Goiberri 164. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

Nahi izatetik, ahal izatera ‘Erabakitzeko eskubidea, kultura eta berrikuntza’ hitzaldiak mezu urratzaileak utzi ditu, nahi izatetik ahal izatera bidean. 8-11

164 zenbakia. 2015eko urriaren 16a

Barne hausnarketatik herritarrengana, mezu garrantzitsuak utzi ditu hitzaldiak. Jose Manuen Castells, Juan Jose Ibarretxe, Angel Oiarbide, Ixabel Olano eta Arantza Arza, ezkerretik eskuinera. IÑAKI GURRUTXAGA

Juanita Murua Begiristain 3 Iritzia 4-5 Artzainen ibilerak oroituz 6-7 Punk bateria jotzailea 12 Tere Irastortza 13 Beasaingo azken errotaria 14 Ahogozagarri 15

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

ASIER ZALDUA

Juanita Murua Begiristain Zaldibiako Beti-Gazte jubilatuen elkarteko lehendakaria

«Gorroto dut, batzuk negargarri bizi diren bitartean, besteak aberastea» Asier Zaldua Zaldibia Juanita Murua (Zaldibia, 1936) Zaldibiako jubilatuen elkarteko lehendakaria da.

Abesti bat.

Zaldibia. Beti Zaldibia.

Benito Lertxundiren Oi ama Eskual Herri eta Pantxoa eta Peioren Azken dantza hau.

Amets bat?

Zein zaletasun dituzu?

Janari bat.

Zure bizitzako egun bereziena.

Irakurtzea eta ibiltzea. Dantza egitea ere gustatzen zait. Senarra ere dantza zalea zen. Zaletasun alaiak genituen.

Bakailaoa, piper berdeekin.

Urrezko ezteien eguna.

Edari bat.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Ez naiz edalea izan. Bazkalorduan ardo pittin bat eta, bazkaria berezia bada, kopatxo bat txanpan.

Senarrak 1968an oparitu zizkidan urrezko katea eta eskumuturrekoa.

Liburu bat.

Errusiako kontzentrazio esparruei buruzko bat eta Txiki eta Otaegiri buruzkoa.

Musika talde bat.

Gure gazte denborako Los Alegres taldea. Tolosaldekoak ziren. Egan eta Akelarre ere asko gustatzen zaizkit.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

GOI B ERRI

Oporretarako leku bat.

Almenara de Tormes (Salamanca, Espainia). Seme bat hango familia baten alabarekin ezkondu zen eta azken 32 urtetan hara joan gara.

Goierriko txoko bat.

Familian denok lanbidea izatea.

Gorroto duzuna.

«Zaldibiako Udala oso ondo portatzen da herriko jubilatuen elkartearekin»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Janire Arrondo Kudeatzailea: Aloña Landa Koordinatzailea: Eskeine Legorburu Produkzio arduraduna: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Zaldibiako alkatea bazina...

Frontoia estali beharra dago eta jubilatuen etxea handituko nuke. Dena den, udala oso ondo portatzen da jubilatuekin.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

goiberri.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Erkuden Muguruza

Diseinua eta banaketa:

Batzuk negargarri bizi diren bitartean, besteak aberastea.

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

607 530 424 – publi@goiberri.eus

Bezero arreta / harpidetzak: 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Andoni Salamero Irakaslea

Eta zer ez da «berdin»? rruti geratzen zaigu uztailaren 2an, Irrintzi Dantza Taldeko emakumeek, Ama Birjinaren aurrean dantzatu zuteneko une hura, edo irailaren 8koan, dantza-talde berak Hondarribiko Jaizkibeleko konpainia mistoaren eskutik Hondarribia Berdintasunaren Hiria saria emandako momentua. Esanahi handiko sari berezia, aurrekari garrantzitsua berdintasunaren historian, keinuz keinu, hezibidean, euskal gizartean ere guztion artean urratzen ari garen bideska estua. Zorionak, Irrintzi, hemendik.

Urretxuko festetan banatu zuten “ Beldur Barik” jarreraren liburuskari begira nagokio eta honakoa dio: «Ez ahaztu emakumeak beldurrean hezi gaituztela; kontuz zer egiten duzun, zer esaten duzun, norekin zoazen…» hauxe egia bada ere, esango nuke gaurko gizartea zein gizartean gertatutako egoera anitzak, genero-indarkeria tarteko, emakumeen kasuan bakarrik ez, orokorrean, beldurrean eraikitako gizarte baten isla zuzena dela, alegia, izaten ahaztea erakusteaz gain, txikitatik hasiz, gizaki bakoitzaren talentuetan sakontzeko gutxi erakusten duen gizartea.

Argi dago berdinak izateko jarrera samurra, hurbila izan behar dugula, hau da, uneoro, txikitatik, haurrekin bat egiten

U

emango duena, gurasoek haurrekin denbora urria egonda ere, hauekin benetakoak izanez, hartu-eman zintzoan oinarritutako erlazioa. Benetako jarrera samurra izateak zer dakar? Gure emozioak begiratzea, gure presaren zurrunbiloan izanda, bizi ditugun egoera oro, barruz nola egiten ditugun aztertzea, ez besteari errua leporatzeko, gurean zer dagoen ikertzeko, baizik. Inor samindu edo baztertu nahi denean zergatik gertatzen den arakatuz, zertarako halako jokabide zakarrik, posesibotasunaren oinarria zein den ikusiz, ego -an oin hartutako jarrerok zergatik gailentzen diren analizatuz, arazoak baztertu beharrean aztertuz, erasotzaile eta erasotu bihurtzen gaituzten beldur horien aztarna aurkituz, behatzen dugun, irudikatzen dugun edo bere horretan den errealitatea ikuskatuz.

Ingurua ikusiz, izana ez landuta, heziketa baino gizakiaren izana irentzeko, iraintzeko heziketa erakusten dugu jokabide askorekin. Elkarren arteko ulermena ez eta ego -aren ormak altxatzen ditugunean, mamu bat sortzen dugu, dugu diot eta baita dut esan beharko genuke, ez baikara, maiz, arazoaren erantzule egiten, baina garbi izan behar dugu maitasuna edo ezikusia eskainiko dutenak gu garela, gizateria zabal horretako hari bakoitza garelako, sare bereko hariak.

«Gizaki askok ez du aurkitzen bere egiazko izana, ezta benetakoa izaten uzten dion dohaia ere»

Gizaki askok ez du aurkitzen bere egiazko izana, ezta benetakoa izaten uzten dion dohaia ere, txikitatik egin beharreko ariketa da hau, dohai horrek benetan zinezkoa izaten laguntzen baitio gizakiari, erreferente bihurtuz besteen aurrean, inork bera ez baztertzeko. Hargatik, zer eta nor garen, zer izan nahi dugun txikitatik, benetan, ikasi behar dugu, beldurrean oinarrituriko giro zabarra saihesteko, konfidantzazko giroa eta ulermena sustatzeko, pertsona bakoitzaren balioa ernatzen joateko. Ez duzu uste barruz ernaturiko gizakiak baino, ernegatzen dutenak daudela gehiago?

Uste dut gutxi ulertutako gizakiez gain, Biziaren premiazko kezken inguruan gutxi sakontzen duenik dagoela, bihozberatasunean aritu baino, gogorkeriaren kulturan oinarritzen direnak. Animaliek ondo dakite izaten, guk, konszientzia izanda ere, izaten ikasi behar. Naturan asko ikasten da, naturalak izateko bihozberatasuna loratzen da, han badago armoniarik, berdintasunik, ez da eredu ederra ikasteko? Sentitu, bizi eta bat egin harekin. Ondoren, ez ahaztu , hango baretasuna , bihozberatasuna egoki gizarteratzen , bizidunok somatuko dugu bizi hori zugan, zure jarrera desberdina izango da gurekiko, ziur naiz. Jaso, aurretik, eskerrak eta besarkadarik handiena.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

‘Misterioari dario’ Misterioari Dario ikuskizuna: olerki, musika eta margoa uztartzen dituen esperientzia artistikoa.

Argazkia irailean ikusi nuen lehen aldiz eta egunkari, sare sozial eta beste euskarriren batean berriro ikusi dut ordundik hona. Bertan jende multzo handi bat ageri da (gero jakin dudanez Black Mass pelikularen aktoreak begiratzen ari dira); denek dute haien eskuetan telefono mobila eta harekin argazkiak ateratzen ari dira guztiak. Denek, amona batek izan ezik. Amona honek irribarre bat du ahoan eta gustora ari da ikuskizunaz gozatzen, besterik gabe. Gainontzekoak bere mugikorretan irudia gordetzearen ardura dute aurpegian eta ez dakit noraino ari diren momentua bizitzen. Ikusi al duzu argazkia, Tere? NIri oso esanguratsua iruditu zitzaidan, aspaldi txundituta naukalako joera honek, hau da, edozein ikuskizun, mugikorraren pantailaren atzetik ikusteko joera, grabatzen edo argazkiak ateratzen ari garelako. Hala gertatu zitzaidan azkeneko kontzertuan. Musikariak eszenatokira irten eta hortxe agertu ziren ez dakit zenbat mugikorren argiak. Gero eta ohikoagoak diren egoera hauek deseroso sentiarazten naute ino-

ren ÂŤargazkiaÂť-n bururik edo muturrik sartu nahi ez dudalako eta azkenean nola mugitu ere ez dakidalako. Eta gainera ez dut ulertzen zein den horren helburua; dena telefonoarekin grabatzea alegia. Lagunei bertan egon garela erakustea? Ikuskizunaren grabazio tamalgarri bat gordetzea noizean behin berrikusteko? Artxibo historikoa osatzea? Amonarekin identifikatuta sentitu naiz erabat, gertatzen ari dena ikusi, gozatu eta beste helbururik gabeko gaitasun soilarekin, alegia.

Idoia Luzuriaga

bat eta

Ni ere nazkatuta nago zuk aipatzen duzun fenomemo horrekin, Idoia. Hainbeste bideo eta argazki! Aspaldian bete betea daukat telefonoko galeria whatsapp-etik iritsitako zabor guztiarekin. Denborarik ere ez dit ematen bidaltzen didaten guztia ikusteko. Ezta ezabatzeko ere! Bideo eta argazki batzuk ikusgarriak-farregarriak-pornografikoak-xarmangarriak-aspergarriak dira, beste batzuk, ordea, zuk esaten duzun horietakoak: non eta nola ibili diren-garen erakusten dutenak. Gure kuadrillan, oporretan norgehiagoka egon da, ea zeinek bidaltzen zuen hondartza handienaren eta politenaren argazkia. Okerrena, ordea, jan kontuekin izan dugu. Hoteletako buffetetan ateratako argazkiak ere izan ditugu tartean-eta. Baina, zer moda da hori, jatetxean, elkartean edo etxean jaten duten-dugun horren argazkia bidaltzearena? Niri bost axola besteek zer jaten duten!

Baina soka luzea duen gaia da hau Idoia, gastronomiak edo jan kontuek azkenaldian hartu duten indarrarena. Ez al gara gehiegi

bat

Tere Madinabeitia goratzen ari eguneroko behar hori, hau da, jatearena? Telebista, irratia, aldizkariak, liburuak, jardunaldiak, unibertsitatea bera ere...

Gaztelaniaz bada esaera bat, hasta en la sopa, oso ondo adierazten duena gure bizitzetan gastronomiak zenbaterainoko presentzia duen. Dena den, gauza on bat ikusten diot honi guztiari: orain neska-mutikoek sukaldariak izan nahi dute handitan, futbolari eta modeloen kaltetan. Eredu aldaketa eragin du, eta ez dago gaizki.

06 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Arkaitz Apalategi Artzaintza eta transhumantzia elkarri lotutako hitzak izan dira betidanik. Artaldearen eta urte garaiaren arabera ibili behar izaten zuen artzainak, etxeko goxotasuna utzi eta hainbat egun irauten zuten bidaiak egiten zituzten, mendiko bordetan edo uzten zieten tokietan lo eginez. Artzainen lanbidea eta bizimodua aldatu da geroztik, baina oraindik badira ohitura horri eusten diotenak. Mikel Etxezarreta Olaberriko artzaina da horietako bat. Haren ibilerak grabatu eta artzaintzaren eta transhumantziaren inguruko dokumental bat egiten ari dira.

Pasa den ostegunean Urbiatik abiatu eta Uribe Kostara (Bizkaia) joan zen Etxezarreta, 250 buruko artaldearekin, bost eguneko bidaia eginez. Ez da, ordea, orain asmatutako kontua. Etxezarretak txikitatik gogoan du gurasoekin egiten zuela bide hori bera. Lau hilabete egiten zituen Zegamako eskolan, eta negu garaia iristen ze-

Artzainen ibilerak oroituz Aspaldiko ohitura berreskuratuz Urbiatik Bizkaiko kostara joan da Mikel Etxezarreta bere artaldearekin; dokumental bat grabatzen ari dira. nean, Plentziara joaten ziren, beste lau hilabete pasatzera.

«Neguko kanpaina egitera» joaten zirela azaldu du Etxezarretak. «Gabonak aurretik joaten

ginen eta maiatzaren aurrenera arte egoten ginen han».

Eta ez ziren bakarrak. Goierriko artzain ugarik, mendialdean elurra egiten zuenean, artalde-

ak hartu eta Bizkaia aldera joaten ziren, ardientzako larreen bila. «Hemen ganadu asko egoten zen orduan, eta larreak ere ez ziren denentzako lain egoten». Hori eta elurra ziren kostaldera joateko arrazoiak.

Bidaia honek, garai hartako oroitzapenak berpiztu dizkiola azaldu du Mikel Etxezarretak.

«Lehen egiten genuen bidaiaren oroitzapenak etorri zaizkit burura. Bost egunetan egiten genuen ibilbide horretan, jende askorekin harreman zuzena izaten genuen, eta geraleku finkoak genituen. Garai bateko bidaia hori berriz egiteak gogoeta eta sentimendu ugari sortzen ditu, lehengo oroitzapenak berreskuratzea delako».

Bidaia gustoz eta garai bateko bizimoduaren oroimen moduan egin badu ere, «bidaia gogorra» dela aitortu du. Hala ere, «uste baino hobeto» joan dela eta bidean zehar «harrera ona» egin dietela azpimarratu du Etxezarretak. Paisaia aldetik aldaketa handiak izan dira,

GOIBERRI 07

ASTEKO GAIA

Zegamara eta Idiazabalera ere joango da artaldearekin okumentalerako egin duen bidaiaz gain, Mikel Etxezarretak beste ibilbide bat egingo du datorren astean, artaldearekin. Urbiako larreetatik Zegamara eta Idiazabalera joango da. Ostegunean, hilak 22, aterako da Urbiako Ttonttor txabolatik; biharamunean, 23an, Zegamara iritsiko da, bertan egingo duten 400. urtemugako ekitaldietan parte hartzeko.

Hilaren 24ean, berriz, Idiazabalera iritsiko da, bertan ospatuko den Artzain Egunarekin eta Euskal Herriko Gazta Txapelketarekin bat egiteko.

D

eta gaur egun «ia ezinezkoa» da orduko bidearen hainbat zati oinez egitea, trafikoa, eraikuntzak eta abar direla medio.

«Dena aldatu da. Nik orain 52 urte ditut, eta azkena 28 urterekin joango ginen; pentsa hainbeste urtean zer nolako aldaketak izan diren».

Garai batean bezala, bost egunean egin zuten ibilbidea.

Aurrenekoan, Urbiatik Otxandiora joan ziren. Hurrengo egunetan, berriz, Legutiotik Dimara, handik Zornotzara eta Larrabetzura eta ondoren GamizFikara joan ziren. Azken egunean, Andrakatik Getxora arteko bidea egin zuten. Bertako udalak harrera egin eta oroigarri bat eman zieten Mikel Etxezarretari eta Eli Arrillaga emazteari.

Artzaintzan gizonek nahiz emakumeek egindako lana aitortu nahi izan zuten horrela.

Dokumentala grabatzen Ibilbide osoan zehar, Etxezarretak Fredi Paia eta Aitor Gisasola getxoztarrak izan zituen bi-

delagun. Izan ere, artzainen transhumantziaren inguruko dokumentala egiten ari dira.

Urbiako eta Gipuzkoako artzainek urtero Bizkaiko kostara egiten zuten bidea dokumentatu nahi dute, eta Mikel Etxezarretaren bidaia aprobetxatu dute irudiak hartzeko.

Einarte Produkzioak ekoiztetxeak osatuko du ordubeteko dokumentala. Fredi Paiarena izan zen ideia, eta bera arduratu da gidoia egiteaz. Arlo teknikoa, berriz, Gisasolaren esku gelditu da. Dagoeneko hainbat erakunderen babesa eta laguntza jaso du proiektuak, tartean Idiazabalgo eta Zegamako udalena edota Gipuzkoako eta Bizkaiko Foru Aldundiena.

Akabuko martxea dokumentalak «artzainen lanbidea gogora ekarri eta balioa eman» nahi dio. Fredi Paiak azaldu duenez, «mendeetan zehar bizirik egon den ohitura bat» berreskuratu nahi izan dute, Gipuzkoako artzainek Bizkaiko Uribe Kostara egiten zuten bi-

Goian, ‘Akabuko martxea’ dokumentaleko hainbat irudi, tartean Etxezarreta bera dela.

Beheko argazkian, Etxezarreta eta Arrillaga Getxora iristen.

EINARTE / GETXOKO UDALA

«Garai bateko bidaia hori berriz egiteak gogoeta eta sentimentu ugari sortzen ditu» Mikel Etxezarreta Artzaina

«Ohitura horren azken katebegia da; bera izan zen Bizkaira etorritako azken artzaina» Fredi Paia

Dokumentalaren gidoilaria

daia, alegia. Hala, «zorte handia» izan dutela dio Paiak, izan ere, «ohitura horren azken katebegia» berreskuratu dute lan horretarako. «Gure eskualdera etorri zen azken artzaina izan zen Mikel Etxezarreta». Eta bere eskutik biziberritu dute garai bateko artzainek ohituraz egiten zuten ibilbide hura.

Transhumantziaren balioa eta memoria berreskuratzeaz gain, dokumentalak badu beste helburu bat: «Euskaldunon arteko hartu-eman historikoa oroitzea». Paiaren ustez «askotan hitz egiten dugu diasporarekin eta Ameriketako euskaldunekin dugun harremanaz, baina apur bat ahaztuta ditugu bizkaitarren eta gipuzkoarren artekoak. Eta nik uste Goierri eta Uribe Kosta elkar oso gutxi ezagutzen duten eskualdeak direla». Zentzu horretan, dokumental honekin «elkarren ulermenerako aukera berriak» sortu nahi lituzketela dio, «Gipuzkoarren eta bizkaitarren arteko harremana» indartuz.

08 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Angel Oiarbide Gure Esku Dago

«Ziklo baten hasieran gaude, baina ez hasi delako, zaharra bukatu delako baizik. Uhina sortzeko ardura behar da» ESKOZIA, BEGI IREKITZAILEA: Eskoziaz gauza handirik ez genekien. Garrantzitsuena, han ere herri kirolak egiten zituztela. SNPk gobernua gutxiengoan hartu, eta erreferendum bat agintzeak harritu gintuen.

Zeren hemen, horrenbeste sufrimendu sorrarazten ari zen gatazka baten muinean zegoen gai hura. Eta ordu t’erdira zegoen gizarte batean ez zen ez arazo, ez problema eta ez konflikto.

ADIBIDEA SORTZEA: Gai izan ginen goierritarrak urruntzen gintuen gai bat topagune bihurtzeko eta elkarlana sustatzeko. Bost urteko epean, 2007tik 2012ra, haizeak kontra zirela, adibidetxo bat sortu genuen.

GURE ESKU DAGO: 2013an aurkeztu zenean, erronka oso handia jarri genuen, urtebetean egiteko. Handia jarri genuen, zeren erronka handiek nahi eta nahi ez behartzen gaituztelako sekula santa elkartuko ez garen jendearekin elkartzen, pausoak ematen. Kuriosoa zen; proiektua azaltzera joanda, herri guztietan abisatzen zidaten aurrez: ‘Jakin ezazu herri hau zaila dela’. Hori toki denetan esaten zidatela erantzuten nien. ‘Ez, ez. Hau bereziki da zaila’. Zer lauza mentala!

ZIKLOAREN HASIERA: Herri honetan ziklo euritsuak 30 urtez behin izaten omen dira: 1953an, 1983an, 2013an. Naturak bere zikloak ditu, pertsonek eta herriek ere bai. Gu ziklo hasieran gaude, baina uhin hori ez da altxatzen hasten. Ziklo baten hasieran gaude, baina ez hasiera delako, baizik zaharra amaitu delako. Zeintzuk dira klabeak uhin bat sortzeko? Ardura. Urte gehiegitxo egon gara gure lanak beste batzuek egin ditzaten zain.

ERRENTETATIK BIZI: 50 eta 60ko hamarkadetan sortu zituzten inertzia batzuk: kooperatibak, ikastolak, euskal kulturgintza suspertu, herritarrak aktibatu... Orduko olatuen aparrak iritsi dira gaur arte. Aberatsen seme-alabak bezala bizi izan gara gu: errentetatik. XXI. mendeko euskal herritarrak zer egiten ari gara halako balore, adibide eta erreferentziak hemendik 50 urtera irits daitezen?

BARNE BIDAIA: Askotan, herri bezala umezurtz gabiltza: Eskoziara begira, Kataluniara, hurrengoan flandiarrak izango dira... Eredu bila, kanpora. Handik izango bagenituzke bezala erantzun guztiak. Barrura begiratu behar da. Komunitate bezala bidaia barrura egitea ez dago gaizki. Guk ere sortu ditugulako mundu mailarako erreferentziak: demokrazia parte-hartzaileak, enpresan, industrian, ikastolan...

ZUZENDARITZA, HERRIAREN ESANETARA: Espiritu kooperatibista bizirik duten organizazioetan, kideak dira zuzendaritza hautatzen dutenak.

Zuzendaritzak, aldiz, partaidetza sustatu behar du kideen artean, eta apustua nola doan informazioa eman. Ekuazio horrek emaitza bat ematen du: inplikazio gehiago eta partaidetza gehiago.

Usurbe aretoko mezuak Euskal Herriaren etorkizunari buruz gogoeta egiteko hamaika ideia aditu dira Beasaingo Usurbe antzokian.

GOIBERRI 09

ERREPORTAJEA

Juan Jose Ibarretxe Lehendakari ohia

«Argi eduki behar dugu gure artean erantzun lokala eraikitzea dela, seguraski, gure erronkarik handiena»

Juan Jose Ibarretxe lehendakari ohia eta Gure Esku Dagoko Angel Oiarbide, elkarrekin berriketan, hitzaldiaren aurretik. I. GURRUTXAGA

A. Maiz-I.Gurrutxaga Beasain Ikusmina bazegoen, eta kopuruz eta edukiz antolatzaileen eta bertaratuen nahiak bete ziren. Agirre Lehendakaria Centerrek eta Gure Esku Dagok urriaren 7rako antolatutako Erabakitzeko eskubidea, kultura eta berrikuntza hitzaldia beste urrats bat izan da urte asko ez dela Goierrin sortu zen mugimendu plural eta parte hartzailearen bilakaeran.

Hizlariak lau: Juan Jose Ibarretxe lehendakari ohia, Jose Manuel Castells Zuzenbidean katedraduna, Angel Oiarbide Gure Esku Dago egitasmoko ordezkaria eta Ixabel Olano, Bea-

saingo Ikastolaren lehen andereñoa. Eta ikus-entzuleak hamaika, askotarikoak: politika arlokoak, ekonomia arlokoak, gizarte eta kultura mundukoak, baita ideia eta diskurtso berritzaileak entzuteko prest zeuden norbanakoak ere. Aurkezlea bakarra, Arantza Arza itsasondoar kazetaria.

Lau lagun horien ahotik aditutako ideia eta mezu nabarmenenen bilduma bat aurkituko du irakurleak erreportaje honetan, hitzez hitzezkoak, barne hausnarketatik abiatutakoak, baina plaza, herria, herritarrak jomuga dutenak; nahi izatetik ahal izaterako bidean urratzaileak diren ideia eta mezuak.

KULTURA DA GAKOA: Gure etorkizunari buruzko eztabaida gure kulturari buruzkoa izango da. Kultura ez da espresio kulturala bakarrik, baita baloreak ere. Azken horiek oso garrantzitsuak dira giza garapen iraunkorra lortu nahi duen gizarte batentzat.

DIAGNOSTIKOA: Bizitzan, osasun munduan gertatzen den moduan, diagnostikorik ez badago nola aplika daiteke terapia bat? Uste dut hori dela umiltasun osoz egin behar dugun galdera.

GLOBALIZAZIOA: AEBetako berrikuntza institutu batek dio 5.000 herri-hizkuntza daudela munduan, eta hauetatik apenas geratuko direla bizirik 500-edo mende honen bukaeran. Hau da globalizazio honen atzean dagoena, tokian tokiko kulturak desegitea, eta hori gertatzen bada, erregio hori, nazio hori, estatu hori desagertu egingo da.

KRISIA: Krisia ez da ekonomikoa, soziala edo kulturala, krisia etikoa da. Ortega y Gassetek honakoa zioen: «Ez dakigu zer gertatzen zaigun, eta hori da zehazki gertatzen zaiguna». Horri erantzuteko sortu genuen Agirre Lehendakaria Center (ALC).

EUSKAL KASUA: ALCren azken hiru urteetako helburua euskal kasua munduan aurkeztea izan da, bi kontzepturekin: kontzeptu zaharrena, Herria, Euskal Herria, kontzeptu berri batekin besarkatzea, giza garapen iraunkorrarekin.

ERANTZUN LOKALA: Gizarte global batean erantzunak lokala izan behar du. Guk aportatzen ez badugu, desagertu egingo gara, ez gara munduko agendan agertuko. Argi eduki behar dugu hori dela seguraski erronkarik handiena, erantzun lokala eraiki behar dugu gure artean.

Eta zein da formula hori garatzeko? Ikerketa, garapena, berrikuntza gehi kultura. Kultura izan da gakoa. Hemendik aurrera ikerketa honekin jarraituko dugu, batez ere narratiba eta baloreak definitzeko.

OPEN AKADEMIA ZERTARAKO?: Iragaranekin ikasteko, gure etorkizuna ez hipotekatzeko. Nondik datorren ez dakiena, ez daki nora doan. Ezagutza handitu, baliatu eta zabaldu behar dugu.

IDENTITATEA ETA ETORKIZUNA: Joseph Stiglitz Nobel saridunak honakoa dio: «Globalizazioaz gehien baliatu diren estatuak haien etorkizunaren jabe izateaz arduratu direnak izan dira».

TOP-10A: AEB eta Erresuma Batua kenduta, berrikuntzan, lehiakortasunean eta talentuan Top-10ean daudenak estatu txikiak dira.

2030A: Begira zer gertatzen den Europan: 1914an 20 herri, 1949an 26 eta 2014an 47. Gero eta gutxiago? Ba ez. Eta nik esaten dut, zergatik ez 2030ean NBEn Eskozia, Flandria, Quebec, Katalunia eta Basque Country? Hori ez dute erabakiko Madrilen edo Bruselan. Gure esku dago. Aitzakiarik ez, ezin dugu esan ez digutenik uzten.

10 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Jose Manuel Castells Zuzenbidean katedraduna

«Erabakigarriak diren aldaketak bizitzen ari da XXI. mendea, askotarikoak, baina atzera bueltarik ez dutenak»

XIX. MENDEA: Benetan erabakigarriak diren aldaketak bizitzen ari da gizaldi hau. Ez dira mundu guztian egonkortutako aldaketak, egoerak ere askotarikoak direlako, baina aldaketa horiek ez dute atzera bueltarik.

Ikuspegi berriak azaltzen ari dira, erreformistak, haize berriak dakartzatenak, eta neurri batean, bidegurutze desberdin eta oso garrantzitsu baten aurrean gaude.

WESTFALIA 1948: Itun horren gainditzea ere ezagutzen ari gara. Monarkia absolutuen bidez estatu berriak sortu ziren; XVII. mendean Frantziako Iraultza etorri zen; XVIII.ean estatu bateratuak, zuzenbide estatua, legeen estatuak... Orain gutxira arte azaleratzen aritu da hau guztia.

II. MUNDU GERRAREN ONDORENA: Autonomia politikoko sistemek berealdiko garrantzia dute gerra horren ondoren, hasi Italiako Errepublikatik, eta beste estatu batzuekin jarraituz, Espainia tartean. Gerora etorri dira autonomia politiko kontsolidatuak aldatzeko transformazioak: lehenik erabakitzeko eskubidea, eta banakuntzarako eskubidea gero.

QUEBEC: Kanadako Auzitegi Gorenak eskatutako txosten baten arabera, jakiten da balizko erabakitzeko eskubide baten, banakuntzarako eskubide baten, errekonozimendua etor daitekeela, printzipio demokratiko bidez errekonozitutako ildo politikoetan oinarrituta. Baina gehiago ere badio: Kanadako konstituzioan inork ez du aitortzen bere baitako lur-eremu baten independentzia, baina galdera argia bada, eta gehiengo argi bat baldin badago, jarrera independentista horiek aitortu egin behar dira, nahiz eta horrek ez duen independentzia esan nahi.

ESKOZIA: Europako eredurik garatuena da Eskoziakoa. Erabakimen osoz egin zuten aurrera, baina azken koskan egin zuen kale, erreferendumean. 1998a da urte erabakigarria, Scotland Act-en urtea da. Urte hartatik aurrera anglosaxoien pragmatismo buru argia ezagutzen hasiko gara, hau da, legearen mugak politikaren bidez gainditu daitezkeela.

BRITAINIAKO GOBERNUA: Westminstergo Parlamentuaren esaldi bat gustatu izan zait beti: «Elkarrekin segitu nahi dugu, baina Eskoziako Gobernuak beste ikuspuntu bat du, Eskozian gehiengo osoa dute, eta beraz, negoziatu egin beharko dugu, eta kontuan hartu gehiengo hori».

KATALUNIA: 1990eko hamarkadan ia garbi ikusi zen Auzitegi Konstituzionalak jarrera irmoa mantendu behar zuela Kataluniako agintarien sentimentu independentisten aurka. Trantsizio Nazionalerako Kontseilua izeneko erakunde bat dago, eta hango presidente Carles Viver i-Sunyerrek muga konstituzionalak politikaren bidez gainditzeko saiakera bat egin behar du, printzipio demokratikoaren gailentasuna baliatuz.

GOIBERRI 11

ERREPORTAJEA

ILUNPETIK ARGITARA: Euskaraz ezin zen egin; ez elizan, ez eskolan, ez kale-

an. Debekatuta zegoen. Etxe askotan, gurasoak euskaldun-euskaldunak izan arren, eurek pasa zituzten umiliazioak ez ikusteagatik umeetan, erdaraz erakutsi zieten. Beasainen bost gurasok hasi zuten ikastola.

BALDINTZEK BALDINTZATU GABE: Hogeita bost ume ziren, hasieran. Denak lau urtekoak, baina bat bazegoen hiru urtekoa. Guraso haiek izugarrizko meritua zuten, baina baita lanean hasi ginen gela hartara joaten ziren umeek ere: etxe karreran sartu, hamabi eskailera jaitsi behar zituzten, eta lokal luze bat zen sotoan. Komunik gabe. Etxetik ekarri nuen orinal bat eta balde bat. Eguerdietan hustu, eta asteburuetan etxera eramaten nituen garbitzera, esku-poltsa bezala hartuta.

MATERIAL EZARI, ABERASTASUN IMMATERIALA: Inongo materialik ez zegoen.

Txotxak, hizkiak eta zenbakiak egiten ikasteko, hizki handiz. Eta pottokak edo kanikak, matematiketarako. Dena lurrean, jakina. Hasi berrientzat, ‘Martin Txilibitu’, eta gero ‘Xabiertxo’. Beste libururik ez.

ADMINISTRAZIOAK ZANGOTRABA: Elizaren babesean ari ginen, eskerrak horri. Baina hala ere etortzen ziren ikuskatzaileak. Guardia zibilak ere bai, bi aldiz. Bigarren aldian, festa batzuetan. Etxera joan zitzaizkidan bila, miaketa bat egin behar zutela eta. Eskolan, bazter batean, kirol poltsa bat zegoen. Irekitzeko eta barruan zer zegoen begiratzeko esan zidan guardia zibilak: ‘Miatzera etorri dena zeu zara; beraz, begiratu zeuk’. Ez zuen begiratu. Ganbarara ere ez ziren igo. Nik ez dakit zertara etorri ziren.

LEHENTASUNA, IKASTOLAK: Nik lau seme-alaba nituen jada, eta gero izan nuen bosgarrena, ikastolan nenbilela. Oporrak hartu genituen Gabonetarako, eta 24an jaio zen. Eta 7an eskolara joan nintzen berriz.

ALFONBRA, LUXUA: Nik Lazkaon egin nituen praktikak, urritik Gabonak arte, Marixabel andereñoarekin. Gela bat zeukan hark... Zorua gaztaina egur zabal ilun horietakoa, gainera alfonbra zeukaten, denak borobilean eserita umeak. Zer ederki! Egoera berdina neukan nik hemen [Beasainen]. Alfonbra borobil bat erosterik ez, eta izaten ziren lehen pasilloen luzerakoak. Metro batzuk ekarri, eta haiekin moldatu nuen lauki oker bat.

Han egoten ziren umeak eserita. Behintzat porlanaren gainean ez.

POZ HANDIENA, PLAZAN EUSKARA ADITZEA: Euskara sartu nahi genuen Beasainen. Zergatik Beasain oso erdalduna zen, erabat. Poz handiak izan ditut mundu honetan, baina horietako bat izan zen Eskola Nazionala Loinazpera joan, udaletxeko eskolak libre gelditu, ikastolako hiru gela hara eraman, eta umeak Beasaingo plazan euskaraz abesten eta hitz egiten entzunda. Ez dago esaterik nolakoa, ez zarete konturatzen!

Ixabel Olano Ikastolako andereñoa

«Poz handiak izan ditut mundu honetan. Baina horietako bat, umeak Beasaingo plazan euskaraz abesten eta hitz egiten entzunda»

12 GOIBERRI

GAZTEAK

Punk bateria jotzailea Las Tuerkas taldean jotzen du Saioa Puebla zumarragarrak. Punk eta rock estiloak lantzen ditu hiru emakumek osatutako taldeak. Punk-aren indarrak txikitatik erakarri du Puebla. Asteburuan Huescan eta Lleidan joko dute.

Miriam Luki Zumarraga Sex Pistols, Ramones edo The Class taldeek punk mugimenduari doinua jarri zioten. 40 urte dira protestaren sinbolo bilakatuko ziren larruzko jakak, bota militarrak eta gandor berdeak zabaldu zirela. Irudi bat ez ezik, punk mugimendua askoz gehiago izan zen eta da. Saioa Puebla (Zumarraga, 1991) jaio gabe zegoen Sex Pistols taldeak lehenengoz God save de Queen kantatu zuenean, baina gogoan dauzka Errioxako Bañares herrian uda partean egiten ziren musika jaialdiak. «Ostegunetan punk-aren eguna ospatzen zen, larunbatetan rock-arena», dio. Bi mototsetan lotzen zuen ilea taula gaineko indarra bere barruan barreiatu zenean. «Bateria jo nahi nuela erabaki nuen».

Musika ikasketak egin zituen, flauta jotzen ikasi ere. 14 urterekin baketak hartu eta bateria jotzen hasi zen. Orain hiru urtetik ari da Las Tuerkas taldean jotzen. Punk-a eta rock-a jorratzen dituzte, hardcore-ari ere heldu diote.

Aurretik beste talde batean egin zituen lehen urratsak: Las hijas de la evasion. Etapa hori amaituta, urtebete jo gabe egon zen eta mutil talde batean sartu zen, jazz eta blues doi-

Babeslea

nuak jorratu zituen. «Pila bat ikasi nuen, baita bateria hobeto jotzen ere». Garai hartan Maitane Manzana arrasatearra ezagutu zuen, telefonoak trukatu eta hor geratu zen kontua.

Beste urtebete igaro zen berriz topo egin eta Las Tuerkas izango zena martxan jarri zuten arte. Baxujole bat batu zen taldera eta hiruen artean sortutako energia ona lagun, abestiak sortu zituzten lehenengo egunetik. Baxujoleak utzi zuen taldea eta Legazpiko Maider kidea batu zitzaien.

Kontzertuak Urtebete egin zuten barruko lana egiten. Lokaletik atera eta bost kontzertu eman dituzte.

Azkena, Beasaingo gaztetxean; hurrengoak asteburuan, Huescan eta LLeidan. Tartean, Parisen ere jo dute eta Austrian jotzeko gonbita jaso dute.

Beasaingo gaztetxean txiletar batzuk egon ziren publikoan, «halako indarrarakin jotzen duen emakume talderik ez dagoela Txilen esan ziguten».

Punk-a borroka dela dio eta mutilen esparrua izan dela ere bai. Asko dago egiteko.

Saioa Puebla Las Tuerkas taldeko bateria jotzailea Areizaga-Kalebarrenen. M. LUKI

GOIBERRI 13

ELKARRIZKETA

Tere Irastortza

ez gure inguruko heriotzak bereziak direlako, idazle naizenez hitzak bilatzeko baliabidea daukadalako baizik.

Poeta

«Poesia gero eta gehiago irakurtzen da, ez du bere tokia galdu gure gizartean» Miriam Luki Beasain Tere Irastortzak (Zaldibia, 1961) Mundua betetzen zenuten poesia liburua aurkeztu berri du Pamiela argitaletxearen zigiluarekin. Honezkero, hamar bat lan zenbatu ahal dira 19 urterekin lehenengo poemak argitara eman zituenetik. Beasaingo Andramendi ikastolan egin du elkarrizketarako hitzordua, ikastola bere lantokia da, zuzendari lanak egiten ditu bertan.

Ez da gai samurra, baina aldi berean poesiatik betidanik heldu zaio.

Arrazoi askogatik tabua da. Heriotza latzenei buruzko hiperkontakizuna dago eta heriotza naturala bazter geratzen da, beharbada, erlijioak ez daukalako lehen beste indarrik edo edertasunari kultua diogulako.

Edozein kasutan, tabua da eta

Naturaltasunetik eta sosegutik dator. Etengabean elkarrizketa batean nagoela esango nuke, gizakiok hala barrura nola kanpora beti elkarrizketan gaude.

Horrek halako tonua eman dit; batzuetan noka, beste batzuetan pluralaren hirugarren pertsonan. Pertsona bat hiltzen denean ez da bakar batentzat hiltzen, besteen sentipenekin bat egiteak indartzen zaitu.

Atalak baditu, ezta?

Heriotza al da ‘Mundua betetzen zenuten’ ehuntzen duen haria?

Lehenengo eta behin esan nahiko nuke poema liburu bat dela. Poesia baino errazago laburtu daitezke narratiba edo antzerkia. Pertsonaia batzuk daude, hasiera bat, korapiloa, amaiera... Poema bat ezin da laburtu. Oihenartek XVII. mendean esanda utzi zuen bezala, euskaraz olerkiak hitz neurtuak ere badira . Hitz jakin batzuen bueltan egiten den harilkatze lana da, laburtzea edo beste hitz batzuetan ematea zaila da.

Poesiari buruz baino, gaiari buruz jarduten gara. Hori dela eta, liburua kaleratu aurretik ariketa bat egin dut; zintzoagoa da heriotzaren gaia modu ezberdinetan tratatzen dela esatea.

Liburuan zure ahots propioa duzula agerian dagoela esan du Irigaraik. Nolakoa da ahots hori?

Tere Irastortza Beasaingo Andramendi ikastolako bulegoan. M. LUKI tabu izaera horrek zalantza asko sortu dizkit. Idaztea gauza bat baita eta argitaratzea beste bat.

Argitaratzeko zalantza horiek azalduko zenituzke?

Heriotzari buruz nik hau esan dezaket, baina ba al naiz nor heriotzari buruz hitz egiteko?

Jose Anjel Irigarairekin [Pamielako editorea da] solasaldi luzeak izan ditut. Berak sinistu arazi dit argitaratu behar nuela.

Asko irakurri dut bidean eta itzulpen lana ere egin dut. Bide horretan distantzia hartu dut.

Eta, besteena irakurtzea kalterik egin ez badit, nireak ez dauka zertan inori kalte egin beharrik.

Idazlea irakurlea al da?

Literaturak betetzen nau. Indarra ematen dit bizitzeko eta irakurle izan horrek argitaratzeko indarra ere ematen dit. Jakina,

Nire poema liburua pertsona bat hiltzen denean hasten da eta amaitzen da ni ere hilko naizen jakitun, eta nik ere nire bizia norbaiti utziko diodanaren kontzientzia hartzen dudanean.

Hasierako poemak heriotzaren astindutik datoz. Sentipenak jantziak bezalakoak dira, hainbat daude eta janzten duzun arte ez dakizu nola egokituko zaizun. Arrazoiak ere badu zeresana eta inportantea da bidea ematea, nik zenbakiak baliatu ditut poema liburu honetan, zenbakien grafiari ere erreparatu diot.

Irakurtzen al da poesia?

Gero eta gehiago, Idazle Eskolan ikusten dut. Poesiak ez du bere tokia galdu gure gizartean.

14 GOIBERRI

MOTZEAN

Martina Irizar, irailaren 26an Beasaingo herriak egin zion omenaldiko lore sorta ondoan duela. LOINAZ AGIRRE

Beasaingo azken errotaria Martina Irizar, Igartzako errotako azken errotaria, Beasaingo historiaren museo bizia da.

Loinaz Agirre Beasain Martina Irizar (Beasain, 1933) Beasaingo historiaren zati garrantzitsua da, Igartzako errotako azken errotaria izan baita.

Irailaren 26an, Mutur Beltz egunean, herriaren omenaldia jaso zuen.

Aitona Migel Irizar Lazkaoko Errotaunditik joan zen Beasaingo errotara. Martinaren aitak ere aitonaren martxarekin jarraitu zuen, eta Martina eta anaia-arrebek ere bai. Martinak etxean izan du eskola. Batez ere garagarrarekin egiten zuten irina. Gainerako irina, gariarena eta artoarena, ehotuta ekartzen zuten.

Etxerako ogia larunbatetan egiten zuten: «Aste osorako ogia egiten genuen. Ogi handiak izaten ziren. Gogorra egongo zen baina hala jaten genuen», dio irribarrez. Legami naturalarekin egiten zuten ogia. «Mamitsuagoak ziren, trinkoagoak eta denboran gehiago irauten zuen». Gaur egungo ogia belakia edo esponja bezalakoa dela dio.

«Onak ere badaude, txia hazia pekatua da», aitortu du.

Tresneria zaindu Tresneria ere zaindu behar izaten zen. «Errota azpian turtukiak daude eta haiek askotan kateatu egiten ziren». Aldaparoa ere garbitu behar izaten zuten. «Urtero bizpahiru aldiz garbitu behar izaten zen. Garai har-

tan gainera, ur zikina zegoen, dena botatzen zen errekara».

Furgoneta eta gerraostea Aita sormen handiko gizona zuen Martinak. 1929an furgoneta erosi zuen. Aurretik idiekin joaten zen Nafarroara pentsu eta irin bila. Bi furgoneta besterik ez zeuden Beasainen eta aitari denetik egitea egokitzen omen zitzaion, baita hildakoak garraiatzea ere.

Gerra ondorena gogorra izan zen errotarientzat ere. 1952ra arte arrazionamendua egon eta errotak ere mugatuta edukiko zuten beraien lana. «Fiskalekoak etortzen ziren eta ehotzen harrapatuz gero prezintatu egiten zuten errota. Disgusto handiak izan genituen. Askotan eraman genuen Usategi baserrira ogia eta irina ezkutatzera.

Guardia zibil batzuk ez ikusiarena egiten zuten baina bazegoen El Japones delako gaizto bat. 1952ko maiatzan utzi zuten libre ogia egiten».

Ogi partiketan ibiltzen ziren Beasaingo auzoetan. Ostiraletan Mandubiara eta Astigarretara joaten ziren; larunbatetan, Arriarana eta Garina. 1975ean ogi industrializatua egiten hasi zenez, erroten gainbehera hasi zen. Anaia Pagosara joan zen lanera eta Martina bakarrik geratu zen errotaren martxarekin.

1982ko urrian, presa kendu zutenean ehotu zuten azkenekoz irina Igartzako errotan.

GOIBERRI 15

AHOGOZAGARRI

Etxeko errezeten liburua Goierriko sukaldariek egindako errezetak biltzen dituen liburua argitaratu du Goierriko Hedabideakek. Guztira, 32 sukaldarik parte hartu dute liburuan, eta bakoitzak errezeta bat egin du, pintxoetatik hasi eta otordu berezietaraino.

Eskeine Legorburu GOIERRIKO HITZA eta GoiBerri argitaratzen dituen Goierriko Hedabideakek errezeta liburua argitaratu du, eskualdeko sukaldariek egindako platerekin.

Bertako eta gertuko eskaintza goierritarren eskura jartzeko helburuarekin, 32 errezeta jasotzen dira liburuan, pintxoetatik hasi eta otordu berezietarai-

no: pintxoak, ogitartekoak, platerak, lehen platerak eta bigarrenak, eta azken burukoak. Denak goierritarren ahogozagarri izan daitezen.

Goierrin eta goierritarrek egindako errezetak dira guztiak, eta eskualdean euskaraz landutako eta argitaratutako lehen errezeta liburua da.

Plater bakoitza pausoz pau-

GOIERRIKO HITZA-ren eta ‘Goiberri’-ren harpideek doan jasoko dute liburua datozen egunetan

so nola egiten den azalpena dago errezeta guztietan, bakoitzari dagokion osagai zerrendarekin. Taberna, jatetxe edo egile bakoitzari buruzko informazioa ere jasotzen da, bakoitzari buruzko datuekin batera, –helbidea eta telefonoa–.

GOIERRIKO H ITZA ren eta GoiBerriren harpideek doan jasoko dute liburua datozen egunetan.