Goiberri 158. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

158 zenbakia. 2015eko irailaren 4a

GOI B ERRI

Aralar eta mendi artzaintza Mendiko artzaintzaren defendatzaile dira Jexux Mendizabal eta Joseba Insausti artzainak. 8-11

‘Kaxkagorri’ eta Joseba Insausti artzainak, Aralarko Oiduiko saroian. IÑAKI GURRUTXAGA

Fernando Oliveira 3 Iritzia 4-5 The Northagirres 6-7 Eneko Esteibar 12 Segurako Ikastola 13 Saretik 14

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

TERE MADINABEITIA

Fernando Oliveira Margolaria

«Baratzeko lanetatik uzta jasotzea da gehien gustatzen zaidana» Tere Madinabeitia Legorreta Fernando Oliveira (Angola, 1968) margolaria da lanbidez, eta pintura artistikoa du zaletasun nagusi. Baratzea ere gustuko du, eta hilaren 12an Legorretan ospatuko den Baratze Festaren antolatzaileetako bat da.

Gutxien gustatzen zaizuna?

Edari bat.

Lurra prestatzea.

Ardo ondua edo urtekoa.

Baratzeko produkturik gustukoena?

Amets bat.

Tomatea, babarruna, pipermina...

Inoiz ahaztuko ez duzun eguna.

Mundu justuagoa eta hobea.

Zaletasun bat?

Asko daude, onak izan direlako eta txarrak izan direlako.

Pintura artistikoa.

Jaso duzun oparirik bereziena?

Zer duzu landatuta baratzean?

Liburu bat.

Nere bi txikitxoak.

Pipermina, berenjena, kalabazina, kalabaza, artoa, Tolosako babarruna, Brusela aza, piperrak, erremolatxa, porrua, aza, azalorea, pepinoa, letxuga, perrexila eta 8 barietate tomate.

Ez dut aspaldi irakurri, denbora faltagatik.

Gorroto duzuna.

Pelikula bat.

‘8 apellidos vascos’ Musika talde bat.

Goierriko txoko bat.

Baratzetik, gehien gustatzen zaizun lana?

Janari bat.

Uzta jasotzea.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

GOI B ERRI

Pretenders.

Ondo prestatuta dagoen edozein.

Jendearen faltsukeria.

«Ez dut aspaldi irakurri. Baratzeak eta pinturak ez didate horretarako denbora uzten»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Janire Arrondo Kudeatzailea: Aloña Landa Koordinatzailea: Eskeine Legorburu Produkzio arduraduna: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Bulegotik irten eta buelta bat emango nuke herritik.

Legorretan biziko ez bazina?

Nous, Lisboa edo Angola.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

goiberri.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Erkuden Muguruza

Diseinua eta banaketa:

Legorreta.

Herriko alkate bazina?

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

607 530 424 – publi@goiberri.eus

Bezero arreta / harpidetzak: 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Antxine Mendizabal Aranburu Idazlea

Zumarraga eta Irun, edo Hondarribia gun gutxi barru Hondarribiko alardea ospatuko da; alardeak, hobeto esanda, izan ere, Irunen bezala, Hondarribian bi alarde izango dira aurten ere: ofiziala eta sasikoa. Sasikoa diot herriko erakunde ofizialek alarde parekideari oraindik ez diotelako inolako aitortzarik egin.

Aurtengo Zumarragako ezpata-dantzak bizi izan duen aldaketa ikusita, neure buruari galdetzen diot zein ezberdintasun ote dagoen Zumarraga eta Irun edo Hondarribiko herrien artean; herritarren artean. Gurean, nesken parte-hartzea zergatik eman ote den halako giro on eta baketsuan, eta Bidasoaldeko emakumeek, berriz, zergatik jasan behar ote duten urtero halako bazterketa eta erdeinua, herritarren aldetik ez ezik, herri erakundeen aldetik ere, berdin.

Teresa del Valle antropologoak dio Hondarribian eta Irunen aldaketa proposatu zeneko

E

90eko hamarkada berezia izan zela Euskal Herrian; gatazka politikoaren amaieraren hasierak egin duela ezberdin. Herritar gehienak gizarte aldaketen alde agertu ziren trantsizio urteetan ez bezala, 90eko hamarkadan euskaldun askok, gizarte aldaketa berrien aurrean, beren herri izaera arriskuan ikusi omen zuen. Hori omen da aldaketari diogun beldurraren arrazoia.

Donostiako danborradan emakumeen parte hartzea, alardeen aurretikoa izan zen eta ez zen horren gatazkatsua izan.

Argudioari jarraituz, pentsatzekoa da, XXI. mendean sartu garelarik, aldaketak malgutasun handiagoz onartzen ikasi dugula edota ezinbestean geure egiten. Alderdi politikoen lelo guztiek ere, ezkerretik hasi eta eskuin muturreraino, norabide berean egiten dute azken boladan; aldaketaren alde, edozein dela ere. “Dena aldatu guztiak berdin jarrai dezan� Giuseppe Tomasi di Lampedusa idazle italiarrak Gattopardo eleberrian jasotako

izan duten jazarpena eta erdeinua, eta hala ere, urtero hutsik egin gabe, desfilatzen dute ukatzen zaien eskubidearen defentsa eginez.

Beste antropologo batek, Margaret Bullenek dio gizartean gertatzen denaren isla dela jaie-

esamoldeak erakusten du tradizioek, gizamolde guztiek bezala, aldaketak behar dituztela, desagertu behar ez badute. Alardean emakumeen presentzia gaitzesten dutenek horrenbeste jakin beharko lukete. Akaso, badakite, eta jaiaren aldaketak berak baino beldur handiagoa ematen die gizonek gizartean duten lekua galdu eta emakumeekin partekatzea. Alardea aitzakia hutsa delakoan nago.

Hemezortzi urte bete dira Irun eta Hondarribiko emakumeak alardean desfilatzen hasi zirenetik. Kanpotik ezin dugu irudikatu ere egin emakume askok, bazterketaren ondorioz, bizi

tan gertatzen dena. Eta niri zaila egiten zait sinestea Irun eta Hondarribiko kaleetan beste emakume batzuk iraintzen dituzten emakumeek gizonezkoen eskubide berberak nahi ez dutenik, betiko genero ereduari lotuta jarraitu nahi dutenik. Baina ondo pentsatuta, beti ziurtzat jotzen dugu gizakiok askeagoak izan nahi dugula; nik esango nuke askatasunari beldur handiegia diogula gehienetan, aldaketari bezain beste, horregatik nahi izaten dugu gure eredu zaharretan bizitzen jarraitu, askatasunaren aldeko aldarriak ahotan etengabe baldin baditugu ere.

Dena aldatu guztiak berdin jarrai dezan.

Gizon portatzea eta gizonkeriak ez dira gauza bera.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

The Northagirres kurtsoari hasiera emateko...

Ikaragarri poztu nauen albistea eman digu gure herriko artzain batek berriki. Zeraingo Basazabal baserriko Jabier Mu単oaren gazta munduko 50 jaki onenen artean sartu dute Great Taste izeneko nazioarteko lehiaketa batean. Aurten 10.000 elikagai baino gehiago aurkeztu omen zituzten Erresuma Batuan egiten den sariketa honetara, eta horien artean zeuden Artzain Gazta elkarteak bidalitako lau artzainen gaztak ere. Iaz lau euskal herrialdetan lehen saria irabazi zuten artzainen gaztak bidali zituzten.

Jabierrek iaz, Legazpin Gipuzkoako txapelketa irabazi zuen. Ez du erraza izan behar 10.000 elikagai ezberdin epaitzea. Baina tira!

Kontuak kontu, zeraindarrok eta goierritarrok esan dezakegu munduko 50 elikagai onenetako bat gure artean egiten dela.

Benetan azpimarragarria iruditzen zait gure kulturaren, tradizioaren, ondarearen eta historiaren parte den elikagai bat abanguardian egotea. Modernitatea eta tradizioa elkarren kontrako

dikotomia diren iritzia zabalduegi izango dugu. Baina gure artzainek egindako gazta gustura jateaz aparte, seguruenik badugu zer pentsatua aurrerabideaz, etorkizunaz, identitateaz, modernitateaz... ogibideak zentzu gutxi ez ote duen ogirik gabe!

Kontu inportanteenera bueltatuz ordea, zeintzuk dira zuretzat, Eneritz, munduko jaki onenak Basazabalgo Jabierrek egindako gaztaz gainera?

Ion Mu単oa

bat eta

Produktu asko dira munduan zerrenda horretan sartuko nituzkeenak! Tartean nola ez, guk ere gure herrian badugu hainbat sari irabazitako Baztarrika gazta, baratze ugaritako barazkiak ere baditugu... Baina niri produktua ona den edo ez baino gehiago axola zait, batetik jaki horren inguruan biltzen den konpainia edo ekoizleak nahiz sukaldariak produktu hori sortzean jarritako mimoa.

Egia esan, horrelako izendapenek niri ere zalantzak eragiten dizkidate. Munduko onenen artean egoteak, eskariak ugaritzea ekarriz gero, zer egin behar du ekoizle horrek: produkzioa lehengoan mantendu eta eguneroko bizitza berbera mantendu?

Ekoizpena handitu eskari guztiei erantzun ahal izateko? Bere ekoizpena nahikoa ez bada, aldamenekoarekin elkar-lanean hasi, eskakizunari aurre egiteko adina izan dezan? Daukan adinaren eta ondorengoen arabera erabaki bat edo bestea hartu beharrean ikusiko ote da?

bat

Eneritz Gorrotxategi

Niretzako garrantzitsuagoa da nondik gatozen jakitea. Zerrenda horretan sartu duenak zaporea, itxura, kolorea, mozketa eta beste hainbat balio neurtuko zituen, baina nork neurtzen du belaunaldiz belaunaldi trasmititzen den artisau lanak atzean dituen esanahia, garrantzia eta balioa? Niretzako bere lana gustura eta ahalik eta ondoen egiten badu, zerrenda horretan egoteko moduan da. Zerrenda horretan agertu edo ez, asko dira munduko onenak direnak, batez ere mimo guztiz prestatutakoak badira.

06 GOIBERRI

ErrEporTajEa

Iparragirretarrak Urretxuko eta Zumarragako musikariak dira. Ez dira iparragirretarrak, The Northagirres baizik, Iparragirre bardo urretxuarraren izenarekin egindako hitz jokoan. ‘Down to the highway’ diskoa kaleratuko dute aurki, bigarrena dute.

Miriam Luki Urretxu Rock&roll findua, konponketekin harilkatua, pausatua... Urteetako eskarmentuaren emaitza da The Northagirres taldea.

Iparragirre koblakariaren izenari iparra itzuli diote eta hala osatu dute taldearen izena. Ez da talde berria, musikariak ere ez dira berriak. 2011n sortu zuten eta orain aireratzeko prest daude, egonkortuta nonbait.

Urretxuko eta Zumarragako musikariak dira. Dagoeneko guztiek ibilbide oparoa egin dute musikaren eszenan, inoiz ez dira, halere, euskal musika-

ren ohiko moldeetara egokitu.

Ingelesez kantatzen dute, nahiz eta gaztelaniaz kantatutako piezaren bat baduten. Ingelesez kantatzen dute hizkuntza horretan entzundakoaz elikatu direlako gazte gaztetatik.

Iñigo Agirrezabaltegiren taupadatik sortu zen The Northagirres. Aurretik izandako bandetako errepertorioetan kabitzen ez ziren kantuak tiradera barrutik ateratzeko gogoak bultzatu zuen eta abesti horiei lekua egingo zion taldea sortu zuen. Hori da, hain zuzen, The Northagirres.

Aspaldiko musikari lagunei deitu eta lehenengo iparragirretarren taldea osatu zuen.

Iñaki Urizabal (perkusioa), Borja Aranburu (baxua), Aitor Godoi (gitarra), Jose Aparicio (gitarra) eta Jon Serrano (gitarra).

Bi azkenek taldea utzi zuten eta laukotean geratu zen The Northagirres. Etapa hartan taldearen izen berbera duen diskoa kaleratu zuten.

Agirrebalzategik gitarra jotzen du eta aurretik mikroaren aurrean jarri gabe bazegoen ere, The Northagirresen ahotsa da; letrak ere bereak dira. «Ni ez

naiz kantaria, baina abestiak nik egindakoak ziren eta etxeko grabaketetan neuk abesten nituenez naturalena izan zen.

Edozein modutan, kantatzeak gitarra lana eragozten dit neurri batean eta, oraindik ere, faltan sumatzen dut gitarra bakarrik jotzearen askatasun hori».

Taldera batzen Aurrera egin zuen taldeak eta Iker Alvarez aspaldiko laguna batu zitzaien beste gitarra bat gehituz. Denbora gutxira Ana Agirrebalzategi, Iñigoren arreba, teklatuekin iritsi zen taldera.

GOIBERRI 07

ERREPORTAJEA

hegan egin zuen beti. Iñigo Agirrebalzategi, Iñaki Urizabal eta Jon Alvarez Hot Dogs taldearekin hazi eta hezi ziren; Borja Aranburu hegan egiten zuena zen.

«Musikarekin txoratuta geunden. Bost axola zitzaigun inguruan antzekorik ez egotea, gure apustua rock&roll-aren aldekoa izan zen. Guztioi gustatzen zitzaigun musika bera eta gustukoa ez genuena ere berbera zen», dio Iñigo Agirrebalzategik. Musika anglosaxoiarekin hazi ziren, 60 eta 70 urteetako hard rock eta punk rock-a aipatu ditu. Rolling Stones eta ACDC taldeak segika

Taldea egonkortu da eta sei kide ditu egun, hiru gitarra jotzaile, horietako bat ahotsa ere bada, baxua, perkusioa eta teklatuan taldeko emakumezko bakarra.

THE NORTHAGIRRES

«Pianoa oso txikitatik jo dut.

Ikasketak egin ditut piano klasikoan baina musikazalea izan naiz beti. Areago, anaiak nire diskoak entzuten zituen, eta denborarekin jakin dudanez, bakarren bat lapurtu ere».

Urretxun eta Zumarragan egindako Herri Operaren aitzakian batu zen piano-jotzailea taldera. The Northagirresi abesti bat egiteko enkargua egin zioten eta Iñigok tokia egin zion pianoari. «Piano elektronikorik ez nuen eta entseguak egiteko modua aurkitu behar izan nuen. Lehenengo entsegua egiteaz batera, barruak esan zidan aurrerantzean taldearekin jarraituko nuela».

Piano-jotzaileak bakardadean jotzen du, «orduak eta orduak egiten dituzu entseguak egiten eta taldean jotzea sekulako aldaketa izan da niretzat.

Hasieran zein tonutan ari ginen galdetzen nien, orain galdetu ere ez dut egiten».

Pianoarekin hasitako abenturan hammond bat agertu zen Olentzero gau batez. «Ham-

mond originala mekanikoa da, nirea etxe berak ateratako simulazio bat da. 1970ko hamarraldian sortutako organoa da, erregistro ugari dituena. Soinu oso tipikoa da rock bandetan, baina erreparatzen ez badiozu ez zara konturatu ere egiten hor dagoenik». Hammond-ak soinu limurtzailea sortzen duela dio eta bandak batzen dituen gitarra guztiak gehitzen badizkiogu, The Northagirresek egiten duen rock&roll klasikoaren identitatea zein den entzun gabe asmatu daiteke.

Iñigo Agirrebalzategik orain taldea egonkortu dela dio, «bide bat egin dugu jada eta gauden seiok aurrera egingo dugu, gaudenak garela esan daiteke eta, orain bai, ekiteko prest gaude». Espiritu horrekin aterako dute egunotan Down to highway disko berria. Aurrekoa bezala, hau ere autoekoitzi egin dute eta kontzertuetan zein tabernetan salduko dute.

Hurrengo kontzertua Lasarten egingo dute irailaren 11n eta irailaren 26rako lotuta dute beste bat Legazpiko Karibe tabernan.

«Taldean orain gaudenak garela esan daiteke, ekiteko prest gaude»

Iñigo Agirrebalzategi Ahotsa eta gitarra

Atzera begirakoa Hot Dogs taldeak 1992ko uztailaren 18an egin zuen bere lehenengo kontzertua Zumarragako Zelai Arizti parkean. Hamasei urte inguru zituzten bost musikari ziren. Taldeak, Urretxuko eta Zumarragako musika eszena irauli ez ezik, herrion nolabaiteko irekieran alea jarri zuen. The Northagirres ezin da Hot Dogs taldea gabe azaldu.

Izan ere, sei iparragirretarretatik hiru izan dira Hot Dogs eta laugarren batek haien inguruan

«Hasieran zein tonutan ari ginen galdetzen nuen, orain galdetu ere ez dut egiten»

Ana Agirrebalzategi Teklatua

izan dituzte beti. Orain, Neil Young-en rock pausatua gehitu zaie.

Urrezko aroa bizi izan zuten Hot Dogs-ekin. Kike Turmix produktorea aitabitxi bihurtu zitzaien eta haren eskutik oihartzun handiko musikariekin batera jo zuten. Euskal Herriko mugak apurtu zituzten eta, batez ere, Espainian bide oparoa egin zuten. Egun, Interneten begiratuz gero, Hot Dogs-en lehenengo diskoa ehunetik gora libratan saltzen da sareko merkatuan. Lau disko ondu zituzten eta bi etapa ezberdin bete ere. Erre ziren lehenengo etaparen amaieran eta bigarrenean aurrekoaren itzala zabalegia izan zen.

Urte eta erdiz gitarraren zorroa ireki gabe eduki zuen Agirrebalzategik. Berriz zorroa zabaldu zuenetik etenik ez da egon. Muturbeltz taldean egon da eta geroago etorri da The Northagirres. Astero egiten dituzte entseguak eta talde bezala hazten ari dira. Letrak bereak dira, berari buruz hitz egiten dutela dio, baina ez du berak horri buruz hitz asko egin nahi barrutik atera eta lan gehien ematen diona delako.

Euskaraz ez zaizkio ateratzen eta ingelesez nolatan irteten zaizkio? Ingelesez entzundako abesti andanarekin hezi dituelako belarria eta bihotza.

08 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Abaro zaharra lekuko Mendiko artzaintzaz, gaztagintzaz eta beste hamaika ibileraz aritu dira Mendizabal eta Insausti artzainak.

IĂąaki Gurrutxaga Makina bat pasadizoren gordailu izan da historiaren ibilian Aralarko Oiduiko saroia. Hango patxada, zintzarri hots eta lizarren itzalak, paraje horretara inguratzen diren ibiltarien arnasa berritzen du, eta nahiezta ere, iraganari begiratu bat emateko errainu ere bihurtzen da. Abaro egin edo abaro egoteko aparta da lekua, bai abere, bai gizakiarentzat. Eremuak ondo baino hobeto erakusten du artzain familia askoren bizitoki izan dela, azken hamarkadetan bizitzeko baino, kaletarren aisirako gune izatera pasa den arren.

Hara gerturatzen denak, ordea, eta okerrik ez dela, adineko gizon isil, tente eta burutsu batekin egingo du topo udako hi-

labeteetan. Jexux Mendizabal Kaxkagorrik (Zaldibia, 1926) laurogei urtetik gora daramatza urtero-urtero Oiduin duen txabola zaharrera igotzen –89 urte bete berri ditu abuztuaren 10ean–, eta urteak badira ere artzaintza lanari utzi zionetik, kalean etsi ezin duen pertsona da. Beti mendiari begira.

Berak ere ez daki zenbat kazetari, etnografo, arkeologo eta abarrekin aritu den hitz-aspertuan, eta aurtengo otsailean estreinatu eta Joxe Ramon Agirre Marron -ek zuzendutako Kaxkagorri dokumentalaren protagonista ere izan da. Orain hamar urte izandako tertulia bat errepikatzeko kazetariak egindako proposamenari oniritzia eman dio, eta han elkartu

GOIBERRI 09

ASTEKO GAIA

Jexux Mendizabal ‘Kaxkagorri’ eta Joseba Insausti artzainak, joan den astean, Aralarko Oiduiko saroian, lehenaren txabola atarian. IÑAKI GURRUTXAGA

da, etxe atarian, Joseba Insausti (Ordizia, 1977) artzainarekin.

Bi belaunaldi, bi izaera, baina grina bakarra: Aralar eta mendiko artzaintza.

Garai ezberdinekoak «Ekainaren 5ean igo naiz aurten, baina jaisteko plana lehenxegorako daukat, sanmigeletarako. Badakizu, etxekoak-eta beldurtu egiten dira, hotza egiten duela, bakarrik nagoela... Ni hementxe egoten naiz gustura!», azaldu du Kaxkagorrik.

Duela hamar urteko tertulian beste artzain bati laguntzen aritzen zela adierazi zuen, baina orain ia ez: «Oiloak gobernatzen nahikoa lan izaten dut».

Arantzazuko mezarekin jaikitzen da egunero, oiloak kanpo-

«Umea nintzela hasi nintzen artzaintzan, zortzi-bederatzi urterekin» Jexux Mendizabal

Aralarko artzain erretiratua

«Artzainon artean asko eztabaidatu dugu mendiko gaztaren inguruan» Joseba Insausti Aralarko artzaina

ra atera, gosaltzerako txakurrarekin bueltatxo bat eman, artegian gimnasia pixka bat egin eta eguerdirako eltzea prestatzen du. «Ez dut siestarik egiten. Lanketarik ez dudanez ba... horrela pasatzen dut eguna».

Baina bestelako bizimodua ezagututakoa da. «Umea nintzela hasi nintzen artzaintzan, zortzi-bederatzi urterekin. Aita zena morroiarekin ibiltzen zen, eta ni hasi nintzenean akabo morroiak. Eskola hemengoa bakarrik ikasi nuen nik. Joaten nintzen, baina tarteka, eta tarteka joaten denak ezin segitu, eta beti lotsatu bezala... Nire eskola oso elbarria izan zen oso». Eta Joseba Insaustik aldamenetik: «Eskolak eta eskolak daude Jexux! Zuk bizitzako eskola dakizu!».

Garai hartan apirilaren erdiaz geroztik inguruko artzain gehienak mendira igotzen ziren, ardiak antzu bidalita. Mendira ailegatu eta lehenengo lana ura txabolara eramatea zuten, eta gazten ohola garbitzea, txabola txukuntzea eta artegia zuzentzea ondorengoak. «Anaia Eulogiorekin egin nituen urte gehienak. Arreba batek ere laguntzen zigun. Artaldeari lagundu, gazta ona egin... Horiek ziren gure ibilerak». Oiduiko saroian zortzi artzain ezagututakoa dela gogoratu du Mendizabalek. «Orduan beste giro bat zegoen hemen». Neguan Beasaingo baserri batean egoten ziren, eta geroxeago Olaberrian pabiloi bat eraiki zuten artaldea mantentzeko.

Insaustik oso bestelako garaia ezagutu du. Ordiziako Otatza baserrian jaioa, animaliak beti izan ditu gogoko. Fraisoron ikasi zuen, baina artean ez zekien zehatz zertan arituko zen.

Lehendabizi Zaldibian lur-sail

bat erosi zuen, eta Aralarren txabola bat eskatzea erabaki zuen. «Hasieran Arrantsaon egon nintzen behin behineko, orduan txabola librerik ez zegoen eta. Bigarrena Goroskintxun, eta azkenik Esnaurreta txabola berrian. Hemezortzi urte daramatzat profesional moduan, eta irailean 19.a hasiko dut».

Mendiko gaztari estimua Larre irekieraren biharamunean, maiatzaren 2an, igo zen Insausti mendira ardi antzuekin, eta maiatzaren 6an gainontzekoekin. «Maiatzean eta ekainean gazta egiten aritu naiz mendian, eta enkarguren batera edo bestera jaitsi naiz, baina bestela mendian egon naiz batik bat. Uztailean txerriak umeak egin zizkidan, eta txerriei jana emateagatik aurten gehienean mendian egin dut lo» .

Mendiko artzaintzaren defendatzailea da Insausti. «Niri betiko latxa ardi muturgorria mantentzea interesatzen zait, ardi gogor bat, mendian irauteko modukoa. Urte guztian baserri ingurutik mugitzen ez den ardirik ez dut nahi. Ekoizpen handiagoa dute, baina mendian hezur eta azal geratuko lirateke pentsurik gabe. Nahiago dut esne gutxiago ematen duen ardia, baina esne ona ematen duena koipean eta proteinan, gazta egiteko hori baita beharrezkoa».

Insaustik beti egin du gazta mendian, baina iaztik osasun arauak betetzen dituen gazta egiteko aukera du txabolan.

Gaur-gaurkoz lau artzainek dituzte baliabide horiek Aralarren, eta bakarrak Urbian. «Artzainen artean asko eztabaidatu dugu mendiko gaztaren inguruan. Mendian ez dagoela gazta ona egiterik diote batzuk, beste batzuk berdinak direla...

Nik ez dut sekula esango bat bestea baino hobea denik, baina ezberdinak dira».

EHUko ikerketa batek frogatu ditu ezberdintasun horiek, eta gazta egiteko garaian ez-

10 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

berdintasunak ere sumatzen ditu Insaustik: «Esneari usaina aldatzen zaio, hori da nik antzematen dudan lehen gauza. Eta gazta bera ere koipetsuagoa izaten da, ahoa gehiago betetzen duena». Kaxkagorrik argi du. «Ikaragarria da aldea! Esnea jetzi, gatzagia ahal zen epelenean eman, eta ahal zen agudoena egin. Gero gatza ematen genion mantentzeko, baina gatz gutxi, hartara koipetsua ateratzen da gazta. Gatzak gazta elkortu egiten du.

Garbitasuna da sekretua, baina horretarako norberak behar du txukuna izan».

Kaxkagorrik gogoan du mendiko gazta «zalapartaka» eramaten zuela jendeak. «Batzuk hona etortzen ziren bila, ama zenak feriara ere jaisten zituen saltzera. Guk enkargatuta ibiltzen genuen gazta gehiena.

Gaztak, txabolako zotalarekineta, kontserba handia izaten zuen». Insaustik, berriz, beheko gaztandegira jaitsi ditu gaztak ontzera, hego haize asko dabilelako aurten mendian. Orain gutxi iritsi zaizkio mendiko gaztaren etiketa berriak, eta laster hasiko da salmentan.

Txapelketa beteko garaia Mendizabalek-eta ketu egiten zituzten gazta guztiak txabolaren atzealdean zuten txoko batean, pago egur hezearekin. Euliak ez jotzeko modu bat ere bazen. Insaustik ketuak eta ketu

gabeak egiten ditu. «Gaztaren tenperaturaren eta adinaren arabera, asko bariatzen du ketze denborak. Nire lokalean, alde banatatik bi ordu edukita, ketuta dago».

Orain gazta txapelketa garrantzitsuen garaia da. Hilaren 6ean Gipuzkoako Txapelketa jokatuko da Legazpin, eta hilaren 9an Ordiziako txapelketa sonatua. Legazpikoa 2012an irabazi zuen Insaustik eta iaz hirugarren geratu zen Ordizian.

Iaz Ordizian sailkatu ziren lehen bost gaztak ketuak ziren. «Gainontzeko lehiaketetan ez dauka horrenbeste estimaziorik ketuak, eta jendearen gehiengoak ere ez du nahi, baina Ordiziako lehiaketaren joera hori da. Beste puntu bat ematen dio gaztari. Ketua Idiazabal gaztak izan duen ezaugarri bat da, eta ohitura hori galtzen ari den heinean, balore bat galtzen ari dela uste dut», esan du Insaustik.

Kaxkagorri Ordiziako lehiaketa irabazitakoa da, baina ez da urtearekin akordatzen. «Hemen egindako gazta bat zen.

Gazta guztiak izerditan egoten ziren, hori gogoan daukat.

Eguzkiak jotzen zuen, eta gazta guztiak tantaka egoten ziren».

Horren urrutira joan gabe, iaz ere «gaztak barregarri» egon zirela gaineratu du Insaustik.

Ordiziako artzaina «ilusioa» egiten diolako, «eta autoestimuarengatik ere bai», aurkezten da lehiaketara. «Askotan

«Garbitasuna da gazta ona egiteko sekretua; norberak behar du txukuna izan horretarako»

entzun behar izan dut ez dudala gazta ona egiten, baina finalera askotan iritsi naiz, eta orduan nire buruari esaten diot ez dudala horren txarra egingo.

Lehiaketa batean ez da baloratzen gaztarik onena, baizik eta zeinek betetzen duen egokien Idiazabal Gaztaren estandarra.

Ez da gustu kontua».

Insaustirentzat gazta da diru-iturri nagusia. «Horrek mantentzen du gure etxaldea», dio. Ardi ileak, haragiak eta arkumeak ez dute horrenbeste estimaziorik orain, baina bai Kaxkagorriren garaian. «Villafrancako Aierbe etortzen zen. Inork ezkondu behar bazuen, berriz, koltxoiak egiteko ile bila etortzen ziren, eta eskatzen geniena pagatzen zuten».

Jexux Mendizabal

Burokraziarekin itota

Aralarko artzain erretiratua

Txapelketek artzainen lana goresteko balio dutela argi dute biek, baina «faltsukeria puntu bat» ere ikusten die Insaustik.

«Urte guztian egurra ematen ari zaigun jendea, artzainoi lagundu egin behar zaiela esaten aritzen dira egun horretan. Ez gaituzte batere ondo tratatzen». Kaxkagorrik ondotik: «Aralarko artzaina zapaldua izan da beti» . Hamar urteotan, pertsona «mesfidatiagoa» bihurtu dela dio gazteak. «Burokrazia guztia itogarria da, eta artzaintzak daraman eboluzioa ere ez da gure gustukoa». Abaro zaharra da horren lekuko.

«Ketua Idiazabal Gaztak izan duen ezaugarri bat da; balore bat galtzen ari dela uste dut» Joseba Insausti Aralarko artzaina

GOIBERRI 11

ASTEKO GAIA

Mendiko ardien gaztak balio nutrizional handiagoa du sko eta asko izan dira urteen joan-etorrian Aralarren egin diren ikerketak, askotarikoak gainera: arkeologikoak, etnografikoak, espeleologia alorrekoak, abeltzaintzari lotutakoak... Larreen azterketa leku ere izan da Aralar, eta Aranzadi Zientzia Elkarteak 2008ko otsailean argitara eman zuen Interes europarra duten larre menditarren dinamikaren azterketa Aralarko Natur Parkean txostenean aurki daitezke horren emaitzak. Aurtengo otsailean, berriz, EHUko Laktiker ikerketa taldeak Artzaintzaren erabilera sistemen eragina esnearen eta gaztaren kalitatean nazioarteko tesia plazaratu du, eta honakoa da ondorio nagusietako bat: mendian larratzen diren abereen esneak eta gaztak balio nutrizional handiagoa duela.

Larre dentsoaren ekoizpenaren jarraipena egiteko lau laginketa-eremu aukeratu zituen Aranzadik: Oidui, Igaratza, Alotza eta Uzkuitu. Ondorioak ugariak izan ziren, eta batzuk aipatzearren hauek: Oidui inguruak duela biomasa ekoizpen handiena, eta baita abere-zama gehien pairatzen

A

duena ere. Larreen propietateei dagokionez, kaltzio eta fosforo kopuru handienak larratzaileek eragiten duten guneetan aurkitu zituzten; potasio kopuru txikiena, berriz, Igaratzak du, eta altuena Oiduik; eta magnesioari dagokionez, Oiduik txikiena eta Alotzak handiena. Proteina gordin kopuru altuena duten larreak Alotzan daude.

Koipe osasungarriagoak Laktikerreko Izaskun Valdivielso Zubiriak aurkeztu eta defendatutako tesiak artaldeak izan ditu oinarri, eta abereak hiru

egoera ezberdinetan aztertu ditu: ukuiluan, beheko larreetan eta mendiko larreetan. Joseba Insausti izan da ikerketa horrekin kolaboratzen aritu den artzainetako bat.

Lortutako emaitzek erakusten dutenez, mendian larratzen diren ardien esneen koipeak azido koipetsu ase gutxiago ditu, eta osasun eta nutrizio aldetik osasungarriagoak diren koipeak ugariagoak dira. Horrez gain, mendian jetzitako esneak tokoferol –E bitamina– kopuru handiagoa duela ondorioztatu du ikerketa horrek.

Gaztaren lurrinean eragiten duten konposatu lurrunkorrak aztertuta, ezberdintasun nabarmenak sumatu dituzte mendian eta behean egindako gazten artean. Hainbat dastatzailek ere parte hartu dute tesian, eta ondorioztatu dute gaztaren zaporean, usainean eta egituran aldeak ez direla horren aipagarriak.

Doktore tesi honen ondorioek datu zientifiko adierazgarriak utzi dituzte, eta hainbat esparrutan erabilgarriak izan daitezke, baita mendiko artzaintza indartzeko ere.

Latxa muturgorri arrazako ardi sail bat, Oidui eta Enirio arteko larratze gune batean. IĂ‘AKI GURRUTXAGA

12 GOIBERRI

GAZTEAK

ÂŤNi naiz kostaldetik urrutien bizi den Zumaia taldeko arraunlariaÂť Eneko Esteibar zumarragarrak Zumaiako taldean arraun egiten du.

Bera da taldeko goierritar bakarra.

Asier Zaldua Zumarraga Eneko Esteibarren (Zumarraga, 1991) aita zumaiarra da eta bere aitona arraunlaria izan zen. Iazko udazkenean kirol hau probatzea erabaki zuen.

Beti arraun zalea izan al zara?

Ez asko. Telebistan ez nituen estropadak ikusten. Baina aita zumaiarra da eta aitona arraunean aritu zen. Beti probatzeko esaten zidan. Umetan estropadetara joaten ginen eta etxean beti Zumaiako kamiseta gorriak eduki ditugu, baina anaiak nik baino gertuagotik jarraitzen zituen estropadak. Egia esan, kirola egitea asko gustatzen zait, baina ikustea ez horrenbeste.

ASIER ZALDUA

Babeslea

eta gimnasioan entrenatu nuen. Apirilean hasi nintzen uretan entrenatzen. Bigarren taldeko kidea naiz eta oso pozik nago. Izan ere, orain arte estropada gehienetan parte hartu dut.

Erraza al da arraun egitea?

Kanpotik indar kontua dirudi, baina garrantzitsuena teknika da. Gorputz osoarekin lan egin behar da. Indarra besoekin bakarrik eginez gero, berehala nekatzen zara. Gainera, teknika dominatu arte, hobe da indarra egiten ez saiatzea. Indarra egiteagatik mugimenduak gaizki egiten badituzu, traineruaren oreka arriskutan jar dezakezu eta zure aurrekoa eta atzekoa izorratzen dituzu.

Zein kiroletan aritu zara arraunean hasi aurretik?

Aitona zutaz harro al dago?

Saskibaloian jokatu nuen, Goierri taldean. Ondoren, mendiko bizikletan hasi nintzen. Bakarrik ibiltzeaz aspertu nintzen eta beti arrauna probatzekotan nintzenez, halako batean probatzea erabaki nuen. Ez zen erabaki erraza izan, Zumaiara joan behar baita entrenatzera.

Bai. Egunero egiten diot bisita, entrenamendua bukatzen denean. Zumaiako taldearekin arraunean hasi behar nintzela esan nionean, ez zidan sinesten. Sinesgaitza iruditzen zitzaion egunero Zumaiara joatea. Astebete ondoren sinistu zuen.

Ondo hartu al zintuzten?

Barrualdeko asko al zaudete taldean?

Bai, nahiz eta oso arraroa iruditzen zaien Zumarragako bat bere borondatez Zumaiaraino joatea.

Hasiera gogorra izan al zen?

Lehen hilabeteetan putzuan,

Ni naiz kostaldetik urrutien bizi dena. Tolosako, Itziarreko eta Azpeitiko arraunlariak ere baditugu, baina Goierriko beste arraunlaririk ez dago.

GOIBERRI 13

GARAI BATEAN

Segurako Ikastolaren lehen urtea 1967ko martxoan ireki zuten ikastola Seguran, guraso eta herritarren esfortzuarekin, eta ezkutuan, noski.

Maialen Igartua Segura Duela ia 50 urte, 1967. urtean, bi eskola zeuden Seguran: Nazionala eta mojena. Herritarren eta gurasoen esfortzuarekin, ordea, hirugarren bat sortzea lortu zuten: Ikastola. Debekatuta zegeon ikastola urte haietan, noski, eta ezkutuan ematen zituzten eskolak, Txanbolingainen. «Atean kartela jartzen genuen, apaizaren sinadurarekin, gela hartan katekesia emango balitz bezala» gogoratzen du Maixabel Telleriak.

Irakaslea zen Telleria, hasierako bizpahiru urteetan Segurako Ikastolako irakasle bakarra. 1967ko martxoan hasi zen herriko hamabost haurri eskola ematen. Argazkia urte hartakoa da, 1967ko Gabonetakoa.

Hain zuzen ere, gabonak zoriontzeko gurasoei bidali zi-

tzaien argazki hori, ondorengo testuarekin: Ikastolako aurrak eskerronez zuri ta zure sendiari, Gabon pozgarri ta urteberri zoriontsu.

Telleriak ikastolan ateratako lehena dela uste du. Hiru eta lau urte bitartean dituzte haurrek argazkian. Telleriak, berriz, hamazazpi baino ez zituen ikastolan eskolak ematen hasi zenean. «Donostiako erresidentzia batean prestatu nintzen andereño izateko».

Irakasleez gain, guraso eta herritar askok parte hartu zuten ikastolaren sorreran eta lehen urte haietan. Hain zuzen ere Ikastolaren sorrera bizi izan zuten hamar lagunek Europar Komisioak eta Arantzadi elkarteak bultzatutako proiektu batean parte hartu dute aurten, memoria historikoa berresku-

Segurako Ikastolako haurrak 1967ko Gabonetan, Maixabel Telleria irakaslearekin.

ratzeko. Ikastolaren sorrera gogoratu dute denen artean, eta hil honetan kaleratzekoak dira oroitzapen horiek guztiak jasotzen dituen liburuxka.

Argazkiko haurrak

Hamabost haurrekin hasi zen Segurako Ikastola 1967ko martxoan, Maixabel Telleria irakasle zela

Goiko lerroan, ezkerretik hasita: Juan Mari Imaz, Angel Mari Ugalde, Joseba Telleria, Maixabel Telleria (irakaslea), Bixente Albizu, Rafael Larrea eta Juantxo Ugalde. Erdiko lerroan: Mertxe Larrea, Miren Aranburu, Angelita Cea eta Begoña Ormazabal. Beheko lerroan: Mikel Izagirre, Juan Luis Ormazabal, Aitor Gabilondo, Jexux Mari Aldanondo, Iñaki Auzmendi eta Ramon Mari Galartza.

14 GOIBERRI

INTERNET

saretik Sarean ikusia

Euskaraz aritzeko eskea hange.org plataformaren bidez, g u z t i r a 27.003 pertsonen sinadura bildu dira sarean Apple enpresari bere zerbitzuak euskaraz ere eman ditzan eskatzeko. Iparra.net proiektuaren gidari Xabier Martinek abiatutako egitasmoa da eta arrakasta zabala izan du Interneteko erabiltzaileen artean. Sinadurak eta erabiltzaileek utzi dituzten iruzkinak inprimatu eta postaz bidali dituzte, hau da, fisikoki pakete batean bidali dira. Guztira 830 orritan jaso dira sinadurak, bi aldeetatik, 142 iruzkinekin batera. Orain, Applek eskariari erantzuten ote dion ikusteke dago.

Sinadura bilketan parte hartu ez arren, Lakuak hitz eman zuen bere kabuz eskatu ziola Apple-i zerbitzuak euskaratu zitzan.

Euskal Herriaz gain, beste hainbat herrialdeetako sinadurak jaso dituzte: Afghanistan,

C

Albania, Andorra, Argentina, Australia, Austria, Azerbaijan, Barbados, Belgium, Bolivia, Brazil, Cambodia, Canada, Chile, China, Colombia, Costa Rica, Croatia, Cuba, Ecuador, Finland, Alemania, Grezia, Guatemala, Hong Kong, India,

Indonesia Irlanda, Israel, Italia, Japon, Kenya, Malta, Mexico, Zelanda Berria, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Polonia, Portugal, Qatar, Romania, Russia, Samoa, Singapore, Slovakia, Tailandia, Turkia, Uruguai, Venezuela eta Sahara.

Guztira 830 orritan jaso dituzte sinadurak. GOIBERRI

Twitterren, 140 baino gehiago Zuzeneko mezuetarako 140 karaktereko muga kendu du Twiterrek. Elkarri jarraitzen dioten pertsonek mugarik gabe idatzi ahalko dute honen bidez, gisa honetan, mezu sistemen eremuan aurrerapausua eman dute.

Edonola ere, txio irekien kasuan betiko 140 karaktereko mugarekin jarraituko dute.

Mugikorretako aplikazioan mugarik gabe idatzi ahal izateko, azken eguneraketak instalatu beharko direla iragarri du Twitterrek.

Twitterren Androiderako katalanezko bertsioa, bestalde, laster prest egongo dela iragarri berri du txoritxoaren konpainiak. Bere itzulpen sisteman katalanezkoak kudeatzeko moderatzaileak ere baditu ia enpresak. Badirudi oraingoz euskarak itxaron egin beharko duela.