Goiberri 165. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

165 zenbakia. 2015eko urriaren 23a

Eleuterio Jauregi ‘Beloki’ Musikaria

«‘Egurre’ da gure izate musikala islatzen duen diskoa» 8-9

GOI B ERRI Eleuterio Jauregi ‘Beloki’ musikariak zortzigarren diskoa argitaratu du ‘Imuntzo’-rekin. M.A

Joxerramun Munduate 3 Iritzia 4-5 Kubatik Legazpira 6-7 Urdanetaren itzulera bidaia 10-11 ‘Beldur Barik’ 12 Gure Lurra 13 Zabu Zibu 14

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

ASIER ZALDUA

Joxerramun Munduate Ataungo Atauniker kultur elkarteko kidea

«Joxan Artzeren azkenak, patxadaz irakurtzeko bi liburu gomendagarri dira» Asier Zaldua Ataun Joxerramun Munduate Arruabarrena (Ataun, 1954) Atauniker kultur elkarteko kidea da.

Elkarte honen helburu nagusia galtzear den herriko kultur ondarea jasotzea, antolatzea eta herritarrei itzultzea da. Egunerokotasuna duten gaien inguruko hitzaldiak ere antolatzen dituzte .

Zein zaletasun dituzu?

dukegu heriotza. Patxadaz irakurtzeko bi liburu gomendagarri.

Goierriko txoko bat.

Musika talde bat.

Amets bat?

Euskal musika jarraitzen dut. Ez dok amairuk 50 urte bete behar dituela eta, grabazio batzuk entzuten ari naiz etxean.

Azken bolada honetan, lana utzi nuen eguna. Ekarri zuen aldaketagatik.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Leteren hitz neurtu paregabeak dituelako.

Gorroto duzuna.

Janari bat.

Liburu bat.

Edari bat.

Joxan Artzeren azken bi poema liburuak: Heriotzaren ataria dugu bizitza eta Bizitzaren atea

Ura.

GOI B ERRI

Ez dut amets berezirik.

Zure bizitzako egun bereziena.

Abesti bat.

Xalbadorren heriotzean. Xabier

Kirol pixka bat egitea: mendira joatea eta txirrinduan ibiltzea.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

Lazkaomendiko balkoia oso polita da.

Arrain kutsukoa den zerbait.

Oporretarako leku bat.

Pirinioak.

Denak dira eskertzekoak.

«Ez dok amairuk 50 urte bete behar dituela eta, grabazio batzuk entzuten ari naiz»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Janire Arrondo Kudeatzailea: Aloña Landa Koordinatzailea: Eskeine Legorburu Produkzio arduraduna: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Hori ez da nire kalkuluetan sartzen.

Ataunen biziko ez bazina...

Aralarren.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

goiberri.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Erkuden Muguruza

Diseinua eta banaketa:

Ez dut ezer gorroto.

Ataungo alkatea bazina...

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

607 530 424 – publi@goiberri.eus

Bezero arreta / harpidetzak: 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Antxiñe Mendizabal Aranburu Idazlea

Amamaren, amamaren... amama sier Altunaren Amama filmaren oihartzunari jarraituz, bururatu zait nire amamaren amamaren amamaren… amamaren bila abiatzea. Bi aldiz nire ama den amamarengana jo dut aurrena, amaren amarengana. Ezagutu ez nuen amama, amak ezagutu ez zuen ama izan arren, gure bihotzetan beti presente egon den ama izan da. Bere absentzia inork ezin izan du bete; beti izan gara haren faltan; ama lehenengo eta, ondoren, baita ni ere.

Juana Idiakez Zabalo da nire lehenengo amama. Ezkion sortu zen Pagoaga baserrian, 1909ko martxoaren 7an, Urruti baserrira ezkondu eta hantxe hil zen 1949ko maiatzaren 13an.

Amarengandik datorkidan zuhaitz genealogikora jo dut nire ibilbideari hasiera emateko. Aurkitu ditut amamaren ama eta baita amamaren amama ere; eta haien aurretik

A

beste hamaika emakumeren izen-abizenak. Abizenak galtzen dira nire izenari jarraitzen dioten abizen zerrenda luzean; izenak, baina, zuhaitz genealogikotik salto egin balute bezala, aurrez aurre jarri zaizkit. Ozen ahoskatu ditut, amamaren amamaren amamaren… izenen oihartzuna entzun nahian: Klará, Marikrúz, Joxepá, Asentsí, Joxepá, Ixabél, Kattalín, Martiná … Ederra izan da 1600. urtera arte eraman nauen kate luze baten kate-begia naizela jakitea; ez dago kate-begi galdurik.

Baina are atzerago jo nahian, ikerketa antropologikoek eraman naute Eva Mitocondrial deritzon emakume batenganaino. Eva izen metaforikoa du, gizateriaren lehenengo emakumea izendatzeko Biblian jasotzen den izena; Mitocondrial ez da abizena, zelula guztietan presente dagoen organulu bati egiten dio erreferentzia.

Mitokondria zelularen osagai bat da, dagokion funtzioa egi-

ten laguntzen diona. Semealabek amaren mitokondriak heredatzen ditugu soilik; aitarenak espermatozoideak obulua ernaltzen duenean galtzen dira. Horren arabera, gure amaren mitokondriak ditugu guztiok; amak, amamarengandik jaso zituen eta honek bere amamaren amamaren amamaren…. amarengandik. Horrela ba, amaren aldetik, guztiok gatoz emakume bakarrarengandik, Eva Mitocondrial deri-

tzon honengandik. Guztiok dugu amama berbera, eta ez zen Ekaingo haitzuloetan bizi izan; homo sapiens espezieko emakume hura Afrikan sortu zen duela 200.000 urte.

Nire aurreko emakumeez gain, aipaturiko zuhaitz genealogikoan ezagutu ditut amaren jaiotetxeari eutsi dioten aitonaren aurreko seme guztiei, Aranburu guztiak. 1750. urte inguruan galdu zuten jatorrizko abizena: Aranburu de Urrutia.

Urruti baserriak, ordea, zutik jarraitzen du.

Asier Altunaren filmean ez bezala, ez dut uste nire aurreko senide horiek maiorazkoari uko egiteko burutaziorik izan zutenik; orain gutxi arte, Euskal Herrian abantaila izan delako gizona eta etxeko seme zaharrena izatea; beraiena izan da baserria oinordetzan jasotzeko eskubidea eta ardura.

1625 urte inguruan Maria Martina Egizabalekin ezkondu zen Juan Aranburu de Urrutiaren ondorengoa izan arren, nik ez daukat aitaren etxea bizirik iraunarazteko betebeharrik.

Lasaigarria ere bazait. Nik, amaren etxea daukat, nire amamarena ere bai, eta baita nire aurreko amamaren amama guztiena ere. Amamaren etxeak ez du eutsiko dion zimendurik eta babestuko duen teilaturik behar; bere magalera biltzeko, nahikoa dugu bilobok gure baitan begiratzea.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Legazpi eta Cuba Legazpi eta Cuba, loturik Daniel Arangurenen eskutik.

Aupa, Iñaxio! Arduratuta, kezkatuta natorrek, gaurkoan ere... Izatez estu samarrak garenoi, askotan, sufritzea tokatzen zaiguk. Gibela handixeagoa bagenu... ! «The K is the key. Kultura da gakoa, kultura giltza». Horixe entzun diagu duela gutxi Agirre Lehendakaria Centerrek eta Gure Esku Dagok antolatutako Erabakitzeko Eskubidea, kultura eta berrikuntza hitzaldian. Lehenengo ingelesez eta gero euskaraz esan dutelako, bi hizkuntzak elkarren ondoan direla entzun dudalako izango duk, behar bada; kontua duk, begiak zabaldu eta barrena aztoratu zaizkidala.

Euskal kulturgintzan lan egiten dugunok, euskal kultura dugunok lantresna eta ogibide, bide eta helburu, ordaindutako lan eta borondatezko jardun, egiten dugun horretan sinesten dugulako ari gaituk. Baina entzun dugunean kultura dela giltza, etorkizuna eta baloreak, eskuartean duguna urrea dela konturatu gaituk.

Hainbeste aldiz entzuna sinesten ari gintuan; alegia, kulturan ez dugula «ezer produzitzen», ez dugula jatekorik sortzen, ez langa-

bezia konpontzen, ez ekonomia suspertzen. Udaletako batzordeetan adibidez, ez al dituk Hirigintzakoa garrantzitsua eta, aldiz, Kulturakoa denbora pasa huts eta Euskara azken putza? Bada ez, nonbait, krisi ekonomikoa bezainbesteko krisi gogorra eta alua duk krisi kulturala ere. Beraz, geure kulturari, euskal kulturari eustea izan behar diagu helburu. Balio al dik, Iñaxio, gai jakin batean/batzuetan/askotan ondo jantzitako punta-puntako politikoak, euskaraz ez dakienak, euskaldunon buruzagi/buru/lider izateko?

Joxepa Madariaga

bat eta

Lasai, Joxepa, lasai! Guk gure bideari eutsiko zionagu honezkero: apal-apal gure inguruari eskaintza dotoreak aukeran jartzen.

Oraintxe ere ideia bikain askoak zeuzkanagu eskuartean. Esaterako, elikadura eta osasunari buruz prestatzen ari garen zikloa urrutirago joan gabe eta, astearte honetan, Jakoba Errekondoren Bizi baratzea liburuaren aurkezpenarekin hasi genuena. Jakobak dioenez, gaur egun gauzarik iraultzaileena baratzea lantzea omen dun.

Eta horrek ere badin kulturatik: zer eta noiz erein, eguraldiaren eta ilargiaren eragina... Errekondoren liburua arrakasta izugarria izaten ari dun eta Iñaki Mendiguren itzultzaile ezkiotarrak dioenez «Edengo baratzean jarri eta urtean horrelako liburu bat idaztera kondenatuko nuke Jakoba».

Baratzeaz ari garela, lehengo asteburuan izan dinagu, beste herri askotan bezalaxe, Amama pelikula ikusteko parada. Hunkigarria, emozioak dantzan jartzen dituen lana. Gure iragan hurbila ondo islatuta agertzen duen lana, irudien indarrari eta aktoreen lan

bat

Inazio Usarralde bikainari esker. Bada, hor ere ageri dun aipu bat baratzearekin lotuta: «Bizitza osoan zoriontsu izan nahi baduzu baratzea landu».

Beraz, kultura bizimodu aberatsago eta beteago bat izateko baliagarri zaigula uste dugulako ibiltzen gaitun esparru horretan gure ideia ero bezain ederrak gauzatzen. Horrelaxe aurkitzen zionat neuk zentzua bizimodu honi eta horrela jarraituko dinagu geure hondar aletxoa ipintzen aurrerantzean ere.

06 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Kubatik Legazpira Daniel Aranguren Etxeberria goierritar jatorriko kubatarra Legazpin izan da bisitan. Aita zena lehen alkate abertzalea izan zen, Errepublikan. Gerragatik ihes egin behar izan zuen, Kubara. Oroimena tarteko, loturak ez dituzte eten.

Aimar Maiz Legazpi Aukera daukan segundo bat ere ez du galtzen Daniel Aranguren Etxeberriak Legazpi aldeko mendiei begiratu gabe.

Erraizabal baserriaren atarian, lehengusuez inguratuta, haren aita zenak lehenengo aldiz ikusitako parajeak dira. Duela 80 urteko gertakarien ondorioz, ia 8.000 kilometrok eta bizialdi oso batek bereizten dute bera.

Bost senideen izenean, Daniel Aranguren Mendizabal aitaren ohoreak jaso ditu kubatarrak Goierrin. Bai instituzionala —Legazpiko Udalak harrera

egin zion urriaren 14an—, bai familiartekoa ere. Legazpiko eta Mutiloako jatorria dauka.

«Guraso euskaldunen semea naiz», hasi da kontatzen Daniel Aranguren Etxeberria.

Aita, Erraizabalen jaioa eta izen berdinekoa, Legazpiko alkate izan zen Errepublikako lehen bi urteetan, 1931tik 1933ra. Ama, Emilia Etxeberria, mutiloarra zuen.

1936an ihes egin behar izan zuen Aranguren aitak, gerragatik, alkate abertzale izana zelako. Donibane Lohizunera lehenbizi, eta Kubara gero. Han

«Harro ikusi dut euskaldunak oroimen historikoa gordetzen ari zaretela hemen»

anaia bat bizi zuen, Pedro Aranguren fraide frantziskotarra, misioetara joana —Arantzazuko goardian izan zen gero—.

Amak 1940an lortu zuen Euskal Herritik irtetea, Libe alabarekin. Beste lau seme-alaba izan zituzten gero, Kuban.

Isiltasunetik trumoira

Habanako euskal etxea berriz indartzeko lanean ari dira; 400 lagun dabiltza gaur egun

«Gu argentinarrak, venezuelarrak edo mexikarrak izan gintezkeen», dio Arangurenek.

Osaba fraidea Kuban egoteak erabaki zuen, ordea, errefuxiatuen destinoa. «Aita Legazpitik larri irten zen, bizitza jokatuz.

GOIBERRI 07

ASTEKO GAIA

Une egokian alde egin zuen.

Kuban bizi izan zen 1981 arte.

Etxera 1950ean itzuli ahal izan zuen baimen berezi batekin, ama hil zitzaionean. 15-20 egun izan ziren, baina gozatu gabe».

Kubara iritsita, Eusko Jaurlaritzaren Santiagoko kontsul izendatu zuten, paperak eduki zitzan. «Hori ez zen existitzen, ez zeukan horrekin zerikusirik».

Izaera bizikoa baina gertukoa zela dio. «Zurrumurrutik trumoira pasatzen zen. Pertsona batekin solasean aritzetik, bat-batean jenio bizira. Maitasun handiz gogoratzen dut aita.

Euskaldunen seriotasuna eta zintzotasuna zituen, baina jatorra eta atsegina ere bazen».

Nahiz eta gerra aurretik kontu eramaile gisa lanean aritua zen, Kuban —Santa Claran kokatu ziren— Erraizabalgo sustraiei heldu zien negozioetarako: abeltzaintzari eta nekazaritzari. «Behetik hasi zen, emigrante guztiak bezala». Negozioak egin zituen, eta eskala sozialean igo zen.

Kubako 1959ko iraultzarekin,

enpresak nazionalizatzea «traumatiko samarra» izan zen Arangurendarrentzat. «Baina sekula ez nuen kexaka ikusi, eta ez zen ahuldu. Nire aitarekiko dudan harrotasun handiena hori da. Guri ere ez zigun inoiz mingostasunik igorri. Baikortasuna zuen ezaugarri».

Euskal etxea birsortzen Emigrantetzat dauka Arangurenek oraindik bere burua. Arreba zaharrenak bi aldiz ezagutu du desherriratzea: Legazpitik Kubara lehenik, eta 1960ko hamarkadatik AEBetan bizi baita.

Ingeniari hidraulikoa da lanbidez, eta, 69 urterekin, «jubilazioaren ertzean» dago. Denbora zertan erabili pentsatuta dauka, ordea. Habanako euskal etxearen lehendakariorde da, eta erakundea «birsortzen» ari dira.

«Habanako euskal etxea munduko sendoenetakoa izan zen. 1877an sortu zuten, Kubara joandako euskaldunei laguntzeko. Izena ere bakarra dauka: Vasco-Navarra de Beneficien-

Ezkerrean, Erraizabalgo senideak lehengusuarekin.

Goian, Daniel Aranguren Goierriko jatorriko kubatarra, Legazpiko udaletxean, opari jasotako liburuarekin. AIMAR MAIZ

Errepublikako lehendabiziko udalbatzako kideak Legazpin rrepublika garaian, 1931ko apirilaren 5ean aukeratu zuten lehen udalbatza Legazpin, udal bozetara zerrenda bakarra aurkeztu, eta huraxe automatikoki hartuta. Alderdiak ados jarrita, abertzaleak eta errepublikarrak sartu ziren.

Daniel Aranguren Mendizabal izendatu dute alkate — abertzalea zen—, eta zinegotzi Cayetano Elortza, Avelino Ziaran, Domingo Iñurritegi, Justo Urtzelai, Jose Maria Agirrezabal, Valentin Agirrezabal, Jose Aztiria eta Anselmo Zabaleta.

E

cia. Euskal gaiak asko interesatzen zaizkit, eta euskaldunen ondorengoekin —bilobak dira gehienak—, atzera euskal etxea indartzen ari gara».

Hain zuzen, urri hasieran Kanpoko Euskal Gizataldeen VI. Mundu Batzarrean parte hartu du Arangurenek, Gasteizen. Kuban dauden euskal enpresekin harremana badute, baita jaurlaritzaren Kanpo Ekintzarako Bulegoarekin ere.

Gaur egun 400 bat lagun dituzte elkartean, euskal jatorrikoak. 38 pertsona ari dira Habanan euskara ikasten. «Gu saiatu ginen, baina ez genuen ikasi. Hitz batzuk bakarrik. Aitak eta amak euren artean euskaraz egin zuten, azkeneko egunera arte.

Kubaren gaur egungo aldaketa keinuekin eta etorkizunaren itxurarekin baikor da. Frantzisko aita santuarekin egonak dira Aranguren familiakoak, orain hilabete irlara egin zuen bisitan. «Bera ere emigrantea zela esan zigun, eta asko gustatu zitzaidan hori». Danielen anaia Emilio Aranguren Holguin eskualdeko gotzaina da.

Loturak eta oroimena Lehenago hiru aldiz egona da Daniel Aranguren Euskal Herrian, eta Legazpin. Oraingo komunikazio tresnekin ezin gusturago dago, «arrebekin egunero truka ditzakedalako mezuak eta argazkiak». Legazpiko alkatetzaren bulegoko horman herriko alkate guztien argazkien artean bere aitarena aurkitzeak bereziki hunkitu du.

«Arreta handia erakarri dit argazki horrek, oroimen historikoa mantentzeko adibidetzat izango dudalako aurrerantzean. Harro ikusi dut euskaldunek oroimen historikoa gordetzen ari zaretela hemen. Zuek normaletik kanpokoak zarete, zentzu horretan».

Bizi zen artean, amak mantendu zien Arangurendarrei oroimena familiarekiko eta herriarekiko. Orain, ama-herriak.

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Eleuterio Jauregi ‘Beloki’ Abeslari eta pandero-jotzailea

«Gurea herri musika da, taldekideak hortik gatoz, eta horixe lantzen dugu» Iñaki Gurrutxaga Urriaren 8an aurkeztu zuten Donostian Juan Ramon Azpitarte Imuntzo -k eta Eleuterio Jauregi Beloki -k (Zaldibia, 1956) elkarrekin grabatu duten zortzigarren diskoa: Egurre. Taldearen historiako kantu ezagun moldatuak kantu berriekin uztartu dituzte, eta «zubi lanari» tartea egin diote. 25 urteko bidea egiteko sekretua naturaltasunean egon daitekeela uste du, baita konstantzian ere.

Zer hausnarketa egin duzue Egurre diskoa sortzeko prozesuan?

Betitik, edo azkeneko urteotan behintzat bai, buruan izango dugu bilduma bat egitea, baina noski, bilduma bat egiteko pentsamendua izan arren, sortu ditugu kantu berri batzuk, eta horiek ere sartu beharra geneuzkala pentsatzen genuen. Esan genezake hau dela gure izate musikala islatzen duen diskoa.

lako eta jotzen dugulako, guk ez dugu bestelako meriturik egin.

Guk egiten duguna da jo, eta lau urtean behin disko bat grabatu, eta hori inportantea da. Trikitilari bezala ez dugu asko jotzen, baina hemendik ateratzen gara: Pirineos Sur jaialdian jo dugu aurten.

Eta zer ikasi duzu urte hauetan guztietan plazarik plaza ibilita?

Ikasi dudana da gauzak era natural batean egiten, ondo samar egiten, jendearekin komunikatzen eta, batik bat, gauzak ez gaizki egiten; hortik ondo egitera badago salto bat.

Makina bat plaza egina bai honezkero. Konturik atera al duzue?

Ez, ez dugu konturik atera.

Ehunka batzuk izango dira.

polkak, euskal dantzak... Ez da erromeria leku itxi bat, eta guri asko gustatzen zaigu hori, dibertigarriagoa da.

Plazarako bokazioarekin jaiotako taldea zarete. Plaza al da horrenbeste urte irautearen arrazoia?

Bai, izan daiteke. Uste dut musikariek, oro har, irauten dutela izen bat egiten dutelako. Pantxoa eta Peiok, esate baterako, oraintxe utzi dute, baina orain

«Esan genezake ‘Egurre’ dela gure izate musikala islatzen duen diskoa»

Eta azkena?

Zaldibian, Santa Fe bezperan.

Hemen esaten da inor ez dela profeta bere herrian, baina Zaldibian urtero jotzen ari gara, eta oso eskertuta nago herritarrei, udalari, gazteei...

25 urteko ibilian bizirik segitzen duzuela aldarrikatzeko modu bat da, ala zuen historia laburbiltzeko disko bat?

Eta zer moduzko emanaldia izan da?

Plazari, erromeriari, komunikazioari eta festari lotutako erritmo dantzagarriak biltzen dituen disko bat da. Eta bizirik gaudela aldarrikatzeko ere bai, baina bizirik gaude lau urtean behin diskoa grabatzen dugu-

Oso polita ateratzen da beti.

Zaldibiak badauka puntu berezi bat guretzat. Musikalki irekia dela esango nuke, eta edozer gauza jo daiteke: beste erritmo batzuk, cumbyak, rock and roll pixka bat, rantxerak, kalejirak,

«Gu erosoago sentitzeko sortu genuen taldea, gusturago sentitzeko» «Gu ez gara ia horren gazteak, eta guretzat aurrekoek egindakoak garrantzia dauka»

dela bi urte arte sekulako emanaldi piloa egiten zituzten. Eta konstantzia ere badela esango nuke. Urte asko dira, disko dezente grabatu ditugu, dezente jo dugu, telebistan gauza batzuk egin ditugu...

Ze itxura hartzen diozu plazari?

Oro har, ez dut gaizki ikusten plaza. Nostalgiko jarriz gero, gu gazteak gineneko Egan-en plazak ez dira existitzen kasik; existitzen dira, baina ez dantzaldi edo erromeri moduan, baizik eta kontzertu moduan.

Baina gauzak antolatzen badira ondo samar berdin-berdin funtzionatzen dute: jendea inguratzen da, dantza egiten du eta ondo pasatzen du.

Imuntzo eta Beloki ez zarete bakarrik Juan Ramon Azpitarte eta Eleuterio Jauregi. Zergatik taldea osatzeko erabakia?

Nahi baduzu musikalki eremua zabaldu eta jendeari hiru edo lau orduko erromeri bat eman, zaila da bi lagunek bakarrik egitea, posible izan arren. Gu askoz hobeto sentitzen gara beste bi lagunek atzetik babesten bagaituzte, eta horrek, gainera, beste era batera janzten du kantua. Gu erosoago sentitzeko sortu genuen taldea, gusturago sentitzeko. Oso inportantea da hori, gero plazan asko antzematen baita.

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

Tresna digitalek country-folk estilotzat izendatzen dute zuen diskoa. Zuk nolakoa definituko zenuke?

Nahia, Sorgindu berritua, eta alboka Bizardunak abestian, IruĂąeko sanferminak gogoan.

Uztartze bitxia?

Bai, nik uste herri musika dela gurea, taldekideak hortik gatoz eta horixei lantzen dugu. Hala ere, kontzeptu horietan galtzea ez zait asko gustatzen, oso zabalak dira eta.

Hala da, bai. 2013an bizardunek ikurrina erraldoia zabaldu zutenekoa gertakizun historiko bat da, abestian diodan bezala munduratu egin ginen, eta uste dut kopla bat merezi zutela.

Gauza ilunekin daukagu Euskal Herria osatuta, eta tarteka horrelako gauzak gertatzen direnean, inportantea da gogoraraztea, irrifar egiteko eta aurrera egiteko. Bizkaiko erritmo tradizional bat erabili dugu gertaera hori kontatzeko.

Urolako trena, Ostiraltxo-ren kalejira, Ai Ama!-ren cumbya‌ Lehen horretan Landakanda pandero-jotzaileak parte hartu du, 83 urterekin. Zer ahalegin dago horren atzean?

Hor dago sentimendua, eta zubi lana. Zergatik? Gu trikitilari oso gazteak ez gara, baina ibilbide bat badaukagu, eta gure aurretik beste batzuk izan dira, guretzat inportanteak izan direnak. Lehen trikitixan ez zen kantatzen, Landakanda da aurrenekotako bat, eta gainera, ondo kantatzen zuen. Ni kantuzalea naiz, eta Landakandarekin kantatzeko ilusioa nuen, aspaldi esanda neukan, eta horixe egin dugu.

Mikel Goùi eta Gizontxo gizentxo ezagunak‌ eta Mauriziari keinu azkenekoan, jatorrizko audioari ekarpen batzuk eginez.

Gure ibilbideko kantarik esanguratsuenetako batzuk dira, eta horiek errekuperatu nahi izan ditugu gaur egun jotzen ditugun bezala. Eta Mauriziarena ere berdin. Maurizia zen, nola esan, folk mundutik datorren lehenengo punkia. Bere jarrera oso punkia zen. Jean Phocasekin Elkarren grabatu zuen diskoa 1979. urtean: jarri zen estudioan, kantatu zituen zekizkien koplak, eta batzuetan ikusten da kopla bat bukatu eta hurrengoan ez dela hasieratik hasten.

Kantu moldatu hori hor geldituko da historiarako, eta hemen ere zubi lan bat dago.

Eta berriz ere Maider Ansaren ahotsa. Zergatik?

Arrazoi asko egon daitezke.

Maider Ansa asko gustatzen zaigu, berarekin harreman artistikoa izan dugu eta harreman pertsonal ona dugu. Diskoari emakume baten ahotsak beste kolore bat ematen dio, eta nire ustez hori bilatzea inportantea da, diskoa jantziagoa geratzen da, atseginagoa.

Zergatik zubi lan hori? Galtzeko beldurra da, ala noizbehinka iragana gogora ekartzeko ariketa bat?

Gora Afrika-ren bertsio berritua, Bizi pasioak rantxera eta Nafarroa abestia Ansaren ahotsean. Nafarroari keinu egiten diozue. Zergatik?

Gu ere nafarrak gara eta! Beti izan da guretzat inportantea Nafarroa, eta iruditzen zait Nafarroan gertatu den eraldaketa politiko hau historikoa dela.

Nolabait, euskalduntasunarekin beldurtzen zen jendea jaun eta jabe ibili da ez dakit zenbat urtetan, eta inor gutxik pentsatzen genuen inoiz aldaketa bat gertatuko zela hainbat faktore elkartu direlako tartean.

MIKEL ALBISU

Lehengo gauzak atera behar ditu sentitzen dituenak, uste dut naturalak izan behar dugula. 18 urteko gazteek esan dizute bakean uzteko Mauriziaren kontuekin, eta hori normala da, baina gu ez gara ia horren gazteak, gure ibilbidea egin dugu, eta guretzat aurrekoek egindakoak garrantzia dauka. Argi dago Landakandari eta Mauriziari keinu bat egin nahi izan diegula. Zubi lan bat egin dugu hala sentitzen dugulako.

10 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Urdanetaren itzulera bidaia Duela 450 urte, Andres Urdaneta itsasgizonak nabigazioaren historian aitzindari izan zen bide berri bat osatu zuen, Filipinetatik Mexikora.

Arkaitz Apalategi Ordizia Andres Urdaneta itsasgizonak duela 450 urte, 1565ean, ekin zion bere bizitzako bidaiarik garrantzitsuenari. Esperientzia handiko bidaiaria zen ordurako, eta Filipinetatik Mexikora joateko bide berri bat bilatu zuen, Ozeano Barea inork baino iparralderagotik zeharkatuz. Gerora aro modernoko itsas bide garrantzitsuenetako bat bihurtu zena deskubritu zuen horrela.

Itsasgizona ez ezik, fraidea, diplomatikoa eta itsasoaren eta hainbat fenomeno meteorologikoren ikertzailea ere izan zen.

Juan Otxoa Urdaneta eta Gracia Zerain –hori zen bere izen osoa– Goierriko burges familia batean jaio zen, 1507an.

Aita Ordiziako alkate izendatu zen 1511. urtean, eta amaren fa-

miliak burdinolen sektorearekin zerikusia zuen, historialariek jasotzen dutenez. Bere heziketaren inguruko datu zehatzik ez badago ere, Jose Ramon de Miguelek haren biografian jasotzen duenez, «emaitzak ikusita, ona behar zuen, batez ere zientzia zehatzetan». Euskara eta gaztelera menperatzen zituen, eta gerora, Malaisiera ere ikasi zuen, Filipinetan bizi izandako urteetan.

Goiz ekin zion itsasgizon ibilbideari. Apenas 17 urte zituela, Loaysa espedizioan parte hartu zuen, eta Juan Sebastian Elkanorekin batera joan zen getariarrak gidatzen zuen Sancti Spiritus ontzian. Filipinetako interes ekonomikoak zirela eta, gatazkan zeuden Gaztelako eta Portugalgo erreinuak, eta

Carlos V.ak antolatu zuen espedizio hura, portugaldarrei aurrea hartu nahian.

Zazpi ontziz osatutako espedizio hura 1525eko uztailean abiatu zen A Coruñatik (Galizia). Magallaesko itsasartean arazo ugari izan zituzten ordea, eta zazpi ontzietatik sei galdu zituzten. Gainera, bidean buruzagirik gehienak hil egin ziren, gaixotasunak jota. Mindanaora ontzi bakarra iritsi zen, 1526ko urriaren 6an. Bertan zihoan Urdaneta. Itsas bidaia gogor haren ondoren, bederatzi urte egin zituen Filipinetako Moluka irletan bizitzen. Jose Ramon de Miguelek egindako biografian jasotzen duenez, Urdanetak urte horietan eskuratu zituen «1565eko itzulerako bidaiarako erabakigarriak izango ziren bertako nabigazioaren eta klimaren inguruko ezagupideak».

Bederatzi urtez bertan bizitzen egon eta gero, 1535ean irla haiek utzi eta Portugalerantz abiatu zen. Baina Lisboara iritsi orduko, portugaldarrek konfiskatu egin zizkioten gainean ze-

ramatzan mapa eta agiri guztiak. Urdanetak ordea, ondo gogoan zituen bere bidaien inguruko xehetasun guztiak, eta buruz egindako kontakizun batean jaso zituen, 1937an.

Pedro Alvaradok eskatuta, beste espedizio batean abiatu zen itsasgizona, baina Mexikora iristean, eten egin behar izan zuen bidaia, Espainiako agintarien arteko gatazken ondorioz.

GOIBERRI 11

ERREPORTAJEA

kiten haien esku egonagatik, Filipinetan ez zegoela portugaldarrik, eta Txinarekin merkataritza-zubi bat finkatzeko puntu estrategikoa zen. Horretarako, ordea, Pazifikotik Espainia Berrira iristeko itzulerako bide bat behar zuten, eta Urdaneta zen horretarako pertsona egokia.

1564ko azaroaren 21ean abiatu zen espedizioa, Miguel Lopez de Legazpi buru zutela.

Pazifikoa zeharkatzeko hiru bide proposatu zituen Urdanetak, eta joaneko bidaiarako, biderik ekuatorialena aukeratu zuten. Lehendik ere ezaguna zen bide hori, beste hainbat itsasgizonek aurretik erabili zutelako. Otsailaren 13an iritsi ziren Filipinetara. Hainbat toki esploratu ondoren, CebĂş irlan gelditzea erabaki zuten. Espedizioko kideek irlen birkonkista hasten zuten bitartean, Urdanetak itzulerako bidaia prestatzeari ekin zion.

Itzulerako bidea Mexikon gelditu eta agustindarren ordenean sartu zen, baina itsasoarekiko lotura erabat eten gabe.

Atzera Filipinetara Tordesillaseko Itunaren arabera, Filipinar uharteak Portugalen esku gelditu baziren ere, interes ekonomikoek bultzatuta, Felipe II.ak beste espedizio bat antolatzeko eskatu zuen. Baze-

Filipinetatik Mexikora itzultzeko egindako bidea, bidaia soila baino gehiago, nabigazioaren historiako gertaera garrantzitsuenetako bat izan zen, ordura arte egindako itsas bidaiarik luzeena izan baitzen; 7.644 milia egin zituzten ordura arte ezezaguna zen bide batetik.

1565eko ekainaren 1ean atera zen San Pedro ontzia CebĂş irlatik. Urdanetak 57 urte zituen orduan, eta esperientzia handiko gizona zen, baina barkua gi-

Eskuinean, Jose Sarriegik Urdanetaren bidaietan oinarrituta egindako koadroa.

Goian, Mexikotik Filipina uharteetara egindako bidaia eta itzulerako bidea. HITZA

Urdanetak 17 urte zituela parte hartu zuen bere lehen espedizioan, Elkano buru zuen ontzian Filipinetatik itzulera sekula egindako itsas bidaiarik luzeena izan zen, 7.644 miliakoa

datzen, 17 urte eskas zituen Felipe Salcedo, Miguel Lopez Legazpiren iloba zihoan. Pazifikoa zeharka gurutzatzeko ezinbestekoa zen latitudea ez ezik, longitudea ere menderatzea, eta beste behin ere, Urdanetaren kalkuluek emaitza onak eman zituzten. Latitude eta longitude ezberdinetan biratuz eta pazifikoko korronteak aprobetxatuz, aparteko arazorik gabeko bidaia egin zuten.

Irailaren 18an Kaliforniako Santa Rosa uhartea begiz jo zuten, eta 20 egun geroago iritsi ziren helmuga zuten Acapulcoko portura. Bide hori mundu modernoaren itsas bide nagusienetako bat bihurtu zen geroztik. Espainiara itzuli eta Gaztelako Felipe II.ari bidaiaren berri eman eta gero, Mexikora itzuli eta San Agustin komentuan sartu zen, fraide moduan.

Bertan hil zen, 1568ko ekainaren 3an, 59 urte zituela.

12 GOIBERRI

GAZTEAK

Iaz Urretxun egindako Beldur Barik topaketan, Ezkio-Itsasoko taldeak eraman zuen saria. GOTZON ARANBURU

Pentsatu, eztabaidatu eta ekin ‘beldur barik!’ Janire Arrondo Indarkeria prebenitzeko gazteei zuzendutako programa da Beldur Barik, Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabako erakundeek hainbat urtez abian dutena. Helburua da gazteen artean hausnarketarako eta eztabaidarako bideak irekitzea gizartearen eraldaketan laguntzeko. Helburua da Beldur Barik jarrera bultzatzea. Egiteko horretan,

Babeslea

ikus-entzunezkoen lehiaketa nahiz topaketa dira garantzen diren egitasmoetako bi.

Lehiaketa martxan da Hain justu ere, 12 eta 26 urte bitarteko gazteei zuzenduta dago lahiaketa. Desberdintasun egoeren artean neskek eta mutilek zein modu ezberdinetan erantzuten duten erakusteko produkzio bidea da ikus-en-

tzunezkoena. Baita, indarkeria sexista adierazpenei Beldur Barik jarrerarekin nola erantzuten dieten erakusteko ere. Irailaren 11n ireki zuten lanak aurkezteko epea eta azaroaren 11n itxiko da. Bakarka nahiz taldeka parte har liteke, eta tarte horretako adinaren arabera bi kategoria osatu dituzte. Iazko edizioan, esate baterako, 224 lan aurkeztu zituzten, guztira 1.357 gaztek hartu zuten parte.

Amurrion, topaketa Saritutako lanak zeintzuk diren azaroaren 28an ezagutuko da.

Aurtengoan Amurrion (Araba) egingo da Beldur Barik Topaketa. Indarkeria sexistaren aurkako borrokan dabiltzan talde eta

ugimenduak elkartzea ere badu helburu topaketak. Taldeak eta pertsonak gerturatzea. Jai giroan antolatzen dituzte eztabaidak, prestakuntza tailerrak nahiz bestelako hainbat egitasmo; eta ordura arte egitasmoan parte hartu duten herri ugaritako gazteak elkartzen dira bertan.

Herriz herri Beldur Barik jarreraren mezua eta filosofia gazteen egunerokora eramateko asmoarekin, udalek zuzeneko lanketak egiten dituzte Berdintasun sailen edo Gazteria sailen eskutik. Horregatik, Goierrin ere, herriz herri hamaika Beldur Barik ekitaldi egingo dituzte.

GOIBERRI 13

GURE LURRA

Pikilloen garaia da Nafarroako baratzeetako «urre gorria» da. Erraz ezagutzeko modukoak dira.

Tamaina txikia, triangelu forma, arin makurtua duen punta eta azal fina.

Kolorea, gorria. Baina bereizgarri nagusia zaporea da, nahastezina.

Janire Arrondo Hiru edo lau aste badira Ordiziako azokara ere ekarri dituztela. Gordinik edo erreta ere saltzen dituzte. Etxe askotan erritua da piperrarena, kiloka erretzeko ohitura dagoelako, ondoren hilabeteetarako gordetzeko.

Nafarroako hego-mendebaleko zonaldeko barazkia da pikilloa. Jatorrizko Deituraren babespean zortzi udalerri daude: Andosilla, Azagra, Carcar, Lerin, Lodosa, Mendabia, San Adrian eta Sartaguda. Landarea, baina, Ameriketakoa da jatorriz, beste hainbat elikagairekin gertatu bezala, Colonek ekarria.

Neguaren amaieran landatzen da hazitokian eta maiatzean, soroetan. Uztaroa, berriz, irailetik abendura artekoa izaten da. Garai hau izaten da fresko kontsumitzeko garaia, beraz. Kontserba industriari, esker, ordea, urte osoan gozatzeko modukoa da.

Aurtengoa ez dela pikillo piperren urte ona izan diote ekoizleek. Angel Iturrik (Arroitz, 1956) BERRIA egunkarian egindako elkarrizketan aitortutakoaren arabera «kanpaina zaila izaten ari da». Lehen bilketa eskasagoa izan dela zioen, baina ondorengoa hobea izaten ari dela. Ekaineko eta uztaileko bero sargoriek lehen lora-

tzea izorratu zuten susmoa du Iturrik. Aleen urritasunak, prezioen gorakada ekarri du.

Kontsumo ohiturak Kontsumo ohiturei dagokionez, Euskal Herrian, jendea bertakoa kontsumitzeko kontzientzia hartzen ari dela dio Arroitzeko ekoizleak. Testuinguru horretan, Errigora egitasmoan, beste hainbat produkturen artean, pikillo piperrak izango direla ziurtatu du.

Urtean zehar bi kanpaina nagusi egiten dituzte: udaberrian, olioa banatzen dute, eta udazkenean, nekazal produktuz osatutako saskiak, euskalgintza laguntzeko. Lau urteotan, 370.000 kontserba pote eta 88.000 litro olio banatu dituzte, eta 15.000 etxetara iristea lortu dute.

Hilaren 21ean abiatu zen saskiak Euskal Herri osoan saltzeko Errigora egitasmoa. Aste honetan bertan egin dute Ordizian egitasmoaren aurkezpena. Goierriri dagokionez, 5 lantegitan eta 20 toki publikotan banatu eta jasoko dituzte eskaerak egiteko orriak. 14 produktuz osatutako lotea jasotzeko aukera dago, 50 euroan.

Itxuraz bereizgarriak dira pikillo piperrak, baita zaporean ere.

NAVARRA CAPITAL

14 GOIBERRI

MOTZEAN

Hilaren 13an egin zuten Ordizian Zabu Zibu programako lehen saioa. LOINAZ AGIRRE

Helduak eta haurrak Jolasaren bidez, euskara barneratzeko asmoarekin Zabu Zibu programa garatzen ari dira aste hauetan Ordizian. Urtxintxako begiraleak gurasoekin eta haurrekin saioak egiten ari dira, euskarazko jolasak ikas ditzaten.

Eskeine Legorburu Ordizia Euskaraz eskolan nahiz telebistan aritzearekin soilik nahikoa ez dela-eta, euskara kalera ateratzeko egitasmoa du esku artean Urtxintxak. Etxeari eta jolasari begira, hainbat egitasmo garatu izan dituzte, eta oraingoan familia eta jolasa lotuz Zabu Zibu egitasmoa dute esku artean.

Ordiziako Udaleko Euskara Zerbitzuak antolatu du familiak euskaraz jolastea helburu duen

programa; baina ez da lehen aldia. Hasiera batean plazan nahiz parkeetan haurrak jolasean gaztelerara jotzen zutela ikustean arduratu eta hasi ziren gisako egitasmoren baten bila.

Behin martxan jarrita, eta aurrez izan diren beste hainbat edizioetan izan den arrakasta ikusita, errepikatzea erabaki dute. Oraingoan ere harrera polita izan duela dirudi, gustura gerturatu direlako herritarrak jolasera. Hala dio Aitzol Azpiroz

euskara teknikariak: «Lehen saioa oso polita joan zen, ume eta heldu ugari gerturatu ziren».

Urtxintxa Eskolako hezitzaileek dinamizatzen dituzte saioak. Joan zen hilaren 13an eman zioten hasiera, eta lau asteartetan bilduko dira Plaza Nagusian. Guztira, beraz, ordubeteko lau saio izango dira. Hiru eta bost urte bitarteko haurretzat eta beraien familientzat prestatutako egitasmoa da, baina,

sei eta zazpi urteko haurrek ere hartzen dute parte bertan.

Zabu-Zibu egitasmoa 2009an jarri zuen martxan Urtxintxa Eskolak Pasaian. Euskaraz bizi nahi duten familiek kalean euskaraz egitea lortu nahi dute jolasaren bidez. Jolasa, ekintza askea izateaz gain, «ezagutzak oharkabean jasotzeko tresna ezin hobea» dela ulertuta; jolasa hizkuntza barneratzeko erreminta dela defendatzen dute.