Goiberri 200. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

200. zenbakia. 2016ko uztailaren 22a

Aitor Garmendia Itsasondoko txirrindulari ohia Migel Induraini lagunduz irabazitako Frantziako Tourreko bi maillot horiekin, IraĂąetako (Nafarroa) etxean. ASIER ZALDUA

Aitor Garmendia Txirrindulari ohia

ÂŤKlasika irabazi nuela erakusten duten irudiak badaude behintzatÂť 8-9

Haizea Arruti 3 Iritzia 4-5 Haur sahararrak Goierrin 6-7 Eneko Aiertza eta Lander Iturrioz igerilariak 10 Gure lurra: uda, sagarraren sasoia 12-13 1936ko gerra Goierrin (II) 14-15

GOIBERRI 03

KATE mOTZEAn

MIKEL ALBISU

Haizea Arruti Segalaria

«Jaiotzean osabak erbestera idatzitako bertso-sorta izan dut oparirik bereziena» Mikel Albisu Itsasondo Almitza elkartekoekin Alemanian izan berri da Haizea Arruti (Caracas, Venezuela, 1985).

Esperientzia berria eta berezia izan da berarentzat, hau baitu parte hartu duen lehen lehiaketa. «Tokian tokiko sega erak ezagutzea izan da berezia, lanabesa bera eta honekin aritzeko moduak», dio Arrutik.

Gizonezkoen egitekoa izan da sega beraienean, «umeak eta emakumeak, eskuareak astinduz atzetik aritzen ginen.

Ikasteko grina izan dudanez, nahiari bidea jarrita ikasi dut».

Zaletasun bat.

Mendia.

Bizikletaz bidaiatzea.

Amets bat.

Pelikula bat.

Mundua bizileku askea eta duina izatea izadi osoarentzat.

Dokumentalak nahiago.

Liburu bat.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Nekane Juradoren Aun en las tinieblas le sonrio a la vida.

Jaiotzean osabak erbestera idatzitako bertso-sorta.

Abeslari bat.

Zeri diozu beldurra?

Mikel Laboa.

Osasuna galtzeari.

Abesti bat.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Mikel Laboaren Gure hitzak.

Janari bat.

Jatun ona naiz, janari ez diot muzin egiten.

Edari bat.

Mendiko ur freskoa.

Oporretarako leku bat.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

GOI B ERRI

«Alemaniako bidaian tokian tokiko sega erak ezagutzea berezia izan da»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Ione Berasategi Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Barru-barrutik sortutako beste irribarre batek.

Goierriko txoko bat.

Aralarko gainak.

Itsasondon biziko ez bazina?

Mendi magaleko herritxoren batean.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – publi@goiberri.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Joxe Begiristain Euskara teknikaria

Oporretarako 11 arau porretarako ere arauak?Âť, esango du norbaitek, haserre. Hain zuzen ere, araurik gabeko denboraldiaz lotu izan dugun tartea gozatzeko burua prestatzen ari garen honetan. Izan ere, zorionez, oraindik bada gure artean soldatapeko lanik duenik eta lan horretan atsedena hartzeko aukera duenik ere.

Hona hemen, zertan bereizten ditudan nik 11 hilabeteko lan jarduna eta hilabeteko oporraldia. Izan zitekeen dekalogoa baina niri 11 puntu atera zaizkit, euskaldunontzat hamaika , asko bada ere.

1.- Goizean iratzargailurik ez.

Akabo 05:45ean irratia bere kabuz hizketan hastea.

2.- Dutxa, gero. Dutxa hartzea ez da eguneko lehen zeregina izango orain: gorputzari astindua eman eta ondorengoa bezain dutxa gozagarririk ez dago. Beraz, goiza aire librean

O

oinez, bizikletaz, igeri‌ ibiltzeko plazerez eman ondorengoa.

3.- Lehenengo kafesnea goiz erdian. Edozein garaitan da ederra kafe ona! Ahal bada, beti konpainian, baina bakarbakarrik zaudenean ere, kafe mikatza bezain gozagarririk, ezer ez.

4.- Bazkari arina, produktu naturalekin... egunero.

5.- Bazkalondoko siesta. Lokuluxka laburra nahiz loaldi sakona, gorputzak eskatzen duen adinakoa!

6.- Prentsa eta bestelako ohiko informazioari begirada azkarra. Paperean nahiz Internetez, baina notizietan ardura gehiegi jarri gabe, apartekorik ez bada behintzat.

7.- Arratsalde pasa. Hemen bi aukera daude: egunero-egunero, aurrez inoiz izan gabeko leku bat ezagutu, edo, lekua horren gustukoa dugulako, behin eta berriz bertara joan.

8.- Afaria. Garaiz. Iluntzeko zortzietan.

9.- Bigarren kafea (ordurako gehienetan hirugarrena eta laugarrena ere badena), afalondokoa, oporraldiko inguruko lagun, bizilagun edo ezezagunekin. Ohikoak ez ditugun solaskideekin hizketan aritzea da oporraldietako ezaugarrietako bat. Geure mundu txikia aberasteko aukera. Gehienetan, gaztelaniazko mintzapraktika egin eta hizkuntza hori herdoildu ez dakidan baliagarria.

10.- Etxeratu eta irakurketa tartea: lotara joan aurretik, udan irakurtzeko pilatu zaizkizun liburu berriak, nahitaez berrirakurriko dituzula badakizun azpimarraz betetako liburuak...

Oheratzeko presarik gabeko eguneko tarterik gogokoena.

Eta, loak hartu aurretik, egunak emandakoa idatziz laburtzeko garaia.

11.- Orain arteko 10 arau horiek guztiak bertan behera uzteko ahalmena duen araua.

Hala, oporraldiko hilabeteak urteko gainontzeko 11 hilabeteetatik desberdina behar badu izan, inprobisazioari eman tarte bat egunero; egunero, horrexek behar du salbuespenik gabea, inprobisazioak!: noizbehinka otordu ez hain naturalak eta oparoak, kontzientziako kargurik gabe; dutxatu gabe ere gera zintezke, baina gehienetan baietz 2 dutxa ere hartu; egun osoa egonean egon zaitezke ezertxo ere egin gabe‌ Eranskina: egun bakar batean ere, egindakoaz edo egin ez izanaz gustura oheratu ez bazara, lo hartzerako jaiki eta egoera konpondu, gauari etekina atereaz: irakurriz edo/eta idatziz, adibidez.

Azkenik, ez ahaztu inoiz: oporretatik lanera bueltan, oporrak gozatu ez izanaren sentsazioz itzultzen bazara, zuk ez duzu oporrik behar; hobeto zaude lanean. Osasuna eta oporraldi on!

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

GoiBerrik 200 ale!

Astez aste 200. alera iritsi gara. Mila esker hor jarraitzeagatik!

Kaixo AItor. Zer moduz zure bizitza? Aldian-aldian GOIBERRIK elkartzen gaitu, baina, aurrez aurre, oso gutxitan izan gara aspaldian.

Azkeneko aldiz, ekainaren 18an, Ordiziako Herrikoan egin genuen topo, gu Tximistako bazkariari tiraka eta zuek arratsaldeko poteoan. Goierriko Gure Esku Dago lantaldearen otordutik altxatu berri, bertan sortu den giro bikainak ginderabiltzan gu, baina, zu ez zintudan horren umoreko sumatu. Kezkaren bat bazenuen.

Badakit Ahizeko posta elektronikoa aldatu egin duzuela, eta, lehengo .org orain .eus izan arren, Goiberrikoek .org-ra idazten jarraitzen dutela. Hala ere, ez zen hori kezkatzen zintuena.

Ordiziako pintxo-poteak hiru aste baino ez omen zituen aurretik.

Hala esan zenidan, baina, tonuagatik ez zitzaidan iruditu garrantzirik eman zenionik. Beste xomorro bat ari zitzaizun tripakiak jaten.

Goierriko Bertso eskolan jaietarako tonbola prestatzen ari zineten eta txandak osatu gabe zenituzten oraindik, baina, ez zenuen

zalantzarik osatuko zenituztela. Hori ere ez zen, beraz.

Ampo Ordizia datorren denboraldirako fitxaketen berri ematen hasia zen, eta pozik ematen zenuen, Julen Goia etxera itzuli delako.

Umea gaixorik Beasaingo larrialdietara eramana zenuten, baina, umearen osasuna, dagoeneko, ez zen umore-txartuta zintuena. Ala bai?

Zer gertatu zitzaizun? Eta pasa al zaizu kezka?

Asier Iriondo

bat eta

Ongi antzeman zenuen zuk bai nire aldartea! Izan ere hamaikagarren aldiz suertatu baitzitzaigun honelako egoera normalizatu gabea jasatea. Berdin Osakidetza, Carrefour, Eroski… XXI. mendea aurrera doakigula baino euskararen normalizazioan atzera begira jarri behar askotan oraindik. Euskalduntze planak nonahi, normalizazio plana Osakidetzan (bigarrena jada), baina zenbait gauzek (euskara kontuek batez ere) lehengo lepotik burua.

Aipatu egunean semearekin Beasaingo anbulatoriora jo behar izan genuen (ordiziarroi hala dagokigu aste barruko zenbait ordutan eta asteburuetan) larrialdi zerbitzura. Mediku kontsultan sartu eta gure azalpenak ematen hasi orduko «en español» erantzun zigun egokitutako sendagileak. Alajaina! Ni ixilik geratu nintzen (arraroa oso!) eta bikoteak eman zizkion azalpenak espainolez, semea ere mutu zela. Egin beharrekoak txukun eginda nire txanda iritsi zen eta hamaikagarren aldiz erreklamazio orria bete nuen, ohi bezala euskaldunon eskubideen aldarrikapena eginez. Harrerakoa ezaguna nuen eta harrituta galdetu zidan ea gaizki artatu gintuzten. Nik ezetz, primeran, baina espero ez bezala, espainolez. Eta

bat Aitor Calvillo

oraingoan bai, jaso nuen erantzuna bertako zuzendari gerentearen eskutik. Hauxe: «Beasaingo anbulatorioko Unitate Buruarekin hitz egin ondoren, zure umea artatu zuen medikua sustituzio bat burutzen ari zela esan digu. Mediku euskaldunak bilatzen saiatzen garen arren, beti ez dugu hau lortzen. Gure erronka da hau lortzea, baina poliki-poliki burutzen ari den lan bat da». Zer pentsa asko eman dizkit erantzun honek baina ez noa orain guztiak kontatzera. Hori bai, erreklamazioak jartzeko ohitura handirik ez dugu sobrare herritarrok, anbulatorioan erreklamazio orriak ezin aurkitu ibili baitziren!

06 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Bi herri, bi familia Beste zortzi haur bezala, Sualem, Sairum eta Alfatah, Saharako basamortuko Dakhla errefuxiatu kanpamentutik Goierrira etorri dira uda pasatzera. Sualem seigarren urtez eta Sairum bosgarrengoz, Ataungo familiaren etxeetan daude.

Loinaz Agirre Ataun Hamahiru urteko Sualem eta 11 urteko Sairum sahararrak dira.

Saharako basamortuan jaio eta bizi dira, Dakhla eskualdean, duela 40 urte Mendebaldeko Saharatik bota zituztelako, Espainiako, Marokoko eta Mauritaniako gobernuek egindako hitzarmenaren ondorioz.

Baldintza gogorretan bizi dira.

Uda garaian, gainera, beroa gehitu behar izaten zaio eguneroko bizimoduari.

1986az geroztik, Oporrak Ba-

kean programari esker, 10 eta 12 urte bitarteko haurrak Europara bidaiatzen dute udan bi hilabeterako. Aurten, Euskal Herrian 450 haur daude; horietatik 103 Gipuzkoan eta 11 Goierrin (Ataunen, Beasainen, Zumarragan, Urretxun eta Legazpin). Programa hori aurrera eramateko beharrezkoa da haur horiek bi hilabetez etxean hartzeko familiak prest izatea.

Goierriren kasuan gainera, Ataungo, Zaldibiako, Beasaingo, Urretxuko, Zumarragako

eta Legazpiko udalek ere bat egiten dute egitasmoarekin era bateko edo besteko diru laguntza emanez.

Bosgarrenez Ataunen Uda garaian, Ataunen, hiru herritar gehiago izaten dira. Sualem, Sairum eta Alfatah. Hiru sahararrek beste familia bana eta lagun mordo bat gehiago dituzte Ataunen, eta irrikan egoten dira uztail hasiera iritsi eta Ataunera etortzeko. Sualem seigarren urtez eta Sairum

bosgarrengoz etorri dira. Euskara ikasia dute eta ederki kontatu dizkiote GOIBERRIri Saharako bizimoduaren xehetasunak.

Lehenik eta behin Dakhla herri txikia dela adierazi dute.

«Eta etxeak ere txikiak dira. Batzuk adobezkoak dira eta beste batzuk haimak». Iazko urrian astebetean euria egin zuela, uholdeak izan zirela eta etxeak erori zirela gogoratu du Sualemek. «Batzuk autoetan lo egiten zuten», gaineratu du Sairumek. Dakhla izan zen kalterik

GOIBERRI 07

ERREPORTAJEA

handieneko kanpalekua, hegoaldekoena eta urrutiena dago.

Pixkanaka etxeak eraikitzen ari dira. Sualemek zehaztu duenez, Ataunera etorri baino aste pare bat lehenago, argia jarria zuten. «Urik ez daukagu etxean; mangera egoten da herriko toki batean. Ataunera etortzen naizenetan, hasieran, ahaztu egiten zait iturria ixtea eta argia itzaltzea», dio Sualemek.

Dena den, ez da ohikoa Sualemen eta Sairumen herrian hainbeste euri egitea. «Bero handia egiten du han, eta gauean hotza». Tenperaturarik beroeneko hilabeteetan basamortutik ateratzeko, modu orekatuan elikatzeko eta mediku azterketak egiteko, garrantzitsua da haur sahararrak kanpalekuetatik ateratzea. «Bi hilabetez bada ere, errefuxiatu kanpalekuetako bizi baldintza gogorretatik ihes egiteko aukera dute. Elkartasunari eta konpromiso politikoari esker da hori posible», dio Naroa Abala-

babide Sahararen Aldeko Goierriko Lagunen Elkarteko kideak .

Sualem, Sairum eta Alfatah sahararrak Ataunen bizi dira bi hilabetez.

LOINAZ AGIRRE

Eskola eta futbola Asteazkenetan eta ostiraletan izan ezik, eskolara joaten dira Sualem eta Sairum. «Lehen ostiraletan izaten genuen jai, iaz plan bat egin zuten eta asteazkena eta ostirala ditugu jai».

Goiz eta arratsalde joaten dira eskolara, 07:30etik 14:30era eta 16:00etatik 17:00etara; «bazkaltzera etxera joaten gara». Matematika, arabiera, gaztelania... denetik ikasten dute. Sualemek aitortu du gaztelaniako eskolatik alde egiten duela. «Etxera joaten naiz eta amari esaten diot eskola bukatu dugula. Arropa kendu eta jolastera joaten naiz». Mantala janzten dute eskolara joateko.

Irakasle batzuk txintxoak direla diote; beste batzuk ez hainbeste: «Makilarekin jotzen gaituzte zerbait gaizki eginez gero. Nire ama txikia zenean

«Urik ez daukagu etxean, mangera egoten da herriko toki batean. Argia orain jarri digute» Sualem

13 urteko sahararra

«Jolas garaian futbolean eta futbolean ibiltzen gara; txirrinduan ere bai» Sairum

11 urteko sahararra

ontzi bat jartzen zioten buru gainean eta jo egiten zuten», dio Sualemek.

Jolas garaian, «futbolean, futbolean eta futbolean» jolasten dute. «Txirrinduan ere ibiltzen gara. Area zapalduta egoten da zati batzuetan, gogor-gogorra eta han ondo ibiltzen da bizikletan». Handitan futbolariak eta auto gidariak izan nahi dute.

Ataunen ere baloia eta txirrindua esku artean izaten dute.

Igerilekuan, hondartzan eta errekan ere freskatzen dira. Sairum Bernedoko udalekuetara joango da aurten ere: «Oso ondo pasatzen da. Igerilekua dago, mendira joaten gara, hegazkin asko ikusten ditugu...».

Ataunen pozik ibiltzen dira, baina Saharan ere bai. Urtero Ataunera etortzeko irrikan egoten dira, baina baita Sahara itzultzeko ere. Bi herri eta bi familia dituzte eta argi daukate erantzuna: «Bietan ondo egoten da».

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

ASIER ZALDUA

Aitor Garmendia Txirrindulari ohia

«Ordiziako Klasika behin irabaziko... eta ez zegoen inor nire zain!»

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

Asier Zaldua Irañeta Hilaren 25ean 20 urte beteko dira Aitor Garmendiak (Itsasondo, 1968) Ordiziako Klasika irabazi zuenetik. Garmendiak garaipen garrantzitsuak lortu zituen (Laudion, Euskal Bizikletan, Voltan, Aragoiko Itzulia...) eta txirrindulari handientzat lan egin zuen: Migel Indurain, Jan Ullrich, Laurent Jalabert eta Abraham Olano, besteak beste. Egun, Nafarroako Irañeta herrian bizi da, emaztearekin eta bi semeekin. Behitegi batean lan egiten du.

Itsasondoko batentzat Ordiziako lasterketa oso garrantzitsua izango da.

Ordiziako lasterketa etxeko lasterketa da. Gainera, garai hartan sekulako jendetza elkartzen zuen. Tourraren ondoren egiten zen, Tourrean egondako txirrindulariek parte hartzen zuten...

Nola gogoratzen duzu Ordiziako garaipena?

Pena pixka bat dut, ekaitza izan baitzen: argia eta telebista seinalea joan ziren, jendeak helmugatik alde egin behar izan zuen, gaua zela ematen zuen...

Behin irabaziko... eta ez zegoen inor helmugan nire zain! Gainera, saria udaletxe barruan eman zidaten! Lehenengoa iritsi nintzela erakusten duten argazkiak badaude behintzat.

1996. urtea Indurainen porrotaren urtea ere izan zen.

Urte hartan ONCEn nengoen, baina pena handia eman zidan Migel [Indurain] hala ikusteak.

Izan ere, hiru Tour egin nituen Migelekin: 1992koa, 1994koa eta 1995ekoa. Gainera, Migel txirrindulari eta pertsona bezala aparta zen. Oso esker onekoa. Inork ez du berari buruz gaizki hitz egiten.

Indurainen gainbeheraren lekuko izan zinen.

Les Arcs-en gelditu zen lehenengoz atzean eta ni bere talde berean nengoen. Ez nuen berarekin hitz egin. Azken etapan, Parisen, Indurain, Zulle eta hirurok aldagelan elkartu ginen.

Apur bat hitz egin genuen, baina ez asko. Zer esango diozu halako une batean? Indurainek hala bukatzeak denoi pena eman zigun.

Nolakoa zen Ullrich?

1995ean Banesto utzi zenuen.

Zergatik?

Oso isila zen, baina taldekide ona.

Manolo Saizekin lasterketak irabazteko aukera gehiago izango nituela uste nuen. Gainera, motibazioa behar nuen, norbait atzetik akuiluarekin egotea. Egia esan, asmatu egin nuen. Bi urte haietan itzuli txikietan eta lasterketa onetan garaipenak lortu nituen.

Tourrera Indurainekin joatea ala Ullrichekin joatea ezberdina al zen?

Banestora itzuli zinen, ordea.

Asko hobetu nuen, eta Banestok itzultzea eskaini zidan. Ordurako, Banesto ez zen nik utzi nuen taldea. Migel ez zegoen, eta Olano eta Jimenez ziren gure liderrak. Ondoren Zulle etorri zen.

Olanori 1998ko Vuelta irabazten lagundu zenion. Nola bizi izan zenuen Olano eta Jimenezen arteko tirabira?

Giro nahasia zegoen, baina azkenean Abrahamek [Olano] sailkapen nagusia irabazi zuen, eta [Jose Maria] Jimenezek lau etapa eta mendiko sailkapena.

Denok pozik. Maillot horiarekin Abraham zegoen eta gure lana lasterketa kontrolatzea zen.

Nork errematatu, beste kontu bat zen, zuzendarien kontua.

2001ean Coast taldera joan zinen. Talde horrek gaizki bukatu zuen.

Babesleak gauzak gaizki egin zituen. Garai hartan ez zen zaila babesle gehiago lortzea, baina gure babeslea txirrindularitza munduan berria zen, inguruko jendeak ere ez zuen ezagutza handirik eta arazoak izan genituen. Azkeneko hilabeteetan zailtasunak izan genituen soldata kobratzeko. Eskerrak Bianchi enpresa azaldu zen.

Coastek Ullrich fitxatu zuen eta dirurik ez zegoela ikusi zuenean, Ullrich-en managerrak Bianchi-ren babesa lortu zuen.

2003an Ullrichek sekulako Tourra egin zuen.

Telekom taldean gaizki bukatu

zuen eta amorratuta zegoen.

Oso polita izan zen berarekin bigarren egitea. Gainera, talde bezala ondo aritu ginen.

Migel faborito nagusia zen eta lehenengo egunetik gogor lan egitea tokatzen zen. Hala ere, denok joan nahi genuen.

1992an joan nintzen lehenengoz Tourrera Indurainekin eta Parisera liderraren ondoan heltzea sekulakoa izan zen. Izugarrizko poza. Hori bizitzeko aukera oso gutxik izan dugu.

2003an ere Tour bikaina egin zenuen, baina txirrindularitza utzi zenuen.

Bianchi-k nik jarraitzea nahi zuen, baina Ullrich Telekomera itzuli zen eta Bianchi desagertu egin zen. Eskaintza kaxkarrak jaso nituen eta uztea erabaki nuen.

«Klasikan aurrena iritsi nintzela erakusten duten argazkiak badaude behintzat» «Indurain pertsona eta txirrindulari aparta zen; inork ez du berari buruz gaizki hitz egiten» «Ea zer gertatzen den Eufemiano Fuentesen poltsak irekitzen dituztenean...»

Txirrindularitzaren azken oparoaldia ezagutu zenuen.

Profesional mailara pasa nintzenean, 1990ean, dirua zegoen, eta talde asko. Egun, askok soldata arrunt bat kobratzen dute. Soldata arrunt bategatik merezi al du horrela ibiltzea?

Txirrindularitza oso gogorra da!

Bizitzan dena ez da txirrindularitza eta uztea erabaki nuen.

Pena pixka bat eman zidan, baina ez zen trauma bat izan.

Emaztearen lehengusu batek Irañetan behitegia du, bertan lan egitea eskaini zidan eta simaur artera etorri nintzen. Esnetarako 500 behi ditugu. Beti gustatu zait baserri mundua.

Bestalde, ez zait batere gustatzen egun txirrindularitzan ikusten dudana. Txirrindulariek ez dute batere botererik. Lehengo liderrek beste izaera bat zuten. Migel, Perico, Jalabert... horiek hitz egiten zutenean, jendeak entzun egiten zien.

1990eko hamarkadan txirrindularitzak indarra zuen, baina, dirudienez, dopinak ere bai.

Gaizki iruditzen zait orduko kontuak ateratzea. Egungo txirrindularitzari mesede egiten al dio? Nork jarriko du dirua txirrindularitzan? Zabel, Riis... dopinaren aurkako liburuak idazten ikusten ditudanean... Nola da posible? Beraiek txirrindularitzari esker aberastu egin ziren eta orain txirrindularitzaren gainera zikinkeria botatzen ari dira. Tranpa egin zutela esaten ari dira! Irabazitako dirua kendu beharko liekete.

Dopina dirudien bezain hedatua al zegoen?

Dopina beti egon da eta beti egongo da, kirol guztietan. Arau batzuk daude eta arau horiek bete egin behar dira. Harrapatzen ez dituzten produktu batzuk badaude... Ea zer gertatzen den Eufemiano Fuentesen poltsak irekitzen dituztenean...

Berak ere beharbada sorpresaren bat egongo dela esan du. Ez zuen txirrindulariekin eta atletekin bakarrik lan egiten! Ea izen guztiak ateratzen diren!

10 GOIBERRI

GAZTEAK

Ordiziako igerilariak Espainiako txapelketan Ariane Vierbücher Ordizia Ordiziako igeriketa elkarteko kideak Eneko Aierza eta Lander Iturrioz gazteak. Espainiako junior mailako igeriketa txapelketatik iritsi berri da lehena, eta aurki bigarrenak hartuko dio erreleboa, uztailaren 28an Malagara joango baita, infantil mailako Espainiako igeriketa txapelketara..

«Esperientzia oso polita izan da Kanariar Uharteetan bizi izan dudana» nabarmendu du Aierzak. 17 urte ditu eta Kanariar Handian jokatu den Espainiako Udako Igeriketa Txapelketan izan da uztailaren 14tik 17ra. 50 metro librean, 100 librean eta 200 librean parte hartu du. «Pozik nago lortutako emaitzekin, oso denbora onak lortu baititut» adierazi du Lazkaoko igerilari gazteak. 50ekoan 24:55ean gelditu zuen kronoa, bere marka dezente hobetuz. 200ekoan 2:03:31 egin zuen, 50metroko igerilekuan inoiz lortu duen markarik onena, eta 100ekoan 55:03 lortu zuen, bere markatik ehuneneko batera.

Lan-saioak egunero

Ezkerrean, Lander Iturrioz eta eskubian, Eneko Aierza Ordiziako igerilekuan ateratako irudian. ARIANE VIERBÜCHER

Babeslea

Egunero entrenatzen dute bi igerilariek Majori kiroldegian.

«Bi orduko igeriketa sesioak egiten ditugu», adierazi du Aierzak. «Gimnasioan ere egi-

ten dugu ordu bat asteko bi egunetan», gehitu du Iturriozek. Landerrek 15 urte beteko ditu aurten, eta infatil mailako Espainiako Udako Igeriketa Txapelketan parte hartuko du egun gutxi barru. «Gogor entrenatzen ari naiz. Dominarekin bueltatzea nahiko nuke, eta hala ez bada, emaitza onak lortzea behintzat». Egun hauetan bereziki zaindu beharra dauka txapelketara indartsu iristeko.

«Eguzkirik ezin dut hartu, asko nekatzen baitu, eta bestelako kirolak egitea ere saihesten dut», zehaztu du.

Laguntza gutxi Ordiziako Igeriketa Elkarteko bi gazteak kexu dira jasotzen duten laguntza urriagatik. «Instalakuntzak ez daude batere egoera onean. Uraren tenperatura, esaterako, altuegia da dugun entrenamendu mailarentzat», nabarmendu du Aiertzak.

«25 metroko igerilekua dago Majorin, kale gutxirekin, eta erabiltzaile askorekin elkarbanatu behar dugu espazioa», esan du ondotik Iturriozek.

«Igeri egiten jarraitu nahi dugu, hau baita betetzen gaituen kirola. Maila handian ari gara lehiatzen eta maila hori mantentzeko beste ezaugarri batzuk dituen igerilekua beharko genuke», adierazi dute.

GOIBERRI 11

GARAI BATEAN

Ordiziako danborrada, 1966an. Ezkerretik eskubira, Zurutuza, Gaztañaga, Golmayo eta Redondo; atzean, Zubizarreta eta ‘Kifi’. UDALA

Ordizian sustraituta dagoen jaia

Ariane Vierbücher Ordizia Ordiziako danborrada noiz hasi zen galdezka hasiz gero, ez dago datu oso argirik. 1913. urtea jotzen dute hasierako bezala, beraz badira 100 urte baino gehiago Ordizian danborrada egiten hasi zirela. 1913ko Santiago egunean, Santa Anaren irudi berriarekin prozesio bat egin omen zuten eta bertan estreinatu zituzten trajeak. Ez-

ohiko ikuskizun hori aipatzen da danborradaren balizko lehen erreferentzia moduan.

Halere, gaur egungo danborradara iristeko lehen urratsak 1917-1918 urteetan eman ziren Joaquin Pascual Etxeberriari esker. Bere burua erabat ordiziarra sentitzen zuen donostiarra zen eta bera izan zen urteetan zehar Ordiziako danborradaren muin eta bihotza.

12 GOIBERRI

GURE LURRA

Uda: sagar sasoia Abuztu hasieran hasiko dira aurtengo lehendabiziko sagar aleak jasotzen Idiazabalgo Kalbario baserrian. Ordutik San Blas jaiak bitartean izango da bertako sagarrak erosteko aukera Ordizia, Beasain eta Lazkaoko azoketan.

Josune Zarandona Idiazabal Uda bete-betean izan ohi da lehendabiziko sagarrak jasotzeko sasoia. Uztaila erdialde inguruan, normalean. Aurten baina, sagarrak ohi baino beranduago datoz Idiazabalgo Kalbario baserrian. Bertako ugazaba Ramon Aseginolazak aurreratu duenez, abuztu hasieran jasoko dituzte aurten lehengo aleak, oraindik zuhaitzetan heltzen ari diren sagarrei begiratuta. «Puntu-puntuan egoteko hamabost bat egun gelditzen zaie».

Aseginolazak Idiazabalgo Turbas S.L. enpresan lan egin zuen urte luzez, baina lan istripu batek enpresa mundutik aldendu zuen. Orain 35 bat urte landatu zituen lehenengo sagarrondoak jaiotetxean, eta istripuaren ondoren, haien zaintzara dedikatuta eman ditu azken urteak. Une honetan ez daki esaten zenbat sagar mota eta sagarrondo dituen landatuta, baina «70 sagar motatik gora» ekoiztera iritsi dira Kalbarion emaztea eta bera. Orain, gutxika sagarrondoak kentzen ari dira ekoizpena jaisteko,eta «hemendik bi urte barru-edo» azoketara joateri utziko diotela aurreratu du.

Kalbario baserrian ekoizten dituzten sagarrak, udareak, aranak eta basaranak oso preziatuak dira. Ordizia, Beasain eta Lazkaoko azoketan saltzen dituzte. «Lehendabiziko aleak jasotzen ditugunetik San Blas ingurura arte». Aurten oraindik ez dute azoka denboraldia ireki,

«zuhaitzak loratzeko garaian — apirila inguruan— fresko samar egin zuen eta ekoizpena atzeratu egin da aurten», azaldu du Aseginolazak.

Lan hau gustatzen zaiolako egiten duela esan du Aseginolazak, eta azoketara joateri uzten diotenean ere, fruta-arbolak mantenduko ditu Kalbarion. Izan ere, «produktua ateratzeak soilik, gogobetetze handia ematen du», esan du.

Orain, sagarrak jasotzeko garaia da, baina lana lehenagotik hasten da. Neguan eta udan, esaterako, zuhaitzak inausteko garaia da, eta urtero ekoizpena izateko sagarrondo bakoitzari udan aleak kentzea komeni iza-

«Urtero ekoizpena izateko, udan zuhaitzari aleak kentzea komeni izaten da» «Gure etxeko sagarra elegantea da, ez da beste inon ekoizten, guk bakarrik daukagu» Ramon Aseginolaza Sagar eta fruta ekoizlea

ten da, «izan ere, urte batean asko eman dezake, baina aleak kendu ezean zuhaitza nekatu egin daiteke eta hurrengo urtean gutxiago emango du».

Modu honetara, ekoizten diren aleak handiagoak eta kalitatez hobeak izango dira. Aleak guraizeekin edo kimikoak erabilita kentzen dira.

Gaixotasunak saihesteko Apirila inguruan hasten dira loratzen, normalean, sagarrondoak, gero aleak emateko. Bitarte horretan botika bota behar zaie zuhaitzei, gaixotasunak saihesteko. Intsektizida ere behar izaten dute «arrak ugaltzea saihesteko».

Ohikoenak, sagarrondo-zorria eta karpokasa izaten dira. «Sagarrondo-zorria altsuma — adarrak inausi eta gero zuhaitzak botatzen dituen kimu berriak— puntetara joaten da, kuzkurtu eta zuhaitza degeneratu egiten du». Karpokasa, aldiz, tximeleta zuri bat da. «Sagar aleetan arrautzak jartzen ditu eta sagar barruan arra sortzen da. Ondorioz, sagarra erori egin daiteke». Gutxienez bi tratamendu behar izaten dira ar mota horiek ekiditeko: «Bat maiatz erdialdean, eta bestea ekain erdialdean».

Ingurua ere garbi mantendu behar izaten da, tarteka belarrak moztu, sagarrondoak ondo haz daitezen. Lurrak ongarria izatea ere komeni da, propietate gehiago izan dezan. Uda garaian inausketa berri bat egitea ere beharrezkoa da. Zuhaitzei

Sagar motak Sagar mota bat baino gehiago ekoizten dituzte Kalbarion. Hau da, bertako ugazabak egin duen aukeraketa. .

Kardinal sagarra.

Lehenengotarikoa. Gazia. .

San Joan sagarra. Besterik ez zegoen garaian ondo jaten zen.

Gaur egun ez da horrenbeste estimatzen.

‘Reina de reinetas’. Zaporez dagoen sagar onenetakoa da.

‘Bella de bosco’. Konpota egiteko oso ona da, baita gordinik eta erreta jateko ere. Ez du ia gaixotasunik izaten. errege-sagarra. Oso estimatua da, baina lehen orain baino gehiago. Erreta jateko ona da, gordinik jateko nahikoa ona, baita konpotetarako ere.

‘Red star’. Gorria. Jendeak oso gogoko du. Gordinik jateko oso ona da. Ez da egokiegia erreta jateko.

‘Deli star’. Red star motakoaren oso antzekoa. Kopia bat da.

‘Jubile’. Adituek jateko onena dela esaten dute. Sagar gorrixka da, oso ona batez ere gordinik jateko.

Etxeko sagarra. Gorria, itxuraz dotorea, oso goxoa.

Konpota egiteko aparta, eta erreta jateko ere oso ona.

GOIBERRI 13

GURE LURRA

aldakaitzak ateratzen zaizkie, adar txiki berriak. «Adar horiek zuhaitzaren izerdia zurrupatzen dute sagarren ordez, horregatik komeni da kentzea».

Aspaldian egin ez duen arren, abuztuan egin izan ditu fruta-arbolen txertaketak Aseginolazak. Txertaketa mota ezberdinetako sagarrondoen nahasketari esaten zaio. «Metuen bitartez egiten dira, aldatu nahi duzun sagarrondo bati metu bat sartu eta beste mota bateko sagarrondoa lortzen da», azaldu du Aseginolazak.

Etxeko sagarra, bakarra Kardinal eta San Joan sagarrak izango dira heltzen lehenak.

Geroago haziko dira reina de reinetas, bella de bosco, errege-sagarrak, red star, deli star, jubile eta Kalbarioko etxeko sagarra. Azken hori du kuttunena Aseginolazak. «Sagar elegantea da, gorria eta jateko primerakoa». Kanpotik ekarritako sagar mota bat da, eta Kalbario baserrian bakarrik ekoizten da.

«Euskal Herrian eta Espainian behintzat, ez da beste inon egiten, guk bakarrik daukagu», dio harro.

Kalbarion kalitatezko produktuak ateratzea da helburu nagusia. «Ale txikiak, itxuraz eskasak direnak, zuhaitzetatik eroritakoak... ez ditugu salmentara ateratzen, horiek oparitu egiten ditugu». Horregatik mimoz zaintzen dute prozesu guztia, «hazten den unetik, azokara iristen den arte». Sagardotarako sagarrik ez dago Kalbarion, «beste ekoizpen mota bat behar duelako». Fruta aleak zuhaitzetan daude orain, heltzean jaso eta goierritarren mahaira iritsi bitartean.

Ramon Aseginolaza Idiazabalgo Kalbario baserriko lurretan duen sagastian. JOSUNE ZARANDONA

14 GOIBERRI

1936KO GERRA GOIERRIN (II) UZTAILAREN 25ETIK 31RA

Soldadu talde bat, posizio batetik tiroka, Gipuzkoako frentean. KUTXA FOTOTEKA

urretxuarrak gidatuta. Guardia Zibilaren kapitaina da Beñaran, 54 urtekoa, eta Eibarko postuko komandantea. Tolosatik, Hernanitik eta Donostiatik errefortzuak bidali dituzte Beasainera, baita Eibartik ere.

Borroka gogorrak izan dira.

Cayuelak hiru aldetatik jo dio erasoa Beasaini: Malcampo eskuinaldetik, Albizu erditik eta Cayuela bera ezkerretik.

Goierri odolez izularritu dute Gau odoltsua izan da uztailaren 27tik 28rakoa. Faxistek 35 lagun fusilatu dituzte Beasainen, herria hartu orduko.

Aimar Maiz Gerra asko gordindu da Goierrin, bigarren astean. Faxistek Ataun, Idiazabal, Lazkao eta Beasain hartu dituzte, hiru egunean. Sarraskia egin dute Beasainen, uztailaren 28ko goizaldean 35 lagun fusilatuta. Errepublikazaleak ofentsiba geratzen saiatu dira, baina su indarrez, tropaz, antolamenduz eta prestakuntzaz apalagoak dira erasotzaileak baino.

1936-7-25, larunbata. Malcamporen zutabeak Ataun hartu du. 15:30ak aldera San Martinera iritsi dira. Lizarrustitik Akerreta, Lareo, Marumendi, Agautz, Aietzio eta Ikarandietatik etorri dira, mendiz.

Altsasun egon da altxatuen indar handiena, Cayuelaren agintepean, eta Idiazabalerantz abiatu da. Herria hartu du, Etzegaraten behera, tirorik gabe. Beasain dute helburu.

1936-7-26, igandea. Lazkao hartu du Malcampok, erresistentziarik gabe. Beasain inguruetan defentsa errepublikarra ez dago batere ondo antolatuta: Donostiako batailetan jarria dute arreta, eta miliziar gehienak han dira.

Beasain babesik gabe dago ia, eta faxistak Lazkaoraino hurreratzeak alarma piztu du. Miliziar talde bat bideratu dute Beasainera, Alejo Beñaran

1936-7-27, astelehena. Pablo Cayuela teniente koronelaren tropak Beasainen sartu dira, Beñaran kapitainaren defentsa gaindituta. Errepublikarrek laguntzeko zutabe bat bidali dute, baina ezin izan du frankistak sartzea eragotzi.

Beasain inguratuta dutela, frankistek Miren Abasolo Gordibil bi urteko neskatila hil dute.

Pasaian, errepublikazaleek Felipe Goena Urkia apaiz beasaindarra (54 urte) fusilatu dute. Donostiako kalean atxilotu, eta bere parrokiara eraman dute, hiltzeko. Pasai San Pedron apaiz ekonomoa zen. Gerran, euskal eremu errepublikarrean hildako 45 apaizetatik lau Gipuzkoan fusilatuko dituzte.

Goena izan da lehenengoa.

1936-7-28, asteartea. Beasainen gaua odoltsua izan da.

Goizaldeko 5etan 35 lagun fusilatu dituzte faxistek, Albisuenea etxearen aurrean. Tartean Alejo Beñaran kapitaina eta beste 7 guardia (bi euskaldunak); Evaristo Mendia karlista (58 urte), Gregorio Begue ordiziarra, Andres Izagirre (23), Guillermo Ugarte (57), Domiciano Garcia (16)...

Beasainen defentsan aritu den Jose Luis Igartua atxilotu dute, zaurituta. Lau hilabete barru fusilatuko dute frankistek, Iruñean. Jose Maria Igartua

GOIBERRI 15

1936KO GERRA GOIERRIN (II)

(Jose Luisen semea) atxilotu, torturatu eta hilda Mutiloako errepidean bota dute. Isidro anaia ere borrokan hil da.

Fusilaketak Roberto Moriones Beasaingo plazako komandante militarrak eta Luis Guridi alkate izendatu berriak agindu dituzte. Erreketeek etxeak arpilatu dituzte. Emakume eta haur asko Usurbe aldeko Erauskingo baserrietan babestu dira.

Beasaingoa Gipuzkoako lehen hilketa masiboa izan da.

Nafarroan 500 lagun baino gehiago fusilatuak dituzte faxistek, dagoeneko.

Beasain hartuta, militarki Gipuzkoa hegoaldea Nafarroarekin eta Arabarekin komunikatu dute frankistek. Bestetik, Tolosarako bidea ia oztoporik gabe ireki dute, Orian behera. Beasaingo industria bereganatuta, arma ekoizpena ziurtatu dute.

1936-7-29, asteazkena. Faxistek lehen erasoaldia egin dute Ordiziaren aurka. Herriaren zati bat hartzea lortu dute.

Eduardo Urtizberea mikelete buruak miliziar taldeak bidali ditu Ordizia inguruko Mariaratzera eta Lazkaomendira, posizio horien garrantziaz jabetuta.

Lazkaomendiko eskola inguruan, Ordiziatik irten den Pablo Sanz konpainiako anarkista tolosarrek 26 erreketeren taldearekin topo egin dute.

Soldadu nazional direla esanda inguratu dira anarkistak, eta erreketeak preso hartu dituzte. Barandallaren taldekoak dira ia denak, Sakanakoak. Bostek ihes egin dute. Beste 21 gatibuek Ordizian deklaratu ondoren, Donostiako Ondarretako kartzelara eraman dituzte.

Ekintza aipagarria da biharamuneko prentsan.

Zumarraga-Zumaia artean, Urolako Trenaren merkantzia zerbitzua berriz hasteko agindu du Ordena Publikoaren Komisariak, industriariek eskatuta.

1936-7-30, osteguna. Ordizia berreskuratu dute indar errepu-

Gipuzkoako Defentsa Batzordea eratu dute erra egoeran, erakundeak ordezkatuko dituen Gipuzkoako Defentsa Batzordea uztailaren 27an sortu dute. Errepublikaren eremuko aginte gorena da, izaera iraultzailekoa.

Sei komisaria ditu, hasieran: Gerra, Hornidurak, Garraioa, Ordena Publikoa, Informazioa eta Finantzak. Miguel Amilibia diputatu sozialista da lehendakaria.

Gerra komisarioa, berriz, Jesus Larrañaga Txurruka Goierri urretxuar-beasaindarra.

Joseba Rezola ordiziarra ere talde horretan dago.

Mobilizazio agindua egin du Defentsa Batzordeak, goizean, irratiz. Mendebaldeko indarrei Beasain-Ordizia defenditzera joateko agindu die.

G

Honelako blindatuekin iritsi dira faxistak, Nafarroatik Goierrira.

blikazaleek, faxistak atzeraraziz. Hildako asko izan da. Borrokaldi bortitzenetako bat Areta baserri parean gertatu da. Donostiatik 500 gizonen buru goizaldean iritsi den Rafael Conde Salazar asaltoko teniente errepublikarra hil da, baita altxatuen tropan Pedro Vidal tenientea ere.

Cayuelak operazio militarren egunerokoan idatzi du 12 baja izan dituztela eurek (hildakoak eta zaurituak barne), eta errepublikarren aldean asaltoko 10 guardia, sarjentu bat eta teniente bat hil dituztela.

Errepublikaren Gipuzkoako agintari militar Montaud komandanteak Oriako frentea ikuskatu du, pertsonalki.

Egun gogorra izan da. Errepublikarrek Itsasondoko errepidetik Beasaingo CAF bonbardatu dute, erreketeak han gotortu direlako. Pintura eta berniz tailerra jo eta erre dute.

Bilboko osasun etxean Julian Iradi 18 urteko beasaindarra artatu dute, eskuin eskua zaurituta iritsi baita Donostiako borroketatik. Frankistek Logroñon Gregorio Elvira ordiziarra (Mendabian jaioa, 39 urte) fusilatu dute, eta Haza de Roan (Burgos) Benito Garcia ordiziarra (han jaioa, 38 urte).

Zumarragatik Maltzagara tren zerbitzua berrezartzeko

agindu du Ordena Publikoaren Komisariak: goizean tren bat eta arratsaldean beste bat.

Altsasutik, faxistei ihesi, 600 bat lagun iritsiak dira Goierrira.

Asko borrokara batu dira.

1936-7-31, ostirala. Montaud militar errepublikarrak Urtizberea mikelete buruari agindu dio bil ditzala mikelete eta guardia zibil guztiak Ordizia aurrean, eta dauden miliziarrekin zutabeak antola ditzala, etsaia han gerarazteko. Urtizbereak hiru zutabe osatu ditu, 100na gizonekoa bakoitza. Batzuek bakarrik dituzte fusilak; gehienek pistola eta ehizarako eskupeta soilik. Metrailadore eta mortero bana bakarrik dauzkate. Indar horrekin, Ordiziatik gorako baserrietan, errekaren ekialdeko ertzean eta ur deposituetan kokatu dira errepublikazaleak.

Cayuelak, beste aldean, 800 gizon dauzka, militarki su potentzia handia (artilleria dauka), eta soldadu prestatuak (gehienak armadako erregularrak dira). Ordizia bonbardatu, eta bi herritar hil dituzte: Joxe Manuel Lekuona mutiloarra (68 urte, Ordizian bizi zen) Zabala jauregi aurrean autobusaren zain zegoela; eta Josefa Manuela Lasa lazkaotarra (54 urte), Ordiziako etxean zegoela. Santa Maria kalean, bal-

koian arropa esekitzen ari zela, berriz, Felipa Lasa lazkaomenditarra hil dute, tiroz jota.

Beasainen, altxatuek herriko emakumeak giza-babesgarri modura erabiltzen dituztela salatu dute errepublikarrek: «Haien atzetik tirokatzen eta hiltzen dituzte biktima horien familiartekoak eta Frente Popularreko miliziarrak».

Errepublikarrek Beasaingo bagoi fabrika bonbardatzen segitu dute. Lazkao ere bai, «Sakanako erreketeen koartel nagusi» delako.

Ordizian arma eta janari eskasia dute defendatzaileek.

«Irin gutxi geratzen da, patatarik eta ikatzik batere ez, urik gabe gaude eta erabat desordenatuta. Kaosaren ertzean gaude. Indarra eta munizioa ere falta zaigu», idatzi die Eugenio Arana alkateak Gipuzkoako Defentsa Batzordekoei.