowe. Aby nie pomylić stron i nie oglądać wszystkich samochodów po prawej stronie urzędu, należy pamiętać, że chodzi o pojazd przy ulicy Zwycięstwa.

https://www.google.pl/maps?source=tldsi&hl=pl 2. Na adres przykład@wp.pl wyślijcie wiadomość. W tytule wpiszcie Wasze imiona, a w treści – kolor samochodu. KOMENTARZ: W miejscu przykład@wp.pl należy wstawić adres prowadzącego; może to być konto specjalnie utworzone na potrzeby gry (założone oczywiście przed zajęciami). Ostatnie zadanie gry jest pomyślane w ten sposób, że prowadzący bez problemu rozstrzygnie, kto jest zwycięzcą – będzie to ta drużyna, której wiadomość wpłynie jako pierwsza. 4. Kończymy grę 15 minut przed planowanym zakończeniem zajęć. Najpierw omawiamy jej przebieg. Wyświetlamy na ekranie kolejne strony i omawiamy zadania. Prosimy uczestników, aby opowiedzieli, jak rozwiązali zagadki. Całość kończymy wyłonieniem zwycięzców. Prowadzący wyświetla na ekranie okno poczty, aby wszyscy mogli się przekonać, kto był pierwszy. W tytule wiadomości widzimy imiona osób. Klikamy w wiadomość, która przyszła jako pierwsza. Sprawdzamy, czy w treści wiadomości wpisano prawidłowy kolor. Jeśli tak – mamy wygranych! Jeśli nie, sprawdzamy kolejny e-mail. Możemy wręczyć nagrody. Wszystkim należą się brawa za wytrwałość i wspólną zabawę.

113

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Lubiącym takie łamigłówki możemy polecić stronę http://www.pazyl.pl/. To skarbnica zagadek, dzięki którym można się dowiedzieć wielu ciekawostek z każdej dziedziny wiedzy, a przy okazji nauczyć lepiej wykorzystywać internetowe wyszukiwarki.  A może gra na terenie miasta? Strona http://www.geocaching.pl/ umożliwia zabawę w poszukiwanie skarbów. Są nimi tajemnicze skrytki. W Gliwicach jest ich prawie 80. Geocaching to świetna zabawa i znakomity sposób spędzania wolnego czasu. Szczegóły i zasady są dostępne na wymienionej powyżej stronie.

Grafika na pierwszej stronie pochodzi ze strony https://pixabay.com/pl/paj%C4%99cza-sie%C4%87-w-sieci-web-wody-399854/ Licencja: CC0 Public Domain

114

E-mapa miasta Miasto, jego historię i zabytki można poznawać na różne sposoby. Jednym z nich jest współtworzenie katalogu Otwartych Zabytków. Innym – zabawa w niezwykłe poszukiwania geocachingowych skrzynek. Podczas zajęć młodzież pozna dwa serwisy internetowe, umożliwiające aktywne i fascynujące poznawanie Gliwic.

13 – 15 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy znają zasady „otwierania zabytków” za pomocą strony internetowej bądź aplikacji oraz rozumieją cele i zasady geocachingu. Ich zainteresowanie miastem, jego historią i architekturą jest większe. Młodzież wie, że dzięki poznanym serwisom może aktywnie spędzić czas, równocześnie poszerzając wiedzę o mieście, w którym mieszka.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda problemowa, metoda przypadków. Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa, indywidualna.

115

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Podczas zajęć młodzież będzie pracować parami przy komputerach z dostępem do Internetu. Zostaną wykorzystane dwie strony internetowe: http://www.geocaching.pl/ http://otwartezabytki.pl/pl  Prowadzący pracuje przy komputerze z dostępem do Internetu, podłączonym do rzutnika bądź tablicy multimedialnej.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zanim podamy młodzieży adresy stron, którymi będziemy się zajmować, pytamy: Czy siedzenie przed komputerem może skutkować tym, że będziemy mieć ochotę wyjść z domu, aby lepiej poznać miasto? Czy znacie jakieś strony internetowe lub aplikacje, które pozwalają zdobywać wiadomości o Gliwicach? Słuchamy propozycji uczestników. Niektóre mogą być dla nas odkryciem, może wykorzystamy je w przyszłości. Czy padną adresy tych, które chcemy zaproponować? 2. Młodzież pracuje dwójkami. Zapisujemy na tablicy bądź wyświetlamy na ekranie adres pierwszej ze stron: http://otwartezabytki.pl/pl Dajemy młodzieży trzy minuty na pierwsze zapoznanie ze stroną oraz na znalezienie informacji: co to za projekt, co ma wspólnego z poznawaniem miasta? Otwarte zabytki to projekt Centrum Cyfrowego Projekt: Polska. Jego celem jest budowanie obywatelskiej, otwartej bazy zabytków i informacji o nich. Katalog bazuje na Rejestrze zabytków, do którego obiekty wpisywane są na podstawie decyzji wojewódzkich konserwatorów zabytków. Zabytki może „otwierać” (czyli sprawdzać dane adresowe, opisywać, sporządzać dokumentację fotograficzną) każdy obywatel. Użytkownicy muszą jednak pamiętać, że cały serwis działa na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. Treści dodawane przez internautów są udostępniane właśnie na takiej licencji. (informacje opracowano na podstawie strony www projektu)

3. Prosimy każdą parę o wybranie jednego gliwickiego zabytku z serwisu. Używamy pola wyszukiwania Gdzie: i wpisujemy „Gliwice”. Zadaniem uczestników zajęć jest zebranie wstępnych informacji o zabytku. Nie będą wypełniać pól na stronie

116

otwartezabytki.pl, ponieważ to wymaga zalogowania w serwisie (co jest wprawdzie bezpłatne i niezobowiązujące, ale decyzję o utworzeniu konta pozostawiamy uczestnikom, mogą to zrobić w domach). Pytania pomocnicze dla grup: - czy dane adresowe i data powstania obiektu są prawidłowe? Zweryfikujcie je, szukając innych źródeł. - jak wygląda zabytek? Co to za budynek? Jaką funkcję pełnił kiedyś, jaką pełni obecnie? - czy z tym miejscem jest związana jakaś legenda? - czy możecie podać linki do stron, które dotyczą tego zabytku? Czas na zebranie informacji – 6-8 minut. 4. Zachęcamy kilka grup do krótkiego opowiedzenia o zabytkach, którym poświęciły swoją uwagę. 5. Przechodzimy do zaprezentowania drugiej strony. Podajemy młodzieży adres http://www.geocaching.pl/ i prosimy o przyjrzenie się zawartości strony. Najszybszym wyjaśnieniem, czym jest geocaching, będzie obejrzenie minutowego filmu. Wyświetlamy go na ekranie bądź tablicy multimedialnej. https://www.youtube.com/watch?v=1YTqitVK-Ts Geocaching jest zabawą w poszukiwanie skarbu. Dzięki współrzędnym GPS i opisowi można dotrzeć do skrytki i zostawić swój ślad w logbooku (zeszycie wpisów). Geocaching pozwala poznawać miasto i odkrywać jego zupełnie nowe rejony. Zresztą – nie tylko miasto. Skrytki możemy odnajdywać na całym świecie. W Polsce jest ich ponad 33 000. 6. Prosimy młodzież, by postarała się odpowiedzieć na następujące pytania: - ile skrytek jest w Gliwicach? - gdzie najbliżej nas znajduje się skrytka? Jak sprawdzić liczbę skrytek w mieście? Wchodzimy do zakładki Skrytki. Korzystamy z Szukaj według jenostki administracyjnej. Wybieramy województwo, a następnie Gliwice. Zwracamy uwagę, że opisy skrytek są często bardzo rozbudowane, zawierają ciekawostki związane z historią miejsc i budynków. Dzięki tej zabawie możemy poznać Gliwice i poczuć dreszcz emocji, odnalezienie skrytki jest wyzwaniem. 7. Podsumowujemy zajęcia. Prosimy młodzież o ich opinię: czy poznane serwisy zachęcają do poznawania miasta? Czy uczestnicy mieliby ochotę wziąć udział

117

w którymś z projektów?

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Jeśli mamy możliwość kontynuowania zajęć w terenie, spróbujmy razem z grupą „otworzyć” dowolny zabytek albo odnaleźć skrytkę.

Grafika na pierwszej stronie: https://pixabay.com/pl/mapa-lokalizacja-nawigacja-symbolu-525349/ Licencja: CC0 Public Domain

118

Szola Scenariusz zawiera opis gry Szola. Gracze zjadą windą kopalnianą na sam dół, a w trakcie jazdy poznają górnicze realia i legendę o Skarbniku. Młodzież będzie pracować w grupach, o zwycięstwie zadecyduje nie tylko wiedza, ale i szczęście. Czyli fart.

13 – 15 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy potrafią opowiedzieć legendę o Skarbniku. Wiedzą, gdzie znajdowała się KWK „Gliwice” oraz że nadal pracuje kopalnia w Sośnicy. Znają kilka słów gwarowych, związanych z tradycją górniczą.

METODY  Asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  Samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda przypadków, gra dydaktyczna. Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa.

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Miarę krawiecką (100 cm, jeśli jest dłuższa, przycinamy) i 4-6 klamerek do bielizny 119

(każda w innym kolorze). Ilość klamerek zależy od liczby drużyn. Każda drużyna powinna liczyć od 3 do 6 osób.  Wydrukowane pytania do gry – 1 egzemplarz dla prowadzącego. (załącznik G_4)  Nagrodę dla zwycięskiej drużyny.  Tekst legendy Dobry duch kopalni [W:] Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 27-30.].  4-6 kostek do gry.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zanim przedstawimy zasady gry, tytułem wstępu do zajęć pytamy: Jakie kopalnie działały i działają w Gliwicach? Jak zostały zagospodarowane tereny byłej kopalni „Gliwice”? Czy w waszych rodzinach są osoby, które pracowały bądź pracują w kopalni? Czy znacie jakieś górnicze tradycje? 2. Gra Szola pozwala poznać górnicze zwyczaje. Jej tematem jest legenda o Skarbniku i górnicze słownictwo. Będziemy grać drużynowo. Jedna osoba nie będzie należała do żadnego zespołu i zostanie dyrektorem kopalni, zajmie się przyznawaniem punktów i wyłonieniem zwycięskiego zespołu. Dyrektorem zostaje ochotnik. Pozostali dzielą się na drużyny, każda otrzymuje jedną klamerkę i kostkę do gry (kolor klamerki jest kolorem drużyny). 3. Aby wygrać grę, trzeba dobrze znać legendę o Skarbniku. Prosimy dyrektora o głośne przeczytanie legendy. Pozostali powinni uważnie słuchać i zapamiętać jak najwięcej szczegółów. 4. Zasady gry Szola: Dyrektor trzyma miarę krawiecką pionowo tak, aby setny centymetr znajdował się na dole. Miara jest szybem windy, będziemy zjeżdżać tylko na głębokość 100 m (poziomy wydobywcze są zazwyczaj znacznie głębiej pod ziemią). Wygra ta drużyna, która zjedzie jako pierwsza. Polem Start jest 1 cm. Tam zaczynają wszystkie drużyny. Grają one kolejno, według ruchu wskazówek zegara. Rozpoczyna dowolna drużyna. Po pierwszym rzucie kostką każda drużyna przekazuje klamerkę dyrektorowi, który będzie nią oznaczał głębokość, na jaką drużynie udało się zjechać. Dyrektor musi pilnować, aby nie pomylić kolorów drużyn. W swoje kolejce drużyna rzuca kostką i porusza się o tyle pól, ile oczek wypadło. 120

Dyrektor odczytuje wartość, na jakiej się zatrzymała. Prowadzący sprawdza, jakie zadanie jest przypisane do danego pola i głośno je odczytuje. Rodzaje pól: - Krankszychta! Cofacie się o dwa pola. [krankszychta = zwolnienie chorobowe], - Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu. [Szychta z bajką = dniówka z nadgodzinami], - Fajrant! – nic się nie dzieje.[fajrant = koniec dniówki albo przerwa w pracy], - pytania otwarte dotyczące legendy, - pytania jednokrotnego wyboru dotyczące górniczego słownika. Pytania zadajemy tylko pierwszej drużynie, która zatrzyma się na danym polu (prowadzący powinien zakreślać numery zadań, które już przeczytał). Jeśli kolejna drużyna stanie na takim polu, nic się nie dzieje. Jeśli drużyna odpowie na pytanie prawidłowo, zostaje na polu. Jeśli odpowie źle – cofa się o dwa pola i niezależnie od tego, na jakim polu się teraz zatrzyma, nic się już nie dzieje (nie działają krankszychty i szychty z bajką, nie otrzymuje kolejnego pytania). Gra toczy się do momentu, aż jedna z drużyn stanie na polu 100 lub przekroczy je. Mamy wtedy zwycięzców, których w miarę możliwości nagradzamy. Dziękujemy dyrektorowi za dobre zarządzanie kopalnią, a wszystkim za wspólną zabawę. Opisy pól: pytanie albo akcja

odpowiedź

START!

Anszleger to: a. młot górniczy, b. nastawiacz przy windzie kopalnianej, c. ciężki młot.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

Badyhaus to: a. łaźnia górnicza, b. naramiennik, c. podkład.

a. łaźnia górnicza

Folowocz to: a. górnik ładowacz, b. górnik pchacz, c. cieśla górniczy.

a. górnik ładowacz

Bajan to: a. maszyna górnicza, b. przerwa, c. lampa górnicza.

a. maszyna górnicza

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

Badymajster to: a. chłopiec, b. kierownik, c. łazienny.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

10.

Kiedy przypada święto górników?

11.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

12.

Fyjderpusz to: a. ogień, b. hełm, c. pióropusz.

b. nastawiacz przy windzie kopalnianej

c. łazienny 4 grudnia

121

c. pióropusz

13.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

14.

Barbóra to: a. święto, b. ciężki młot, c. dniówka.

b. ciężki młot

15.

Barda to: a. ozdobna szabla górnicza, b. bryła, c. łaźnia.

a. ozdobna szabla górnicza

16.

Jaka święta jest patronką górników?

Święta Barbara

17.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

18.

Beler to: a. beczkowóz, b. maszyna górnicza, c. bardzo duża bryła węgla.

19.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

20.

W którym roku miała miejsce opowiedziana przez staruszka historia?

21.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

22.

Gruba to: a. chodnik, b. wyrobisko, c. kopalnia.

23.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

24.

Bergmóniok to: a. dyrektor kopalni, b. łazienny, c. mundur górniczy.

c. mundur górniczy

25.

Czako to: a. młot górniczy, b. czapka górnicza, c. bryła węgla.

a. młot górniczy

26.

Hajer to: a. górnik przodowy, b. wolny dzień, c. kierownik.

a. górnik przodowy

27.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

28.

Na jakiej głębokości założono pierwszy poziom w kopalni „Gliwice”?

29.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

30.

Hangowanie to: a. zjazd na dół, b. hamowanie, c. kopanie.

31.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

32.

Hercówka to: a. łopata w kształcie serca, b. piersiówka, c. czapka.

33.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

34.

Blicka to: a. czapka górnicza, b. lampa sztygara, c. bryła.

b. lampa sztygara

35.

Szola to: a. winda kopalniana, b. kilof, c. młot pneumantyczny.

a. winda kopalniana

36.

Borhamer to: a. pneumatyczny młot górniczy, b. nastawiacz przy windzie, c. materiał wybuchowy.

a. pneumatyczny młot górniczy

37.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

38.

Bómba to: a. ładunek wybuchowy, b. elektryczna lampa górnicza, c. łaźnia.

39.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

40.

Ile lat miał staruszek, gdy zaczął pracować?

41.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

42.

Brałza to: a. młot, b. puszka na kanapki, c. prysznic w łaźni kopalnianej.

43.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

44.

Bakać to: a. pchać, b. ciężko pracować, c. kopać.

b. ciężko pracować

45.

Flaps to: a. wybuch, b. zupa regeneracyjna, c. szpadel.

b. zupa regeneracyjna

46.

Staruszek opowiadał, że węgiel był twardy jak…

granit

122

c. bardzo duża bryła węgla

1911 r.

c. kopalnia

183 metry

a. zjazd na dół a. łopata w kształcie serca

b. elektryczna lampa górnicza Kilkanaście c. prysznic w łaźni kopalnianej

47.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

48.

Krankszychta to: a. zwolnienie chorobowe, b. nocna zmiana, b. sufit.

49.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

50.

Mitak to: a. ładunek, b. księga dniówek, c. druga zmiana.

51.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

52.

Bumelka to: a. opuszczenie dnia pracy, b. kamizelka górnicza, c. pokład węgla.

53.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

54.

Geltag to: a. wypłata, b. stołówka, c. młot.

a. wypłata

55.

Burlok to: a. palnik, b. mundur, c. wieża wiertnicza.

c. wieża wiertnicza

56.

Ile wózków dziennie musieli ufedrować bohaterowie legendy?

57.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

58. 59.

Biydaszyp to: a. radca górniczy, b. chodnik, c. nielegalny płytki szyb. Cióngocz to: a. cieśla górniczy, b. górnik ciągnący wózki, c. kierownik

a. zwolnienie chorobowe c. druga zmiana a. opuszczenie dnia pracy

c. nielegalny płytki szyb b. górnik ciągnący wózki

60.

Ciskosz to: a. górnik pchacz, b. cieśla górniczy, c. pomocnik.

61.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

62.

Bika to: a. orkiestra, b. szabla górnicza, c. duży młot górniczy.

63.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

64.

Cyndel to: a. młot, b. miara górnicza, c. lont.

c. lont

65.

Kto to jest sztygar?

kierownik w kopalni

66.

Bergkapela to: a. orkiestra górnicza, b. załoga, c. zespół pomocników.

a. orkiestra górnicza

67.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

68.

Damf to: a. maszyna parowa, b. lampa górnicza, c. beczkowóz.

69.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

70.

Diagonala to: a. świder, b. chodnik biegnący ukośnie, c. hełm.

71.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

72.

Bónkel to: a. miejsce w kopalni, gdzie zbiera się woda, b. element drewniany, c. wóz przewożący węgiel.

73.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

74.

Jakimi słowami przywitał się z chłopcami starszy górnik?

Szczęść Boże!

75.

Dukla to: a. stołówka, b. pochylnia, c. komora w kopalni na urobek.

c. komora w kopalni na urobek

76.

Dozór to: a. stróż, b. nadzór kopalniany, c. prysznic.

b. nadzór kopalniany

77.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

78.

Fajrant to: a. koniec dniówki, b. fajka, c. ozdobna szabla górnicza.

79.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

80.

Farszlik to: a. wieża wiertnicza, b. lżejszy młot górniczy, c. świder.

123

a. górnik pchacz c. duży młot górniczy

a. maszyna parowa b. chodnik biegnący ukośnie a. miejsce w kopalni, gdzie zbiera się woda

a. koniec dniówki

b. lżejszy młot górniczy

81.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

82.

Ile wózków węgla ufedrowali chłopcy i starszy górnik pierwszego dnia wspólnej pracy?

83.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

84.

Farta to: a. przerwa, b. drabina szybowa, c. karta.

b. drabina szybowa

85.

Fedrunek to: a. mundur, b. urobek, c. meldunek.

b. urobek

86.

Żelozko to: a. żelazko, b. jendostronny klinowaty młotek, c. świder.

b. jendostronny klinowaty młotek

87.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

88.

Jaki posiłek chłopcy przynosili z domu dla starszego górnika?

89.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

90.

Fela to: a. belka, b. obuch, c. nienaruszony pokład węgla.

91.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

92.

Flekorz to: a. górnik liczący wózki z urobkiem, b. górnik pchacz, c. górnik grający w orkiestrze.

93.

Krankszychta! Cofacie się o dwa pola.

94.

Szychta to: a. dniówka, b. drabina, c. płótni.

a. dniówka

95.

Ile pieniędzy odstąpili starszemu górnikowi chłopcy?

Po 20 marek każdy

96.

Fojera to: a. pokład, b. ogień. C. belka.

b. ogień

97.

Szychta z bajką! Przesuwacie się dwa pola do przodu.

98.

Jak nazywa się poziomy korytarz w kopalni?

99.

Fajrant! – nic się nie dzieje.

Śniadanie a. belka a. górnik liczący wózki z urobkiem

chodnik

100. META

(hasła użyte w grze opracowano na podstawie: Joanna Furgalińska: Ślónsko godka : ilustrowany słownik dla hanysów i Goroli. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2010.)

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Nasz szola to nic w porównaniu z prawdziwą windą w kopalni. Możemy wyświetlić film, pokazujący działanie windy, np. ten: https://www.youtube.com/watch?v=4c39bxwZa9I.

124

Rajd po dzielnicach Dzielnice Gliwic mają swoją historię, swój charakter i urokliwe zakątki. Zajęcia są propozycją poznania ich poprzez metodę podobną do międzynarodowego formatu PechaKucha.

13 – 15 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy znają gliwickie dzielnice i potrafią opowiedzieć o jednej z nich w ciekawy sposób. Znają zasady przygotowywania prezentacji i wystąpienia wg zasad Pecha Kucha. Zwiększa się ich zainteresowanie historią regionu i poczucie przynależności lokalnej.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda problemowa. Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa, indywidualna.

125

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Podczas zajęć młodzież będzie pracować w grupach. Każda z nich będzie korzystać z komputera z dostępem do Internetu. Młodzież dodatkowo może też korzystać ze smartfonów i tabletów. Prezentację przygotowujemy np. w programie PowerPoint, Power Point Online, Prezi.  Dla prowadzącego jest potrzebny komputer z dostępem do Internetu, podłączony do rzutnika bądź tablicy multimedialnej.  Kartki A4 z nazwami gliwickich dzielnic, np. według mapy na stronie Urzędu Miejskiego w Gliwicach: http://bip.gliwice.eu/samorzad/rady_osiedli. Kartki rozkładamy na stole albo wieszamy na tablicy.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Rozpoczynamy zajęcia od pytań skierowanych do młodzieży: W jakich dzielnicach mieszkacie? Czy potraficie opowiedzieć coś o historii swojej dzielnicy? Zapowiadamy, że zajęcia będą okazją by dowiedzieć się czegoś o dzielnicy, w której się mieszka, ale i o innych częściach miasta. Będziemy przygotowywać prezentacje multimedialne. Wykorzystamy zmodyfikowaną metodę Pecha Kucha. Na czym polega Pecha Kucha? Jeśli nikt z uczestników nie zna tej metody, przedstawiamy ją uczestnikom. Pecha Kucha to sposób prezentowania treści niemal ze stoperem w ręku. Zakłada dyscyplinę wypowiedzi i wymusza dynamikę prezentacji, która składa się dokładnie z 20 slajdów wyświetlanych po 20 sekund każdy (co daje 6 minut 40 sekund). Slajdy zmieniają się automatycznie. Widzowie mogą dopytywać i komentować dopiero po zakończeniu prezentacji. Format Pecha Kucha wymyślili architekci: Astrid Klein i Mark Dytham. Pomysł wpadł im do głowy, ponieważ ich koledzy po fachu podczas prezentacji… mówili za dużo i za długo. Pomysłodawcy wykorzystali Pecha Kucha po raz pierwszy w 2003 r. w Tokio, podczas spotkań o architekturze. (Informacje opracowane na podstawie strony internetowej http://www.pechakucha.org/faq)

Nazwa jest japońskim określeniem dźwięków rozmowy. Wymowa tego wyrażenia do odsłuchania tutaj: http://pl.forvo.com/word/pecha_kucha/. O samej metodzie można też posłuchać w audycji radiowej Trójki: http://www.polskieradio.pl/9/327/Artykul/411357,PechaKucha-czyli-20x20.

126

Ze względu na ograniczony czas, oprzemy się tylko na formacie Pecha Kucha, ale nie wykorzystamy go. Będziemy przygotowywać 10 slajdów, każdy wyświetlany po 20 sekund. 2. Dzielimy uczestników na cztero-, pięcioosobowe grupy. Warto, by osoby mieszkające w tej samej dzielnicy pracowały razem. Prosimy, by zespoły podeszły do kartek z nazwami dzielnic i wybrały jedną, o której prezentację przygotują. 3. Dajemy zespołom czas na pracę. Zadanie polega na przygotowaniu 10 slajdów, ustawienie ich czasu wyświetlania na 20 sekund każdy, oraz przygotowaniu przedstawiciela, który zaprezentuje grupę i wystąpi przed pozostałymi. Pytania pomocnicze dla młodzieży:  Gdzie leży dzielnica, na temat której zbieracie informacje? W której części miasta?  Ilu mieszkańców w niej mieszka?  Czy pochodzi z niej ktoś znany?  Czy na terenie dzielnicy znajdują się jakieś zabytki, ciekawe obiekty rekreacyjne?  Jakie informacje z historii dzielnicy mogłyby zaciekawić innych?  Może uda się wam znaleźć jakieś stare zdjęcia? (można polecić serwis fotopolska.eu) Gotowe prezentacje będziemy wyświetlać na komputerze podłączonym po rzutnika bądź tablicy. Należy zadbać o możliwość przeniesienia prac (pendrive, wysłanie pliku na pocztę, chmura etc.). 4. Na wystąpienia grup przeznaczamy 45 minut. Warto ustawić teraz krzesła tak, aby wszyscy dobrze widzieli ekran i osobę prezentującą. Jedną osobę prosimy o kontrolowanie czasu. Każde wystąpienie powinno trwać 3 minuty i 20 sekund. 5. Podsumowujemy zajęcia. Prosimy młodzież o opinię, czy przyjęty format ułatwiał czy utrudniał pracę? Czy ułatwiał odbiór?

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Gliwickie Centrum Organizacji Pozarządowych organizuje Pecha Kucha Night. Możemy polecić te spotkania zainteresowanym. Informacji o terminach należy szukać na stronie www GCOP.  Już od kilku lat w kwietniu odbywa się gliwicka Rowerowa Gra Miejska. Jej organizatorami są TKK PTTK im. W. Huzy w Gliwicach, Miasto Gliwice oraz Rady Osiedlowe miasta Gliwice. Podczas rajdu odwiedza się punkty zlokalizowane w dzielnicach miasta, należy odwiedzić ich jak najwięcej. Jeśli ktoś ma ochotę poznać dzielnice z perspektywy rowerowego siodełka, warto wziąć udział w tej zabawie. 127

Informacji należy szukać na stronie Urzędu Miejskiego w Gliwicach lub tutaj: https://sites.google.com/site/trelemodele/

Grafika na pierwszej stronie: https://pixabay.com/pl/dr%C3%B3g-rowerowych-bieg-vintage-suport-594164/ Licencja: CC0 Public Domain

128

Cyberfolklor Czy można poznać Śląsk, nie wychodząc z domu? Czy dostępne strony www przybliżają odbiorcom zwyczaje, sztukę, język regionu? A może tylko wykorzystują śląskie słownictwo, tworząc rzeczy powierzchownie związane ze Śląskiem, a będące wytworami marketingu? Ile śląskości jest w sieci? Te zajęcia to szereg pytań, na które własną odpowiedź znajdzie młodzież. To będzie ich opinia, wypracowanie której poprzedzi gruntowne przyjrzenie się dostępnym online materiałom o regionie.

13 – 15 LAT

45 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy znają strony dotyczące śląskiego folkloru. Potrafią spojrzeć na nie krytycznie i ocenić ich przydatność. Tożsamość regionalną, kulturę ludową, zwyczaje i obrzędy postrzegają jako wartości, które należy pielęgnować i przekazywać kolejnym pokoleniom.

METODY  asymilacji wiedzy: dyskusja,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy. Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa.

129

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Podczas zajęć młodzież będzie pracować parami przy komputerach z dostępem do Internetu.  Dla prowadzącego będzie potrzebny komputer z dostępem do Internetu, podłączony do rzutnika bądź tablicy multimedialnej.  Kartki z pytaniami (załącznik G_5).  Słownik języka polskiego.  Karteczki z adresami stron: http://gryfnie.com/ https://szl.wikipedia.org/wiki/Wikipedyjo http://www.klopsztanga.eu/ http://www.humorslaski.celniej.pl/ http://www.szmaterlok.pl/ http://qdizajn.pl/ https://www.facebook.com/rubensZbytomia https://www.facebook.com/UczymySieGodac?fref=ts http://www.muzeumslaskie.pl/ http://www.muzeum.gliwice.pl/ http://muzeumgpe-chorzow.pl/ http://www.silesiakultura.pl/ Dla każdej dwójki przygotowujemy jedną karteczkę. Jeśli grup jest więcej, powtarzamy wybrane adresy – wtedy nad daną stroną będą pracować dwie grupy. (załącznik G_6)

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Tematem zajęć jest śląski folklor w Internecie. Zanim mu się przyjrzymy, musimy najpierw upewnić się, że rozumiemy pojęcie „folklor”. W tym celu prosimy dwóch uczniów o wyszukanie pojęcia w słowniku oraz w Wikipedii. Odczytujemy definicje, porównujemy je. Następnie pytamy: Czy znacie jakieś strony internetowe, które przybliżają śląski folklor? 2. Uczestnicy dobierają się w pary. Każda otrzymuje kartkę z pytaniami oraz losuje karteczkę z adresem www. Zadanie polega na otwarciu wskazanej strony, uważnemu przyjrzeniu się kategoriom i treściom, a następnie przygotowaniu się do odpowiedzi na pytania. Poświęcamy na to około 10 minut.

130

3. Prosimy, by młodzież nadal pozostawiła otwarte strony www, nad którymi pracuje, ale skupiła się teraz na dyskusji i słuchaniu innych. Prowadzący moderuje rozmowę, zadając kolejne pytania. Osoby zabierają głos, odnosząc się do własnych obserwacji. Odpowiadając na pierwsze pytanie, dana grupa prezentuje pozostałym swoją stronę. Pytania, które otrzymała młodzież: Co to za strona? Co oferuje, co prezentuje? W jaki sposób strona wykorzystuje/prezentuje kulturę Śląska? Jakie elementy śląskiej kultury wykorzystuje? Kto jest odbiorcą strony? Do kogo jest adresowana? Czy strona jest zrozumiała dla osób nieznających śląskiej gwary? Czy dzięki stronie można lepiej poznać śląskie obyczaje, obrzędy, gwarę, sztukę, przysłowia, legendy? Czy efektem odwiedzenia strony jest lepsza znajomość śląskich tradycji i kultury? Co według was jest najciekawsze na stronie?

4. Prowadzący może wyświetlać omawiane strony na ekranie. Wtedy wszyscy mogą je oglądać i uzupełniać wypowiedzi innych. 5. Ostatnim pytaniem, które zadamy młodzieży, może być: Czy folklor w sieci jest pozytywnym zjawiskiem? Pozwólmy młodzieży na wyrażenie własnej opinii, nie oceniajmy jej.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Cyberfolklor w sieci można rozumieć jako obecność elementów folklorystycznych w Internecie. Zupełnie inaczej piszą jednak o e-folklorze, czy właśnie cyberfolklorze, autorzy tekstów w 33 numerze „Kultury popularnej”. Globalna sieć jest w nich przedstawiona jako miejsce, w którym już nie ustnie, ale za pomocą słowa pisanego kultywowane są wszystkie elementy kultury ludowej. Można przeczytać ciekawe rozprawy o emanacjach folkloru w sieci. Poniżej zamieszczono fragment ze wstępu do wspomnianej publikacji: Dziś wirtualna przestrzeń stała się przepastnym terytorium zarówno folklorystycznym, jak i folkloryzacyjnym. E‑folklor, łączący różne środki wyrazu, dokonał recyklingu wielu gatunków kulturowych, funkcjonujących jeszcze w kulturze ludowej. Plotki czy pogłoski są przecież ważnymi „in‑ formacjami” popularnych portali internetowych, przeglądanych, czytanych i komentowanych przez miliony użytkowników wirtualnej sieci. Przesyłany drogą elektroniczną przekaz w ciągu chwili obiega świat. Digitalny folklor, bezustannie kopiowany 131

i przetwarzany, w ludyczny bądź sensacyjny sposób zakorzenia się w naszej codzienności. Łańcuszki szczęścia wysyłane pocztą e‑malilową, per analogiam nawiązujące do ludowej tradycji listów z nieba, są tylko jednym z wielu przykładów (często przywoływanym!) koegzystencji rozmaitych elementów kulturowych ze współczesnej i minionych epok. E‑folklor to również nowe formy i gatunki będące świadectwem jego dynamicznego rozwoju: chaty, blogi, fora, memy internetowe, serwisy społecznościowe. Wszystkie z nich są częścią sieciowych wspólnot, z których każda wytwarza opowieści o własnych „lokalnych” światach. Owe narracje multiplikowane są w niezliczonych wariantach i odmianach.

Wojciech Burszta, Adam Pomieciński: E-folklor. Wstęp. W: „Kultura popularna” 2012, t. 3, nr 33, s. 4-5 [online]. [dostęp 22 maja 2015]. Dostępny w Internecie: http://kulturapopularna-online.pl/abstracted.php?level=5&ICID=1024549 Cały numer jest dostępny na stronie: http://kulturapopularna-online.pl/abstracted.php?level=4&id_issue=863206 O modzie na śląskość pisze Barbara Orzeł w artykule Śląsk skonsumowany. Tożsamość na popkulturowym placu zabaw (?). Jest on dostępny online. Warto się z nim zapoznać przed zajęciami. http://www.anthropos.us.edu.pl/texty/orzel.htm

Grafika na pierwszej stronie pochodzi ze strony: https://pixabay.com/pl/laptop-ksi%C4%85%C5%BCki-informacje-online-819285/ Licencja: CC0 Public Domain

132

Pionowo i poziomo Czego dokonał Oskar Troplowitz? Jakiemu projektowi Zofia Rydet poświęciła kilkadziesiąt lat swojego życia? Kto jest uważany za ojca współczesnego hutnictwa żelaza? Podczas zajęć młodzież sformułuje wiele pytań o znanych gliwiczanach – a wiadomo, że stawianie pytań jest drogą do wiedzy. Uczestnicy będą korzystali z komputerów i dostępnego online generatora krzyżówek.

13 – 15 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy potrafią wymienić znane osoby związane z Gliwicami. Wiedzą, czym zajmują bądź zajmowali się znani gliwiczanie, jakie są ich największe dokonania. Sporządzają notatkę biograficzną i dokonują poprawnie oceny przydatności wyszukanych informacji. Potrafią przygotować krzyżówkę przy użyciu generatora dostępnego online.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda problemowa. Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa.

133

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Podczas zajęć młodzież będzie pracować parami. Dla każdej dwójki przygotowujemy komputer z dostępem do Internetu. Będziemy korzystać ze strony: http://worksheets.theteacherscorner.net/make-your-own/crossword/  Prowadzący korzystać będzie z komputera z dostępem do Internetu, podłączonego do rzutnika bądź tablicy multimedialnej. Potrzebny jest też adres e-mail, na który uczestnicy prześlą plik PDF.  Karteczki z nazwiskami (załącznik G_2): John Baildon, Horst Bienek, Wolfgang Bittner, Wilhelm von Blandowski, Jerzy Buzek, Oscar Caro, Eugen Goldstein, Johann Friedrich Holtzhausen, Wilhelm Hegenscheidt, Teodor Erdmann Kalide, Julian Kornhauser, Jerzy Lewczyński, Włodzimierz Lubański, Gustaw Neumann, Wojciech Pszoniak, Tadeusz Różewicz, Zofia Rydet, Marcin Strzoda, Artur Schiller, Wincenty Szpaltowski, Oscar Troplowitz, Stanisław Sojka, Adam Zagajewski, Jerzy Ziętek. Każda para uczestników na początku wylosuje karteczkę z nazwiskiem. Jeśli nazwisk jest za dużo, można wybrać z powyższej listy właściwą ilość.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Prosimy uczestników zajęć o dobranie się w pary. Każda dwójka losuje bądź wybiera jedną karteczkę z nazwiskiem znanego gliwiczanina. Wyjaśniamy cel zajęć. Jest nim zebranie informacji o danej postaci (na podstawie materiałów dostępnych w Internecie) oraz przygotowanie za pomocą generatora online krzyżówki, którą następnie wszyscy razem rozwiążemy. Prosimy młodzież, by zwróciła uwagę na następujące fakty: Gdzie i kiedy urodziła się dana osoba? Co łączyło bądź łączy ją z Gliwicami? Czym się wsławiła? Uczestnicy sporządzają notatkę biograficzną, mogą ją zapisać na papierze lub w dokumencie tekstowym. 2. Drugim etapem prac zespołów jest przygotowanie krzyżówki. W tym celu młodzież otwiera stronę http://worksheets.theteacherscorner.net/make-yourown/crossword/, na której znajduje się formularz przygotowawczy. Każda para wymyśla kilka haseł do krzyżówki, dotyczących postaci, o której informacje zbierała. Pytania w przygotowywanej krzyżówce nie powinny być zbyt trudne, a odpowiedzi na nie winny wynikać ze sporządzonej notatki.

134

Jak korzystać z generatora? W polu Title wpisujemy tytuł krzyżówki. Może to być imię i nazwisko postaci, której będzie ona dotyczyć. W polu Instructions wpisujemy polecenie, w kolumnie po lewej stronie – hasła krzyżówki, a w kolumnie po prawej – pytania do nich. Ilość haseł zależy od pomysłowości uczestników. Następnie klikamy Make Crossword Puzzle. Wygenerowaną krzyżówkę zapisujemy jako plik PDF (Create PDF). Uczestnicy muszą ją teraz przesłać w dowolny sposób prowadzącemu, aby ten mógł ją wyświetlić na ekranie bądź tablicy multimedialnej. 3. Powstałe krzyżówki rozwiązujemy wspólnie. Prosimy kolejno zespoły o przedstawienie postaci (wg sporządzonej notatki). Pozostali powinni uważnie słuchać. Następnie wyświetlamy krzyżówkę danego zespołu, odczytujemy pytania i prosimy ochotników o odpowiedzenie na nie. Krzyżówki możemy też wydrukować. Wtedy grupy kolejno opowiadają o swoich postaciach, a na koniec prowadzący rozdaje wydrukowane krzyżówki losowo (jeśli któraś grupa trafi na swoją pracę, zgłasza to i dokonujemy zamiany) wszystkim zespołom. Młodzież rozpoczyna rozwiazywanie, możemy ogłosić, że liczy się czas i wygra dwójka, która jako pierwsza rozwiąże krzyżówkę innej pary. Zadanie będą zapewne miały różny stopień trudności, więc taki szybki konkurs nie jest zbyt obiektywny, wprowadza jednak element rywalizacji, co może zwiększyć zaangażowanie.

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Znanych gliwiczan pomaga też poznać opisana w scenariuszu Gra z czasem zabawa.

Grafika na pierwszej stronie na podstawie: https://pixabay.com/pl/krzy%C5%BC%C3%B3wka-puzzle-gry-my%C5%9Blenia-146860/ Licencja: CC0 Public Domain

135

Zabytkowa QR zagadka Kody QR można wykorzystać na tysiąc sposobów. Te zajęcia to propozycja przygotowania QR zagadek o zabytkach Gliwic. Młodzież pozna ważne i ciekawe miejsca, a przy okazji nauczy się generować kody QR i twórczo je wykorzystywać.

13 – 15 LAT

90 MINUT

CELE Po zajęciach uczestnicy potrafią wymienić najważniejsze obiekty zabytkowe w Gliwicach. Są zainteresowani historią tych obiektów i wyszukują takie informacje, które będą ciekawe dla innych odbiorców. Potrafią wygenerować kod QR i wiedzą, jak można go wykorzystać.

METODY  asymilacji wiedzy: pogadanka, dyskusja,  samodzielnego dochodzenia do wiedzy: metoda przypadków,  praktyczne: metoda realizacji zadań wytwórczych (uświadomienie sobie celu zadania, opracowanie harmonogramu pracy, wykonanie pracy, prezentacja i zbiorowa ocena pracy). Formy organizacyjne pracy: grupowa, zespołowa.

136

CO PRZYGOTOWAĆ WCZEŚNIEJ?  Podczas zajęć młodzież będzie pracować parami, każdej udostępniamy komputer z dostępem do Internetu i możliwością drukowania. Będziemy korzystać ze strony http://www.qr-online.pl/. Warto też udostępnić szablon do zagadki (załącznik G_7).  Broszury o zabytkach Gliwic i/lub książki: Gliwice znane i nieznane. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. merytoryczna Leszek Jodliński]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2006. Gliwice znane i nieznane II. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. Damian Recław]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2008. Gliwice znane i nieznane III. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. Damian Recław]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2010. Gliwice znane i nieznane IV. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. Damian Recław]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2012. Możemy też poprosić uczestników, aby przynieśli na zajęcia będące w ich posiadaniu lub wypożyczone w bibliotece publikacje o Gliwicach. Źródłem informacji o gliwickich zabytkach będzie też dla młodzieży Internet.  Prowadzący będzie korzystał z komputera z dostępem do Internetu, podłączonego do rzutnika bądź tablicy multimedialnej.

PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zapowiadamy, że celem dzisiejszych zajęć jest wykonanie Zabytkowych QR zagadek. Młodzież będzie pracować w parach, przy komputerach i z wykorzystaniem zgromadzonych książek oraz zasobów sieciowych. Zanim przystąpimy do pracy, ustalmy: Co to jest kod QR? Gdzie można takie kody najczęściej spotkać? Czy macie jakieś pomysły na wykorzystanie takiego kodu? Czym są kody QR i jak je zastosować – można przeczytać na stronie firmy, które je wymyśliła: http://www.qrcode.com/en/about/ (tekst w języku angielskim). Na stronie http://www.komputerswiat.pl/jak-to-dziala/2011/06/wszystko-o-kodachqr.aspx dostępna jest natomiast przystępna instrukcja w języku polskim.

137

2. Każda dwójka uczestników wybiera jeden gliwicki zabytek i przygotowuje jednozdaniową zagadkę na jego temat. Powinna ona być intrygująca, zaskakująca lub zabawna – jednym słowem taka, aby zaciekawiła przypadkową osobę. Podczas opracowywania tekstów młodzież może korzystać ze zgromadzonych książek, a także z Internetu. Warto, aby grupy utrzymywały nazwę wybranego miejsca w sekrecie. 3. Przystępujemy do kodowania! Wyświetlamy lub zapisujemy na tablicy adres http://www.qr-online.pl/. Młodzież po wejściu na tę stronę wybiera opcję Generuj kod – Generator On-line. Następnie należy wybrać Dowolny tekst i wprowadzić nazwę zabytku. Jakość – wybieramy najwyższą, rozmiar – dobrze wybrać powyżej 6. Klikamy Generuj kod QR. Gotowy obrazek pobieramy w dowolnym formacie (najprościej JPG, można też kliknąć kod prawym przyciskiem myszy i skopiować). 4. Gotowy kod wklejamy do szablonu (korzystamy z gotowego albo młodzież może opracować własny). Obok kodu wpisujemy zagadkę. Elementy składamy za pomocą dostępnego edytora tekstowego (wtedy szablon wklejamy jako obrazek w tle, a zagadkę wpisujemy np. w polu tekstowym) albo prostego programu do obróbki zdjęć (np. bezpłatny Photoscape). Poniżej – przykład zagadki i podgląd szablonu.

5. Drukujemy gotowe zagadki. Rozwieszamy je w sali i zapraszamy młodzież do rozwiązywania tych przygotowanych przez inne zespoły. Do odczytania kodów 138

potrzebny jest smartfon albo tablet i aplikacja, np. QR Droid. 6. Podsumowujemy zajęcia. Wspólnie z młodzieżą wybieramy najciekawszą, najbardziej zaskakującą i najzabawniejszą zagadkę (można też dodać inne kategorie).

CO JESZCZE MOŻEMY ZROBIĆ?  Zabytkowe QR zagadki to gotowy materiał na grę. Wystarczy rozmieścić plansze, np. w szkole, i ogłosić konkurs na odnalezienie wszystkich plansz i odszyfrowanie zagadek. Warto przygotować i udostępnić w widocznym miejscu arkusz odpowiedzi.

139

Bibliografia Świat gliwickich legend. Cz.1. Zebr. i oprac. Edmund Całka. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993. Bazielich Barbara: Strój ludowy na Śląsku. Chorzów: "Itatis", 2001. Brudzewski Julian: Legenda o Skarbniku. Katowice: Tibum, 2014. Całka Edmund: Chrupiące półksiężyce. [W tegoż:] Świat gliwickich legend. Cz.1. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 19-21. Całka Edmund: Dobry duch kopalni. [W tegoż:] Świat gliwickich legend. Cz.1. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 27-30. Całka Edmund: Podziemny labirynt. [W tegoż:] Świat gliwickich legend. Cz.1. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 49-51. Całka Edmund: Tajemnica złotego kielicha. [W tegoż:] Świat gliwickich legend. Cz.1. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 43-46. Całka Edmund: Wrzątek – narzędziem obrony. [W tegoż:] Świat gliwickich legend. Cz.1. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 54-56. Całka Edmund: Wspaniałomyślność cara. [W tegoż:] Świat gliwickich legend. Cz.1. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Gliwic, 1993, s. 9-12. Cetwiński Marek: Od Polski drewnianej do murowanej. [Wrocław]: Wydaw. Dolnośląskie, 1994. Dziewczę z Gliwic i inne opowieści o oblężeniu Gliwic w czasie wojny trzydziestoletniej. Przekł. i oprac. Krzysztof Żarski i Sebastian Rosenbaum. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2012. Furgalińska Joanna: Ślónsko godka. Ilustrowany słownik dla hanysów i Goroli. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2010. Gliwice znane i nieznane. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. merytoryczna Leszek Jodliński]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2006. Gliwice znane i nieznane II. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. Damian Recław]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2008. Gliwice znane i nieznane III. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. Damian Recław]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2010. Gliwice znane i nieznane IV. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego. [Red. Damian Recław]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2012. Herman Sławomir: Gliwickie gwiazdy. Gliwice: Urząd Miejski, 2013. 141

Historia Gliwic. Praca zbiorowa pod red. Jana Drabiny. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 1995. Jarczewski Andrzej: Provokado. Gliwice, 31.08.1939. Gawędy klucznika radiostacji (dla gimanzjalistów wyższej klasy). Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2008. Jedynak Zdzisław: Życie i twórczość Teodora Kalidego, wybitnego rzeźbiarza pochodzącego z Królewskiej Huty oraz późniejsze losy jego dzieł w świetle materiałów archiwalnych. W: Zeszyty Gliwickie. T. XXVIII-XXIX. Gliwice: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Gliwickiej, 19992001, s. 93-111. Krawczyk Grzegorz: Chłopiec z Gliwic: krotochwila teatralna, napisana ku ubawieniu i pokrzepieniu Bobaka oraz wszystkich dzieci z Gliwic, lecz nie tylko. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2014. Krawczyk Grzegorz: Chłopiec z Gliwic. [płyta CD, słuchowisko]. Muzyka Michał Kowalczyk; wyst. Klaudia Jachira [ i in.]. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2014. Kronika miasta Gliwice 2000. Pod red. Barbary Baranowskiej; oprac. przez Barbarę Kozłowską [i in.]. Gliwice: Urząd Miejski, 2000. Ligoń Stanisław: Bery i bojki śląskie. Katowice: "PiK", 1994. Muzia Grzegorz, Potocki Andrzej: Gliwicki futbol. Zarys dziejów. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2012. Najpiękniejsze śląskie słowa. Antologia. [Red. Dariusz Kortko, Leszek Jodliński]. Katowice: Muzeum Śląskie; Warszawa: "Agora", 2010. Ostroch Aleksandra J.: Śląsk który przeminął. Czerwinoka-Leszczyny: "Vectra", 2013. Pieronkiewicz-Pieczko Krystyna, Paul Małgorzata: Lale, misie, koniki... Zabawki w zbiorach Muzeum Śląskiego w Katowicach. Katowice: Muzeum Śląskie, 2013. Simonides Dorota: Ele mele dudki : rymowanki dzieci śląskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1985. Simonides Dorota: Śląski horror. O diabłach, skarbnikach, utopcach i innych strachach. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984. Skarby Muzeum w Gliwicach. [Aut. tekstów Elżbieta Dębowska i in.]. Gliwice: Muzeum, 2006. Sorn Gara: Pan Toti. Kraków: Wydawnictwo Skrzat, 2010. Szołtysek Marek: Graczki. Zabawki i zabawy śląskie. Rybnik: "Śląskie ABC", [2010]. Szołtysek Marek: Bojki śląskie czyli Uczymy sie... bojać śląskie bojki, czytać po śląsku, bawić śląskimi graczkami, malować i kryklać. Rybnik: "Śląskie ABC", 2006.

Śląskie uciechy i zabawy (materiały etnologiczno-folklorystyczne). Pod red. Ireny BukowskiejFloreńskiej. Bytom: Muzeum Górnośląskie, 1991. Tracz Bogusław: Ułamki miasta. Z przeszłości Gliwic w XX wieku. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2011.

Artykuły dostępne online Burszta Wojciech, Pomieciński Adam: E-folklor. Wstęp. [W:] „Kultura popularna” 2012, t. 3, nr 33, s. 4-5 [online]. Dostępny w Internecie: http://kulturapopularnaonline.pl/abstracted.php?level=5&ICID=1024549 [dostęp: 22 maja 2015 r.] Orzeł Barbara: Śląsk skonsumowany. Tożsamość na popkulturowym placu zabaw (?) [online]. Dostępny w Internecie: http://www.anthropos.us.edu.pl/texty/orzel.htm [dostęp: 20 kwietnia 2015 r.] Raport o stanie miasta Gliwice. Dane na koniec roku 2014 [online]. Dostępny w Internecie: https://gliwice.eu/sites/default/files/imce/uzupe_nienie_raportu_za_rok_2014.pdf [dostęp: 20 kwietnia 2015 r.] Wojtachnio Katarzyna: Śląskie strachy. [W:] „Biuletyn Politechniki Śląskiej”, nr 5 (243), maj 2013, s. 19-23 [online]. Dostępny w Internecie: http://issuu.com/politechnikaslaska/docs/biuletyn_maj_2013/23 [dostęp: 30 kwietnia 2015 r.]

Wykorzystane podczas zajęć strony internetowe, programy i aplikacje WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI Geocaching – co to jest?  https://www.youtube.com/watch?v=1YTqitVK-Ts PechaKucha – informacje, wymowa, audycja radiowa o metodzie  http://www.pechakucha.org/faq  http://pl.forvo.com/word/pecha_kucha/  http://www.polskieradio.pl/9/327/Artykul/411357,PechaKucha-czyli-20x20 Czym są kody QR i jak je zastosować?  http://www.qrcode.com/en/about/  http://www.komputerswiat.pl/jak-to-dziala/2011/06/wszystko-o-kodach-qr.aspx Windows Movie Player – podstawy obsługi programu  http://www.komputerswiat.pl/poradniki/programy/windows-live-moviemaker/2012/01/windows-live-movie-maker-montaz-filmu.aspx

143

Animacja poklatkowa – instruktaż  https://www.youtube.com/watch?v=_47RC6iKqf8  https://www.youtube.com/watch?v=WxIOKNDvIn0 Mapa gwar i dialektów polskich  http://www.genwolnosci.pl/publikacje/59-mapa-gwar-i-dialektow-polskich Reportaże i artykuły Stowarzyszenia „Gliwickie Metamorfozy”  http://www.gliwiczanie.pl/Reportaz/sikornik/wenecja/wenecja.htm  http://www.gliwiczanie.pl/Reportaz/Lew_spiacy/lew_spiacy.htm  http://www.gliwiczanie.pl/Reportaz/rynek/rynek.htm Historia obrony miasta w 1626 r.  http://www.muzeum.gliwice.pl/wp-content/uploads/2012/09/Materia%C5%82ydodatkowe-Najazd-Mansfelda-1626.doc Dzielnice Gliwic – mapa  http://bip.gliwice.eu/samorzad/rady_osiedli Znani gliwiczanie  https://www.gliwice.eu/osoby  http://katowice.wyborcza.pl/katowice/1,75275,3714850.html Strony muzeów  http://www.muzeum.gliwice.pl/  http://www.muzeumslaskie.pl/  http://muzeumgpe-chorzow.pl/ Wikipedia  https://pl.wikipedia.org/

NARZĘDZIA, ZASOBY Bazy dostępnych na wolnej licencji utworów muzycznych  http://freemusicarchive.org/  http://cctrax.com/ Bazy dostępnych na wolnej licencji grafik  https://pixabay.com/pl/  http://foter.com/  https://www.flickr.com/ Strona o otwartych zasobach  http://otwartezasoby.pl/ Katalog elektroniczny Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gliwicach  opac.biblioteka.gliwice.pl

Ilustrowanie opowieści  https://storybird.com/ Generator krzyżówek  http://worksheets.theteacherscorner.net/make-your-own/crossword/ Generator kodów QR  http://www.qr-online.pl/ Google Maps  https://www.google.pl/maps/ Bajki Ignacego Krasickiego po śląsku  http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis-dialektow&l2=dialektslaski&l3=slask-srodkowy&l5=kosztowy-tekst4 Fotografie aktualne i archiwalne ulic oraz budynków  http://fotopolska.eu/ Nikołaj Rimski-Korsakow, Lot trzmiela w wykonaniu skrzypka Davida Garretta (podkład muzyczny do zabawy ruchowej)  https://www.youtube.com/watch?v=-bQ8NlI_ZAk

ZABAWA, CIEKAWOSTKI Polscy ilustratorzy – baza, aktualności, ciekawostki  http://www.polskailustracjadladzieci.pl/ Zagadki logiczne  http://www.pazyl.pl/ Geocaching  http://www.geocaching.pl/  http://www.geocaching.com/ „Otwieranie” zabytków  http://otwartezabytki.pl/pl Gliwicka Rowerowa Gra Miejska  https://sites.google.com/site/trelemodele/ Śląska Wikipedia  https://szl.wikipedia.org/ Śląsk w sieci (humor, design, gwara)  http://gryfnie.com/  http://www.klopsztanga.eu/

145

    

http://www.humorslaski.celniej.pl/ http://www.szmaterlok.pl/ http://qdizajn.pl/ https://www.facebook.com/rubensZbytomia https://www.facebook.com/UczymySieGodac?fref=ts

Kultura w regionie  http://www.silesiakultura.pl/ Niebo czy piekło? Instrukcja wykonania  https://www.youtube.com/watch?v=s0rnLmz9uaU Papierowy helikopter. Instrukcja wykonania  http://krokotak.com/2014/08/diy-paper-helicopter/ Prezentacja 3D obiektu muzealnego (przykład)  http://www.muzeumslaskie.pl/index.php?id_zbioru=1171 Serwis dla dzieci, zabawy interaktywne związane z miastami Polski  www.kula.gov.pl Ławeczka Ligonia  http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1074360,Stanislaw-Ligon-%E2%80%93patron-Radia-Katowice. Makieta siedemnastowiecznych Gliwic w Zamku Piastowskim  http://www.muzeum.gliwice.pl/wakacyjna-podroz-z-muzeum-w-gliwicach/fot-archmuzeum-w-gliwicach-makieta-xvii-wiecznych-gliwic/ Zdjęcia pozostałości murów miejskich w serwisie Zabytki Górnego Śląska  http://zabytkigornegoslaska.com.pl/index.php/fortyfikacje/45-gliwice-murymiejskie Fragmenty Białej Bramy (zdjęcia z modernizacji ulic starówki w 2015 r.)  http://www.24gliwice.pl/wiadomosci/tak-wyglada-biala-brama-co-dalej-zwyjatkowym-odkryciem-na-starowce/ Zwiedzanie Zamku Piastowskiego - aktualny cennik i potrzebne informacje  http://www.muzeum.gliwice.pl/zwiedzanie/ Film pokazujący działanie windy w kopalni  https://www.youtube.com/watch?v=4c39bxwZa9I

Wykaz załączników P_1 P_2 P_3 P_4 P_5 P_6 P_7

plansze do gry Gliwickie memo plansze z lwami ilustracja do legendy o pszczołach i skarbie kolorowanka dotycząca legendy o pszczołach i skarbie ilustracja do zajęć o obronie miasta kolorowanka dotycząca legendy o obronie miasta kolorowanki przedstawiające gliwickie zabytki

S_1 S_2 S_3 S_4 S_5 S_6 S_7 S_8 S_9 S_10 S_11 S_12 S_13

zadania do scenariusza Miejskie szyfry wykreślanka zadania dla uczestników zajęć Kosztowne prezenty plansze do zajęć Sławni gliwiczanie zadania dla uczestników zajęć Sławni gliwiczanie śląskie słowa Śląskie strachy - lista karty w formacie A5 do gry Łap beboka karty w formacie A3 do gry Łap beboka szablony kart (do samodzielnego projektowania) talia kart do gry Łap beboka zadania dla grup, zajęcia Gliwice dawniej animowana czołówka – dostępna https://www.youtube.com/watch?v=G-IqgJ-BCWM

G_1 G_2 G_3 G_4 G_5 G_6 G_7

karty do Gry z czasem nazwiska znanych gliwiczan zadania dla uczestników zajęć Gliwicki quest internetowy pytania do gry Szola pytania dla uczestników zajęć Cyberfolklor Cyberfolklor – adresy stron internetowych szablon do zagadek QR

147