Goiberri 167. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

167. zenbakia. 2015eko azaroaren 6a

Haragia hautsak harrotzen OMEren oharrak eztabaida sortu du jendartean 6-9

Azaroaren 1ean, Zumarragako Buzkantza egunean ateratako argazkia. MAIALEN IGARTUA

Itziar Labaka 3 Iritzia 4-5 Goierri: adinduen lurraldea 11 Haustarri baten istorioa 12-13 Aramako festak 14 Ataungo sanmartinak 15-17 Txerri azoka Mutiloan 18

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

kATE MoTZEAn

ASIER ZALDUA

Itziar Labaka

Aizkorriko Ataria parketxean lan egiten duen zegamarra

«Nire ametsetako bat Argentinara joatea da: oso paraje ederra dela iruditzen zait» Asier Zaldua Zegama Itziar Labakak (Zegama, 1986) bi modulu egin zituen: Mekanizatua eta Baliabide Naturalen eta Paisaien Kudeaketa eta Antolaketa. «Azken ikasketa hauek basozain edo lorezain bezala lan egiteko balio dute.

Baita Aizkorriko Atarian lan egiteko ere, noski!», dio. Bertan, bisitariei ongi etorria egiteaz eta azalpenak emateaz arduratzen da.

ibiltzen naiz, normalean. Eguraldi txarra egiten duenean, bidegorrira joaten naiz.

Goierriko txoko bat.

Liburu bat.

El diario de Ana Frank.

Pelikula bat.

Argentinara joatea, adibidez.

Oso paraje ederra dela iruditzen zait.

Bi seme-alaba ditut, 5 eta 2 urtekoak, eta aspaldi honetan ez dut pelikularik ikusi. Marrazki bizidunak bai, ordea.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Musika talde bat.

Presaka ibiltzea. Batez ere goizetan.

Zein zaletasun dituzu?

Asko.

Mendi ibilaldiak egitea eta familiarekin egotea.

Janari bat.

Zein duzu gustuko mendia?

Edari bat.

Otsaurten edo Aizkorri Azpian

Kafesnea. Asko edaten dut.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

GOI B ERRI

Ez dut bat bereziki atsegin.

Abesti bat.

Baratxuri-zopa.

Beunde.

Amets bat?

Seme-alabak. Ihintza eta Urki dute izena.

Gorroto duzuna.

«Mendi ibilaldiak egitea eta familiarekin egotea dira nire zaletasun nagusiak»

Zegamako alkatea bazina...

Ez nuke aldaketa ikusgarririk egingo. Aldaketak poliki-poliki egingo nituzke.

Zegaman biziko ez bazina...

Hemendik gertu: Seguran.

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Produkzio arduraduna:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Erkuden Muguruza

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Diseinua eta banaketa:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

goiberri.eus

607 530 424 – publi@goiberri.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Joseba Imaz Ganzarain Kazetaria

Ez egin kasu Mitxelenari, ezta niri ere z nuke nire burua bertsozale amorratu bezala definituko. Noizean behin bertsosaioren bat edo beste ikusi eta entzutea gustatzen zait ordea.

Azkenaldian badugu Goierrin non aukeratua. Ohiko bertsosaioez gain, Beasainen hasi zen Gipuzkoako Bertsolari Txapelketako azken fasea. UrretxuZumarragak ere hartu du herrialdeko sariketa nagusiko kanporaketa bat eta, berriki, joan den asteburuan, Ormaiztegiko frontoian jokatu da finallaurdenetako saioetako bat.

Han izan nintzen igandean.

Bazkalosteko kafea hartuta joan nintzen, jaialdi eder batekin gozatzeko esperantzan, iganderoko siesta gozoari uko eginda. Kuriositate puntu batekin gerturatu nintzen Zubipe frontoira. Ez bakarrik azken sailkapena jakiteko grinez, txapelketako giroa berriz bizi eta dastatzeko gogo biziz baizik.

E

Izan ere urte batzuk paseak ziren azkenekoz txapelketako bertso-saio bat ikusi nuenetik.

Jendetzak animatu baino desanimatzen nauen horietakoa bainaiz. Zientoka pertsona biltzen diren toki horietan gozatu eta lasai ibiltzea kostatzen zaien horietakoa. Arrazoiak arrazoi, kontua da banuela gogoa txapelketako giroa berriz ikusi eta dastatzeko. Eta sorpresa ederra eraman nuen.

Azken urteotan bertsolaritzak izan duen boom edo aparraldia ikusita, pentsa zezakeen baten batek dagoeneko neke edo apalaldiren bat ere nabarituko zuela bertsolaritzak, modak aitaren batean aldatzen diren garai hauetan. Halakorik ez; Ormaiztegiko frontoian laurehun lagunetik gora bildu ziren. Beste batek agian imajina dezake, baita ere, jada bertsozale beteranoek ez dutela bertsolari gazteen kantakerarekin gozatuko. Hortan ere kale!

Adin, estetika eta esango nuke

erlijio ezberdinetako jendea ere bildu zuela bertsolaritzaren liturgiak Ormaiztegin.

Pozik atera nintzen bertsosaiotik. Ez kantatu zuten bertsolarien artean zegoen goierritar bakarra hurrengo fasera pasa zelako –horregatik ere bai– bertan sentitu nuen giroagatik baizik. Momentuko aparraldian surf egiten dabilen bertsozalea baino, benetan bertsoarekin gozatzen duen arnas luzeko publiko bat ikusi nuelako baizik.

Koldo Mitxelenak esan omen zuen gure herriak, herrien artean bere tokia behar duen bezala, euskarak ere berea aurkitu behar zuela; «handizkeriazko menturarik gabe, iraupena eta hazkuntza behar adina toki».

Azkenaldian, berriz, entzun izan diot aditu askori, «toki» bat

baino, toki ugari behar ditugula euskal-hiztunok, zeinetan gure hizkuntzak arnasgune sendoa izango duen eta euskaldun komunitatea hizkuntzarekin modu naturalean erlazionatuko den.

Ez dut ezer berririk deskubrituko, baina garbi dago bertsolaritza azken hamarkadetan –eta lehenago ere bai, ziur asko–, arnasgune sendo eta erakargarri bilakatu dela euskal hiztunak direnentzat eta izan nahi dutenentzat. Edozein izanda ere adina, edo pentsamoldea, edo orrazkera, edo euskalkia, bertso-saioek euskaraz bizitzeko gune paregabea eskaintzen digute.

Horra hor pisuzko arrazoi bat nire igande gaueko poza azaltzeko eta, bide batez, bertsolaritzaren altxorra zaintzen eta garatzen jarrai dezagun. Hala ere, badira baliogarri diren argumentu gehiago ere. Koldo Mitxelenaren gogoetak edo ni bezelako kazetari sasi-entenditu baten gomendioak baino garrantzia gehiago dutenak, gainera. Pisuzkoak baitira bertso jaialdi batera eramaten gaituzten arrazoi nagusiak ere: ondo pasatzen dugulako, igande arratsaldea betetzeko plan txarra ez delako, filosofatu, kritika egin, hunkitu, barre egin eta aisialdiaz gozatzeko aukera ematen digulako. Bertsolaritza bultzatzen jarraitzeko pisuzko arrazoiak, horiek guztiak.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

OMS...

Haragia eta Osasunaren Mundu Erakundearen txostena denon ahotan dabil azkenaldian.

«Ez borondate txarrez, baina gizarte erabat espainolizatua daukagu» irakurri berri diogu Goiberrin Zegamako seme Joxe Azurmendi «euskararen langileari» (berak hala definitu du bere burua eta nor gara gu «pentsalari» edo «filosofo» esateko?). Aimar Maizek egindako elkarrizketa labur baina zinez interesgarrian, urtetako bere lan eta idatzietan bezala, Azurmendik ideia pentsarazle eta kritika finak utzi dizkigu. Ia galdera bakoitzaren erantzunari tiraka, edukiko genuke ordu luzez solasteko eta eztabaidatzeko nahikoa gai eta argudio. Denei heltzerik ez-eta, Maizek ezin ho-

ezin galdetu gabe utzi «mila gauza» horietan ez ote dagoen gure esku ere badagoen zerbait? «Sartu digutela» dio Azurmendik eta guk «ezin izan dugula libratu hortatik». Eta beraz, ondoriozta genezake guk ardura handirik ez dugula gure espainolizatzean; eta horretan ez nator bat. Adibide asko eman genitzake, baina galdera moduan formulatuta bakarra jarriko dut: Whatsapp edo sare sozialetan, gure talde euskaldunetara iristen diren eta bidaltzen ditugun txiste, foto-montai, bideo eta antzeko txorradetatik zenbat dira espainiarrak (hizkuntzaz ez ezik erreferentziaz ere)?

beto goiburura ekarri duen ideia horri heldu nahiko nioke.

Espainolizatutako gizartea al da gurea? Eta zer esan nahi du Azurmendik «espainolizatze» horrekin? «Hemen naturaltzat hartzen diren mila gauzari» egiten dio erreferentzia elkarrizketatuak, «kultura» oso bati, eta ez beraz, hizkuntza kontuei bakarrik. Eta «estatuaren inposizio kulturala» eta «propaganda» aipatzen ditu espainolizatzearen jatorria azaltzeko eta komunikabideen papera azpimarratzen du.

Funtsean nahiko bat nator Azurmendirekin, baina nire buruari

Ion Muñoa

bat eta

Egin didazun galderari erantzuteko, zera esango nizuke lehenbizi: hizkuntza batean edo bestean, zuk diozun eran, txorradak edo lelokeriak, horixe izaten jarraitzen dutela, txorrada edo lelokeriak.

Sare sozialetan bolo-bolo dabiltzan txiste, bideo eta muntaia horietan agertzen diren erreferentzietan, sarri, esan nahi denarekin geratzen gara, erabilitako erreferentzia zein den ohartu gabe. Baina, lepoa jokatuko nuke erabilitako erreferentziarik gehienak atzerrikoak direla esatean. Badirudi orain arteko topikoak mahai gainean jarriz, euskaraz umorea egiteko ez dugula tresna edo baliabiderik. Zakurraren putza! Euskarak denerako balio du: umorea egiteko, maitasuna adierazteko edota komunikatzeko! Ingurura begiratu besterik ez dago horretaz ohartzeko.

Joxe Azurmendik dioen eran, euskaraz hitz egin baina espainolez pentsatzen den egoeretan, trasmititzen dena, kultura espainia-

bat

Eneritz Gorrotxategi rra da. Baina positibotasunari helduta, eta aldaketak emateko gai garela pentsatuta, aurrerapausuak ematen ere saia gaitezke. Duela gutxi sare sozialetan saiakera egin da traola berezi batekin: #euskalgif. Akaso baliagarri izango zaizu zure sare sozialetako taldeetan proposatzeko.

06 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Jaten duguna garelako Osasunerako Mundu Erakundeak haragi prozesatua minbiziarekin lotu izanak hautsak harrotu ditu.

MAIALEN IGARTUA

Loinaz Agirre – Aimar Maiz «Bildutako literatura zientifikoa xeheki berrikusi ondoren, hamar herrialdetako 22 adituren lantalde batek, haragi gorriaren kontsumoa gizakientzat seguru asko kartzinogenoa dela sailkatu du. Haragi prozesatua gizakientzat kartzinogenoa dela sailkatu du, ondesteko minbizia eragiten du».

Baieztapen horiekin astindu zuen OME Osasunerako Mundu Erakundeak mundu erdia, urriaren 26an. OMEren Minbiziaren Ikerketarako Nazioarteko Agentziak (IARC ingelesezko sigletan) bi orrialde soileko prentsa oharrean jaulki zuen mezua: «Egunero 50 gramo haragi prozesatu jateak %18 handitzen du ondesteko minbizia jasateko arriskua».

Lau egun geroago, leundu egin zuen OMEk edukia. Zehaztu zuen ez duela haragia baztertzeko eskatu, «neurriz» jateko baizik.

Biztanleriaren artean harridura, zalantzak eta kezka sortu ditu. Ez horrenbeste adituen artean. Garbiñe Etxaniz elikadura makrobiotikoan adituak bi esparru bereizi ditu, OMEren iragarpenean: «Xehetasun asko

daude. Iruditzen zait deklarazio oso gogorra egin dela, beldurgarri samarra, hedabideetatik.

Jendea lasaitzeko informazio guztia eman beharko litzateke», dio Etxanizek.

Baina OMEk esandako «gauza askorekin» ados dago.

«Minbizia produktu prozesatuekin lotu dute gehien bat, eta horrekin ados nago. Baina ez da bakarrik haragi hori zer kalitatetakoa izan daitekeen, baizik botatzen zaizkion osagaiak: kimika asko daukate. Horiek dira oso kaltegarriak».

Berez, OMEren ikerketa hilabete batzuk barru argitaratuko da. Orain aurkibidea eta laburpen bat aurreratu dute soilik.

Elikaduran mundu mailako jakintsuek ikertzaileen profil independentea eta «interes loturarik gabea» baloratu dute.

Lerro artean irakurtzen Ikerketaren xehetasunen zain, gutxien-gutxienik galdera batzuk azaleratu ditu auziak: zer jaten dugu? Nola hazitako haragia da? Nola prestatzen dute? Ondo ari al gara jaten?

Galdetutako harakinek ez dute halako izularririk nabaritu herritarren artean, haragia ez

GOIBERRI 07

ASTEKO GAIA

jatera edo gutxiago erostera makurtu dituztenak, behintzat.

«Jendea berehala ahaztu da, buelta eman dio. Nahikoa dela dio jendeak. Saltxitxa asko eraman ditu zenbaitek, OMEk esandakoaren aurka», zioen, astelehenean, Juan Inazio Mujika Beasaingo harakinak. Bezeroek «txiste asko» egin dituztela kontatu du harakinak; «ez dute serio hartu».

Batetik, bertako ekoizle naturalen eta ekologikoen aldekoa da postura hori. «Gehigarririk eta kontserbatzailerik gabe egiten ditugu hanburgerrak.

Egunero egiten ditugu, eta ez dute behar. Jendeak hori badaki, eta horren bila etortzen da.

Lasai erosten du», dio Mujikak.

Etxanizen aburuz ere, benetan kalitate oneko produktuak ekoizten ari direnen lana goresteko balio dezake. «Bereizi beharko lirateke haragi ona eskaintzen saiatzen direnak eta besteak. Kimikarik gabe, hormonatu gabe, larrean ibiltzen diren behiak hazten dituztenak.

‘Animalia zoriontsuak’ deitzen direnak. Edo artoarekin hazi dituzten oilaskoak, larrean belarra jan dutenak. Nik uste dut horiei lagundu egin behar zaiela.

Horrelako iragarpenekin kalte handia egin dakioke benetan saiatzen ari den jendeari».

Kontrako aldean, helburu garrantzitsuena saltzea dutenak, ahalik denbora gutxienean abereak hazten dituztenak, nolako haragia ekoizten duten berdin zaienak egon litezke.

«Baina, inguruan, saiatzen diren abeltzainei eta ondo lan egiten ari direnei esku bat botatzeko informazio osoagoa eman beharko litzateke».

Juan Inazio Mujika harakina, Beasainen daukan harategian.

LOINAZ AGIRRE

OMEk haragi prozesatua gizakientzat kartzinogenoa dela sailkatu du

Luzarora, «abantaila»

Biztanleriaren artean harridura eta zalantzak sortu ditu.

Ez horrenbeste adituen artean

Iritzi berekoa da Jesus Mari Deba hestebete egilea. EzkioItsason daukan obradorean lanik handieneko urteko garaia dute, San Martin ingurua izanda. OMEk aurrena bota duen «bonba», ordea, ez zaie askorik gustatu. «Lehendabiziko kol-

Hego Euskal Herrian pertsonako eta urteko 12,4 kilo haragi prozesatu kontsumitzen da

pean, jendeari beldurra sartzen zaio». Hala ere, lehengai naturalekin diharduten ekoizle txikientzat «luzarora abantaila» ere suerta daiteke anabasa hau, Debaren arabera.

«Lehengoan, anaia harakinekin-eta hizketan, ekoizle eta harakin txikientzat agian mesedegarri ere izango dela esaten genuen. Fuerte lan egiten duten industriak txerrikeriak sartzen ari dira. Hemen, oraindik, janari kasu egiten zaio», dio Jesus Mari Debak.

Mujikak bezala, Debak ere garbi du gakoa egiteko moduan eta haragian dagoela. «Hemen oraindik kontzientzia guztiarekin lan egiten dugu. Natural.

Baserrietara joan, txahalak han aukeratu... Hori baloratu beharra dago. Baina fabrika handiak eta multinazionalak edozer gauza ari dira sartzen. Nik hemen ikusten ditut, tratanteak eta, behi zaharrak eta inon diren denak Italiara, kanpora daramatzatela. Horien haragiarekin egindako hanburgerrak zer izango diren...», dio Debak.

Halako albisteek herritarrei «zer pentsatua» ematen diela uste du Mujikak. «Konfiantzazko harategira etortzen da jen-

dea horrelakoetan. Alde horretatik, ondo etorri da pentsatzeko, zer jaten ari garen hausnartzeko», dio beasaindarrak.

Etxaniz adituaren esanetan, «oinarria» da animalia nola hazita dagoen. «Hortik hasi behar dugu. Gero, bigarren pausoa izango da harategian edo salmentarako jarri denean, prozesu horretan zer gehitu zaion».

Prestaketarekin ere adi Bi urrats horiez gain, bada hirugarren bat: okela nola prestatzen den. «Nola sukaldatzen ditugun ere bada. Inork ez du egiten saltxitxa edo hanburger bat baporean. Oliotan frijitzen ditugu, edo barbakoan erre.

Barbakoan egiteak berak zerikusi handia du. Prozesu horretan sortzen diren substantzia batzuk oso-oso kantzerijenoak dira. Orduan, alde horretatik ados nago OMErekin», azaldu du Etxanizek.

D’elikatuz zentroko nutrizionista Idoia Noainek elikaduraren plafinikazioa egin behar dela azaldu du. «Ez daukagu ez denborarik, ez gogorik sukaldean ezer prestatzeko. Orduan, joera da errazago izan daitez-

08 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Aintzane Deba, familiaren hestebete lantokiaren atarian, Ezkio-Itsason. AIMAR MAIZ

«Industralizaziotik hona, garrantzia galdu du sukaldeak gure etxeetan» Garbiñe Etxaniz

Makrobiotika aditua

keen gauzak jartzea, jateko.

Bestalde, familia osoak elkarrekin egiten duen otordu bakarra afaria izan ohi da, tamalez, gero eta etxe gehiagotan; denak nekatuta egoten dira, ez da izaten gogorik umeekin arraina jan dezaten eztabaidan hasteko. Hanburger bat jartzen badiezu, ez duzu eztabaidatuko: isil-isilik jango dute, sabela beteko dute, eta kito. Errazkerian erortzen gara».

Hanburgerra prestatzea adina denbora da legatz puska bat plantxan egitea ere, edo xerra bat prestatzea. «Hor planifikazioko beste hainbat gauza datoz. Arraina noiz eros dezakedan; edo joandako batean asko erosi, izoztu ondo, desizoztu ondo... Horrek lan bat suposatzen du antolakuntzan, aurrez», dio Noainek.

Sukaldatzerakoan errazkeria eta zabarkeria ez da haragi gorriaren patua soilik. Orokorrean, elikadura osoarekin gertatzen da berdin, Etxanizek ikusi duenez. «Erosten ditugun produk-

tu guztiekin. Gaur egun, zoritxarrez, elikaduraren oinarri handi bat bihurtu dira produktu prozesatuak. Produktu naturalak edo lurrak ematen digun era ordezkatu dugu. Barazkiak kontserban gehiago kontsumitzen ari gara, modu naturalean baino».

Sukaldeak tokia galdu Gaur egungo etxebizitza modernoetan ikusi besterik ez dago zer neurritakoak diren sukaldeak. Hamarkada gutxian, bizilekuko areto handiena izatetik, txikienetakoa izatera murriztu da. «Industrializaziotik hona, garrantzia galdu du sukaldeak gure etxeetan», dio Etxanizek. «Ez diogulako garrantzirik ematen, eta edozer gauza jateko prest gaudelako, denbora hori aisialdiko beste gauzetan erabiltzearen truke», ebatzi du.

Berriz ere jateari garrantzia gehiago eman beharra ohartarazi du makrobiotika aholkulariak. «Kalean ibiltzeko edo ai-

«Hemen oraindik kontzientzia guztiarekin lan egiten dugu.

Natural» Jesus Mari Deba Hestebete ekoizlea

«Gauza guztietan bezala, neurrian dago gakoa, OMEk ere hori esan du» Juan Inazio Mujika Harakina

sialdirako denbora sukaldatzeari kentzen diogu. Benetan, ez gara konturatzen gure osasunaren oinarria ondo jatea dela; gaixotzen baldin bagara, ez dugula edukiko ez denborarik, ez aisialdirik».

Erosketa-ohituretan ere horixe nabaritzen dute harakinek.

«25-30 urtetik beherako gazterik ez da sartzen harategira! Niretzat, akatsa hor dago. Gazteek beste postura batera jarri beharra daukate», dio Debak.

Tokian tokiko harakinen lana, abeltzainen kalitatezko ekoizpena eta neurri txikiko merkataritza baloratu beharra dakar, ezinbestean. «Saltoki handietara joan, edozer gauza erosi, eta horrela gabiltza. 20-30 klase egindako patata-tortilla igual ikusten dira, salgai. Horrenbeste kostatzen al da patata-tortilla bat egitea? Horretaraino ailegatu behar al dugu?

Konturatu beharko dugu», dio Debak.

Mujikaren irudiko, ordea, ari da beste kontzientzia bat ere pizten. Baita gazteengan ere.

«Gazte jendeak gero eta interes gehiago du janari osasungarria prestatzeko».

Urrezko araua: neurria «Jaten den kantitatean dago gakoa. Hemen ez dago arazorik», borobildu du auziaren muina Juan Inazio Mujika harakinak. Izan ere, aditu guztiek darabilten araua neurria eta maiztasuna dira.

IARC-k berak, prentsa ohar berean, erakusten du norabidea: «Egin den ikerketak frogatzen du haragi kontsumoa murriztu egin behar dela, osasungintza publikoan gaur egun ematen diren aholkuak indartuz. Aldi berean, haragi gorriak elikadura-balio bat badu. Beraz, emaitza hauek ahalbidetuko dituzte gobernuak eta nazioarteko agentzia arautzaileak arriskuak neur ditzaten, haragi gorria eta haragi prozesatua jatearen arriskuak eta onurak balantzan jarri, eta aholku dieteti-

GOIBERRI 09

ASTEKO GAIA

ko ahalik eta onenak eskaintzeko». Haragia, balantzara.

Hego Euskal Herrian, kontsumo datuen arabera, pertsonako eta urteko 12,4 kilo haragi prozesatu kontsumitzen da; bataz beste, egunean 34 gramo. Haragi freskoa, berriz, Espainiako Estatuko datuen arabera, petsonako eta urteko 37,7 kilora iristen da: oilaskoa 14 kilo, txerrikia ia 11 kilo, behiaren oke-

la 6, eta ardikia edo ahunzkia 2 kiloren azpitik.

«Nahiz eta kalitate oso oneko haragia izan, maiztasuna oso garrantzitsua da. Proteinak lortzeko, beste jaki batzuk jaten ikastea ere beharrezkoa da, ez animalietatik eratorritakoak bakarrik», azaldu du Etxanizek.

Elikadura-piramidean goiko erpinean kokatzen da haragi prozesatua; gozoki, prestatuta-

ko saltsa eta gozo-opilekin batera. Gutxiena jan beharrekoen artean, alegia. Noain nutrizionistak multzo horretakoak jatea «astean behin nahikoa» dela dio. «Baina, noski, talde guztia, behin: txokolatea, txorizoa, hanburgerra, prestatutako pizza, goxokiak... Bakoitza egun banatan ez. Hor dago kontua.

Neurria bilatu behar zaio».

Neurria, aniztasuna, jatorria-

rekiko eta prozesamenduarekiko jakinmina, elikadurarekiko kezka, sukaldatzeko denbora nahiz modu egokiak... Eta, batez ere, zentzua. Osagai horiexek behar ditu, gutxienik, elikadura osasungarriak.

«Gauza guztietan bezala, neurrian dago gakoa. OMEk ere esan du: neurrian janez gero ez dago arazorik», arrazoitu du Mujika harakinak.

Idoia Noain

D’elikatuz zentroko nutrizionista

«Osasungarri jatea ez da arraro jatea; lehen gutxiago jaten zirenak,orain ere gutxitan jaten jarraitzea da» Aimar Maiz Ordizia

Zer iritzi diozu OMEren iragarpenari?

Albistea ondo aztertuta, ez du ezer berririk kontatzen. Berriena, agian, minbizi mota jakin batekin egin den erlazio zuzena da, koloneko minbiziarekin. Era batera edo bestera jateak gure osasunean eragina daukala aspalditik dakigu.

Haragi gorriak eta prozesatuek zer toki dute elikaduran?

Elikadura-piramidearen puntan sartzen dira. Noizbehinka jateko bakarrik dira, astean behin. Hori ez bada zaintzen, gaixotasun batzuk edukitzeko aukera handitzen da; haien artean kardiobaskularrak edo minbizi mota desberdinak.

Orain, koloneko minbiziarekin lotu dute; gehiago esan dute: egunean 50 gramo hesteki janez gero. Hori ez da tarteka jatea, egunero eta dezente baizik.

OMEk aipatu dituen bi haragi moten artean, zer alde dago?

Bereziki hestekiez eta prozesatutako haragiez hitz egin dute.

Gero, aipatu dute haragi gorriak ere eragile izan daitezkeela.

Hestekietan bereizketa bat egin daiteke, ez direlako denak

AIMAR MAIZ

zaku berean sartzen. Badaude lau hesteki garbiagoak direnak: urdaiazpikoa, urdaiazpiko egosia edo yorkekoa, indioilar urdaiazpiko egosia, eta solomo hestebetea. Txorizoa, saltxitxoia, txopeda... beste talde batean sartzen dira.

Haragi prozesatuetan, saltxitxak edo hanburgerrak esan dute. Baina hanburger bat oso desberdina da zure harakinak pikatutako haragi mota desberdinekin egina, edo prestatuta saltzen dituztenak. Kaltegarriena grasa da.

Baina iragarpena ez al doa gehiago haragiari nahasten zaizkion gaiei buruz? Kontserbatzaileak, koloratzaileak...

Ez doa horrenbeste hortik.

Gehien bat grasa begiratzen dugu. Egia da kontserbatzaile kimikoak erabil daitezkeela, baina erabilienak naturalak izaten dira; asko, azido zitrikoa.

Eta nahiz eta kimikoak izan, oso-oso erregulatuta daude kantitateak, eta janari kopuru oso handia jan beharko genuke benetan kaltegarria izateko.

Beraz, grasa da kezkagarriena?

Bai. Batzuetan kantitatea, baina gehienetan kalitatea. Gehienak grasa saturatuak dira. Egunean zehar hartzen ditugun grasa guztien proportzio jakin bat behar dugu. Gutxiena behar duguna grasa saturatuak dira, eta hori da gehien hartzen

duguna. Horrek eragiten ditu gero gaixotasun kardiobaskularrak, minbiziak eta abar.

Nolako jateko ohiturak ditugu?

Nik uste dut azken aldian aldatzen ari ote den pixka bat, lehenago zegoen joera txar hori. Halako produktuak gero eta gehiago jaten ari ginen, arrazoi askogatik, baina gehien bat betikoagatik: daukagun bizimoduaren arabera jaten dugu.

Nola estresatuta bizi garen, jateko eran ere islatzen da. Osasungarri jatea ez da arraro jatea; lehen askoz gutxiago jaten zirenak, orain ere gutxitan jaten jarraitzea da. Saiatu barazkiak, lekaleak, arrainak, frutak gehiago sartzen.

10 GOIBERRI

GAZTEAK

Nerabeak etxean? Aurre hartu komunikazio faltari Tere Madinabeitia Beasain ÂŤNerabe bat dugu etxean. Lagundu!!Âť. Guraso askok egingo luketen deia da, dudarik gabe, ez baita batere erraza haurtzarotik helduarora bidean dauden gaztetxoekin bizitzea. Gaztetxo horiek ere, asko behintzat, galduta ibiltzen dira bide hori zeharkatzeko garaian. Beraiek ere egin ohi izan dute laguntza eskaerarik.

Beasainen, bi eskaerak elkartu, eta erantzun bateratua eskainiko zaie gurasoei zein nerabeei Irriargi elkarteak eta Eizu gaztelekuak udalaren laguntzaz antolatutako jardunaldietan. Komunikazio arazoak? Komunikazioa eta harremanak nerabeak dauden familietan izenburupean egingo dira hilaren 20an eta 21ean gaztelekuan bertan eta Igartza jauregian. Beasainen egingo dira, bai, baina goierritar guztiei daude zabalduta. Doako saioak izango dira, aurretik izena ematea eskatzen bada ere ( www.irriargi.com edo www.beasain.eus). Parte hartzeko ez da inolako baldintzarik bete behar: gurasoak joan daitezke bakarrik, nerabeak bakarrik, edo familia bereko gurasoak eta gaztetxoak elkarrekin.

Nerabeak 13-17 urteko adintartean kokatu ditu jardunaldi horien gidaritzaz arduratuko den Arremanitz elkarteak. Ber-

Babeslea

Komunikazio falta da 13-17 urteko gaztetxoen familietan antzemandako arazoetako bat. BELE GAZTE

dintasuna eta hezkidetza gaiak lantzen dituzte bereziki elkarte honetako profesionalek, eta eskarmentua dute haurrekin eta gazteekin formazio saioak ematen.

Komunikazioa landuz Komunikazioa da Arremanitz elkarteko aditu horiek Beasainen landuko duten gaia, edo, hobeto esanda, komunikazio falta. Horixe baita, hain zuzen ere, nerabeak dituzten familie-

tan atzeman den arazo larrienetako bat. Atzetik, arrazoi ugari nerabeen aldetik: sakeleko telefonoa, irudi pertsonalari ematen dioten garrantzia, ikasketen aurrean arduragabekeria, bestelako ardurak hartzeko konpromiso falta.... Gurasoen aldetik, beste arrazoi batzuk: denbora falta, seme-alabei mugak jartzeko ezintasuna, beldurra edo ezjakintasuna‌ Familian ezinbestekoa da komunikazioa nerabeen bilakaera egokirako eta horretarako bi aldeen arteko harremana eraiki behar da. Horretan lagunduko dute Irriargik eta Eizu gaztelekuak proposatutako jardunaldietan. Alde bakoitzak bere kezkak agertuko ditu, eta gero, denak elkartu eta zubiak eraikitzen saiatuko dira.

Egitaraua azteei zein gurasoei zuzenduta, Komunikazioa eta harremanak nerabeak dauden familietan gaia landuko da Beasainen.

Nerabeei zuzenduta. Ondo bizi nahi? Zer eskatzen diezu ingurukoei? Tratu onak sustatuz.Azaroak 20, ostirala, 17:30. Eizu gaztelekua Gurasoei zuzenduta. Ondo bizi nahi? Zer eskatzen diezu ingurukoei? Tratu onak sustatuz.Azaroak 21, larunbata, 11:00. Eizu gaztelekua.

Nerabe eta gurasoei zuzenduta. Etzak lo hartu antzerki emanaldia, eta landutakoa elkarbanatzeko gunea. Azaroak 21, larunbata, 18:00. Igartza jauregia.

G

GOIBERRI 11

MOTZEAN

Goierri: adinduen lurraldea Gipuzkoako zahartze tasa altuena duten hamar udalerrien artean, bost goierritarrak dira, Olaberria buruan.

Tere Madinabeitia Idiazabal gaztarena, paisaia ederrarena, industriarena... eta orain, adinduen lurraldearena ere bai. Goierrik titulu berria eskuratu du, Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategiak kaleratu berri dituen datuei esker.

Gipuzkoako zahartze demografikoa aztertu du Gaindegiak, eta Olaberria jarri du lurraldeko buru, zahartze tasari dagokionez. Are gehiago, Olaberriarekin batera, beste lau udalerri sailkatu dira Gipuzkoako hamar zaharrenen artean: Zumarraga, Eibarren atzetik hirugarren postuan, Gaintza, Legazpi eta Zerain, laugarren, bosgarren eta seigarren postuetan,

hurrenez hurren. Bostak, Gipuzkoa osoko zahartze tasa orokorretik, %20,6a, gorako zenbakiekin. Bestelakorik ere bada, eta taularen beste puntan Altzaga kokatzen da, %15,8ko zahartze tasarekin.

Zahartze tasa 65 urte eta gehiagokoen biztanleria osoaren arteko proportzioa da. Gipuzkoan, beraz, biztanle guztien %20,6 da 65 urtetik gorakoa, eta Goierrin, %20,5ekoa, oso antzekoa.

Txostenean jasotzen denez, zahartze fenomeno honek, gainera, generoa du, emakumezkoen artean tasak altuagoak direlako orohar. Goierriko bost udalerri zaharrenen artean, berriz, Gaintzak eta Zerainek ez

Olaberriko biztanleen %28,9 65 urtetik gorakoa da.

Gipuzkoako tasa altuena da.

AIMAR MAIZ

dute joera bera, 65 urtetik gorako emakume gutxiago dagoelako gizonezkoak baino.

Hamar urtera begira

Zahartze tasa * Herria Altzaga Arama Ataun Beasain Ezkio-Itsaso Gabiria Gaintza Idiazabal Itsasondo Lazkao Legazpi Legorreta Mutiloa Olaberria Ordizia Ormaiztegi Segura Urretxu Zaldibia Zegama Zerain Zumarraga Goierri Gipuzkoa

2015 %15,8 %20,3 %21,9 %18,3 %20,5 %20,3 %23,3 %20,6 %18,9 %17,9 %23,2 %20,6 %19,5 %28,9 %19,9 %17,8 %18,4 %20,1 %19,5 %18,8 %22,8 %23,8 %20,5 %20,6

*Iturria: Gaindegia

2025 %21,4 %19,4 %23,9 %22,9 %25,3 %24,2 %26,2 %23,4 %18,3 %21,9 %28,8 %23,7 %18,2 %27,4 %23,3 %23,9 %21,9 %24,6 %25 %22,6 %29,8 %27,1 %23,78 %25,6

Gaindegiak, gaurko datuak ezezik, hemendik 10 urtera begirako argazkia ere eskaini du, eta Gipuzkoa zaharkituagoa erretratatu du. Goierri ere, orain baino zaharragoa izango da. Gipuzkoa osoko zahartze tasa %25,6koa izango da, hau da, biztanleriaren laurdena baino gehiago 65 urtetik gorakoa izango da. Ez da oso urruti geratzen Goierri, bere 22 udalerrien bataz besteko zahartze tasa, %23,78koa izango delako. Zerain, Legazpi, Olaberria, Zumarraga eta Gaintza izango dira 10 urte barru Goierriko herri zaharrenak , eta baita Gipuzkoako zaharrenetakoak ere.

Datu horiek bailagarri izan daitezke oso udal, aldundi eta besteko erakundeentzako, etorkizun horri begira gizarte gaietan, inbertsioetan edo politiketan aurre har dezaten. Olaberrian bertan, gaurko egoeraz ezezik, etorkizunekoaz ere jabe dira, eta etxebizitza politikan, esaterako, egin dituzte proposamenak, etxe berriak egin beharrean, hori bai, daudenetan aprobetxamendua handitzearen alde. Gazteak herrian gera daitezen gonbitea, eta hazkunde demografikoari keinua.

12 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Haustarri baten istorioa Ataun, Lazkaok eta Zaldibiak 400 urte baino gehiagoz osatu zuten Intsustiko Batasunaren aztarnetako bat da Arkaka-Txikiko haustarria. Ardiki Egunaz geroztik, urriaren 25etik, Zaldibiako Karrera-Enea kultur etxea du gordeleku.

Iñaki Gurrutxaga Goierriko eta Tolosaldeko 15 herrik osatzen duten EnirioAralar Mankomunitatearen (1409an sortua) garai bertsuan, beste batasun bat osatu zuten mankomunitate nagusiaren parte ziren hiru udalerrik, Ataunek, Lazkaok eta Zaldibiak: Intsustiko Batasuna edo Unio-txikia. Batasunaren lekukotasun historiko zaharrena XV. mendearen hasierakoa da.

1413ko urriaren 26an sinatu zuten hiru herriek, eta Amezketako eta Lazkaoko Orubeen jaun zen Amezketako Auger (edo Ojer) izenekoak, mendi haiek ustiatzeko baldintzak xedatzen zituen ituna.

Sarastarriko Agautz tontorretik hasi eta Zaldibiako Unanubieta baserriraino, Martxabaletatik Arastortzera, eta Zaldibiako errekatik Amundarain baserri ondoko Iruerriña tontorrerainoko lur eremua hartzen zuen batasunak. Hiru udalerriek ustiatzen zituzten bertan mugatutako lurrak, sailak, ba-

soak, larreak, fruitu arbolak eta bestelakoak, eta urtean behin biltzarra egin zuten Amundarain baserrian (Ataun), hura zuten juntetxea. Han hartzen zituzten erabakiak, han egiten zituzten tratuak.

Gerrak sortutako kalte eta galeren ondorioz, lurrak zatitu eta saldu zituzten, zorrak kitatzeko adina, eta 1848. urtean

1

betirako desagertu zen batasuna, eskumen mosaiko konplexu bat utziz.

Batasunak utzitako arrasto aipagarrienetako bat Intsustiko iturriak mantendu duen izena da, baina bestelakorik ere bada. Joxalberto Andres Zurutuza Aranzadiko etnografo ordiziarrak Arkaka-Txikiko Haustarriaren (1772) istorioa ekarri du gaur egunera.

Zaldibiako Ardiki

Arkaka-Txikiko Haustarriak idazkiak ditu harriaren bi aldetan. I.G.

Egunean, urriaren 25ean, ikusgai egon zen plazan arta-mugarri edo korta-harri hori, eta harrezkero Zaldibiako KarreraEnea kultur etxea du bizitoki berri.

Mugarritze berria Joxalberto Andresek haustarriaren aurkezpenerako prestatu zuen idazkiak dioenez, mendeetan zehar hiru udalerriek saroi bana zuten izendatuta beren gobernurako. Ataunen saroia Paarre (Pagoederraga) zen, Lazkasoo (Lazkauarsaroia) Lazkaorena eta Saokoaitze (Saroekaiz) Zaldibiarena.

1772an, saroien mugarri berritze lanetan hasteko, batzorde bat eratu zuten hiru herriek, eta Inazio Jauregi Maiz (Zaldibia, 1707-1789) aukeratu zuten zuzendari arduradun. «Olano etxeko nagusia, obra maisu, etxegile, lur-neurtzaile eta aditu estimatua zen. Baita hargina eta zurgina ere».

Zaldibiak berari zegokion saroia Saroekaiztik Arkaka-Txiki-

GOIBERRI 13

GARAI BATEAN

ra aldatzeko eskatu zuen, eta 1772ko abenduaren 3an Ataungo Aralegi baserri ondoan egin zen bileran onartu zitzaion. Han elkartu ziren agintari, eskribau eta aditu guztiak. Aldaketak ekar zitzakeen ondorioak arindu nahian, haustarriaren bi masailetan honako idazkunak ezarri zizkioten: [S]El de Zaldivia (Zaldibiako saroia) iparraldean, eta Año de 1772 (1772. urtekoa) ekialdean. «Saroiak izaera borobila zuenez, harriaren goialdean izar moduko bat zizelkatu zioten, eta marra bakoitzak mugarriaren norabidea argitzen zuen. Saroiaren erdian kokatzen zen haustarria, eta kanpoaldeko lekukoak borobilaren mugak zehazten zituen».

Jauregik berak sartu zuen metro luzeko argorria lurrean.

Harriaren ondare balioa Aranzadiko etnografoak jaso duenez, 1956. urtean, Andurio inguruan basolanetan zebiltzala, harria jo eta bere lekutik atera zuten , eta «berezia zela ikusirik», Matazaren txabola atarian ezarri zuten. Harriaren ondare balioa aintzat hartuta, eta azken urteetan gisa bereko hainbat elementu eta ikur desagertu direla ikusita, zegoen lekutik hartu eta herrian bertan gordetzeko erabakia hartu da.

«Olano etxeko tailerrean sortutako harria, 250 urte geroago, ia leku berera itzuli dela esan daiteke».

2

1

2

1

Goiko irudian, Ataun, Lazkao eta Zaldibiako egungo mugen banaketa Intsustiko Batasuneko lurretan.

Ezkerrean, Amundarain baserria (2), eta eskubian, haustarria zegoeneko eremua (1). I. GURRUTXAGA

14 GOIBERRI

ARAMAKO JAIAK

Aramako festak

Azaroak 14, larunbata: Haurren eguna: 11:00: Haur jolasak.

14:00: Haur bazkaria Toki-Alai jatetxean.

15:00: Herriko haurrek egindako buruhandien erakusketa.

16:00: Gorriti eta bere animalien saioa.

18:00: Euskal dantzak.

20:00: Alaiki musika taldearen saioa.

21:00: Gazte afaria.

23:30: Alaiki taldea.

Oharra: Herritarrak mozorrotzera gonbidatuta daude.

Azaroak 15, igandea: J. ARRONDO

Azaroak 10, asteartea:

Azaroak 11, asteazkena:

20:00: Jaien hasierako txupinazoa.

20:30: Gaztaina jana.

Ondoren: Gari eta I単aki trikitilariak.

11:00: Meza Nagusia.

12:00: Hamaiketakoa elkartean.

13:00: Toka txapelketa herrikoia.

16:30: Mus txapelketa herrikoia.

17:00: Seiko urre txapelketa.

19:00: Patata tortilla lehiaketa.

Azaroak 13, ostirala: 18:00: Haur jolasak.

20:30: Afari herrikoia.

00:00: D.J. Etxenike.

11:00: Meza Nagusia.

11:30: Frontenis txapelketa, Arama-Altzaga.

13:00: Pilota partidak: Peru Labaka - Erostarbe eta Urbieta Sanchez.

15:30: Haur parkea.

19:00: Sagardo dastaketa.

20:30: Aramako argazki pasea.

GOIBERRI 15

ATAUN

Sanmartinak Ataunen Azaroak 11, asteazkena: 10:30: Txupinazoa, Atseden Tokiren eskutik.

11:00: Meza Nagusia.

Ondoren: Salda beroa eta bertsolariak karpan.

14:00: Jubilatuen bazkaria Bittor jatetxean. Bazkalondoa trikitilariek eta bertsolariek alaituko dute.

16:30: Akrobazia lantegia.

Azaroak 12, osteguna: 17:30: Gymkhana eta zinta karrera.

19:00: Patata tortillla lehiaketa.

Ondoren: Afaria karpan, lehiaketako tortillekin eta norberak eramandakoarekin.

Ondoren: Kuntu musika taldea.

16 GOIBERRI

ATAUN

Azaroak 13, ostirala: 13:00: Juntadizoa.

14:30: Kuadrillen arteko bazkaria. Ondoren, oparien zozketa egingo da.

17:30: Txokolate beroa, Zelaieta azpian.

Ondoren: Buruhandiak kalejiran.

22:00: Bertso saioa. Bertsolariak: Anjel Mari Pe単agarikano, Jon Maia, Alaia Martin eta Iker Zubeldia. Gai jartzailea: Amaia Agirre.

00:00: Kontzertuak: Fumut eta Guri 5.

03:00: DJ Jo Ta Txo, Oargin.

Azaroak 14, larunbata: Goizean goiz: Herriko txistulariak, auzoan zehar.

11:00: Haur parkearen irekiera.

11:30: Artzain txakur erakustaldia, Bikoitz ondoko zelaian.

Goizean zehar: Maite eta bere trikitilariak herriko kaleetan.

13:00: Toka txapelketa Aizkoate elkartean.

GOIBERRI 17

ATAUN

14:00: Haurren bazkaria.

15:00: Pi単ata jolasa.

16:00: Mus txapelketa Aizkoate elkartean.

16:30: Moto eta patinete lasterketa.

Ondoren: Mozorro festa.

18:00: Pizza tailerra, 12 urtetik gorako gazteentzat.

19:00: Sagardo dastaketa.

21:00: Herri afaria eta mozorro gaua.

Ondoren: Ochhi Di Fanfalla taldea.

00:00: Kontzertuak: Izeberg eta Lakek.

01:00: Mozorroetako sari banaketa.

Azaroak 15, igandea: Goizean goiz: Herriko txistulariak, auzoan zehar.

09:30-13:00: Bolatoki ibiltaria.

Sariak herritarrentzat bakarrik izango dira.

12:00-14:00: Argazki Rallyan ateratako argazkiak ikusgai egongo dira.

12:30: Kantu poteoa.

12:30: Ataungo VI. Mondeju Lehiaketa. Mondeju pintxoak banatuko dira.

17:30: Otsoak dantza taldeen emankizuna.

19:00: Mokadutxoa festei bukaera emateko. Herriko trikitilariek alaiturik.

18 GOIBERRI

MUTILOA

Mutiloako txerri azoka Azaroak 8, igandea: 10:00: Azokaren irekiera ofiziala trikiti giroan.

Goizean zehar: Txerri erretzea.

Txerrikiak salgai: jatorrri ezberdinetako ekoizleak, kultura bakoitzeko ohituretan oinarrituak.

Txerri erakusketa.

Odolki eta txorizo dastaketa.

Urdaiazpiko ebakitze erakusketa eta dastaketa.

Umeentzako eskulan ezberdinak izango dira.

12:00: Odolkiak egiteko erakustaldia.

Ondoren: Erretako txerriaren dastaketa. Pintxoak banatuko dira.

14:30: Herri bazkaria.

MAIALEN IGARTUA