Goiberri 198. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

198. zenbakia. 2016ko uztailaren 8a

Carlos Mediavilla Argazkizalea

ÂŤSekula ez naiz zezenen aurrean jarriÂť 8-9

GOI B ERRI Carlos Mediavillak urteak daramatza entzierroetako argazkiak ateratzen. ASIER ZALDUA

Jon Mujika 3 Iritzia 4-5 Aralarko megalitismoa 6-7 Vazquez anaia-arrebak 10 Belarretarako garaia 11 Ordiziako Alkoholiko Anomikoek 50 urte 12-13 Ezkio, erromes leku 14 Azala zaindu 15

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Jon Mujika Txerri Gorri elkarteko kidea

«Herri txiki batean biziko nintzateke, ez dut nire burua hiri batean ikusten» Mikel Albisu Mutiloa Jon Mujika (Mutiloa, 1991) Txerri Gorri elkarteko kidea da. Urtean zehar hainbat ekintza antolatzen dituzte: mus txapelketa, irteerak, kantu afaria, txerri azokan taberna irekitzen dute elkartean… «Lagunekin edo familiarekin elkartzeko leku egokia da», dio Mujikak.

Giro herrikoia, eguraldi ona, parrandarako gogoa. Hala ere, norberaren herriko festak beti dira bereziak.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Zaletasun bat.

Hondartzan uretan oso barrura sartzeari.

Espero ez duzunean jasotako detalle txikiak.

Zeri diozu beldurra?

Palan jokatzea.

Pelikula bat.

Gladiator.

Musika talde edo abeslari bat.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Berri txarrak.

Goierriko txoko bat.

Ez da ezer askorik behar niri irribarrea sorrarazteko.

San Pedro festetako momentu bat.

Janari bat.

Larraitz.

Kroketak.

Herriko alkate bazina...

Sagardo dastaketari hasiera ematen zaionean. Jendea frontoira sartzeko zain egoten da, eta nola sartzen den ikustea.

Edari bat.

Zerk egiten ditu berezi Mutiloako festak?

Amets bat.

Koka kola.

Oporretarako leku bat.

Ibiza.

Loteria tokatzea.

«Sagardo dastaketari hasiera ematen zaionean jendea nola sartzen den ikustea berezia da»

Ez dut uste ezer asko aldatuko litzatekeenik.

Mutiloann biziko ez bazina?

Herri txiki batean biziko nintzateke, ez dut nire burua hiri batean ikusten.

MIKEL ALBISU Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Ione Berasategi Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – publi@goiberri.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Itxaro Mendizabal Amundarain Ttiklik! Elkargunea

Izan gaitezen aur nire urtebetetze eguna da (uztailaren 4a), duela 39 urte atera ninduten gure amaren sabeletik. 4. eguna, 7. hilabetea, egun polita mundura etortzeko. Beste guztiok bezala, ez dut egun horretako gauza gehiegi gogoratzen. Amak kontatu zidan gauza bakarra, bere besoetan jarri ninduten momentuan buruan zauri bat nuela izan zen, medikuek ez omen zioten ezer esan, baina zesarea egiteko momentuan, egindako ebakitxo bat neukan buruan, merkromina gorriaz ondo kamuflatuta. Egun horretaz eta jarraitu zuten beste egun eta hilabeteez gehiago jakitea gustatuko litzaidake, baina tamalez ezin dut. Horretarako nuen denborak ihes egin dit. Beti bezala, ez gara konturatzen kontatu gabeko mila gauza ditugula gordeak, interesatuko zaion pertsona horri esan gabe… horretarako egokia izango den, eta agian iritsiko ez den egunaren zain.

G

Egunerokoan sartuta gaudenean, daramagun bizitza azkar honetan denok geldialdi bat egin beharko genuke. Maite ditugun pertsonei egunero Maite zaitut esan beharko genieke, behin eta berriz, barruak eskatzen digun guztietan. Duela urtebete idatzi nituen hitz batzuk gogoratu dizkit gaur sare sozial ezagun batek eta zuekin konpartitu nahiko nituzke: «Azkeneko urtea oso intentsoa izan da. Terapian hasi naiz. Terapian, bai. Orain arte bizi izan ditudan etapa batzuk ixteko beharra sentitu dut, eta horretarako atzera buelta egin eta orain arte pasa dudana polikipoliki berriro atera, analizatu eta ulertu dut. Dena bir-bizi eta aurretik pasatako gauzek orain naizena nola eraiki duten ulertu dut. Ulertze hori gogorra izan da. Pasa ditudan gauza asko ahaztu nahiko nituzke, eta ahaztu nituen asko, berriz, berriro bizitzea tokatu zait. Azken aldi honetan lagun eta ezagun asko joan zaizkit ondotik; istripu, gaixotasun, haserraldi… hor ikusten da bizitza zein krudela

eta bihozgabea izan daitekeen batzuetan. Gainera, errealitate bat da, ezer ez da betiko, eta gu ez gaude hemen betirako. Egunen batean gure ordua iritsiko da, eta noiz izango den ez dakigunez, bizi garen bitartean ahal den hoberen bizi behar garela pentsatzen hasia naiz. Gauza ez da paso de todo egitea, ez.

Benetan garrantzitsuak diren pertsona eta gauzei indarra ematea da oinarria. Egunero-

kotasunean bizi, gustuko ditugun gauzak egin, paseatu, bidaiatu, deskantsatu, eskulanak egin… zerk betetzen gaituen detektatu, nolakoak garen ezagutu, sufrimendua eragiten digun horretatik urrundu, bakarrik egoten ikasi… eta, batez ere, gure buruari denbora eskaini».

Gure seme-alabekin kalitatezko denbora partekatzea, beraien txikitako gauzak kontatzea, idatzita uztea… polita litzateke. Ez dezatela/dezagula egun batean hori faltan eman.

Bizitzan zehar topatzen dugun pertsona orok eragina izango du guregan. Batzuk gure barruko hoberena ateratzeko gaitasuna izango dute, beste batzuek berriz, etorri bezala alde egingo dute, eta gutxi batzuk, barruak mugituko dizkigute. Baina denek, modu batera edo bestera, gure bizitza baldintzatuko dute. Denegandik ikasiko dugu zerbait. Baina gurasoengandik jasotakoak ez du parekorik.

Izan gaitezen bidelagun, izan gaitezen guraso, izan gaitezen gu.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Agur Bud Spencer Kurtsoa amaitu denean, agur bat OHO egin zutenen garaiko aktore handi bati!

Bud Spencer aurtengo ekainaren 27an hil da Erroman. Spaghetti western deritzan zinema generoan jardun zuen batez ere, Terence Hill-ekin batera. Le llamaban Trinidad (1971) izan zen bere pelikularik ospetsuena.

‘Caja numero trece’ entzun, pantaila elektronikoan letra gorritan 13 zenbakia ikusi, eta ilaran nire aurretik zegoena han joan da dozenaren hurrengo zenbakia itsatsita duen kutxara, orga bete erosgai hartuta. ‘Caja numero dieciocho’ esan du jarraian ahots metalizatuko aparatuak eta ondo ikasitako giza-abere bat gehiago izaki, han joan naiz ni ere eskuartean ozta-ozta helduta ditudan dozenaerdi gauzarekin dagokidan ordain-postura. Carrefour-go kutxetako ilaren antolamendu inteligente, efiziente, justu-zale eta azkarasmoko sistema berrian (jada ez hain berria) errenkadan dauden erosleei kutxak libratu ahala hots egiten diete. Horretarako pantailan zenbakiak erakusten dituzte eta aldi berean ahots robotizatuz kutxaren zenbakia adierazi. Zenbakiek ez dute hizkuntzarik behar pantailan erakusteko, bai ordea ahoskatzeko. Eta Olaberriko Carrefour-en gaztelania, eta gaztelania bakarrik erabiltzea hautatu dute.

Berriro ere, «gaztelaniaz esanda denok ulertuko dugu» araua nagusitu da azkartasunaren, efizientziaren eta praktikotasunaren izenean (edo erabakia hartu duen sistemaren zentralitateak era-

ginda, edo erabakia hartu duenaren sentsibilitate faltagatik, edo batek daki zergatik!). Kontua da, 2016an Goierriko saltoki handienean kutxara gaztelaniaz bakarrik deitzen digutela. Titiko umeei ere ingelesez kontatzen irakasten zaien garaiotan, 1-25 arteko zenbakiak euskaraz esanda norbaitek ez du ulertuko agian, pantailan tamaina handian zifra hori agertuta ere.

Gure esku ez dauden munduko injustizia guztiak konpontzeko sinadurak biltzea hain modan dagoen honetan, ez dugu ezer egingo Carrefour-en euskaldunok zor zaigun duintasunez trata gaitzaten?

Ion Muñoa

bat eta

Zenbakiak pantailan erakusteak ez du audiorik eskatzen derrigorrez ez, baina kontuan izan behar da, zu kokatzen zaren ilara horretan mota guztietako jendea jarri ohi dela, eta horietako batzuen begien ezinak, belarrien ahalmenak asetzen dituela. Horiei, beraz, derrigorrezkoa zaie pantailan adierazten dena zein zenbaki den helaraztea.

Diozun bezala, ordea, gazteleraz adierazten dute. Ezin ahaztuko dugu supermerkatu kate hori frantsesa dela izatez, eta hizkuntzen bidegurutzean topatuta, gazteleraren hautua egin dutela. Akaso Euskal Herrian tokatzen diren supermerkatuetarako, ordenagailuari euskaraz erakustea, garestia izan liteke? Hor antzematen da bezero euskaldunarekiko duten jarrera: euskaraz zuzentzen diren edo gaztelania euskarara itzulita moldatzen ote diren.

Baina erosketa gune handietan euskararekin izandako hankasartzeak ziur gogoan izango dituzula; lehenengo landarearena

bat

Eneritz Gorrotxategi

esaterako. Bada, zuk diozun horretan ere, badira horrelakoak (beheko solairutik sartu ordez, goikotik sartuz gero, bolada batean behintzat ikus zitekeen, aldagelak behar zutenak, saiagelak zirela). Saiakera egin dute, baina bistakoa da oraindik aldatzeko asko dagoela!

06 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Argarbiko trikuharria, Aralarren. 1916an aurkitu zuen Joxemiel Barandiaranek, eta 1917an industu, Aranzadirekin eta Egurenekin. ARANZADI

Harrizko loraldiak, mendea Argarbiko megalitoaren aurkikuntzak, 1916an hasi zuen Aralarren ikerketa arkeologikoa. Ehun urte oparo, aurten.

Aimar Maiz Aralar Aralarko megalitismoak mende bat beteko du, uda honetan.

Hasierako suziria jauritzea Joxe Migel Barandiaran ikertzaile ataundarraren lana izan zen, beste arlo askotan bezala.

1916ko abuztuaren 8an Aralarrera igo zen, «jentilen» aztarnen bila. Ezustean, milaka urte lehenagoko gizakien bizilekuarekin egin zuen topo.

Ataunen aditzen zituen elezaharren eta kondairen irrika zuen Barandiaranek, arkeologiarena baino gehiago, hasieran. Jexux Aizpurua ikertzaile ataundarrak kontatu duen pasadizoa, lekuko: «Mendira ibiltzeko joera bazuen, gaztetatik.

15 bat urterekin, Markesena le-

kuan, harri batean grafiti bat egin zuen: JMDB, 1907 (Jose Miguel de Barandiaran izenaren laburdura). Handik 11 urtera, jada ikertzaile bezala joan zen Telesforo Aranzadirekin eta Enrike Egurenekin. Harri hura bilatu zuen, eta esan zuen: ‘Hau nik ez nekien jentilarria, trikuharria zenik’. Gauza horien ezaguerarik ez zuen».

Megalitismoarekiko eta arkeologiarekiko suharra 1916an piztu zitzaion. Aralarren, harri batean jarrita piku batzuk jaten ari zela, alboan satorra jotzen sumatu zuen. Hari begira zegoela, lur artean giza hagina ikusi zuen. ‘Hau pertsonarena duk’.

Argarbiko trikuharria edo harrespilaren gainean zegoen.

GOIBERRI 07

ASTEKO GAIA

Aralarko trikuharriak Aralarren Gipuzkoako zatian, eta megalitoen artean, honako trikuharriak daude katalogatuta.

Ausokoi. Ganbera laukizuzena, lau lauzakoa. Estalkirik ez du. 12 gorputz zeuden lurperatuta, baita ontziak, zeramikak, silexezko eta brontzezko gezi-puntak eta urrezko eraztun bat ere.

Ausokoi II. 6-7 m-ko bueltako tumulua. Ganbera-lauza bat zeukan, aurkitu zutenean.

Aranzadi. Oabielen. Hiru lauza eta ganga aztarna bat.

Arraztarangaña. Ganberaren bi lauza mantentzen dira soilik.

Metro erdi altuko tumulu bat du.

Jentilarri. Aralarko ikusgarriena. 18 lauzaz egina. Estalkia mugitua zegoen, eta birkokatua.

27 pertsonaren gorpuzkiak zeuden. Zeramika, bi puntzoi eta hiru gezi-punta aurkitu ziren.

Jentilak hiltzera hara joan zirela jaso zuen Barandiaranek. 1879an identifikatu zuen, Ramon Adan Iartza geologoak, eta 1880an La Union Vasco-Navarra aldizkari bizkaitarrean eman zuen berri.

Argarbi. 0,7 m altuko eta 10 m diametroko tumuluak soilik iraun du. Ganberaren lauzak, galduak.

Oidui. Metro bat altuko eta 14 m diametroko tumulua. Erdian 3 lauza geratzen dira. 12 lagunen gorpuzkiak zeuden, zeramika zati

Hura izan zen Barandiaranek aurkitutako lehenengoa.

Ordurako, Jentilarri identifikatuta zegoen. Ramon Adan de Iartza geologo bilbotarrak 1879an katalogatu zuen, megalito gisa. Geroxeago, Aranzadi Aralar nafarrean ere aritu zen ikertzen. Euskalerriaren Alde aldizkarian idatzi zituen berriek jada aditu kontsakratu ziren Telesforo Aranzadi eta Enrique Eguren arkeologoengana bideratu zuen Barandiaran.

1917tik aurrera urre aroa Hirukote hark ireki zuen, 1917an, Aralarko arkeologiaren urrezko kutxa. Urte hartan, San Martin

eta punta bat ere bai.

Oidui II. Supitaitz gainean.

Lauza bat bakarrik geratzen da, 12 metroko tumuluan.

Zearragoena. Lau lauza.

Pertsona baten gorpuzkiak atera zituzten. 10 metroko tumulua.

Ueologoena iparra eta hegoa. Bi dira, ondo-ondoan.

Iparrekoa hobeto kontserbatua, 9 lauzarekin eta estalkia ganberatik albo batera mugitua. Bi puntzoi —bat hezurrezkoa eta bestea brontzezkoa—, lignitozko bi kontu eta harkaitz-kristalezko 20 kuartzo. Gutxienez 14 gizakiren arrastoak zeuden.

Igaratza iparra. Bi lauza, tumuluaren erdiko zuloan.

Igaratza hegoa. 15 m-ko diametroa eta 1,5eko altuera. 8 lauzako ganbera poligonala du.

Gutxienez 27 gizakiren arrastoak zeuden, eta zeramikazko ontziak, apaingarriak eta zintzilikarioak.

Lareo. Desitxuratua dago egun.

Erremedio, Txotxeta eta Matxitxane. Sastarrin daude hirurak, gaizki mantenduak.

Matxitxanek bi lauza ditu erdian.

Ondarre. Azken aurkikuntza, Joxean Mujika beasaindarrarena.

Duela 4.100 urteko zista bat eta 3.000ko harrespila. Gizakiak landutako silex pieza zaharrenak han zeuden, 50.000 urtekoak.

Barandiaranek txiripaz aurkitu zuen Argarbiko megalitoa, 1916an.

Ezusteko hasiera da Aranzadi eta Eguren arkeologoen ondoan, 1917tik aurrera indusketei ekin zien Aralarren

auzoko Antonione Azpikoa etxean elkartu ziren, Aralarren indusketa batzuk egiteko asmoz. Erremedioko bainuetxera igo ziren, ostatu han hartzeko.

Intsustitik Argarbira jo zuten.

1918an, Lizarrustitik Etzegarate bitarteko mendia miatu zuten, Ataun-Burunda zeharra.

1936ko gerra arte, etenik gabe industu zuten Barandiaranek, Aranzadik eta Egurenek.

Gaur egun, Aralarko Estazio Megalitikoan 30 eraikuntza daude katalogatuta: trikuharriak, monolitoak, tumuluak, zistak, zutarriak, harrespilak...

Gutxika, baina kopurua hazten ari da oraindik.

Ondarre, azken harrobia Aurkikuntzen balio arkeologikoagatik —Aralarko lehenengo cromlech-a da—, eta gordean zeuzkan piezen antzinatasunagatik —Goierriko giza aztarna zaharrenak topatu dituzte—, Ondarreko indusketa apartekoa izan zen. Joxe Antonio Mujika arkeologo beasaindarrak 2009an aurkitu zuen. 2012ko eta 2013ko kanpainetan, duela 50.000 urteko silex bat atera zuten, neandertal gizakiak landutakoa, Urbasatik ekarritako harrian.

Ondarren, geroagoko megalito batzuen aztarnak ere badaude: 4.100 urteko zista bat — gizaki gutxi batzuk lurperatzeko harrizko poligonoak—, 3.000 urteko cromlech — errautsak uzteko— bat, eta Brontze Aro bukaerako harri puska bat, epe berekoa. Zistan hiru edo lau pertsona hilobiratu zituzten.

Mujikak Goierri inguruan leku gehiagotan ere egin ditu indusketa arkeologikoak eta aurkikuntzak: Beasainen, Idiazabal eta Ataun arteko Atxurbin, nafar mugako Igartzan eta Aitxun... Barandiaranek hasitako bidean, ekarpen garrantzitsuak egin ditu Mujikak.

Aralarren bertan, Barandiaranez geroztik, megalito ugari aurkitu izan dira: «Asko azaldu

Trikuharriak, giza taldearen lurraldea mugatzeko ildakoen gorpuak edo errautsak lurperatzeko ez ezik, megalitoek lurralde antolaketarekin ere zerikusia badutela dio arkeologiako teoria geroz eta onartuago batek. Trikuharriak orain 6.000 urte hasi ziren erabiltzen, eta hiru mila urtez erabili zituzten. Artzaintzaren garaia zen.

Lurraldea markatzeko funtzioa zeukaten megalitoek, arkeologo batzuen iritziz.

Giza talde bat han kokatzen zenean, barrutiaren erdian altxatzen zuten harrizko ikurra, beste talde batzuei hartua zegoela adierazteko. Trikuharri batetik bestera distantzia antzekoa egon ohi da, arrazoi horrengatik.

H

dira hemen: Ubegin, Lareotik gora Agautz aldean ere azaldu dira bi garbiak, Erremedio-Belarsoro eta Txotxeta; Intsustitik gora Matxitxane, Beaskinen...», dio Aizpurua ataundarrak.

Aztarnaleku agortezina Kanpoko induslekuez gain, Aralarrek lurraren erraietan ere balio arkeologiko paregabea dauka, kobetan eta leizeetan.

Hala, Usategi koban aurkitutako giza aztarnak izan ziren, Ondarrekoak azaldu bitartean, zaharrenak. Duela 27.000 urteko hezurrak zeuden han. Barandiaranek Limurieta eta Pikandieta kobak ere aztertu zituen, Jentilbaratzaren azpian.

Aralarko duela 100 urteko abiera hark, Euskal Herri osoan eman zuen harrezkero emaitza.

Aitzindari haiek azaleratu zituzten Santimamiñe, Atxurra, Altxerri eta beste zenbait ondare arkeologiko.

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

ASIER ZALDUA

Carlos Mediavilla Argazki zaletua

«Entzierroko argazki polit bat ateratzeko zorte handia behar da»

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

Asier Zaldua Urretxu Carlos Mediavilla (Iruñea, 1957) argazkilaria Euskal Herria osoan ezaguna da. Makina bat lehiaketa irabazi du eta errugbiari buruzko lanek Frantzian ere ospea lortu dute. Gai asko lantzen ditu, baina bat bereziki kuttuna du: sanferminetako entzierroak. Egunero joaten da.

Zer dela eta gustatzen zaizkizu horrenbeste sanferminak?

Nire ama nafarra zen, Allozkoa, eta umetan zezen-plazara eramaten gintuen entzierroaren amaiera eta bigantxak ikustera. Sanferminak Berriozarren ematen genituen, osaba-izeben etxean, eta goizero Villavesa autobusa hartzen genuen Iruñera joateko. Goizeko 06:30etarako Iruñean egoten ginen, tokia hartzeko. Denok joaten ginen: osaba-izebak, lehengusuak... Oraindik hunkitu egiten naiz zezenak eta korrikalariak heltzen direnean.

Entzierroa oso ekitaldi berezia da zuretzat.

Noski, umetatik hori bizi izan baitut. Hala, entzierroko argazkiak bakarrik ateratzen ditut.

Parrandara, erraldoien desfilera... ez naiz joaten. Labritera bai, pilota partida ona izango dela uste dudanean. Normalean, entzierroa bukatu bezain laster, etxera itzultzen naiz. Autora bidean zer edo zer interesgarria ikusten badut, argazkia ateratzen dut, noski.

Zein izaten da zure plana?

Egunero errutina berbera jarraitzen dut. Aldatzen den gauza bakarra, kokapena da. Goizero ebaki bat hartzen dut, ondoren aukeratu dudan tokira joaten naiz eta entzierroa hasi bitartean giroaz gozatzen dut (tokitik mugitu gabe). Entzierroa bukatu bezain laster argazkiak sanfermin.com-ekoei ematen dizkiet, gainontzeko argazkilariekin garagardo bat hartzen dut, eta ondoren Abartzuzako etxera joaten naiz. Txakurrarekin paseoa eman, igerilekura joan, bazkaldu, siesta egin, Tourra ikusi... eta hurrengo egunean

berriro Iruñera. Egun horietan erregeen pare bizi naiz.

Zure ametsetako argazkia lortu al duzu?

Arriskutsua al da entzierroan argazkiak ateratzea?

Gaztetan ere sanferminetara joango zinen...

Urtero argazki batzuk edukitzen ditut buruan. Aurtengoak Telefonican eta Santo Domingon atera nahi ditut. Lortzen ez baditut, datorren urtean berriro saiatuko naiz.

Ezetz esango nuke. Ni bi aldiz bakarrik bota naute lurrera, baina ez zezenek, kohetea bota bezain laster korrika hasten direnek baizik. Batzuk, zezena jada han dagoela uste dute eta gainera botatzen zaizkizu. Bestalde, zezena zauden tokian gelditzen bada, udaltzainek atzera botatzen zaituzte. ‘Mekauen! Behin geldituko zezena nire ondoan eta atzera bota naute!’ , pentsatu nuen. ‘Zertan ari zara?’, esan zidan udaltzainak. ‘Zer egingo dut ba?’, erantzun nion.

Bai, baina urte haietan beste gauza batzuk egiten nituen...

Entzierroan ez dut sekula korrika egin. Lizarran eta beste herri txikiago batzuetan bai, baina behien aurrean. Ez naiz sekula zezenen aurrean jarri. Oso handiak dira! Baina oso zintzoak dira, eh? Pentsa, nahi balute, zer egingo luketen!

Zezenketak gustuko al dituzu?

Pablo Hermoso de Mendoza zaldiarekin ikustea gustatzen zait, baina ezten-haga ateratzen duenean alde egiten dut.

Zezenketak ezin ditut jasan.

Sarrerak oparitzen dizkidate, baina ez naiz joaten. Errekortadoreak ere atsegin ditut. Animaliekin jolastea ez zait inporta, baina odola ezin dut jasan.

Zein da gehien gustatzen zaizun tokia?

Telefonica asko gustatzen zait.

Estafetatik nola irteten diren ikustea oso polita da. Ez dakizu ezkerretik edo eskuinetik etorriko diren, batzuetan jendea aurrean jartzen da... Badakizu irudi politak egongo direla (lasterketak, begiradak...), baina zezenak zure aldetik etortzea eta jendea aurrean ez jartzea behar duzu. Entzierroko argazki polit bat ateratzeko, zorte handia behar da.

Noiz hasi zinen sanferminetako argazkiak ateratzen?

Duela 15 bat urte. Balkoi bat alokatzen nuen Estafeta kalean, argazkiak gertutik ateratzeko akreditazio on bat behar baita. Estafeta kalea aukeratu nuen zoru ez irristakorra jarri aurretik zezenek Estafeta bihurgunean beti irrist egiten zutelako.

Egun, argazkiak gertutik ateratzen dituzu.

Hiru akreditazio ditut: GOIERRIKO HITZArena, sanfermin.com-ena eta Miserikordia Etxearena.

Hiru akreditazio horiei esker, egunero joateko aukera dut.

Nola lortu zenituen sanfermin.com-en eta Miserikordia Etxearen akreditazioak?

Sanfermin.com-ekoek nire argazkiak ikusi zituzten eta beraientzat argazkiak ateratzea proposatu zidaten. Nire argazkiak beraien webgunean jartzen dituzte. Sanferminei buruzko webgune ezagunena da.

Ni naiz beraientzat lan egiten duen argazkilari ez profesional bakarra. Miserikordia Etxekoei ere nire argazkiak gustatu zitzaizkien eta horregatik ematen didate akreditazioa.

«Ama nafarra zen eta zezen-plazara eramaten gintuen bigantxak ikustera» «Zezenak oso zintzoak dira, eh!

Pentsa, nahi balute, zer egingo luketen!»

«Zezena zauden tokian gelditzen bada, udaltzainek atzera botatzen zaituzte» «‘Sanferminetako’ lehiaketa irabazi zuen argazkia Gaztelu plazan ikusgai jarri dute»

Arriskatzeak, merezi du. Iaz sanferminetako argazki lehiaketa irabazi zenuen.

Hala da. Duela bi urte lehiaketara aurkeztutako argazkiak ikusi nituen eta nireak ez zirela okerragoak iruditu zitzaidan.

Hala, iaz aurkeztea erabaki nuen. Lehiaketa irabazi zuen argazkia handitu egin dute eta Gaztelu plazan ikusgai jarri dute. Gainera, Burlatan erakusketa bat ireki dut sanferminetako argazkiekin. Gora San Fermin! du izenburua. 24 argazki handi jarri ditut ikusgai. Datorren urteko sanferminetan Urretxun jarriko ditut.

Zer ikusi ahal da bertan?

Oso argazki freskoak dira. Denetik jarri dut. Baita zezenketen aurkako mobilizazioetan ateratako argazkiak ere.

Sanferminekin lotutako anekdotarik ba al duzu?

Reuters agentziak Joseba Etxabururen argazki bat urteko onenen artean hautatu zuen. Zezen plazan atera zuen, bigantxa bat plazara sartzen ari zenean. Argazki horretan ni azaltzen naiz argazki bat ateratzen. Nire argazkian bigantxa atzetik ageri da eta Joseba aurrez aurre.

Asko aldatu al dira festak?

Bai, baina sanferminetan mundu guztiarentzat tokia dago.

Lagun batzuk, adibidez, Labriteko pilota partidetara bakarrik joaten dira. Munduko festa onenak dira.

10 GOIBERRI

GAZTEAK

Vazquez anaia-arrebak kastako igerilariak Loinaz Agirre Beasain Hirutik hiru. Hiru anaia-arreba dira Vazquez Miccielitarrak. Hiruak Beasaingo Igartza igeriketa taldeko igerilariak dira eta hiruek lortu dute Euskadiko igeriketa txapelketan parte hartzeko gutxieneko markak egitea. Euskadiko txapelketara joatea bera izan da saria beraientzat. Ezekielek, ordea, sari handiago bat, brontzezko domina 20 ehunenekora gelditu zaio, bular estiloko 200 metroan. Denboraldia aurreikusi baino hobeto joan zaie hiruei.

«Denbora onak lortu ditugu.

Inoiz ez genuen usteko honaino iritsiko ginenik», zehaztu dute hiru senideek.

Agustinarentzat (Uruguai, 1997) urte berezia izan da. Pasa den irailean unibertsitatean Zuzenbide ikasketak hasi zituen eta igeriketa utzi egin zuen. Berehala konturatu zen, ordea, kirola egitea zeinen garrantzitsua zen. «Urtarrilean hasi nintzen berriz entrenatzen eta oso gustura nago emaitzekin». Gasteizko Euskadiko txapelketan, bizkar estiloan, 50 metroan lehiatu zen, helduen mailan. «Espainiako eta Europako minimak dituztenak ere izan dira. Oso maila altua», gaineratu du.

Ezekiel (Beasain, 2002) eta Erika (Beasain, 2003) alebin mailan lehiatu dira aurten, eta

Babeslea

Erika, Agustina eta Ezekiel Vazquez Miccielli anaia-arrebak. LOINAZ AGIRRE datorren denboraldian infantiletan ariko dira. Santurtzin (Bizkaia) jokatutako Euskadiko txapelketan, Ezekiel bular estiloan aritu zen, 100 eta 200 metroan. «Ondoen moldatzen naizen estiloa bular estiloa da, baina asko gustatzen zaizkit bizkar estiloa eta tximeleta».

Erikak hiru probatan hartu zuen parte: 100 eta 200 estiloetan, eta 100 bizkar estiloan. Ahizpari bezala, bizkar estiloa gustatzen zaio gehien Erikari ere.

Igartza igeriketa taldeko kideak dira. Etxeko txikienak, Erikak irekitako bideari jarraitu diote zaharragoek ere. Taldean giro ona daukate eta horrek ere arintzen ditu entrenamenduetako orduak. «Kirola egiteaz gain, oso ondo pasatzen dugu.

Oso giro ona daukagu».

Sakrifikazio handia Izan ere, ia egunero entrenatzen dute: «Dedikazio handia eskatzen du igeriketak, eta motibazioa eta gogoa edukitzea garrantzitsua da. Bakarrik entrenatu behar dugu gainera, ez da taldeko kirol bat», diote Vazqueztarrek. Dena den, argi dute: «Sakrifizio handia da, baina emaitza onak motibatu egiten gaituzte».

Teknika lantzea ere garran-

tzitsua da. Irteera bera, adibidez. «Teknika ikasi behar da lehenengo. Irteera garrantzitsua da; irteera gaizki eginez gero, denbora asko galtzen da», dio Ezekielek. Agustinari Euskadiko Txapelketan pasatu zitzaiona da horren lekuko. «50 metro bizkar lehiaketan, igerilekua 50 metrokoa zen, irteeran 6,5 segundo egon behar nintzen ur azpian eta 7,2 segundoan egon nintzen. Denbora galdu nuen», zehaztu du Agustinak. Juantxo Amundarain dute entrenatzailea eta datorren denboraldian, Xantale Amundarain ere izango dute irakasle. Entrenatzaileen lana eskertzeaz gain, gurasoek hartutako konpromisoa eskertu nahi dute Vazqueztarrek. Eta nola ez, baita taldekideena ere.

GOIBERRI 11

GURE LURRA

Udak belar moztuaren usaina du Baserriko animaliek neguan jatekoa izan dezaten, belarra ebaki eta bildu behar izaten da uda sasoian.

Josune Zarandona Legazpi Brinkolako (Legazpi) Ugarkalde baserriaren inguruak ez du garai batekoaren antzarik. Belar moztu berridun zelai zabalek inguratzen dute gaur. Ugarkaldeko Joakin Balerdik gogoratzen duenez, sasoi batean soroz inguratuta zegoen, baina «lantegien eztanda etorri zenean, baserriko lanak gutxituz joan ziren, fisonomia eta lan egiteko moduak aldatuz».

Balerdik, dena den, haurra zenetik ebaki du belarra baserrian, eta egun ere, hori izaten du uda sasoiko lanik nagusienetakoa. «Orain baserri inguruan ditugu belarra jasotzeko zelaiak, baina garai batean mendira joaten ginen behar horietara». Brinkola inguruan Larrosain, Salobieta, Ontzanzulo, Oribi... ditu gogoan. Ugarkalden, familia handia izaki, etxekoek jaso dute beti belarra: «Egunsentian ateratzen ginen lagun pare bat edo hiru, goizean segan egiteko. Ihintz apur batekin hobe egiten da segan», dio.

Belarra ebaki eta gero, eskuz

zabaltzen zen, eguzkitan sikatzeko. «Orain makinarekin egiten da, baina orduan eskuz egiten zen dena», zehaztu du.

Lana gogorra zen, horregatik, «bazkalostean sakratua zen 15 minutuko siesta». Arratsaldean, beste buelta bat ematen zitzaion belarrari eta hurrengo egunera arte uzten zen bertan.

Mendikoak sail handiak izaten ziren, eta batzuetan hiru astez egoten ziren belar guztia ebaki, sikatu, bildu eta etxera eramateko lanak amaitu arte. «Orain sail bat mozteko bi edo hiru ordu behar izaten ditut makinarekin, garai hartan hiru lagunen artean lau egun ematen genituen lan berdina egiteko».

Tomasa Arsuaga (ezkerrean) Brinkolako Agirrezabal baserrikoa eta Klaudia Ugarte (eskuinean) Igeralde Bekokoa, belarra biltzen baserrira eramateko. BRINKOLAKO ARRIURDIN KULTUR ELKARTEA

Gurdien desfilea Baina ez zen hor amaitzen eguneko lana, aurreko egunetan moztutako belarra jaso eta etxera eraman beharra izaten zen, ezusteko euri zaparradaren batek hondatu baino lehen.

Belarra idiek eramandako gurdietan biltzen zen. Arratsaldeetan euli asko egoten zen idiei

«Egunsentian ateratzen ginen etxetik lagun pare bat edo hiru, segan egitera» Joakin Balerdi

Ugarkalde baserria

enbarazu egiten. «Horregatik, oso normala izaten zen haurren bat —etxeko txikiena ia beti— lizar hosto batekin euliak idien muturretatik kentzen ikustea, belarra kargatu bitartean idiak ahalik eta gutxien mugitu zitezen».

Belarretan etxeko guztiak ibiltzen ziren, gizonezkoak, zein emakumezkoak. «Emakumeek lan gehiago izaten zuten, etxera bueltan guztientzako afaria prestatu behar izaten baitzuten». Lan gogorra zen, baina oroitzapen politak dira Balerdirentzat. Gogoan du, adibidez, nola sanagustinetan — Brinkolako jaiak— Oribeko sailak amaitzen zituzten, «sei bat baserri elkartzen ginen han».

Iluntzean, haurra zela, baserri kanpoan egoten zen belarrez betetako gurdiak menditik desfilean nola jaisten ziren ikustera. «Guretzat festa handia izaten zen hori».

12 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Ordiziako Urdaneta Alkoholiko Anonimoen egoitzan ateratako argazkia. ARIANE VIERBÜCHER

A. Vierbücher Ordizia «Ezer gabe gelditu nintzen». horiek izan dira Urdaneta Alkoholiko Anonimoen taldeko kide batek GOIBERRI-ri adierazitako lehen hitzak. «Alkoholarengatik oso urte txarrak pasa nituen.

Halako batean auto istripua izan nuen eta gizon bat hil nuen.

Eskerrak 0,0 eman nuen. Hala ere behea jo nuen! eta Alkoholiko Anonimoen taldean sartzea erabaki nuen arazoari irtenbidea bilatzeko», gehitu du.

50 urte bete ditu aurten Urdaneta taldeak, horregatik taldeko kideekin Ordizian duten egoitzan gelditzeko hitzordua egin du kazetariak.

«Askok uste dute alkoholikook botila ardoa eskuan eta kale ertzean botata egoten garela egunero, baina hori ez da egia. Horietako asko alkoholikoak dira, bai, baina alkoholiko izateko ez dago egunero mozkortuta ibili beharrik», esan du kideetako batek.

Alkohola ala bizitza Ordiziako Alkoholiko Anonimoetako kideek haien bizipenak kontatu dituzte elkartearen 50. urteurrenean.

Alkoholismoa sendabiderik gabeko gaixotasuna da. Hala ere, bada gaitz hori «eteteko» modurik. Horretarako gaixota-

suna onartu behar da aurrenik, eta ondoren lehenengo zurrutadari ezetz esateko adorea bildu behar da. Horixe da alkoho-

liko baten lehen eginbeharra, eta horixe bera Alkoholiko Anonimoak elkarteko kide izateko elkarteak proposatzen duena; «Alkoholiko Anonimoek ez edatera gonbidatzen zaitu, eta alkohola edateari utzi dioten pertsonen esperientziak entzun ahal izango ditu etortzen denak, ezertara derrigortu gabe», adierazi du ondotik beste kide batek. «Lehenengo zurrutadak eramaten gaitu galbidera, eta ez hamargarrenak edo hamabosgarrenak. Ezin diogu edateari utzi nahi dugunean; guretzat zurrutada bat gehiegi da», nabarmendu du hirugarren batek.

Edateko mila arrazoi Goizean jaiki eta egunerokoari hasteko alkohol tragoxka bat ezinbesteko izan duenik bada elkartean: «Gorroto nuen nire bizitza, ahulegia sentitzen nintzen eta neure burua gutxiesten nuen. Ohetik jaiki eta ordu-

GOIBERRI 13

ERREPORTAJEA

bete baino lehen edan beharra izaten nuen». Eta ez hori bakarrik, eguerdian ere edan egiten zuen, etxera bazkaltzera joan aurretik. «Emazteari sekulako katarroa nuela esaten nion, goserik gabe joaten bainintzen etxera. Baina emazteak ateratako botilari ardoari ez nion ezetz esaten».

«Seme alabarik ezingo nuela izan esan zidan medikuak».

Horiek elkarteko beste kide baten lehen hitzak. «Horrek kontrolik gabe edatera eraman ninduen», jarraitu du. «Zerbaitetan edo norbaitengan sinestea eta umiltasuna izatea ezinbestekoak dira bizitza honetan».

Batzuk arrazoi bategatik, beste batzuk arrazoi guztiz ezberdinegatik, baina guztiek dute gauza bat komunean; gezurra maiz-maiz esaten duten pertsonetan bihurtzen direla eta inguruan dituzten guztiak engainatzen saiatzen direla berea egiteko.

«Mila gezur kontatzen nizkien nire inguruko guztiei. Garai hartan lanean izango zen kunplitzen nuen toki bakarra», aitortu du beste kide batek. «Oso langile fina nintzen, alkoholiko asko eta asko bezala, baina banekien edaten jarraitzeko dirua behar nuela» nabarmendu du.

Urdanetako kide horren esanetan, «ez nion inori dirurik eskatu nahi, horrela bakean utziko nindutela uste bainue». Gezurrak ingurukoei bakarrik ez. «Geure

buruari esaten dizkiogu lehenik gezurrak, eta momentuan sinestu gainera. Gaur egun konturatzen naiz zenbat engainatu nuen nire burua edaten jarraitzeko arrazoi hutsagatik», amaitu du. Zorionez, urte mordoxka bat darama kide horrek alkohol tantarik probatu gabe.

Gizarteak onartuta «Oso gizarteratuta dugu alkoholaren kontsumoa, nolako arazoa bihur daitekeen pentsatu gabe. Guztiok ez dugu marra hori ez gainditzeko gaitasuna», adierazi du beste kide batek.

Umiltasuna galdu gabe, imagina ezin daitezkeen mila istorio bizi izan ditu, beste kide askok eta askok bezala. «Lehenengo aldiz horrelako bilera batera iristen zarenean, normalean ez zara gai gauzak kontatzen hasteko», aitortu du. «Denborarekin konturatzen zara ez zarela bakarra, eta oso garrantzitsua da bakarrik ez sentitzea eta konpartitzea», gehitu du.

Gazteak eta alkoholismoa gaia ere atera zen mahai gainera Urdaneta Elkarteko kideen arteko elkarrizketan; «Elkartera gazte batzuk etorri dira, arazo berri batekin. Asteburuetan edaten dute soilik, baina egiten dutenean ez dute hura kontrolatzeko modurik. Jaiegunetako alkoholikoak dira». Alkohola edatea gizartean oso onartua egoteak «ikaragarri» zailtzen du alkoholikoen borroka.

«Egun txar batzuk igarotzen dira hasieran, baina inoiz ez edanaren menpe geundenekoak bezain txarrak».

Emakumeen tabua Azkeneko urteetan gora egin du emakume alkoholikoen kopuruak. Sarri detektatzeko zailagoa izan ohi da, edateko ohitura ezberdinak dituztelako; emakumeen kasuan, asko dira etxetik irteteke mozkortzen direnak.

Orain dela urte batzuk lau alkoholikotatik hiru gizonezkoak izan ohi ziren. Gaur egungo estadistikek diote datu horrek gora egin duela, eta alkoholikoen erdiak emakumezkoak dira.

«Hasieran kalean edaten nuen, lagunekin pote batzuk... gauza eskuetatik ihes egiten hasi zitzaidanean, inork ezer ez esateko, etxean edaten nuen ezkutuan», aitortu du taldeko emakume batek. «Nire semei esker nago hemen, horiek izan ziren gogorren egin izan didatenak. Bi urte daramatzat bileretara etortzen eta pozik nago».

Taldeko kide berria

«Oso langile fina nintzen, banekien dirua behar nuela edaten jarraitu ahal izateko» «Umiltasuna eta zerbaitetan sinestea ezinbestekoak dira bizitza honetan aurrera egiteko» «Atzera begiratu eta egin dudan mina ikusteak lanean jarraitzeko indarra ematen dit»

Alkoholiko Anonimoeen telefono zenbakira norbaitek deitzen duenean, elkartearen protokoloa jartzen da martxan.

«Normalean oso urduri edo etsita deitzen du jendeak», dio taldeko kide batek. «Berarekin gelditu, kafe bat hartu, paseo bat eman, hitz egin... Lehenengo kontaktua da eta kide berria ahalik eta erosoen sentitzen saiatzen gara», gehitu du. Bilerak non egiten diren begiratzen da eta kide berriak erabakitzen du noiz eta eta nora joan. Berriak konfidantza har dezan, taldeko kide batek lagunduko dio bilerara lehen egun horretan, eta horretarako esperientziak partekatzen dituzte. «Laguntzeko eta edateari uztea posible dela gogoratzeko gaude», nabarmendu dute.

14 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Ezkio, erromes leku Andres eta Antonia Bereziartua anaia-arrebek Ama Birjina ikusi zuten Ezkion, ustez, 1931ko ekainaren 30ean. Leku hura erromes leku bihurtu zen hurrengo hilabeteetan. Oraindik gutxi batzuek jarraitzen dute urteurrena ospatzen.

Maialen Igartua Ezkio Duela 85 urte, 1931ko ekainaren 30ean, Ezkioko lurretan Ama Birjina ikusi zutela esan zuten Andres eta Antonia Bereziartua anaia-arrebek. Antza, haritz artean ikusi zuten, Anduaga auzoan. Gertakari hark izugarrizko oihartzuna izan zuen estatu osoan, eta Anduaga erromes leku bikatu zen. Argazkian ikus daitekeen moduan (1931koa da), jende andana joaten zen ustezko agerpenaren lekura, miraria gertatu zelakoan. Pasiotarren arabera, urte hartan milioi bat erromes izan ziren Anduagan.

Gaur egun, estalpetxo bat dago Ama Birjinaren agerpenaren oroimenez, eta ekainaren 30ean, urtero, ekitaldi xume bat egiten da. Ez dira milaka lagun izaten, gutxi batzuk baizik.

GOIBERRI 15

MOTZEAN

Aholkuak EDAN URA Ondo hidratatutako azalak gehiago babestuko zaitu.

ORDUAK ZAIDU 12:00etatik 16:00etara bitartean bilatu itzala.

KREMA Babes handiko kremak dira eguzki-izpietatik zainduko zaituztenak. Bi orduz behin eta bainuaren ondoren eman.

ZAINDU BEGIAK Azala bakarrik ez, garrantzitsua da begiak betaurrekoekin babestea.

BABESTEKO TRESNAK ERABILI .Erabil itzazu eguzkitakoak, txapelak, kamisetak... eguzkitan jartzen zaren bakoitzean.

KIROLA ETA AISIA Ez ahaztu zeure burua babesten kirola eta bestelako aire libreko ekintzak egitean.

AECC elkarteak azaleko minbizia saihesteko aholkuak eman zituen joan den astean Ordiziako plazan. A.V.

Azala, zaindu eta babestu Eguzkiak aztarna utz dezake larruazalean eta etorkizun hurbilean osasun arazoak sor ditzake horrek.

Ariane VierbĂźcher Ordizia Uda iritsi da eta eguzkia hartzeko era desegoki batek larruazaleko lesioak eta gaixotasun larriak eragin ditzake. Horregatik, garrantzia handia dauka eguzki erradiaziotatik babesteak hondartzan, igerilekuetan edo egurats zabalean egin daitekeen edozein ekintzetan.

Eguzkia dosi egokietan hartzen bada, norberaren bizitzan eragin onuragarria dauka. Aldiz, eguzki-izpi gehiegi hartuz gero erredurak izan daitezke. Larruazalaren lesioak oso erraz detekta daitezke. Azala aldizka aztertzea gomendatzen da. Larruazaleko minbizien lesioek askotariko itxura izan dezakete.

Arreta berezia jarri behar da ezkatatu eta odola isuri dezaketan orbanetan, noduluetan eta orbaintzen ez diren ultzeretan.

Melanoma dagoela sumatzen da, alerta zeinu horietako bat edo larruazaleko bestelako ez-ohiko ezaugarriak agertzen direnean: Odol-isuria, hantura, gorritasuna, gogortzea... Arretaz eta aldizka, gorputzaren atal guztiak aztertzea gomendatzen da.

UVB-UVA izpiak Kremak erosterako garaian,

kontutan izan behar da babes handiko krema izateaz gain, UVB eta UVA izpietatik babesten duten edo ez. Potoan agertu beharko da informazio hori.

Bi izpi mota horietatik babesten duten kremak dira gomendagarrienak.

Krema, etxetik atera baino 30 minutu lehenago ematea gomendatzen da. Ez bakarrik hondartzara edo igerilekura joaterakoan, baita aire librean egiten den beste edozein aisialdiko ekintza egin aurretik ere.

Eguzkiak aztarna ahaztezina utz dezake norberaren larruazalean. Segi emandako gomendioak, babestu eta, ahal dela, ez erre eguzkiarekin.