ΙΣΤΟΡΙΑ GRAPHIC DESIGN ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΘΗΝΑ ΚΩΝΣΤΙΑΝΤΟΥ ΑΚΤΟ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2018
Λ ΟΣ ΤΥ ΟΡ ΥΣ ΟΠ ΙΚΟ ΩΤ ΕΤ ΠΡ ΛΒ ΥΕ ΤΟ
F E S O J R E L N L N U A M M K C O R B ΜΥΡΤΩ ΓΙΩΤΑΚΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κάνουμε μία ιστορική αναδρομή στο Ελβετικό design της δεκαετίας του 1950, γνωστό ως Ελβετικό Στυλ (Swiss Style) ή Διεθνές Τυπογραφικό Στυλ (International Typographic Style), για να μελετήσουμε πώς ξεκίνησε και πώς εξελίχθηκε, ποια η αισθητική που διαμόρφωσε και ποια η σημασία του στην μέχρι τώρα ιστορία της γραφιστικής. Στη συνέχεια, η ανάλυση επικεντρώνεται σε έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους αυτού του στυλ, τον Josef Müller-Brockmann, ο οποίος παρήγαγε μεγάλο όγκο δουλειάς κατά τη διάρκεια της καριέρας του και βοήθησε στην εξάπλωση του Ελβετικού design στον υπόλοιπο κόσμο.
ΕΛΒΕΤΙΚΟ DESIGN Το design που αναπτύχθηκε στην Ελβετία το 1940 και 1950 έχει καθιερωθεί από τους ιστορικούς ως Διεθνές Τυπογραφικό Στυλ, ή Διεθνές Στυλ, και αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη της γραφιστικής σε παγκόσμιο επίπεδο, κατά τα μέσα του περασμένου αιώνα. Οι βασικές αξίες που προώθησε είναι η καθαρότητα, η απλότητα, η αναγνωσιμότητα και η αντικειμενικότητα. Ο λόγος που το Ελβετικό design αναπτύχθηκε σε μεσοπολεμική και μεταπολεμική περίοδο είναι πιθανόν το ότι η Ελβετία παρέμεινε ουδέτερη, επιτρέποντας σε διανοούμενους να εισάγουν ιδεολογίες από διάφορα κινήματα ανά τον κόσμο. Οι δύο κύριοι εκπρόσωποι του κινήματος που βοήθησαν στην εξάπλωσή του ήταν ο Josef Müller-Brockmann, που αντιπροσώπευε τη Σχολή Καλών Τεχνών της Ζυρίχης («kunstgewerbeschule») και ο Armin Hofmann, αντιπρόσωπος της Σχολής Design της Μπάζελ («Allgemeine Gewerbeschule»). Και οι δύο σχεδιαστές είχαν υπάρξει μαθητευόμενοι του Ernest Keller, ‘παππού του Ελβετικού στυλ’, στη Ζυρίχη πριν το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Το Διεθνές Τυπογραφικό Στυλ, δηλαδή το στυλ που ανέπτυξαν όλοι οι εκπρόσωποι του Ελβετικού design, υπέκιπτε στην πεποίθηση ότι το design οφείλει να είναι όσο πιο αντικειμενικό γίνεται, ενώ η εκκεντρικότητα και ιδιοσυγκρασία του designer πρέπει να καταπιέζεται έτσι ώστε να μπορεί να επικοινωνεί μονάχα το περιεχόμενο του έργου. Πίστευαν σε μία κατά βάση ‘ανώνυμη οπτική επικοινωνία’ που βασιζόταν σε διεθνείς αντικειμενικές αρχές.1 Παρατηρούμε ομοιότητες με την διαχρονική αξία του μοντερνισμού στην αρχιτεκτονική, κατά την οποία ‘η μορφή ακολουθεί την λειτουργία’. 1 Novin, G. (χωρίς ημ/νια).
Το Swiss Design ανέδειξε τη χρήση ασύμμετρων layouts, sans-serif γραμματοσειρών (χωρίς πατούρα), φωτογραφιών έναντι εικονογραφήσεων και κυρίως μαθηματικού πλέγματος που καθορίζει την τοποθέτηση των στοιχείων με τάξη και μία ενοποιημένη δομή. Σήμερα είναι τόσο καθιερωμένα έως και αυτονόητα αυτά τα γνωρίσματα, που είναι δύσκολο να αντιληφεί κανείς πόσο πρωτοπόρο ήταν για την εποχή του το Ελβετικό design. Οι δάσκαλοι αυτής της σχολής αντιτάχθηκαν στα περιττά διακοσμητικά στοιχεία μειώνοντας τους περισπασμούς και επικεντρώθηκαν στο πλούσιο σε πληροφορία περιεχόμενο ενός απλού design, το οποίο καλεί τον θεατή να το μελετήσει και όχι απλά να το δει και να εντυπωσιαστεί. Με άλλα λόγια, τους ενδιέφερε μία πιο επιστημονική σχεδιαστική προσέγγιση και όχι εκκεντρικές λύσεις προσωπικής έκφρασης.2 Η ολική τους φιλοσοφία απέδιδε στον designer όχι το ρόλο του καλλιτέχνη, αλλά του πομπού ενός μηνύματος που οφείλει να μεταβιβάσει με καθαρότητα και ευκρίνεια σε διαφορετικά μέλη μιας κοινωνίας. Αξίζει να σημειωθεί η προσοχή που έδωσαν οι Ελβετοί σχεδιαστές στην τυπογραφία τους. Άλλωστε, το Swiss Design είναι συνυφασμένο με την διάσημη και επανειλημμένα εφαρμοσμένη γραμματοσειρά Helvetica, μιας που η ονομασία της συμπίπτει με τη Λατινική ρίζα του ονόματος της χώρας. Χωρίς την ιδιαίτερη χρήση sans-serif γραμματοσειρών, η αίσθηση και η εικόνα αυτού που ανομάζουμε ‘Ελβετικός σχεδιασμός’ δεν θα ήταν ποτέ η ίδια. Επίσης, ο τρόπος που έγραφαν την πληροφορία ήταν καθαρός και αντικειμενικός, χωρίς προπαγανδιστικούς ή διαφημιστικούς σκοπούς.3 Η γραμματοσειρά-κλειδί για το κίνημα ήταν η Akzidenz Grotesk, που είχε κυκλοφορήσει από το 1896. Το 1954 δημιουργήθηκε η Univers από έναν πολύ σημαντικό Ελβετό σχεδιαστή γραμματοσειρών του 20ου αιώνα, τον Adrian Frutiger. Το 1957 ήρθε η Helvetica, που αρχικά πήρε την ονομασία Neue Haas Grotesk, από τους Ελβετούς Max Miedinger και Eduard Hoffmann. Οι Ελβετοί σχεδιαστές δημιούργησαν εμφανώς μοντέρνο έργο, αντλώντας την επιρροή τους από προγενέστερες καλλιτεχνικές σχολές που αναπτύχθηκαν στην περιόδο 1914-1939 ανά τον κόσμο. Κατά κύριο λόγο δανείστηκαν και συνδύασαν τάσεις από τα κινήματα του Σουπρεματισμού και Κονστρουκτιβισμού της Ρωσσίας, του De Stijl της Ολλανδίας, και του Bauhaus της Γερμανίας, για να οδηγηθούν στην δική τους ξεχωριστή μοντέρνα αισθητική. Είναι εμφανές ότι εναντιώθηκαν σε κινήματα, όπως Arts and Crafts της Αγγλίας, και Jugendstil της Γερμανίας, τα οποία έδιναν έμφαση στην λεπτομερή εικονογράφηση και απεικόνιση πολύπλοκων μοτίβων και λουλουδιών. Τα κινήματα από τα οποία άντλησε έμπνευση το Ελβετικό design είχαν τελικά πολλά κοινά στοιχεία με αυτό. Διακεκριμένοι καλλιτέχνες του Σουπρεματισμού και Κονστρουκτιβισμού ήταν ο Malevich και ο El Lissitzky, οι οποίοι έκαναν έντονη χρήση sans-serif τυπογραφίας και απλουστευμένων γεωμετρικών μορφών. Ο Mondrian με κάποιους άλλους καλλιτέχνες καθιέρωσαν το De Stijl (‘το στυλ’) στην Ολλανδία, το οποίο, συνδεδεμένο με τέχνη, γραφιστική και αρχιτεκτονική, είχε ως βασική αξία το μαθηματικό πλέγμα που χρησιμοποιούνταν ως κύριο εργαλείο σύνθεσης. Το περίφημο Bauhaus, με πρωτοπόρο τον αρχιτέκτονα Walter Gropius, προσανατολιζόταν στο πεδίο του αρχιτεκτονικού μοντερνισμού. Από τη δεκαετία του 1960 έως το 1970, το Swiss Design άρχισε να χάνει την επιρροή του, κάτι που ίσως οφείλεται στην αλλαγή του πολιτικού κλίματος μετά το τέλος του πολέμου στο Βιετνάμ. Η Ελβετική αισθητική άρχισε να χάνει το κύρος της, θεωρείται πλέον ψυχρή και αυταρχική για να ταιριάξει με την εποχή των λουλουδιών που παίρνει σειρά. Ωστόσο κάποιες δεκαετίες αργότερα μέχρι και τη σύγχρονη εποχή, παρατηρείται μία έντονη αναβίωση των αρχών που έθεσε το πρωτοπόρο Ελβετικό κίνημα.
2 Graphic Design History. (χωρίς ημ/νια). 3 Graphic Design History. (χωρίς ημ/νια).
JOSEF MULLER-BROCKMANN Ο Josef Müller-Brockmann είναι από τους σημαντικότερους γραφίστες στην ιστορία του επαγγέλματος. Δεν ήταν μόνο σχεδιαστής, αλλά και συγγραφέας και δάσκαλος. Το έργο του διδάσκεται, μελετάται και δημοσιεύεται μέχρι σήμερα, ενώ ο ίδιος θεωρείται από πολλούς ο πατέρας του Ελβετικού design. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για τα πόστερ του, τα οποία έχουν αναγνωρίσιμο στυλ: απλά και χωρίς διακοσμητικά στοιχεία, περιλαμβάνουν προσεκτικά δομημένο sans-serif κείμενο, φωτογραφία και αυστηρή χρήση πλέγματος. Ο Müller-Brockmann γεννήθηκε το 1914 στο Rapperswil της Ελβετίας. Σπούδασε γραφιστική και αρχιτεκτονική στη Σχολή Τεχνών και Χειροτεχνίας της Ζυρίχης και ξεκίνησε την καριέρα του ως μαθητευόμενος του γραφίστα και διαφημιστικού συμβούλου Walter Diggelman. Το 1936 άνοιξε το δικό του studio στη Ζυρίχη που ειδικευόταν σε γραφιστική, εικονογράφηση, σχεδιασμό εκθέσεων και φωτογραφία. Το 1937 εντάχθηκε στην ελβετική Werkbund (σύλλογος καλλιτεχνών και σχεδιαστών). Ως γραφίστας, χρησιμοποιούσε μεταξοτυπία, λιθογραφία, χαρακτική με λινόλαιο (linocut) και τυπογραφία (letterpress). Το 1950 σχεδίασε την πρώτη του αφίσα για το Tonhalle στη Ζυρίχη και υπήρξε μία κονστρουκτιβιστική στροφή στην προσέγγισή του. Η γεωμετρική αισθητική αναδείχθηκε στο “Musica Viva”, την σειρά από αφίσες για το Tonhalle, όπου επιχειρούσε να επιτύχει έναν οπτικό σύνδεσμο μεταξύ των αρμονικών δομών της μουσικής και του κονστρουκτιβισμού4. Το αυστηρό σύστημα πλέγματος εδώ απέκτησε την μεγαλύτερη ελευθερία του. Αυτή η σειρά αφισών, καθώς και η αφίσα “Schützt das Kind!” (Προστατεύστε το παιδί!) για το Automobile Club της Ελβετίας (1953), του έδωσαν μεγάλη φήμη. Ήδη αναγνωρίζεται ως κορυφαίος εκπρόσωπος και θεωρητικός του Ελβετικού Στυλ.
4 Lucarelli, F. (2016).
O Müller-Brockmann ήταν συνιδρυτής του τρίγλωσσου περιοδικού Neue Grafik (New Graphic Design) μαζί με τους Richard Paul Lohse, Hans Neuburg και Carlo Vivarelli. Παρέμεινε συντάκτης από το 1958 έως το 1965. Το περιοδικό επικεντρωνόταν στο Ελβετικό design και η έκδοσή του απευθυνόταν σε παγκόσμιους αναγνώστες. Το Neue Grafik ήταν ίσως ο σημαντικότερος παράγοντας στην καθιέρωση του Ελβετικού design ως παγκόσμιας επιρροής κίνημα, γιατί βοήθησε να εδραιωθεί η ιδεολογία του στην Αμερική. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, η καριέρα του Müller-Brockmann παίρνει στροφή προς την καλλιτεχνική διδασκαλία. Το 1957 αντικατέστησε τον Ernst Keller ως καθηγητής γραφιστικής στο Kunstgewerbeschule της Ζυρίχης. Κατά την δεκαετία του 1960, είχε την θέση του επισκέπτη ομιλητή στο Πανεπιστήμιο της Οσάκα, Ιαπωνία, και στη Σχολή Design της Ουλμ, Γερμανία. Ο Müller-Brockmann έγραψε αρκετά βιβλία για το Graphic Design: The Graphic Artist and his Design Problems (1961), History of Visual Communication (1971), Grid Systems in Graphic Design (1981). Το 1971, συνεργάστηκε με τη δεύτερη σύζυγό του και ζωγράφο Shizuko Yoshikawa για τη συγγραφή του βιβλίου History of the Poster. Επίσης, η συμμετοχή του σε πολλαπλά καλλιτεχνικά συμπόσια θεωρείται πολύτιμη για τον χώρο της Γραφιστικής. Πραγματοποίησε ατομικές εκθέσεις σε πολλές πόλεις, όπως Παρίσι, Στουτκάρδη, Βερολίνο, Μόναχο, Τόκυο, Οσάκα, Νέα Υόρκη, Σικάγο και Καράκας. Από το 1967, έγινε Ευρωπαίος σύμβουλος design για την IBM και ίδρυσε το γραφείο επικοινωνίας Müller-Brockmann & Co. Το έργο του ανταμείφθηκε με πολλά βραβεία κατά τη διάρκεια της καριέρας του. Το 1987, το Κράτος της Ζυρίχης τον επιβράβευσε με χρυσό μετάλλιο ως ένδειξη τιμής προς το έργο του και την πολιτισμική του συνεισφορά. Ο Brockman έχει εργαστεί επίσης για πολλές οπτικές ταυτότητες. Το λογότυπο των ελβετικών σιδηροδρόμων είναι παραδειγματικό και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Συμβολίζει τον ελβετικό σταυρό και τη μεταφορά ενός σημείου Α σε ένα σημείο Β. Επίσης έχει σχεδιάσει την τυπογραφία που χρησιμοποιείται για την σήμανση των σταθμών. Πέθανε το 1996 στη Ζυρίχη.
ΤΟ ΣΤΥΛ ΤΟΥ Οι ιδέες και το έργο του Müller-Brockmann αποπνέουν μινιμαλισμό, γεωμετρικότητα και αντικειμενικότητα. Ήταν ο εφευρέτης του συστήματος του πλέγματος (grid system), που αποτελεί έναν πολύ σημαντικό σταθμό στην ιστορία της οπτικής επικοινωνίας. ‘Εμεινε πιστός στη χρήση της τεχνικής αυτής στα περισσότερα έργα του. Ο σχεδιασμός του στόχευε σε μία διεθνή γραφιστική έκφραση, που στερείται υπερβολικών εικονογραφήσεων. Επηρεάστηκε από την Concrete art, το Bauhaus και τον Κονστρουκτιβισμό. Στις δουλειές του κυριαρχούν η τυπογραφία και η γεωμετρία, ενώ αποσκοπούσε σε ένα οικονομικό και λογικό στυλ. Δεν είναι κανένα στοιχείο τυχαίο στις συνθέσεις του, ο σχεδιασμός του έχει πρόθεση και όλα τα επιμέρους κομμάτια έχουν κάποιο σκοπό όσον αφορά στο μέγεθος και την τοποθέτησή τους. Παρατηρούμε ότι τείνει να χρησιμοποιεί τα γεωμετρικά σχήματα ως ενοποιητικά στοιχεία στις αφίσες του και να αποκλίνει από την συμμετρία, η οποία θεωρούσε πως εξέφραζε μία φασιστική αισθητική.
Όπως ο ίδιος έχει δηλώσει περιγράφοντας το στυλ του: «Η συμμετρία και ο κεντρικός άξονας είναι αυτό που χαρακτηρίζει τη φασιστική αρχιτεκτονική. Ο μοντερνισμός και η δημοκρατία απορρίπτουν τον άξονα...»5 και: «Τα πιο μεγαλειώδη έργα τέχνης εντυπωσιάζουν μέσω της ισορροπίας, της αρμονίας, των αναλογιών τους, τα οποία είναι όλα μετρήσιμα»6
5 Schwemer-Scheddin, Y. (1995). 6 Cordeiro, E. (2017).
Ο εκδότης Lars Müller στο βιβλίο που δημοσίευσε αφιερωμένο στον Josef Müller-Brockmann, ένα χρόνο πριν το θάνατό του, δίνει βαρύτητα στην απότομη αλλαγή στην καριέρα του, όταν μεταπήδησε από την εικονογράφηση στην «κονστρουκτιβιστική» γραφιστική.7 Εξηγεί πως ο Müller-Brockmann επηρεάστηκε από το έργο του Ούγγρου ζωγράφου και φωτογράφου László Moholy-Nagy και το μανιφέστο «Die neue Typographie” του Jan Tschichold, το οποίο διακηρύσσει την υπεροχή των γραμματοσειρών ‘grotesk’ (‘ραβδί’). Οι κανόνες αυτοί τον επηρέασαν πολύ έντονα και τους τήρησε καθόλη τη διάρκεια της καριέρας του. O Müller-Brockmann πίστευε ότι το graphic design έπρεπε να βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια ως μία διεθνής γλώσσα επικοινωνίας, έτσι ώστε να ενημερώσει και να διαφωτίσει8. Έτσι, η λύση επιτέυχθηκε με τη χρήση μιας συμβολικής γλώσσας: χρώματα, γράμματα, χωρικές σχέσεις, ρυθμικές συνθέσεις.
ΤΟ ΠΛΕΓΜΑ (GRID SYSTEM) Το πλέγμα δεν είναι κάτι περισσότερο από ένα σύστημα δομής με οριζόντιες, κάθετες, ή και διαγώνιες γραμμές, που δρουν σαν ‘οδηγοί’ και βοηθάνε στην μεθοδική οργάνωση του περιεχομένου. Η ύπαρξη του σύγχρονου πλέγματος που εφαρμόζεται σε print και web design, οφείλεται στον επαναστατικό χαρακτήρα των Ελβετών designers του 1950 που μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αμφισβήτησαν τη σκοπιμότητα της συμβατικής διάταξης σελίδας όπως την ήξεραν ως τότε9, με αποτέλεσμα τη δημιουργία του σύγχρονου τυπογραφικού πλέγματος που συνδέθηκε με το International Typographic Style. Πρόκειται για μια εποχή προπαγάνδας, όπου η αφίσα έπαιζε βασικό ρόλο στο graphic design. Το ευέλικτο σύστημα του πλέγματος τους επέτρεψε να οργανώσουν τον όγκο πληροφοριών τους αρμονικά, τοποθετώντας το κάθε στοιχείο κατά ένα συγκεκριμένο λογικό τρόπο σε σχέση με τα υπόλοιπα. Ο σχεδιασμός έτσι περιέχει μια συνοχική και ισορροπημένη δομή και το μήνυμα γίνεται αντιληπτό με τον πιο καθαρό τρόπο. Ο πυρήνας των ιδεών αυτών αποτυπώθηκε στο βιβλίο «Grid systems in graphic design» του Müller-Brockmann, το οποίο βοήθησε στην εξάπλωση της χρήσης του πλέγματος, πρώτα στην Ευρώπη και αργότερα στη Βόρεια Αμερική. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, το τυπογραφικό πλέγμα αποτελούσε πρότυπο διδασκαλίας σε σχολές γραφιστικής διεθνώς και το γραφικό ύφος του δημιούργησε
7 Josef Müller-Brockmann “swiss style”. (2013). 8 Meister, J. (2013). 9 Μαστρογιάννης, Θ. (2014).
μια τάση που υιοθετήθηκε από τις εφαρμογές εταιρικής επικοινωνίας. Στις αρχές του 1980, ορισμένοι σχεδιαστές απέρριψαν τη δογματική του χρήση για χάρη ενός πιο ελέυθερου στυλ.10 Σήμερα, θεωρείται ακόμα ένα χρήσιμο εργαλείο αλλά όχι επιτακτικό για τη γλώσσα του design συνολικά. Ο Müller-Brockmann εξηγεί το στυλ του μέσω της χρήσης του πλέγματος: «Στα σχέδια μου για αφίσες, διαφημίσεις, φυλλάδια και εκθέσεις, η υποκειμενικότητα καταστέλλεται υπέρ ενός γεωμετρικού πλέγματος που καθορίζει τη διάταξη της τυπογραφίας και των εικόνων. Το πλέγμα είναι ένα οργανωτικό σύστημα που διευκολύνει την ανάγνωση του μηνύματος…»11 «Το σύστημα του πλέγματος είναι μια βοήθεια, όχι μια εγγύηση. Επιτρέπει μια σειρά πιθανών χρήσεων και κάθε σχεδιαστής μπορεί να αναζητήσει μια λύση κατάλληλη για το προσωπικό του στυλ. Αλλά πρέπει να μάθει πώς να χρησιμοποιήσει το πλέγμα. Είναι μια τέχνη που απαιτεί πρακτική.»12
10 Μαστρογιάννης, Θ. (2014). 11 Schwemer-Scheddin, Y. (1995). 12 Flores, C. (2012).
ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ Ο Müller-Brockmann, όπως και οι άλλοι Ελβετοί γραφίστες που ασπάζονταν την ίδια νοοτροπία, αντιμετώπισαν τις λέξεις και τα γράμματα ως κομμάτι των συνθέσεών τους και ανέδειξαν την αξία των γραμματοσειρών. Γνώριζαν επίσης ότι με κάποια τυπογραφία οι λέξεις από μόνες τους θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν την εικόνα, ως το σημείο εστίασης σε ένα design.13 Συνήθιζαν να χρησιμοποιούν διαφορετικά βάρη και μεγέθη ώστε να δημιουργήσουν οπτική ιεραρχεία των δεδομένων και αντίθεση μεταξύ διαφορετικών πληροφοριών. Χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά sans-serif τυπογραφία και ο Müller-Brockmann είχε εκφράσει την προτίμησή του για την παλιότερη γραμματοσειρά Akzidenz Grotesk, που κατά τον ίδιο υπερείχε των Univers και Helvetica που δημιουργήθηκαν εκείνη την εποχή. Ο Müller-Brockmann ανέπτυξε τα πρώτα του τυπογραφικά πόστερ τη δεκαετία του 1960 και έφτασαν σε πολύ ώριμο στάδιο στο τέλος του 1960 και αρχές του 1970. Η γενική φιλοσοφία της αντικειμενικότητας του design σχετιζόταν με τη λειτουργικότητα των τυπογραφικών λύσεων.
Ο ίδιος είχε πει: «Σε καθαρά τυπογραφικά σχέδια, προσπάθησα να δημιουργήσω αντίθεση με τις κενές περιοχές. Στην εκτέλεση αυτού, δεν στηρίχθηκα στο συναίσθημά μου αλλά σε μετρήσιμες αναλογίες…Επηρεάστηκα από την τυπογραφία που εφαρμόστηκε κατά το Bauhaus και από τον Tschichold. »14 Αποτελεί επίσης ενδιαφέρον το ότι ο Müller-Brockmann δεν ενέκρινε τις ‘πειραματικές’ ή αλλιώς καλλιτεχνικές γραμματοσειρές του Neville Brody, κάτι που σχολίασε σε συνέντευξή του, καυτηριάζοντας το ότι «μερικοί έχουν θέσει ως καθήκον τους να κάνουν την τυπογραφία ακατανόητη, ένα παζλ. »15
13 Oliver, A. (χωρίς ημ/νια). 14 Meister, J. (2013). 15 Novin, G. (χωρίς ημ/νια).
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ «Η φωτογραφία είναι μια αξιόπιστη αντανάκλαση της πραγματικότητας που μου επιτρέπει να κάνω μια αντικειμενική δήλωση.»16 Josef Müller-Brockmann
Πέρα από την τυπογραφία, ο Müller-Brockmann εστίασε και στην φωτογραφία ως το εικονογραφικό του μέσο, ‘για την απεικόνιση της πραγματικότητας’17. Οι μινιμαλιστικές φωτογραφικές συνθέσεις είχαν ισχυρό αντίκτυπο, παρόλο που δεν υπήρχε Photoshop την εποχή εκείνη. Η φωτογραφία είχε την δύναμη να μεταδώσει με μια αίσθηση ειλικρίνειας το μήνυμα, διατηρώντας την αντικειμενικότητα της πληροφορίας. Το περιοδικό ‘Neue Grafik’ αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος του περιεχομένου του στη φωτογραφία και την εφαρμογή της στο σχεδιασμό.
Το 1953 ο Müller-Brockmann σχεδίασε μία σειρά αφισών σχετικά με την προστασία στο δρόμο για το Automobile Club της Ελβετίας (1953). ‘Εκανε σκόπιμα χρήση δυναμικής φωτογραφίας, ώστε το μήνυμα να γίνει άμεσα κατανοητό στους κατοίκους της χώρας που ως γνωστόν δεν μιλούν όλοι την ίδια γλώσσα. 16 Schwemer-Scheddin, Y. (1995). 17 Terror, D. (2009).
ΧΡΩΜΑ Μέσα στο λεξιλόγιο του Ελβετικού σχεδιασμού συγκαταλέγεται και το χρώμα. Ο Müller-Brockmann στις αφίσες του χρησιμοποιούσε χρώμα στρατηγικά ως όχημα για να ντύσει τις καθαρά τυπογραφικές του λύσεις και να κατανομήσει το περιεχόμενο της πληροφορίας. Ο ίδιος έγραψε: «Η φειδωλή, αλλά μεθοδική και λογική χρήση του χρώματος έχει πιο ξεχωριστό αποτέλεσμα απ’ότι ένας συνδυασμός πολλών διαφορετικών χρωμάτων»18. Επομένως, το χρώμα δεν έχει μόνο τον ενοποιητικό ρόλο, αλλά και τον συμβολικό. Όπως το έθεσε ο Müller-Brockmann αναφορικά με τις μουσικές του αφίσες, το χρώμα είναι ο «έγχρωμος ήχος» που βοηθά στη δημιουργία μιας ιδιαίτερης ατμόσφαιρας. Μερικές φορές η σκόπιμη έλλειψη χρώματος και η επιλογή του ασπρόμαυρου δημιουργεί ομοιομορφία και αποτελεί εργαλείο για τους Ελβετούς σχεδιαστές.
18 Meister, J. (2013).
ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ Το Ελβετικό design ορίζεται από την απλότητά του και παραπέμπει σε μινιμαλισμό, δηλαδή στην αφαίρεση των περιττών στοιχείων και την έμφαση στα απαραίτητα. Ο κενός χώρος δεν υποτιμάται ποτέ, είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο αναγνωσιμότητας. Για τον Müller-Brockmann, ο κενός χώρος δεν είναι απλώς ένας χώρος άδειος, που συμβολίζει το ‘τίποτα’. Είναι κι αυτός ένα σχήμα και μια φόρμα στο χώρο, που αποδίδει περισσότερη έμφαση σε κάποια στοιχεία εστίασης, αφήνοντας το σχέδιο να αναπνεύσει. Ακριβώς αυτός ο ‘χώρος’-κλειδί τον βοήθησε να επιτύχει την ισορροπία στα έργα του. Αστειευόμενος, σε συνέντευξή του απάντησε πως η καλύτερη δουλειά του ήταν η πίσω λευκή πλευρά των αφισών του.
Η ΑΦΙΣΑ ΤΟΥ BEETHOVEN Η αφίσα του Beethoven σχεδιάστηκε το 1955 για την σειρά του Tonhalle της Ζυρίχης και είναι ένα από τα πιο διάσημα και χαρακτηριστικά σχέδια του Müller-Brockmann. Η αφίσα διερευνά τη σχέση μεταξύ των μαθηματικών, της μουσικής και του σχεδιασμού. Η μουσική είναι μια αφηρημένη τέχνη και γι’αυτό χειρίζεται την αφίσα με μουσικό, δηλαδή αφηρημένο τρόπο. Η προσεκτική τοποθέτηση των τόξων συνιστά την προσομοίωση ενός κινούμενου κύκλου. Οι λάτρεις του design έχουν αναλύσει τις γωνίες και την ακριβή τοποθέτηση των τόξων, τα οποία φαίνεται πως διπλασιάζονται καθώς αποκλίνουν από το κέντρο. Η μαθηματική διαδικασία και η αυστηρή οργάνωση της αφίσας δημιούργησε μια αρμονία που παραπέμπει στις αρμονίες της μουσικής του Μπετόβεν, κάτι που σχολίασε ο Lars Müller περιγράφοντας το συγκεκριμένο πόστερ ως το «τελευταίο δείγμα μουσικότητας στο design».19 Σε γενικά πλαίσια, η ακρίβεια και η προσεκτική κλίση των τόξων σε συνδυασμό με το άσπρο και το 19 Josef Müller-Brockmann “swiss style”. (2013).
μαύρο αποδίδουν αποτελεσματικά την καθαρότητα του Ελβετικού στυλ. Το αποτέλεσμα ήταν καινοτόμο για την εποχή του και θεωρείται ακόμα και σήμερα μοντέρνο, κομψό και επιτυχημένο. Ο Müller-Brockmann είπε το εξής: «...Οι αναλογίες των τυπικών στοιχείων και των ενδιάμεσων χώρων τους σχεδόν πάντα συνδέονται με ορισμένες αριθμητικές προόδους που ακολουθούν λογικά.»
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η γεωμετρική αισθητική του Josef Müller-Brockmann ήταν σίγουρα νέα και σπάνια για την εποχή του. Άσκησε μεγάλη επιρροή στις επόμενες γενιές σχεδιαστών. Πολλές από τις δουλειές του, όπως και η αφίσα του Beethoven μπορούν να θεωρηθούν σύγχρονες, με τη διαφορά ότι σήμερα η υλοποίηση θα ήταν πολύ πιο εύκολη χάρη στην τεχνολογία. Το Ελβετικό στυλ παρόλο που κάποιοι επικριτές του το θεωρούν απρόσωπο ή αυστηρό, ήταν ένα προοδευτικό και ριζοσπαστικό κίνημα που είχε πάρα πολλά να δώσει στην ιστορία της γραφιστικής, θέτοντας ουσιαστικά τα θεμέλια για μια μοντέρνα μινιμαλιστική και ουσιώδη προσέγγιση. Αποτέλεσε τις βάσεις για την σταδιακή αφομοίωση της τεχνικής του πλέγματος, που συναντάμε σήμερα και στο web design, ενώ η επιτυχία της γραμματοσειράς Helvetica μας υπενθυμίζει συνεχώς πως το Διεθνές Τυπογραφικό Στυλ του 1950 ήταν και παραμένει διαχρονικό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Cordeiro, E. (2017). Josef Muller-Brockmann, a master of grid system. [online] Issuu. https:// issuu.com/eduardocordeiro9/docs/2x4page_document_2_josefbrockmann [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 2. Flores, C. (2012). Josef Müller-Brockmann. [online] Issuu. https://issuu.com/carolinaf147/docs/ a4final-carolinaflores [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 3. Elam, K. (2013). Müller-Brockmann’s Beethoven Poster Geometric Analysis. [online] Behance. https://www.behance.net/gallery/9862277/Mueller-Brockmanns-Beethoven-Poster-Geometric-Analysis [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 4. Whitehead, J. (2017). Beethoven poster by Josef Muller-Brockmann. [online] Medium. https:// medium.com/fgd1-the-archive/beethoven-poster-by-josef-muller-brockmann-ce06940edf74 [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 5. Josef Müller-Brockmann “swiss style”. (2013). [online] Graphéine. https://www.grapheine.com/ divers/graphic-designer-muller-brockmann [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 6. Lucarelli, F. (2016). Joseph Müller-Brockmann: Musica Viva Posters for the Zurich Tonhalle. [online] SOCKS. http://socks-studio.com/2016/11/30/joseph-muller-brockmann-musica-viva-posters-for-the-zurich-tonhalle [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 7. Meister, J. (2013). A Firm Turn Toward the Objective: Josef Müller-Brockmann 1948–1981. [online] I Love Typography. https://ilovetypography.com/2013/01/12/a-firm-turn-toward-the-objective-josef-muller-brockmann-1948-1981 [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 8. Μαστρογιάννης, Θ. (2014). To πλέγμα. [online] Graficnotes. http://graficnotes.blogspot. gr/2014/07/to-grid-1.html [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 9. Bigman, A. (2017). What exactly is Swiss Design, anyway?. [online] 99designs. https://99designs.com/blog/creative-inspiration/swiss-design/?clickid=150Si-2mVxf1w5sQxFXwaRATUkmSQ3UE21mhRY0&utm_medium=27795&utm_content=99designs%20Logo&utm_ campaign=VigLink&utm_source=affiliates&network=ir [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 10. Budrick, C. (2015). Swiss Style: The Principles, the Typefaces & the Designers. [online] Print Magazine. http://www.printmag.com/typography/swiss-style-principles-typefaces-designers [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 11. Terror, D. (2009). Lessons From Swiss Style Graphic Design. [online] Smashing Magazine. https://www.smashingmagazine.com/2009/07/lessons-from-swiss-style-graphic-design [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 12. Graphic Design History. (χωρίς ημ/νια). Visual Arts Department. [online] https://visualartsdepartment.wordpress.com/swiss [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 13. Oliver, A. (χωρίς ημ/νια). Graphic Design From Around the World: Swiss Design. [online] Canva. https://www.canva.com/learn/swiss-design [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 14. Novin, G. (χωρίς ημ/νια). The Swiss Grid System -- and the Dutch Total Grid. [online] Guity-novin. http://guity-novin.blogspot.gr/2011/07/chapter-42-swiss-grade-style-and-dutch.html [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018]. 15. Schwemer-Scheddin, Y. (1995). Reputations: Josef Müller-Brockmann. [online] Eye Magazine. http://www.eyemagazine.com/feature/article/reputations-josef-muller-brockmann [Πρόσβαση 30 Ιαν. 2018].