Goierritarraren eta Otamotzen astekaria
134. zenbakia. 2015eko otsailaren 6a
GOI B ERRI
Hiribildu izaera lortu zutenekoa Goierriko 15 herrik 1615ean lortu zuten hiribildu titulua Seguratik eta Ordiziatik bereiztuta 6-9
Segura Didier Petit de Meurvillek XIX. mendean egindako marrazkian, 200 urte lehenago irten ziren hainbat herri Seguraren menpetik. GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA
Nerea Martinez 3 Iritzia 4-5 Tamara Larrea 10-11 Minbiziaren aurkako borroka 12-13 Ander Alonso 15
02 GOIBERRI
PUBLIZITATEA
GOIBERRI 03
KATE MoTZEAN
MARTINEZ
Nerea Martinez Irakaslea
«Nire haurrek egokitzeko estrategiak edukitzea nahi nuke, inoren zain egon gabe» Ane Arrieta Itsasondo Nerea Martinezek (Ordizia, 1973) ingeleseko espezialitateko magisteritza ikasi zuen eta Amezketan lan egiten du gaur egun. Orain zortzi urte joan zen Itsasondora bizitzera. Bertan jaio ziren 6 urteko bere bi alabak: Malen eta Jone.
Itsasondo, haurren herria dela diozue. Hala al da? Bere bizitasunean, toki lasaia da, dena dago eskura eta haurrentzat nahikoa zerbitzu daude: haurtzaindegia, eskola, haur txokoa, liburutegia, parkeak… Horrez gain, orain dela urte
Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga
GOI B ERRI
bete udaletxean , Haurren Herria foroa sortu zen. Guraso elkarteko ordezkari bezala hasi nintzen bertan parte hartzen. Oso emankorra izan da orain arte egin dugun lana.
ren zain egon gabe.
Zaletasun bat? Ez naiz batere originala; txakurrarekin paseatzea.
Amets bat? Euskal Herriak bere etorkizuna erabakitzeko aukera izatea.
Zer behar du herri batek haurrentzat egokia izateko? Haurrak ere herriaren parte dira eta, eskatzeaz gain, ekarpenak egiteko aukera ere izan behar dute.
Nolako geroa nahi zenuke zure haurrentzat? Edozein egoera suertatzen zaiela ere, egokitzeko estrategiak edukitzea nahi nuke, ino-
Ahaztuko ez duzun egun bat? 19 urte nituela Dublina au-pair
«Euskal Herriak bere etorkizuna erabakitzeko aukera izatea amesten dut»
Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Loinaz Agirre Kudeatzailea: Aloña Landa Koordinatzailea: Arkaitz Apalategi Produkzio arduraduna: Mikel Albisu Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011
joan nintzen eguna. Zenbat ilusio neramatzan motxilan...
Herriko alkate bazina? Ezin dut Itsasondorako daukaguna baino hoberik irudikatu!
Itsasondon biziko ez bazina? Kostaldean bizitzea gustatuko litzaidake.
Egoitzak: Beasain:
Webgunea:
Oriamendi, 32. 20200.
Posta elektronikoa:
goiberri.hitza.info
Urretxu:
goiberri@hitza.eus
Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.
Publizitatea:
Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08
Bezero arreta / harpidetzak:
607 530 424 – publi@goiberri.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus
04 GOIBERRI
IRITZIA
Xabier Mendiguren Elizegi Editorea
Pijoak ala zokormazoak? oierritar bat euskal kulturgintzan batera eta bestera dabilenean, sentsazio berezi bat izaten du maiz: Txindoki edo Aizkorripean sortu hutsagatik, halako euskaltasun label berezi bat dagokigula ematen du, batzuengan miresmen eta inbidiarako arrazoi bihurtzen dena, beste batzuengan mespretxu eta irrirako aitzakia: Euskadi «sakona», bolbora eta simaur usainak nahasten direna... Kulturgile goierritar hori beasaindarra bada, sentsazio berezia areagotu egiten da: batetik, kanpokoen begietan aborigen jator eta bitxi bat zara, amaren titia edoskitzearekin batera euskal esentziak eta Joxemiel Barandiaranen txapelaren DNA bereganatu zenituena; gainerako goierritarrek, berriz, probintziakook donostiarrak ikusten ditugun bezalatsu ikusten gaituzte: kapitaleko pijo ia-erdaldunak bagina bezala (señorito kutsua ordiziarrek zeukaten garai batean, Beasain proletario etorkinez beterikoaren aldean, baina orain badirudi bareak pajaritaz ibiltzen hasi garela). Nondik begiratzen zaion, ba-
G
tzuek nahiz besteek izan dezakete arrazoia. Hala ere, esan nahi nuke, kulturak beti halako gutxiengo-kutsu bat izan arren, gero eta normalago bihurtzen ari dela Beasainen euskal kultura modu natural batean sortzea eta jasotzea. Garai batean, bertsolariak auzo-herrietan sortzen ziren, ez dago «Goierriko Bertsolariak» talde hura oroitzea besterik: Lazkaotxiki, Iraola, Murua, Igartzabal, Mendizabal, Zeberio, Begiristain… Beasaindarren bat bertsotara hurbilduz gero, Arriaran edo Beasainmendikoa behar zuen. Urteen joanean, ordea, Beasaingo kale artean sortu dira bertsolari bikain askoak: Aitor Sarriegi Gipuzkoako txapelduna da ezagunena, baina hor daude, halaber, Ekaitz Goikoetxea, Iñaki Apalategi, Ainhoa Mujika, Gema Urteaga… Iker Zubeldia ezin sartuko dut zaku horretan, berak zegamartzat hartzea nahiago duenez gero. Literaturaren barrutian ere, urte askoan sentitu naiz ni Beasaingo euskal idazle bakarra. Mikel Sarriegik, gaztetan zeozer idatzi ondoren, utzi egin zion langintza horri. Lorea Agirreren liburuak kazetari-lanak izan dira gehienbat. Tere Irastortza
«Gero eta normalago bihurtzen ari da Beasainen euskal kultura modu natural batean sortzea eta jasotzea»
ere, bertan bizi eta lan egiten zuen arren, zaldibiar gisa agertzen zen paperetan. Ataunen, Seguran, Idiazabalen sortzen ziren nonbait euskal idazleak. Horretan ere gertatu da aldaketa, ordea. Denbora gutxian gainera: Unai Baztarrikak Ezinbestean poema-liburua idatzi du, Bilboko Blas de Otero saria irabazi ostean; Irati Goikoetxeak, han-hemen hainbat sari irabazi eta gero, Andraizea ipuin-bilduma kaleratu berri du; Mikel Alvarez Sarriegik, sarean atalka eskaini ondoren, paperean argitaratu du Finlandia nobela. Bertsolaritza eta literatura hartu ditut ahotan, baina artearen beste arlo askotan ere jende interesgarri mordoa dabil gure herrian, zorionez: pinturan, graffitietan, argazkilaritzan, musikan, dantzan, antzerkian… Beste hainbat artikulu idazteko ematen dutenak, gaurkoa bukatzera doa eta. Ez dakit zokormazo hutsak garen, urrunekoek ikusten gaituzten moduan, ala burges koxkor handikeriazaleak. Edonola ere, euskaldun eta goierritar izateaz beti pozik sentitu naizen moduan, beasaindar izatea ere ez da batere lotsatzekoa. Hala izan bedi, luzaroan.
GOIBERRI 05
IRITZIA
Asteko irudia
Josu Maroto
Mikel Laboa Santa Ageda ospatu berri dugu eta AECC minbiziaren aurkako elkarteari buruzko erreportajea ere bada ale honetan. Biak lotuz Mikel Laboaren ahots goxoa etorri zait gogora...
Egun on deizula Fabio Felizioren bigarren lehengusu zaitugun hori. Madrilgo plazatik dator notizia, baina ez jenioz bizia den zezen baten bueltan. Torero itxura gehiago duen Iglesias jaunaren alderdiak asteburuan bildu duen jendetzak bete ditu egunotan komunikabideetako lehen orrialderik eta titularrik indartsuenak. Iglesias buru duen alderdiak esperantzara deitzen duen izena dauka: Podemos. Eta auzoetan jendea etxetik kanpora bidaltzen duten garai hauetan, bankuetxetako jabeek txartel beltzekin gainontzekoen dirua zurrupatzen dutenetan, eta klase politikoaren saskian arraroena usteldugabeko sagarra aurkitzea den une honetan eslogana ezin erakargarriagoa da gehiengoarentzat. Soleko bilkura hark, ordea, jendetza guzti hori airetik ateratako argazki eder batez erretratatzeko baino gehiagorako balioko ote du? Ez al da larunbateko tertulietako izarra beste hainbaten berdina edo antzekoa izango? Airetik ateratako argazki horrek zer xede du, azken finean? Herria haiekin dagoela jakiteak aurrera egiteko
beharrezkoa duten bultzada hori jasotzea edo banan-banan jendea kontatu eta boterera gerturatzeko zenbait papeletarekin kontatzen duten jakitea? Motosdun begirada zorrotzeko azeri itxurako gizonaren alderdia ere saskian dago. Eta badakizue saskian sagar bakarra ustela egoteak, gainontzekoak usteltzea dakarrela. Lazkao Txikik arrazoi: politikan ez da gauza politikan.
Jon Plazaola
bat eta
On dagiala Juan Antonio Mentxakaren mezakide apart horri. Data pasata, arrapaladan bat ta bata. Plazan arkatzak labana dakar. Parranda ta garagar lakar andana bart Malagan! Granadan plazan ba al da sagarran garra Plaza? Baldrabasa! Zama daka amak. Hamarkadaz hamarkada, gaban magala latza da Araba pasata; jaka daramat badazpada. Ta mapa. Adar marasman barna, Han da alaba, Fran, ama, Ana. Alarma garrak narama hara. Hatzamarra atarata, Maskarada gara, sanba dantzan. Arrastaka laga dan aztarna zabala da. Zaran zarama gara, makalak ta bakarrak. Zaharrak, damak ta amamak, altxa danak! Amantal bat gara, Saharan ta Sakanan. Armak: basaranak; Baztan makala da ba! Lazkao txiki aipatu duzu ta bertsolari jarri naiz. Podemos, Ganemos edota Salvar a los krustazeos. Maite dut ilusioa, baina ez dut sinesten aldaketan. Eliz jaunak ondo hitz egiten du; mototsa Panten Pro Vkin igurtzita du; baina sisteman sartzean, sistemaren barnean egongo da; eta sistemak lotu egiten zaitu (are gehiago Mordorren); eta iraultzak ez dira egiten lotuta. Iraultzak manifestazio batetik harago doaz; eta hori argi sentitu dugu aurten Bilbon kolo-
bat Alex Areizaga
retako espageti erradiaktiboak astindu genituenok. Iraultzak eguneroko ametsa eskatzen du; eguneroko lana. Argazki jendetsuak errazak dira orain selfien makilekin, baina makilari buelta eman, eta aurrera jarraitzeko makulu gisa erabiltzea hobe litzateke, politikaren maldetan gora. Baina ez duGU gogorik. Krisi zikin honen barruan ere, ondoegi bizi gara gehienok. PD1: Ea nere hitzak irensten ditudan. La ostia litzateke. PD2: Arama da Habana, salda, jana ta lana ;) PD3: Ez gaude danok!
06 GOIBERRI
ASTEKO GAIA 400 URTE
Ordizia XVI. mende bukaeran. Gregorio Hombrados Oñatibia margolari zarauztarrak XX. mendean margotutako ur-tinta. HOMBRADOS OÑATIBIA
Herrien Goierrik laurehun urte Eskualdeko hamabost herrik 1615eko otsailaren 4an eskuratu zuten hiribildu titulua. Bi mende lehenago auzotu ziren Seguragandik eta Ordiziagandik bereizi ziren. Koroaren diru premiak ahalbidetu zuen titulu erosketa. Aimar Maiz Hiribildu bihurtu zirenetik 400 urte bete dituzte Goierriko hamabost herrik (gaur egun horietako bi auzo dira), aurten. 1615eko otsailaren 4an erosi zituzten tituluak. Urtemuga hori ospagai hartu dute zenbait udalek; historiako une hartaz gehiago jakiteko irrika beste batzuek. Bakarren batek, «herria sortu» zeneko urteurrentzat ere ulertu du, oker. «Lehendik baziren herri ho-
riek. Ez hiribildu tituluarekin, baizik herrixka, kontzeju, kolazio edo parrokia izenarekin», argitu du EHUko Erdi Aroko, Aro Modernoko eta Amerikako Historia Saileko Alvaro Aragon irakasleak. Bi mende lehenago hirietara auzotu zirenean, haien jurisdikzioen pean geratu ziren herrixkak. 1384an Segurara batu ziren, auzo gisa, inguruko herriak: otsailaren 4an Areriako alkate Garcia Lopez Zumarraga;
otsailaren 28an Legazpi; martxoaren 20an Zerain, 22an Ormaiztegi eta 23an Astigarreta eta Gudugarreta; apirilaren 15ean Mutiloa; ekainaren 12an Zegama; eta uztailaren 6an Idiazabal. Ezkio, Urretxu eta Zumarraga 1405ean sartu ziren Seguraren menpekotzan.
Ikusgarritasuna lortu Ordiziara, 1399ko apirilaren 8an auzotu ziren zortzi herri eta Lazkaoko sei biztanle.
Auzo modura, XIV. mende bukaeratik 1615era, hiriko zergetan parte hartu behar izan zuten herri horiek. «Baina, bestela, herri arrunt bezala funtzionatzen zuten, bere batzar eta kontzeju propioekin», dio Aragonek. Hiribildu edo villa titulua eskuratzeak zenbait eskumen ekarri zizkien herriei. «Batez ere erregearen jurisdikzio zuzenaren menpe egotea, eta, beraz, jauntxoen eskuetatik alden-
GOIBERRI 07
400 URTE ASTEKO GAIA
tzea». Bestetik, gizarte eta zigor jurisdikzioak jaso zituzten, biltzen zituzten zergak beren gastuetan eta beharretan erabiltzeko aukera lortu zuten; eta beste erakundeen esanetik irtetea, erabakiak hartzerakoan. Burujabetasun hori eskuratu zutenean, 1615ean, Koroaren eta Batzar Nagusien aurrean ordezkari propioa izateko eskubidea ere jaso zuten herriek. Titulua erosita, «erakunde administratibo ikusgarri bezala sortu» ziren hiribilduak. «Ordutik aurrera udaletxe propioak eraikitzen hasi ziren, beren mugak zehaztu zituzten, armarriak sortu... Azken batean, beren nortasuna besteekiko sendotu zuten, gaur egun ezagutzen ditugun herriak bihurtuz». Gaur egun, urteurrenean ospatzeko ezer baduten galdetuta, Aragon irakasleak baietz dio.
kak gauza bera lortzen saiatu ziren hurrengo urteetan». Lehenago ere izan baziren eztabaidak eta desadostasunak handitu egin ziren XVI. mendean zehar. Herriak hirietatik bereiztea eragin zuen, azkenean. 1615eko otsailaren 4an, Astigarreta, Gudugarreta, Idiazabal, Mutiloa, Ormaiztegi, Zegama eta Zerain Seguratik bereizi ziren; eta Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Gaintza, Itsasondo, Legorreta eta Zaldibia Ordiziarengandik.
Oligarkia lokala indartua Herriek edo kontzejuek, garatu ahal izateko, hiritik irten nahiaz gain, herrixketako handikiek eta jauntxoek ere interes berezia zuten burujabetasuna lortzeko. Oligarkia lokalak «ikusgarritasun politikoa eta ekonomikoa» irabazi zituen. «Ordutik aurrera, gainera, tokian-tokian
Hiribildu bihurtzeak zenbait eskumen eman zizkien herriei, bere zergak kudeatzea adibidez XVI. mendean irteteko saiakerak egin arren, egokiera XVII. hasieran izan zen, dirua tarteko Herrietako oligarkia indartuta irten zen bereizketekin, ahal politiko-ekonomiko handia eskuratuta
lortutako indarra probintzia mailan ere garatzeko aukera izan zuten, eta handik Gortera jauzia eginez». Hauspo politikoaz gain, ekonomikoa ere ez zen makurragoa oligarkiarentzat. «Hiribildu berrien jurisdikzioa eta eskumena beren esku geratu zen, eta horri esker, jarduera ekonomikoetarako behar zituzten lehengaiak beren kontrolpean geratu ziren. Adibidez, askok burdinolak zituzten, eta egurra herri-lurretatik atera zezaketen, udalean zuten itzalari esker, prezio nahiko baxuetan». Ez hori bakarrik. Lurrak pribatizatzeko maukan ere posizio pribilegiatua zuten handiki dirudunek. Udal berriek, izaera administratibo berriarekin etorri zitzaizkien zorrei aurre egiteko, herri lurrak saldu zituzten. Bertako jauntxoek eskuratu zituzten lur horiek gehienak.
Banatzearen arrazoiak Bi mende pasa iraun zuen herrien auzokidetzeak, Seguran eta Ordizian. Baina XV. mende bukaeran eta XVI.ean zehar saiakera ugari izan ziren irteteko, herrixken aldetik. «1516an, Andoainek, Berastegik, Zegamak eta beste 23 herrixkak Koroari baimena eskatu zioten beren herri lurrak saltzeko eta hiribildu nagusietatik bereizteko. Legazpi, bere aldetik, Seguratik bereizten saiatu zen behin baino gehiagotan, arrakastarik gabe». Egokiera, ordea, XVII. mendearen hasieran izan zuten, Gaztelako errege ogasunaren zailtasunak baliatuz. Europako gerren ondorioz Ogasuna lur jota zegoen, eta Amerikako altxorrak besterentzen ari ziren. Egoera ekonomiko larria iraultzeko diru iturri berriak ireki ziren: zerga berriak jartzen, eta hiribildu eta noblezia tituluak saltzen hasi ziren koroa osoan, ez euskal lurretan bakarrik. Legazpik 1609an lortu zuen Seguragandik aldentzea, hiribildu bihurtuta. «Atea irekita geratzen zen, eta beste herrix-
Goierriko herriak, 1615ean. Hiru hiriak eta zeintzuk bereizi ziren adierazten du mapak. ERKUDEN MUGURUZA
08 GOIBERRI
ASTEKO GAIA 400 URTE
Buruko 25 dukat koroari Horixe izan zen prezioa herriaren askatasuna ordaintzeko: auzokide bakoitzak 9.375 marabedi. Etxejabeek bakarrik zeukaten eskubidea. Goierriko 15 herri bereizietan 1.850 bat ziren, eta horiek 47.942 dukat ordaindu zioten koroari.
Gaztelako errege Felipe III.aren bisita Igartzako burdinolara (Beasain), 1615eko azaroaren 2an. GOIBERRI
Tituluaren kostua Hiribildu berria
Tituluaren kostua Auzo kopurua Biztanleak (beloizko marabedi) (gutxi gorabehera) (g.g.b) Altzaga ..............................................332.713 ...............................35...........................140 Arama ................................................185.156 ...............................20 ............................80 Ataun ..............................................2.845.312 .............................304.........................1.216 Beasain ...........................................1.859.766 ..............................196...........................784 Gaintza .............................................684.375 ...............................35...........................140 Gudugarreta-Astigarreta ..................623.437 ...............................76 ..........................304 Idiazabal .........................................2.407.031..............................257 ........................1.028 Itsasondo..........................................855.469................................91...........................364 Legorreta .......................................1.052.344..............................108...........................432 Mutiloa .............................................801.562.............................35,5 ...........................142 Ormaiztegi.........................................998.437 ..............................123...........................492 Zaldibia ...........................................1.357.032 ..............................143 ...........................572 Zegama............................................2.910.938 .............................300........................1.200 Zerain.............................................1.066.406..............................130 ..........................520 Erreal 1=34 beloizko marabedi; dukat 1= 375 marabedi edo 11 erreal
Aimar Maiz Goierrin, bereiztu ziren 15 herriek denera 47.942 dukat ordaindu zizkioten Koroari. Alderaketarako, 1632an gerrarako zaldi baten prezioa 100 dukat ingurukoa zen. Duela 400 urte, hamabost herriotan 7.414 bat biztanle zeudela kalkulatzen da. Denek ez zituzten eskubide berak, baina. Etxejabeek (auzokoak) bakarrik ordaindu zuten, haiek zirelako orduko eskubidedun biztanleak. 1.853 jabe zeuden, eta horietako bakoitzak ordaindu zuen 25na dukat. Seguraren eta Ordiziaren menpetik 1615ean atera ziren Goierriko hamabost herri —Legazpi zazpi urte lehenago—. Areriaren barruan zeudenek bakarrik jarraitu zuten elkargo izaerako batasunean sartuta. Hala, Zumarraga, Ezkio eta Gabiria 1661ean irten ziren Areriatik, udalerri independente bihurtuz. Bi urte geroago, hirurak Argisanoko Santa Kruzeko Batasunean batu ziren, Batzar Nagusietara ordezkari bana bidaltzearen ezintasunagatik.
Hiru errege hiri Goierrin Jauntxoen eraginpetik ateratzeko , errege aginduz sortutako hiriek berealdiko eragina izan zuten. Goierrin hiru dira gisa horretako hiribilduak: Segura (1256an eratua), Ordizia (1268an jaso zuen titulua) eta Urretxu (1383). ‘Errege hiri’ edo ‘vila real’ titulua zuten, foru bereziekin eta horiek zemarten eskubide zein aukera gehiago zituzten hiriek. Beste administrazio mota bat alkatetza nagusiena zen.
GOIBERRI 09
400 URTE ASTEKO GAIA
Batasunak gaurdaino izan dira Herri burugain gisa bereizi eta gero, gastuak gutxitzea bihurtu zen lehen egitekoa, baliabide apurrak erabilita. Aimar Maiz Erabakimena, ikusgarritasun politikoa eta norbere lurrak zein ondasunak kudeatzeko eskubidea irabazi zuten herriek, behin Ordiziatik eta Seguratik atera zirenean. Baina baita gastu handiak ere, egitura independentea beraien kabuz mantendu beharra izan baitzuten. Zailtasun ekonomikoak eragin zizkien egoera berriak herrixkei. Zorrei eta gastuei aurre egiteko, eskura zeuzkaten baliabide apurrak erabili zituzten. Herri lurrak saltzea izan zen aukera bat. Zerga berriak jarri zituzten udalek, ogia, ardoa, haragia, arraina, olioa edo beste jakiak fiskalizatuz. Eta zerbitzu publikoak errentan atera zituzten. Bestetik, Gipuzkoako Batzar Nagusietara herri bakoitzak bere ordezkaria bidaltzeko eskubidea irabazi zuen. Udalerriaren eserlekua hartu, eta zegokion su kopuruarekin (fogerazioa) bozkatzen zuen. Hara joateak ere gastu handia sortzen zien, eta gutxitzeko batasun estrategikoak eratu zituzten, beste herri batzuekin. Kontuan izan behar da, batzar nagusiek aldiko egun asko iraun zezaketela (hortik Batzar Nagusiak pluralean erabiltzea, egun bakoitzean batzar bat eratzen baitzen), zeuden gaiak landu arte. Burujabetasuna lortu zuten
urtean berean, 1615ean, adibidez, Ordiziatik irten ziren zortzi herritatik sei atzera euren artean elkartu ziren. Oria Ibaiko Batasuna sortu zuten Legorretak, Zaldibiak, Gaintzak, Itsasondok, Altzagak eta Aramak. Seguragandik aldendu ziren beste bost herrik ere neurri bera hartu zuten, bi urte geroago, 1617an, San Esteban Errekako Batasuna sortuz. XVII. mendean zehar asko izan ziren halako bategiteak, herrien artean. Une berean batasun batean baino gehiagotan ere parte har zezaketen: Batzar Nagusietara ordezkari bakarra bidaltzeko, lur komunak kudeatzeko, herrien arteko partzoneriak sortzeko...
Areria, azken batasuna XVII. mendean desegin zituzten batasun gehienak. Herri ugariren arteko aliantzetan azkenekoa Oria Ibaiko Batasuna eta Areriako alkatetza nagusia izan ziren. XIX. mendera arte. Gabiriako Guardia izeneko etxean, Alegia auzoan, gordetzen zituzten Areriako bizilagunen gerrarako armak, alkatetzaren bandera eta bere kapitainaren aginte-ikurra. Areria osoko zigilua ere han zeukaten. Areriak 1860an 61 suko ordezkaritza zuen Batzarretan. Lazkaon zeukan (eta dago) batasun horren artxibategia.
Goierriko herrien arteko batasunak Hirigune handiak desegin zirenetik aurrera, hainbat herri elkarrekin batu ziren gero ere, Batzar Nagusietara batera joateko. Ordiziaren menpe (Bozue Txikiko batasuna). Ordizia 1256an sortu zen, eta hiribildu titulua 1268an eman zioten. 1399ko apirilaren 8an batu zitzaizkion inguruko herriak, laguntasun agiria sinatuta. 1615ean atera ziren: Itsasondo, Arama, Zaldibia, Beasain, Altzaga, Ataun, Gaintza, Legorreta eta Lazkaoko etxe batzuk (Maizaundia, Izagirre biak eta Garmendia, 1648ra arte). Seguraren menpe. Segura 1256an sortu zen. 138485ean hainbat herri batu zitzaizkion: Zerain, Mutiloa, Ormaiztegi, Gabiria (XV. mendera arte), Legazpi (1608ra) eta Zegama. Ezkio ere egon zen (1441-1461), eta Zumarraga eta Urretxu (1405-1411). Urretxuren menpe. 1383an eratua. Ezkio (1385-1029tik 1441era) eta Zumarraga (1383-12-11tik 1405era). Areria Alkatetza Nagusia. Areriaren lehen aipamena 1027koa da. 1375ean, Gipuzkoako hiru alkatetza nagusietako bat zen. Hiru fase izan ditu: a) Antzinatik 1461era, lau herrik osatua: Lazkao, Olaberria, Itsaso eta Arriaran. Lazkano eta Arriaran etxe boteretsuen aliantza gisa. b) 1461-3-12tik 1661era. Sorrerako laurez gain, Zumarraga, Gabiria eta Ezkio sartu ziren. Alkatea txandaka aukeratzen zuten, urtero. 1658tik Itsaso eta Arriaran bat izan ziren (Itsaso zen ordezkaria). c) 1661etik aurrera: hasierako lau herriak geratu ziren. 1679an Ormaiztegi, Astigarreta Gudugarreta batu zitzaizkien. Oria Ibaiko Batasuna. 1615etik 1845era. Arama, Gaintza, Legorreta, Altzaga, Zaldibia (1682 arte, eta gero berriz 1741etik 1768ra bitartean). San Esteban Errekako Bailara Elkartea. 1617tik 1637ra. Zerain, Mutiloa, Gudugarreta, Astigarreta eta Ormaiztegi. 1637an Zegamako Herri
Elkarte bihurtu zen. Zegamako Herri Elkartea. San Esteban Errekako Bailara Elkarteari 1637an Zegama gehitu zitzaionean sortu zen. Beasain, Ataun, Idiazabal. 1619tik 1639ra bat eginda. Beasain eta Ordizia. 1644tik 1654ra. Zerain eta Legazpi. 1662tik 1768ra. Argisanoko Santa Kruzen Batasuna. 1663tik 1766ra. Gabiria, Zumarraga eta Ezkio. Zaldibia eta Ordizia. 1682tik 1741era. Beasain, Zaldibia, Ordizia eta Arama. 1682an batu ziren. 1710ean Ataun batu zitzaien. Itsaso eta Arriaran. 1692an batu eta udalerri bakarra eratu zuten. Banatu egin ziren geroago, baina biak Arerian segiz. Lazkao eta Olaberria. Olaberria Lazkaoren auzo izan zen, 1804ko urriaren 15ean bereizi zen arte. Zeba izen zaharretik Olaberria berrira XV. mendearen bigarren erdian aldatu zioten. Atazalbeako Batasuna. 1818tik 1852ra. Beasain, Ataun eta Zaldibia. Artamalastegi Elkartea. 1825.8-26an eratua. Idiazabal, Mutiloa eta Zerain. Arriaran eta Beasain. Arriaran 1927an batu zitzaion Beasaini, auzo gisa. Gaur arte. Ezkio eta Itsaso. 1965eko martxoaren 2an batu ziren. Gaur egun arte. Altzaga eta Itsasondo. 1967tik 1992ra. Aralarko Mankomunitatea. 1409. Villafranca (Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Gaintza, Itsasondo, Lazkao, Ordizia eta Zaldibia), eta Amezketako Batasuna (Abaltzisketa, Amezketa, Baliarrain, Ikaztegieta, Legorreta eta Orendain). Gipuzkoako eta Arabako Partzoneria orokorra. 1440. Segura, Idiazabal, Zegama, Zerain, Asparrena eta San Millan.
10 GOIBERRI
ELKARRIZKETA
Tamara Larrea Dantza ezberdinen irakaslea
«Egun osoan gustukoen dudana egiten ari naiz, kirola egiten alegia» Ane Arrieta Lazkao Tamara Larreak (Lazkao, 1988) enpresaritza ikasketak egin zituen, eta arlo horri lotutako hainbat proiektu eskuartean izan arren, egun, dantza ezberdinak irakasten aritzen da, batez ere. Tartean, azken boladan hain modan jarri den zumba (dantza eta aerobika batzen dituen ariketa) ematen du.
Nola iritsi da enpresaritza ikasi duen pertsona bat ogibide horretan lan egitera? Kirola beti gustatu izan zait eta enpresaritza ikasten ari nintzela jada hasi nintzen irakasle gisa lanean, dantza klaseak ematen, eta dagoeneko bost urte daramatzat. Donostiako FEDAn hartu nituen klaseak, baina titulu asko atera ditut ordutik. Gainera, Bartzelonara mundu mailako onenak etorri ohi dira urtero (Barçako fisioterapeuta bat ere egon zen, esaterako) eta berritzen joateko, halako topaguneetara joaten naiz. Irabazitako dirua neure burua berritzeko inbertitzen dut.
Etxean ba al dago dantzarako ohiturarik? Handia! Gure familian dantza asko egiten da. Gabon gauean, esaterako, goizeko 06:00ak arte ere egonda gaude dantzan
eta karaokean. Txikitatik jaso dut dantzarako zaletasuna.
Zein herritan ematen dituzu eskolak?
halako aukerak bultzatu behar direla iruditzen zait.
Zein kirol egiten duzu?
Batez ere Idiazabalen ematen ditut; Seguran, Bidanian eta Errezilen ere ematen ditut.
Zumba geroz eta jende gehiagok eskatzen al du? Moda bat al da hau?
Bidanian eta Errezilen? Tokitan gelditzen dira joan-etorrian ibiltzeko...
Bai, moda bat da. Boladaka joaten da, eta orain zumba dago modan. GAP (gluteoak, abdominalak eta hankak lantzeko entrenamenduak) eta crossfit (gorputz guztia lantzeko entrenamendu gogorragoak) ere oso modan daude, baina hemen inguruan ez dute hainbesteko osperik lortu.
Asko. Umetan hiperaktibitate puntu bat nuen, eta kirola txikitxikitatik gustatu izan zait asko. Hala, kirol asko probatu ditut: Lazkaon areto futbol taldea sortu genuen, Ordiziako atletismo taldean ibili nintzen, Ordiziako areto futbol taldean ere ibili nintzen Liga Vascara igo ginenean, Tolosan ohorezko mailan jokatu nuen, EHUkoekin ere bidaia asko egin nituen, pilotan ere ibiltzen nintzen, hipikan ere bai Lazkaomendin, kenpon gerriko marroia lortu nuen eta beltza lortzear nengoela futbolagatik utzi behar izan nuen... Nire zaletasun kutuna patinatzea da, eta batez ere slalomean, piboteen arteko dantzak eginez: diziplina gogorra da. Hilean behin Sevillara joaten naiz, irakasle pertsonal batengana. 3 urtetik 16 urtera bitartean eskiatu egiten nuen eta gero snow egiten hasi nintzen. Padela ere asko gustatzen zait. Korrika egitera nire bi ahizpekin joaten naiz (bost ahizpa gara!). Kayt-surfa, bugiekin... koinatarekin egiten ditut... Ah! eta ia ahaztu zaizkit: dantzak! Aerobik, funky eta zumba eskolak ematen ditut, eta baita pilates ere.
Bai. Ez dut han lortuko dudan diruagatik egiten. Hangoek eskertu egiten didate joaten naizenean, eta pena ematen dit taldeak uztea. Herri txikietan
«Zumbarena moda bat da. GAP eta crossfit ere modan daude, baina ez hemen inguruan» «Idiazabalen herriko mojak ere etortzen dira pilates egitera, urte askoan» «Egiten dudan guztiaz ikastea gustatzen zait eta zerbait egingo dut aurrerantzean ere»
Zer nolako jendea joaten da zure eskoletara? Dantzara emakumeak batez ere, baina pilatesen gizon pare bat ere badut. 40-75 urte inguruko jendea joaten da pilateseko eskoletara, eta dantzakoetara, gazteagoak. Tartean, Idiazabalen herriko mojak ere etortzen dira pilates egitera, urte askoan! Urtero, komentuan merienda egitera gonbidatzen gaituzte, gainera! Bi emakume musulman ere baditut: batak zapia kentzen du ariketa egiteko, eta besteak ez. Iruditzen zaiguna baino jende irekiagoa da.
Nola prestatzen dituzu klaseak? Neure kasa joaten naizen formazio klaseak grabatu egiten ditut. Ikasi dudanarekin, ikus-
GOIBERRI 11
ELKARRIZKETA
ten dudanarekin... denetik pixkat bat. Uneoro pentsatzen ari naiz, hau edo bestea. Aerobiceko eskolak neuk prestatzen ditut: eskolak modernoak edo berritzaileak izan daitezen saiatzen naiz. Pilateseko ariketak ere nik aukeratzen ditut, eta beti berdinak izan ez daitezen saiatzen naiz. Zumban ere estilo ezberdinak lantzen ditugu.
Zein estilo gustatzen zaizu dantzatzea? Musika estilo guztiek dute euren puntua: ez nuke jakingo bat edo bestea aukeratzen.
Ba al da gustuko ez duzun dantza estilorik? Euskal dantzako klaseetara joaten nintzen umetan, eta ez zitzaidan batere gustatzen. Hala ere, trikitia asko gustatzen zait eta Trikiziok jotzen duen plazetara joaten saiatzen gara.
Ogibide horrek alde onak eta txarrak izango ditu. Zeintzuk iruditzen zaizkizu? Onena, egun osoan gustukoen dudana egiten ari naizela, kirola egiten ari naizela da, eta hori, bizi egiten dut! Lesiorik ere ez dut izan, eta eskerrak! Jende asko ezagutu dut eta nire izaeragatik adiskide asko egin ditut. Taldea ez uzteko esaten didate, eta horrek ere asko esan nahi du niretzat. Kiroldegi batean edo halako kontraturen bat izanda, lasaiago biziko nintzateke, eta bizierritmo ezberdina eramango nuke. Egun askotan oso berandu iristen naiz etxera. Ez dakit erritmo honekin jarraitu ahal izango dudan beti. Lan bila ibiltzea ere ez da erraza: datorren urtean zer izango dudan, ez dut jakiten normalean. Horrez gain, autonomo gisa lan egiten dudanez, BEZa, gasolina,... gastu asko ditut.
Eta, aurrera begira, beste proiekturik ba al duzu?
ANE ARRIETA
Ideia mordoa dut. Negozioak gustatzen zaizkit; saltsa hori... Egiten dudan guztiaz ikastea gustatzen zait, eta zerbait egingo dut aurrerantzean ere.
12 GOIBERRI
ERREPORTAJEA
Karramarroa, biziaren mina Minbiziaren Kontrako Nazioarteko eguna izan da. Goierrin AECC elkartean ehun boluntariotik gora daude. Miriam Luki Zumarraga Karramarroaren gorputzarekin antzekotasunak omen dituzte halako batean ugaltzen hasi, eta kolonizazioari ekiten dioten zelulek. Zelula horien batuketak eragiten du minbizia, berrehundik gorako aldaeratan. Ohikoenak bularrekoa, azalekoa, kolonekoa zein birikatakoa dira. Behin gaixotasun honek gorputz baten atea joz gero, nekez joango da. Batzuetan kronifikatu egingo da, beste batzuetan heriotza eragin arteko bidea egingo du. Badaude, haatik, minbizia izan, eta hura atzean uzteko aukera duten zorionekoak ere. Minbiziaren zenbakiek gaztaroa gurtzen eta minaren beldurra elkar hartzen
dituen gizartea bere tokian ipintzen dute. Oinazea eta gaixotasuna egon badaude, nahiz eta gertu ez daudenean ez ikusiarena egin ohi den. Urretxuko emakume batek minbizia izan du. Idorreriak jota zebilen, eta hesteen motelak medikuaren kontsultara eraman zuen. Frogak egin osteko emaitzak jasotzeko eguna iritsi eta, medikuak pisatzeko aitzakian beste gela batera pasatzeko eskatu zion. Kontsultara itzuli zenean, medikuaren eta senarraren aurpegiak zurbil, hormatik zintzilik zegoen plakan agerikoa zen beltz gunea ikusi zuen. «Minbizia daukat?», galdetu zion medikuari, eta hark baiezkoa eman zion. Bel-
Minbiziaren Aurkako Elkartearen ekarpena eta ezinbesteko laguntza inbiziaren Aurkako Elkarteak ehun boluntariotik gora ditu Goierrin. Gehienak emakumezkoak dira. Gaixoaren zaintzan laguntzen dute, diru-bilketa egiten dute, gaixoak ospitalean laguntzen dituzte eta abar. Elkarteak 8.000 mila kideren muga iragan berri du Gipuzkoan. Aholkularitza adiministratibo zein legala, laguntza psikologikoa gaixoei nahiz senideei eta minbizia prebenitzeko kanpainak dira elkartearen jardunaren ardatzak. Diru-bilketan batzen dutena ikerketara bideratzen dute. Zerbitzu guztiak doan dira, materiala ere dohainik uzten diete minbizi gaixoei (gurpil-aulkiak edo artikulatutako oheak). Elkarteak Goierrin egoitza bat du, Zumarragan, hain zuzen. Boluntario taldeak herri handi guztietan daude; hurrengo erronka Lazkaon taldea osatzea da.
M
durra da ahora etorri zitzaion lehenengo hitza: «Metastasia nuen galdetu nion, minbizia zabalduta ote zegoen, alegia». Sendagilearen ezezkoarekin lasaitua hartu zuen. Albistea jaso, eta denbora gutxian ebakuntza egin zioten. Ebakuntza erasokorra izan zen, gogorra, baina dena ondo atera zen eta, egun, emakume urretxuar honek alta jasoa du. Bera, minbizitik bizirik irten den horietako bat da. Bidea ez da, halere, erraza izan. Ebakuntzaren aurretik erradioterapia jaso zuen eta, ondoren, karramarroaren itzulera prebenitzeko kimioterapia eman zioten. «Astebetean hartu, eta hiru astean atseden hartzen nuen. Sei hilabetez aritu nintzen. Kimioterapia hura ez zen oso oldarkorra izan». Ez zituen hilabete haiek ohean eman, ilea ere ez zitzaion erori. Dena dela, gorputza aldrebestuta izaten zuen kimioterapia jaso, eta hurrengo astean, «makalduta nengoen».
Beldurra eta borroka Emakume honek borroka hitza erabili du behin eta berriro. «Barruko indarra atera, eta borrokatuko nintzela agindu nion nire buruari. Egun txarrak pasa ditut, baina egun haietan hurrengo egunaren zain geratzen nintzen. Neure burua hobetu, eta aurrera egitea besterik ez nuen nahi». Berak indarrak atera zituela dioen arren, ingurukoen izua handiagoa izan zela dio, «denak begira nituen, ea gaur nola dagoen, ea gaur zer esaten duen edo isilik dagoen...».
GOIBERRI 13
ERREPORTAJEA
Kanpaina ugari egiten ditu Minbizaren Aurkako Elkarteak minbizia prebenitu bidean. Ezkerrean, Martxa Berdearen lekukoa Beasaingo ordezkariari pasatzen, Zumarragan. Goian azaleko minbizia prebenitzeko kanpaina, Urretxun. MIRIAM LUKI
«Egun txarrak pasa ditut, baina haietan hurrengo egunaren zain geratzen nintzen» Emakume bat
Minbizitik bizirin irten dena
«Zure buruan pentsatzeari utzi eta ondokoan baino ez duzu pentsatzen» Emakume bat
Minbizi gaixoaren bidaidea
Izan ere, minbiziak ez du bakarrik gaixoaren gorputza kolonizatzen, ingurukoen bizitzetan ere barreiatzen da. Urretxuko beste emakume batek ez dauka minbizia, baina hurbil-hurbil du minbizia duen norbait. Albistea jaso, eta beldurra aipatu du berak ere, «badakizu atzera bueltarik ez dagoela, ez behintzat gehienentzat, guretzat ez da egon». Onartzea zaila dela gehitu du, «bizitza aldatu digu, ez gara gure denboraren jabe, beti gaude frogen edo kimio txanden menpe». Errutina bilakatu da minbizia emakume honen bizitzan: semaforoa beti laranja, erne. «Zure buruan pentsatzeari utzi, eta ondokoan baino ez duzu pentsatzen. Nolako gorputzaldia ekarriko du gaurko kimiotik? Nola igaroko ditu ondorengo egunak?». Kimioterapiaren ondorenak ez dira beti berdinak, «batzuetan makalaldia luzeagoa da, beste batzuetan pentsatu baino beranduago dator...». Arnas bideak aurkitu behar direla dio lagunekin inoiz baino gehiago irteten den emakume honek, «ez dago, halere, ihes egiterik». Minbiziaren bidaia ez da batere erraza. Alabaina, garaipena jomugan izan gabe, borroka baino ez da bidea.
14 GOIBERRI
INTERNET
saretik eihotik begiratuta festarako baino sutondoan egoteko giro hobea egiten badu ere, urte berriarekin batera hasi dira herrietako aurreneko jaiak. Goiztiarrenak idiazabaldarrak izaten dira; haren atzetik etorriko dira inauteriak ere. Eta udaberriarekin, festa garai betean sartuko da Goierri. Herrietako festen eta jai giroko ekitaldien berri izateko, atal berezia egokitu du Goierriko Hitzak, webgune berrian. Goierriko festen atal horretan, jaiei buruzko informazio guztia aurkitu
L
goierri.hitza.eus
Goierriko festen ataria
ahal izango da; hala nola albisteak, egitarauak, kronikak... Baita irudi bildumak eta bideoak ere. Bueltako bidea antolatzeko garraio publikoen eta taxien loturak ere aurki daitezke. Korrika19 atal berezia Hau ez da izan ordea, azken asteetako berrikuntza bakarra. Izan ere, dagoeneko martxan da Korrika19ren inguruko atal berezia ere. Bertan, Goierrin Korrikak egingo duen ibilbidea eta ordutegiak, batzarren deialdiak eta antolatutako ekintzen berri izango duzue, bideoekin eta argazki galeriekin osatuta.
Klik
Han eta hemen
LibreOffice 4.4, denen eskura
‘Juergasmo’, festarako APPa
Basque Research gunearen agurra
Office aplikazio multzo ezagunaren bertsio librea da LibreOffice. Azken bertsioa (4.4) pasa den astean kaleratu zuten, eta doan dago, nahi duenaren eskura. «Itxura eta erabiltzaile-esperientzia» hobetzeko ahalegina egin dute. libreoffice.org
Telefono mugikorretarako aplikazioek ematen dituzten aukerak mugagabeak dira. Azkenetako bat, Juergasmoan izenekoa da. Iametza interaktiboak garatu du, eta gazteei, beraien «juergarako planak» elkarbanatzeko aukera ematen die. iametza.com
Hamabi urteko ibilbidearen ondoren, Elhuyar fundazioak martxan jarritako Basque Research webgunean agur esan du. Euskal Herrian egiten diren ikerketen berri emateko sortu zen. Orain, ordea, finantziazio iturririk gabe gelditu dira. basqueresearch.com
GOIBERRI 15
GAZTEAK
ÂŤTropelean Cancellararen ondoan egon nintzen: sekulakoa izan zenÂť Ander Alonso txirrindulari mutiloarra profesionalekin aritu zen joan zen igandean, Mallorcako Challengean. Asier Zaldua Beasain Ander Alonsok (Mutiloa, 1995) Balearretako Mallorcako Challengean parte hartu zuen joan zen asteburuan, profesional mailako txirrindulariekin. Mutiloarra Espainiako pista selekzioarekin aritu zen. Gainera, martxoaren 21ean Euskadiko Lau Orduetan parte hartuko du.
Nolatan txirrindulari? Ormaiztegin jaio nintzen eta umetatik Izagirre anaiak bizikleta gainean ikusi nituen. Ni ere animatu egin nintzen.
Aholkurik ematen al zizuten? Lasai hartzeko eta gozatzeko esan didate beti. Nahiz eta kirol gogorra den, pausoak emanez, gauza politak egin daitezkeela.
Ze ibilbide osatu duzu? Benjamin mailako bigarren urtean hasi nintzen eta bi garaipen pozgarrienak pistan irabazi ditut. Espainiako txapelketa irabazi nuen banakako jazarpen proban eta madison proban. Bi proba hauek dira gehien atsegin ditudanak.
Goierriko txirrindulari gehienek ziklo-krosa egiten dute neguan, baina zuk pista nahiago duzu. Kadete mailan hasi nintzen, neguan entrenatzeko, eta hasieran beldur pixka bat eman zidan. Pixkanaka pistan ibiltzen ikasi nuen eta Euskadiko eta
Espainiako selekzioetarako hautatu ninduten.
Joan zen astean profesionalekin aritu zinen. Txikitako ametsa egia bilakatzen ari da. Hotelean Movistar taldekoekin, Greipelekin, Rebellinekin... egon ginen. Izugarria izan zen.
Zer moduz moldatu zinen? Igandeko proban parte hartu nuen. Oso gustura aritu nintzen. Lasterketak 168 kilometro eta 3. mailako mendate bat zituen. Tropelari eutsi nion, hiru kilometroren faltan esprinterren taldekideak tiraka hasi ziren arte. Cancellara eta Greipelen ondoan egon nintzen: sekulakoa izan zen.
Zeintzuk dira zure helburuak 2015erako? Sasoian nagoenez, errepideko denboraldia gogor hasi nahi dut. Bestalde, Euskadiko Lau Orduetan parte hartuko dut.
Nolako txirrindularia zara? Ordekan eta erlojuaren aurkako probetan ondo moldatzen naiz. Azken urteetan, aldapa gora ere hobetu dut. Maldatxoren bat duten etapa lauak gustatzen zaizkit.
Nola ikusten duzu etorkizuna? Muriasen sorrera pozgarria izan da, gazteez osatutako euskal taldea baita. Badakigu hor aukeraren bat izan dezakegula.
ASIER ZALDUA
Babeslea