Goiberri 210. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

210. zenbakia. 2016ko urriaren 28a

GOI B ERRI Igor Larrea, Legorretan bizi den segurarra, helduen mailako Espainiako Txapeldun da plater tiraketan. Oilagorretan, birigarroetan eta usotan ere aritzen da. IGOR LARREA

Igor Larrea

Plater tiratzailea eta ehiztaria

ÂŤTiratzaile onak txiki-txikitatik hasten direnak izaten diraÂť

8-9

IĂąaki Galparsoro 3 Iritzia 4-5 Osasuna eta lehia, eskutik 6-7 Legorretako gazte festak 10 Maixabel Urkola mondejugilea 11 Hazi ezkutuen bila 12-13 Ramon Esnaola jaio zela 100 urte 14-15

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

MIKEL ALBISU

Iñaki Galparsoro Tabernaria

«Batzuetan taberna baino gehiago elkarte bat ematen du, elkargune bat» Mikel Albisu Ataun Sutegi tabernako barraren atzean aritzen da Iñaki Galparsoro (Ataun, 1970). San Gregorio auzoan dagoen bakarra denez, taberna zerbitzua baino gehiago ere eskaintzen dute: eguneroko ogia, egunkaria eta hainbat elikagai. Galparsorok oso gertuko tratua du auzotarrekin: «Haurrekin harreman berezia dut. Batzuetan taberna baino gehiago elkarte bat ematen du, elkargune bat».

Jon Ander Albisu pilotariak garaipena lortzen duenean suziria botatzen du Galparsorok.

«Saltsa pixka bat jartzeagatik

egiten dut. Batzuetan auzotarrak zain egoten omen dira, eta suziririk ez badago partida galdutzat jotzen dute».

Ardo beltz on bat.

Oporretarako leku bat.

Kadizko kosta.

Amets bat.

Zaletasun bat.

Txalupa bat Getariako portuan.

Ehiza.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Pelikula bat.

Txaluparen zain nago.

Uiii, berdin dit, lo hartzen dut.

Zeri diozu beldurra?

Liburu bat.

Gaixotasunei.

Aldizkariak nahiago, ehiza, kotxeak, txirrindularitzari... buruz.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Musika talde bat.

Goierriko txoko bat.

Ni Ramonesen garaikoa naiz.

Abesti bat.

Txoriak Txori.

Janari bat.

Marisko paella.

Edari bat.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

GOI B ERRI

Familia pozik ikusteak.

«Suziririk ez badago Albisuren partida galdutzat jotzen dute auzotarrek»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Ione Berasategi Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Ataungo Atxurbiko tontorra.

Herriko alkate bazina...

Ezinezkoa.

Ataunen biziko ez bazina.

Kostako txoko batean, portu ondoan.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – publi@goiberri.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

GarbiĂąe Etxaniz

Elikadura integratiboan aholkularia

Natura: egunero dosi bat gutxienez z da sekretua naturaz inguraturik egotea oso onuragarria dela osasunarentzat. Hala ere, anbulatoriotik errezetarekin ateratzen garenean, errezetan inoiz ez da horrelakorik ageri: mendian paseatu, atseden etxe batean igaro egun batzuk naturaz inguratuta, zuhaitzak besarkatu, hankutsik ibili belar gainean‌ Medikuntza naturalak aspalditik erabiltzen ditu terapia gisa sendabelarrak, elikagaiak edo ura, baina naturak guregan efektu terapeutikoa izan dezan, nahikoa da zementua alde batera utzi eta landare, animalia eta lurrarekin kontaktuan egotea, arnasa hartzea, paseatzea eta menteari noraezean ibiltzen uztea. Frogatua dago ospitaleko leihotik zuhaitzak ikusteak gutxitu egiten duela zirujiaren ondoren suspertzeko behar den denbora.

Albiste ona izango litzateke medikuntzak naturaren terapia txertatzea bere protokoloetan.

Japonian bada Basoko Medi-

E

kuntza izeneko diziplina bat, akademikoki arautua eta erabilera klinikoa duena. Diziplina horretako aditu bat da Qing Li, eta berak frogatu du basoko aireak modu iraunkorrean gutxitzen dituela kortisola eta adrenalina, gorabehera immunitario eta metabolikoekin lotzen diren estresaren hormonak hain zuzen.

Gizakiok gure ingurunearekin lotura estua dugu; gure sistema immunea sentsoriala da, eta etengabeko truke-harremana du nerbio –eta hormona– sistemekin, eta ingurunearekin.

Neurri handian, harreman horien baitan dago gure osasuna.

Naturak minak goxatzen ditu eta lehenago sendatzen laguntzen digu. Naturaz inguratuta paseatzen dugun bitartean edo egun batzuk naturan igarotzen ditugunean, estresa, min sentsazioa eta ardurak nabarmen gutxitzen dira. Erlaxazioak gorputza berritzeko aukera ematen du. Giza gorputzaren eta ingurune naturalen arteko harreman sakon hori ezagutzen hasi baino ez gara egin; Qing Li-ren esanetan, badakigu naturaz in-

guratuta egoteak DHEA (sexuhormonen aitzindaria) maila handitzen duela, eta hori lagungarria da bihotza babesteko, diabetesa prebenitzeko eta gizentasuna gutxitzeko.

Gure burmuineko zenbait egiturek etengabe interpretatzen dute ingurunean gertatzen dena, modu inkontziente eta autonomoan. Gure burmuinarentzat ez da gauza bera lorez betetako zelaian ibiltzea edo hiri erdigunean; horren arabera, gure burmuinak agindu desberdinak ematen ditu, gaixotasunak agertzea edo sendatzea erraztu dezaketenak. Eta gainera, gorputzaren erantzuna bakoitzaren gustu pertsonaletatik

kanpo geratzen da, pertsona hirizaleenak ere lotura neurobiologiko saihestezina duelako naturarekin, milioika urteko eboluzioaren emaitza. Lotura hori amak bere haurrarekin duenaren parekoa izan daiteke. Natura gure espeziearen AMA da, bere magalean babestuta sentitzen gara, beragandik urrun, galduta. Naturak onartu egiten gaitu; animaliek, landareek edo lurrak ez digute ezer eskatzen, garen bezalakoak onartzen gaituzte: izaki bizidunak hainbeste biziren artean. Norbera den bezalakoa izateko baimen hori da sendatzeko balio handienetakoa duen efektu psikologikoa.

Gaixotasun gehienen arrazoiak ezezagunak dira, prozesu konplexuen ondorio dira, eta prozesu horiek ez dira soilik gorputz barruan gertatzen. Hartzen ditugun sustantziek ere ez dute dena azaltzen. Gertatzen zaiguna ulertzea errazagoa da kontuan hartzen badugu ingurunea. Izan ere, gure bizi-espazioarekin eta gainontzeko izaki bizidunekin ditugun harremanen xehetasunak oso gutxi ezagutzen ditugu. Sare kimiko eta elektromagnetikoek gure gorputza zeharkatzen dute, eta ziurrenik, baita ezagutzen ez ditugun beste energia batzuk ere.

Gizakia bizitzaren sare korapilatsu horren parte dela ulertzea ezinbestekoa da estrategia prebentibo eta terapia eraginkorragoak garatzeko.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Igor Larrea Plater tiraketan arerio gutxi ditu Legorretan bizi den Igor Larrea segurarrak. Ehiztaria ere bada, eta plateren ordez usoak eta birigarroak dira orain bere tiroen jomuga.

Umea nintzenean istorioak entzutea biziki gustatzen zitzaidan, eta afizioari eutsi diot nahiz eta orain fikzioa eta fantasia ez ditudan gehiegi jarraitzen. Zazpi bat urterekin ordea, misterioz jositako kontakizunak ibiltzen genituen lagun artean. Horixe etorri zait gogora Halloween delakoari buruz irakurtzerakoan, egun gutxi barru ospatuko baita jatorriz zelta ei den festa hau. Asko entzuten da Britainia Handitik, Estatu Batuetatik zein Irlandatik inportatu dugun ohitura dela, eta azken aldian gehiago dagoela kontsumoari lotua sinesmenei baino. Neurri batean hala izango da ziur aski.

Ez dut Halloween gutako gehienok buruan irudikatzen dugun moduan ospatzen, ezin ukatu ordea, neskato bat nintzenean gertatzen zitzaidan moduan, oraindik ere magia eta misterio kutsua darion orok erakarri egiten nauela. Aste gutxi barru izango dira San Martin auzoko jaiak Ataunen eta bertakoak dira buruan eta bihotzean gordetzen ditudan oroitzapen ederrenetako batzuk. Igandero joaten ginen amonari bisita egitera; kafe eta talo usaina zu-

ten arratsalde horiek. Festa garaian lehengusu zaharrenek eramaten ninduten jentilen etorrera ikustera. Kaleak ilunpean zirela, argizuziak eskutan jaisten ziren menditik jentil eta sorginak herrira. Lehengusuari eskua estutu eta begiak zabal-zabalik begiratzen nituen. Ilobekin joan nintzen iaz eta sentsazio horiek bizi izan nituen berriz. Norbaitek esan zuen: ÂŤDirenik ez da sinistu behar, ez direnik ez da esan beharÂť.

Iraia Oiartzabal

bat eta

Hildakoak bizidunen mundura etortzen diren urteko unea omen da Animen Gaua. Halloween pelikula estatubatuarretatik etorri zaigun beldurrari lotutako termino bat bada ere, gurean ere badaude heriotzarekin eta haren misterioarekin harremana duten usadioak. Ataun aipatu duzu, adibidez. Mutrikun Gaba Beltza ospatzen dute. Bertan kalabazak jartzen dituzte etxeko atarian Talaixako mamu begi-gorria ez sartzeko. Kondaira bat dago ohitura horren atzean, Estatu Batuetatik edo beste nonbaitetik etorritako edozein ospakizun komertzial baino zaharragoa dena. Mozorrozale amorratua naizenez, aitortuko dizut pozez hartuko nukeela Halloween gurean, baina amerikanizazio guztiak alde batera utzita, gure Halloween ospatzera ere gustura animatuko nintzatekeela. Trapu zaharak jantzi, kandela bat hartu eta gure artean gau horretan ibiltzen diren espirituekin nahastea, Euskal Herriko elezar zaharretatik zein antzineko kultura zeltiar batetik iritsitako Samhain-ari segida ematea. Baina hori gertatzen ez den bitartean, nik

bat

Nagore Belastegi nire keinu txikia egingo diot Animen Gauari, urtero bezala. Beltzez jantziko naiz, laranja ukitu batekin, patata-purezko mamuak eta kalabaza bazkalduko ditut eta Hocus pocus edo Nightmare befo-

re Christmas bezalako film mitikoren bat berriro ikusiko dut gau hori magikoa dela sinistuz. Horrelakoetan ez dut ÂŤtrick or treatÂť eskean ibili beharrik gozokiak jateko.

06 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Ehunmilak probako mendi lasterkariak, aurtengo uztailean, Usurbe mendian gora. TERE MADINABEITIA

Osasuna eta lehia, eskutik Ehunmilen datorren edizioan, mediku agiria ez ezik, elektrokardiograma bat aurkeztu beharko dute korrikalariek.

L. Agirre-I.Gurrutxaga Datorren ostegunean, azaroaren 3an, zabalduko da 2017ko Ehunmilak, Goierriko Bi Handiak eta Marimurumendi mendi lasterketetan izena emateko epea, 17:00etatik aurrera. Zortzigarren edizioa uztailaren 7, 8 eta 9an jokatuko da, eta ohi bezala, berrikuntzak izango ditu.

Guztietan aipagarriena kirolarien osasunari eta segurtasunari zuzendutako bat izango da; datorren urtetik aurrera mediku agiria ez ezik, elektrokardiograma bat aurkeztu beharko dute lasterkariek parte hartu ahal izateko. ÂŤBerritasun handia dela ematen du, baina berez ez da halako aldaketaÂť. Haritz Esnalen hitzak dira, Ehunmilak pro-

bako mediku zerbitzuaren koordinatzaile eta Donostiako Ospitaleko larrialdietako medikuarenak. Ehunmiletako antolakuntzak aurreneko urtetik eskatu izan du mediku agiria parte hartu ahal izateko, eta aurten, artapen zerbitzuaren kalitatea hobetze aldera, zorrotz jokatuko du arlo horretan.

Esnalen mezua argia da: ÂŤOrain arte mediku agiria aurkeztu izan dutenei ez die aldaketa handirik suposatuko, arazoa izango dute orain arte mediku agiria besapetik lortzen zuten horiek. Eta aldi berean, garrantziarik gabeko sinadura egin duten medikuek ere gauzak hobeto egin beharko lituzketeÂť. Pikarokeriari aurre hartzeaz gain, mediku taldearen

GOIBERRI 07

ASTEKO GAIA

lana erraztea ere badu helburu erabakiak.

Haren iritziz, oinarrizko mediku agiri bat sinatzeko garaian «galdeketa txiki bat» egin beharko litzaioke lasterkari bakoitzari bere kirol jardueraren inguruan. «Auskaltazio eta esplorazio minimo bat, eta atseden egoeran egindako elektro bat egin beharko litzateke edozein mediku agiri sinatu aurretik». Informazio hori guztia biltzen duen dokumentazioa Ehunmiletako mediku zerbitzuari helaraziz gero, haien lana «asko erraztuko» litzateke, eta autonomia maila handiagoa ere lortuko lukete.

an , eta inork ez zuen lorik egin.

«Nire lankideak engainatu nituen, asko mendizaleak dira, eta askok datorren urtean maratoia egiteko bero-bero gelditu ziren… Gehienek errepikatu egin nahi dute». Horregatik dei berezia egiten die izena emateko asmoa duten lasterkariei: «Gutxienekoa eskatzen dugu.

Ez dugu eskatzen esfortzu probarik, ez ekokardiogramarik.

Urtean zehar gehienek mediku azterketa egiten dutenez, aprobetxa dezatela fitxa hori betetzeko». Bi dokumentu horiek webgunean aurki daitezke, lau

Ehunmiletan lan egiten duten medikuak osasun publikoko langileak dira, eta ahalegin berezia egiten dute gizarte zibilari ahalik eta gutxien eragin diezaion kirol proba horretan eskaini behar izaten duten zerbitzuak. «Aurten egun txarra izan genuen benetan. Korrika egiteko bero handia egin zuen eta lan handia suposatu zigun. Oinarrizko elektro bat edukiz gero, eta aurrez jakinez gero bakoitzak zer patologia dituen, gure lana errazteaz gain, ospitaleetako gainkarga hori are gehiago murriztuko litzateke».

Hiru probetako partaide kopurua batuta, mila korrikalari abiatu ziren aurten Beasaingo plazatik, eta horietatik 400 Gurutze Gorrikoek eta larrialdietako medikuek artatu zituzten, Esnalek nabarmendu duenez: «Gehienak baba eta giharretako arazoak izan arren, 400 horietatik 100 deshidratazioarengatik artatu genituen. Ehun horietatik laurogeiri gazura jarri behar izan genien zainetik errekuperatu ahal izateko, eta laurogei horietatik hiru soilik bidali genituen ospitalera. Dokumentazioa eduki izan bagenu, hiru horietatik bi ez genituzke ospitaleratuko seguru asko».

Aurtengo edizioan 228 ordu pasa ditu mediku taldeak lane-

Kopuruak, gora

izateko. Ez du edozein sinadurak balio».

Esnalek aurrerapausotzat jotzen du hartutako erabakia,

«Guk gure joerarekin jarraitzen dugu, kalitateko lasterketa bat eskaini nahian». Mikel Valdivielso Valdi Ehunmilak probaren buruak aurreratu du medikuen atalean eta lasterkarien geolokalizazioan aurten egin duten ahaleginari jarraipena emango diotela datorren urtean, eta testuinguru horretan kokatu du elektroa eskatzeko erabakia. «Hiru epe daude izena emateko, eta mediku agiria apuntatzen den epearen barruan aurkeztu behar da. Hala ez bada, izen-ematea baliogabetua izango da».

Segurtasunaren kalitatea hobetzea ez da ordea, 2017ko ekitaldiak ekarri duen berritasun bakarra. Datorren urtean partaide kopurua hazi egingo da, proba bakoitzean hamabosna korrikalari gehiagok ize-

«Kalitate minimo bateko agiria eskatzen dugu, arreta maila hobetu ahal izateko»

«Urtero egon da araututa, baina datorrenean serio jarriko gara kanpo laguntzarekin»

Larrialdietako medikua

Ehunmilen antolatzailea

hizkuntzatan.

Euskal Herrian aitzindari Milatik 400ek laguntza

baina egokiena mediku agiri bateratu bat sortzea izango litzatekeela uste du: «Denok mendian federatuta bagaude, eta agiri bateratua edukiz gero, estatuko eta Europako lasterketa guztietarako balioko luke.

Baina hori ez dago gure esku.

Gu bigarren proba gara estatuan neurri hau hartzen, eta gainontzekoak ere kontuan hartzen hasiko balira, korrikalarientzat oso erosoa izango litzateke».

Elektroa eskatzeko erabakia hartuta, Ehunmilak izango da neurri hori ezarriko duen Euskal Herriko lehen proba. Eta aurretik hori egin duen lasterketa bakarra dago estatuan, Castellon (Herrialde Katalanak). «Bi urte daramatzate elektroa eskatuz.

Kontua da proba horren bultzatzaileetako bat kardiologoa dela, korrikalaria ere bada, eta Espainiako txapeldun beteranoetan. Berak indarra egiten du horretan, eta guk ere kalitate minimo bateko agiria eskatzen dugu, arreta maila hobetu ahal

Haritz Esnal

Mikel Valdivielso

na emateko aukera zabalduko baitute –EHM eta G2Hn 515na eta Marimurumendin 265–.

«Konpromisoei begira igo behar izan ditugu kopuruak. Horietatik gora nekez lortuko genuke kalitatezko lasterketa bat eskaintzea. Badakigu gure mugak zeintzuk diren; korrikalariak gustura ibil daitezela gure mendietan».

Partaide kopuruak bezalaxe, izen-emateko prezioak ere gora egingo du. «Azkeneko sei urteetan igoerarik egin gabe geunden, eta diru horrekin ezin genuen horrenbeste zerbitzu eskaini. Igoera txiki bat egitea erabaki genuen». Ehunmilak probaren izen-emate prezioa zazpi euro garestiagoa izango da, Goierriko Bi Handiena bost, eta Marimurumendirena bere horretan mantenduko dute.

Izen-emate epea atzeratzen den heinean, garestitu egiten da prezioa.

Kanpoko laguntza Eta «oso serio» hartuko duten beste atal bat kanpoko laguntzarena da, Valdik aurreratu duenez. «Urtero egon da araututa, baina datorren urtean gogor jarriko gara. Zenbait korrikalariren kexa jaso dugu kanpoko laguntzaren kontuarekin.

Komisarioak jartzea erabaki dugu. Oso hitz itsusia da, baina esan behar da antolakuntzako jendea mendian egongo dela zaintza lanetan, korrikalari guztiek baldintza berberetan korritzen dutela ikusteko».

Kanpoko laguntza onartzen duten lasterketak badaude, baina Ehunmilen antolatzaileek argi dute zein den haien filosofia. «Lasterketaren arau nagusia erdi-autosufizientzia da, eta zortzigarren edizioan kanpo laguntza baztertu egingo dugu.

Onartzen dugu gertatu dela, eta erreklamazio ofizialik jaso ez arren, zeresana eman duela.

Serio jarriko gara, eta zigorrak egon behar baldin badira, egongo dira». Hastear da atzera-kontua.

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

MIKEL ALBISU

Igor Larrea Plater tiratzaile eta ehiztaria

«Munduko edo Europako txapelketa bat irabaztea litzateke sari gorena»

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

Loinaz Agirre Legorreta Ehiztarien familiako semea da Igor Larrea (Segura, 1993). Aitona zenarekin hasi zen ehizara joaten eta hamalau-hamabost urterekin plater tiraketan lehenengo tiroak egin zituen. Berehala nabarmendu zen gazteen txapelketetan. Harrezkeroztik, ez da gelditu; Espainiako txapelduna da helduetan. Ehiztaria ere bada, baina tirorik gehien, platerei egiten die Legorretan bizi den segurarrak.

Noiztik zabiltza plater tiraketan?

Txikitatik ehizan ibili izan naiz, eta laster hasi nintzen usoaketa botatzen. Eskopeta bat oparitu zidaten eta probatzera plater tiraketara joan ginen Oiartzunera (Gipuzkoa). Oso ondo hasi nintzen eta berehala laguntzak jaso nituen.

Non entrenatzen duzu?

Oiartzunen. Frantzia aldera ere joaten gara. Hemen instalazio bakarra daukagu, eta askotan motz gelditzen da. Hala ere, dagoena, oso ona da. Frantziarrak beste maila batean daude; instalazio eta kirolari aldetik ere maila handia daukate.

Bi modalitatetako txapelketetan aritzen zara, Compact Sporting-ean eta Ehizako Ibilbidea deritzonean.

Bai. Lehiatzen hasi eta bi urtera Espainiako txapelketa irabazi nuen. Hurrengo urtean, munduko txapelketara joan nintzen eta hirugarren gelditu nintzen.

Lehiaketa askotan parte hartu dut, batzuk ondo ateratzen dira, beste batzuk ez hain ondo.

Helduen mailan zabiltza orain.

Gaztetan bezain ondo zabiltza?

Bai, bi urte daramatzat senior mailan. Lehenengo urtean Espainiako txapelketa irabazi nuen, eta Errege Kopa ere bai.

Aurten, Europako txapelketan txapeldunarengandik plater batera gelditu nintzen. Hirugarren posturako desenpatea jokatu nuen, baina azkenean seigarren geratu nintzen. Aurten ere denboraldia nahiko ona egin dugu. Euskal Herrian geroz eta maila hobea dago, txapelketak irabaztea geroz eta gehiago kostatzen da.

Lehengusu gazteagoa ere, Adur Alustiza, bide beretik doa.

Bai, nahiko ondo ibiltzen da.

Bera ere Espainiako txapelduna izan da. Aurten aurreneko urtea du senior mailan, eta ea zer moduz egokitzen den. Normalean biok batera joaten gara alde guztietara. Bakarrik joatea baino hobea da lehengusuarekin joatea.

Compact Sporting-a entrenatzen dugun lekuan bertan egiten da, platerak ateratzen dira makinatik. Ehizako ibilbidea, berriz, basoan egiten da, makinak jartzen dituzte puntu desberdinetan. Ehizako ibilbide bat simulatzen saiatzen da.

Bakarka aritzen zara edo Espainiako selekzioarekin?

Zein ezaugarri behar ditu plater tiratzaile batek?

Plater tiraketan zein litzateke sari edo helburu gorena?

Ez dakit. Onak direnak, txiki-txikitatik hasitakoak izaten dira.

Baina berezkoa ere behar da, eta nerbioak ondo kontrolatzen jakitea ere beharrezkoa da. Jende asko dago entrenatzen oso ondo aritzen dena, baina lehiatzerakoan ez duena mailarik ematen. Buruak lan asko egiten du.

Munduko edo Europako txapelketa bat irabaztea.

Zu gazteen mailatik nabarmendu izan zara txapelketetan.

Orain dela bi urtera arte-edo, Espainiako selekzioarekin joaten nintzen beti, baina gero krisi ekonomikoarekin laguntzak murriztu egin ziren. Orain normalean bakarrik aritzen naiz.

Tiratzailerik onenak nongoak dira?

Amerikarrak, italiarrak eta ingelesak beste maila batean daude. Aste barruan ere txapelketak izaten dituzte. Jende asko profesionala da eta horiekin lehiatzea oso zaila da.

Amesten duzu plater tiraketatik bizitzea?

Egia esan, oraindik ez dut inoiz planteatu, baina ez dut uste.

Lehiaketak eta lana uztartzeko ez dut arazorik, oraingoz behintzat. Munduko txapelketa bat irabaziz gero, adibidez, aukeraren bat jartzen badute, zerbait planteatu litzateke.

Txapelketak non izaten dituzue?

Euskal Herri mailan, Oiartzunen edo Gasteiz aldean izaten dira. Madrilen, Sorian, Galizian, Frantzian, AEBetan, Txipren, Italian, Hungarian...

Mundua ezagutzen ari zara beraz plater tiraketarekin.

Bai, bai. Asko bidaiatzen ari gara. Urtero hiru aldiz-edo, nazioarteko bidaiaren bat egiten dugu.

Noiz hasten da denboraldia?

Abendu edo urtarril aldera hasten gara entrenatzen. Lehenengo bi-hiru hilabeteak dezente entrenatu beharrekoak izaten dira. Astean hiru-lau entrenamendu egiten ditugu; hasieran kosta egiten da puntua hartzea.

Entrenamendu normal batean zenbat tiro egiten dituzu?

Denboraldi hasieran tiro gehiago egiten ditugu, forman jartzeko. Denboraldian zehar gutxixeago, lehiatzen asko ibiltzen garenez, forma mantentzea errazagoa da eta.

Kirol garestia izango da. Entrenamenduetarako kartutxoetan bakarrik dirutza beharko da.

Bai, baina babesleak ditut, bai eskopetan, bai kartutxoetan.

Txiki-txikitatik hasi ziren niri laguntzen. Kartutxoetan JG Excopesa, Leongo enpresa batek laguntzen nau, eta eskopetan, Alemaniako Blaser eskopeta markak.

Nolakoak izaten dira eskopetak? Ehizako berdinak dira?

Ez. Normalean bi tiroko eskopetarekin ibiltzen gara, superpuestarekin . Ehizakoek-eta baino pisu gehiago izaten dute.

Apuntatzeko hobea izaten da; zenbat eta pisu gehiago izan orduan eta hobeto apuntatzen da.

Ehiztaria ere bazara.

Bai, usotan gabiltza orain, Zegaman dugu postua. Han usotan eta birigarroetan ibiltzen gara. Txakurrak ere badauzkat, eta oilagorretan ibiltzen gara.

Zer moduzko denboraldia ari da izaten?

«Aurten Europako txapelketan txapeldunagandik plater batera geratu naiz» «Amerikarrak, italiarrak eta ingelesak beste maila batean daude» «Birigarro asko doa beste urteekin konparatuta, asko; baina usoa ez da pasatu oraindik»

Birigarro asko doa, beste urteekin konparatuta asko. Baina usoa ez da pasatu oraindik. Nafarroa aldetik joan da zerbait, baina hemendik bat ere ez.

Geroz eta beranduago pasatzen direla diote.

Bai. Aste hau eta hurrengoa onak izango dira nire ustez.

Gogoratuko zara aurreneko tiroa noiz egin zenuen.

Aurreneko tiroa 10 bat urterekin egingo nuen. Eskopeta txiki bat oparitu zidaten. Birigarroa bota nuen lehenengo. Hurrengo urtean, 11 urterekin, usoa bota nuen; eta 12rekin oilagorra.

Ehiztarien kontrakoak asko dira.

Ehiza mundua gero eta okerrago ikusita dago, baina azkenean, gauza tradizional bat da.

Egia da, gazteen artean gero eta ehiztari gutxiago dagoela.

10 GOIBERRI

GAZTEAK

Egitaraua egorretako XVIII. Gazte Festetan ekitaldi ugari egongo da ostiraletik astelehenera.

Ostirala, 28. Gure kabuz ala hil dokumentala eta mahai-ingurua (16:00).

Larunbata, 29. Txupinazoa eta bazkaria (14:00); Desafioa (17:00); Elektrotxufla txaranga (18:00); Bide Bakarra, Bolbora eta Rock Kam Broom taldeen kontzertua (22:30) Igandea, 30. Poker txapelketa (Izen ematea 17:00etan); Diaz: no limpies esta sangre filmaren proiekzioa (22:00) Astelehena, 31. Mahaingurua (11:30); Txapelpintxopoteoa herrian zehar (18:00); Altxa Gudari eta Guri5 taldeen kontzertua (23:00).

L

Ezkerretik eskubira, Itoiz Alustiza, Ekhi Zugasti, Maddi Jauregi eta Igor Diez. ARIANE VIERBÜCHER

Autogestioari bide egiteko gazte festak Legorretan Ariane Vierbücher Legorreta Nortasuna, indarra eta ekiteko gogoa biltzen dituzten hiru hitz: Izan, egin eta eragin. Horixe da Legorretako Gazte Festetako aurtengo leloa. Testuinguru berezian datozelako aukeratu dute Legorretako gazteek lelo hori; «proiektu autogestiona-

Babeslea

turantz tranpolin gisara planteatu nahi izan dugu aurtengo edizioa», nabarmendu dute Legorretako gazte asanbladako Ekhi Zugastik, Maddi Jauregik, Itoiz Alustizak eta Igor Diezek.

Gazte festen XVIII. edizioa izango den honetan, «parran-

da egiteko tarteaz gain, hausnarketarako eta eztabaidarako tartea ireki nahi» dutela erantsi dute. Hori da, festetako lehenengo egunean, Gure kabuz ala hil dokumentala jartzearen arrazoietako bat. Gazte mugimenduan alternatiba sozioekonomikoen inguruko eztabaida piztu eta bultzatzeko egina da dokumentala, eta Topatu Gazte Proiektu Komunikatiboak eta Ernai gazte antolakundeak sortu dute elkarlanean.

Gaur gaurkoz udalaren laguntza jasotzen du Gaztetxeak, eta hori «aldatzeko momentua iritsi» dela adierazi dute Gazte

Asanbladako kideek. Hausnarketa sakona eta norberaren iritziak emateko aukera izango dute ondoren egingo duten mahainguruan.

Egun gehiago aurten Lehengo aldiz, Legorretako gazte festek lau egun iraungo dute. Ostiralean hasiko dira eta «zubia datorrela aprobetxatuz», festa egun gehiago egitea erabaki dute. Dena den, beste urte batzuetan bezala larunbata izango da egun handiena, astelehenarekin batera. Larunbatean egingo da hain zuzen, iraganeko, oraingo eta etorkizuneko asanbladetako kideen arteko desafioa, besteak beste.

Gaur egungo asanbladako kideek esandakoaren arabera, «tradizio handia duen ekintza» da. «Gu umeak ginenean, horrelako jolasekin eta ezer gutxirekin hasi ziren gazte festak Legorretan, gazteei zuzendutako ekintza bezala».

Harrezkero, 18 urte pasatu dira eta urtez urte Legorretan indar handiagoa hartzen joan diren festak dira.

GOIBERRI 11

MOTZEAN

Maixabel Urkola Tabernaria «Lehiaketa irabaztea polita da, baina epaimahai gogorrena egunero daukat barraren beste aldean» Ariane Vierbücher Zaldibia Urteak 12 hilabete baditu ere, udazkenean bakarrik egin ohi da mondeju zuria, eta ez toki guztietan; Txindokiren magalean dauden hainbat herritan dago mondeju zuria egiteko ohitura. Goierri barreneko jaki hori dastatu nahi duenak, Zaldibian badu aukera polita Illati tabernan. Maixabel Urkolak jantzi zuen iaz Ardiki Eguneko lehiaketaren txapela.

Nork erakutsi zizun mondeju zuria egiten?

Etxean, gure amonak egiten zuen, baita amak ere... Etxekoei ikusita nik ere ikasi egin nuen azkenean.

Nola egiten da? Zein da erabili ohi duzun errezeta?

Lan handia duen zerbait da, batez ere kopuru handia egin nahi baduzu; horregatik jai egunean egiten dugu guk, eta jende dezente elkartzen gara egiteko.

Errezetari dagokionez, porrua, ardi gantza, arrautza, piperra eta gatza erabiltzen ditugu gure etxean. Porrua txikitu eta gainontzeko osagaiak botatzen joaten gara. Gordinik probatzen dugu eta goxoa dagoela uste dugunean, hesteak betetzen hasten gara.

poliki-poliki, hautsi ez dadin, eta denbora dezente edukitzen dugu. Mondejua egosi den salda hori ez dugu botatzen. Plater batean ogi xerra bat jartzen dugu, gainetik mondeju zopa botatzen diogu eta ondoren mondejua jartzen dugu. Jendeak oso gustura jaten du.

Bezero fidelak izango dituzu...

Bai. Urria iristen denean herrian jende asko egoten da Illatiko mondejua jateko zain. Eta ez bertakoak bakarrik, Abaltzisketatik adibidez, etorri ohi dira urtero-urtero garai honetan gure mondeju zopa jatera.

Joan den urtean, Zaldibiko Ardiki Egunean egiten den mondeju lehiaketan irabazle izan zinen. Pozik sariarekin?

Betidanik parte hartu izan dut eta ez nik bakarrik; amonak, amak eta baita ahizpak ere.

Oraindik gogoratzen naiz, umea nintzela amonak lehiaketan parte hartzen zuela eta berak prestatutako mondeju zopa plazara eramatera joaten nintzela. Hortaz, oso berezia izan zen joan den urtean nik irabazi nuela esan zidatenean.

Ba al dago sekreturik?

Sekretua osagai onak eta maitasun handia jartzea da.

Illati tabernan nola ateratzen duzue mondejua?

Orain dela 10 urte hartu nuen taberna eta mondeju zopa ateratzeko ohitura izan dugu beti.

Mondejua egosi egiten dugu,

Maixabel Urkola, Zaldibiako Illati tabernan, etxean egindako mondeju zuriak erakusten. A.VIERBÜCHER

Gogoratzen al duzu momentu hartan zertan ari zinen?

bernara mondeju eske irabazi zenuenetik?

Tabernan nengoen, eta taberna jendez gainezka! Irabazlea nintzela esan zidatenean, lehenengo momentuan konturatu ere ez nintzen egin eta ahizpari esan nion, bera joateko plazara.

Hark esan zidan nik joan behar nuela, nik irabazi bainuen.

Egia esan, epaimahaia egunero dut tabernako barraren beste aldean. Lehiaketa irabaztea, oso ondo dator, baina tabernan egunero egin behar da lan gogor, eta bezeroak ondo zaindu.

Saria jaso zenuen momentua nolakoa izan zen?

«Taberna gainezka zegoela esan zidaten irabazlea nintzela, eta ni konturatu ere ez!»

Oso hunkigarria, oso modu berezian egiten baitute sari banaketa. Bertsolariek, irabazlearen izena kantatzen duten bertsoan sartzen dute. Andoni Egañak kantatu zidan niri.

Jende gehiago joaten al da ta-

Aurtengo lehiaketa igandean jokatuko da. Aurten ere aurkeztuko zara ezta?

Noski! Aurten ere parte hartzeko asmoa dut eta polita izango litzateke berriz ere irabazi ahal izatea. Ardiki Eguna ezagutzen ez dutenei, igandean Zaldibiara gerturatzeko gonbitea luzatzen diet eta pasatu daitezela Illatiko mondeju zuria probatzera.

12 GOIBERRI

GURE LURRA

Hazi ezkutuen bila Landa eremua eta baserriak ikasgeletara gerturatzeko ‘Nekazal kultura eskoletara’ proiektua jarri da martxan Gipuzkoan. Ikasleek baratzeetako haziak bilatu behar dituzte, gero haien baratzeetan landatu eta zaintzeko.

Josune Zarandona Goierri Landa eremua eta baserri mundua eskoletara gerturatzeko ahalegina aspaldikoa da. Gizarte garapen jasangarriagoa, biodibertsitatea, elikadura jasangarria, naturarekiko harre-

mana... bezalako gaiak geletan lantzeko aitzakia dira, besteak beste. Zentzu horretan, Goimenek, Eusko Jaurlaritzaren baitako Ingurugelak –IIHII Ingurumenarekiko Irakasbideen Hezkuntza eta Ikerketarako

Ikastegia– eta Kristina Enea Fundazioak Nekazal kultura eskoletara proiektua jarri dute martxan.

Proiektua Gipuzkoa mailakoa da, baina Goierrin du sorlekua. Bertako barazki motak

ezagutu eta laboratutako biodibertsitatean sakontzeko baliagarri izan nahi du proiektuak.

Jokin Zabala Goimeneko teknikariaren hitzetan, eskoletan landa eremuak duen presentzia «eskasa» da gaur egun,

GOIBERRI 13

GURE LURRA

Eskola baratza proiektuko baratze bat. HITZA

horregatik, proiektu honekin eskoletako haurrei baratzeetara joateko aukera eman nahi zaie. Zenbat hazi dauden, nola landatu daitezkeen edo zer zainketa mota behar duten, baserritarrekin edo baratzezainekin zuzenean hitz eginda ikas dezaten, adibidez.

Proiektua behar bezala gauzatu ahal izateko, «irakasleentzako eta LHko eta DBHko ikasleentzako material didaktikoa sortu da Kristina Enean». Irailaren hasieran irakasleentzako formazioa egin zuten Goizanen (Zaldibian). «Gipuzkoa guztiko 25 bat ikastetxeetako ordezkariak batu dira proiektura. Gehienak Tolosaldekoak eta Goierrikoak», dio Zabalak.

Proiektuak bi atal ditu. Lehenengoari Baserrietako hazi ezkutuen bila izena eman diote.

Urtarrilera bitartean, ikastetxeek irteeraren bat antolatuko dute inguruko baserri edo baratze batera, eta bertan, ikasleek

Goierriko 11 ikastetxe ari dira ‘Eskola baratza’ proiektuan parte hartzen skola baratzeen proiektua orain pare bat hamarkadatik dago martxan, baita Goierrin ere. Landa garapen elkarteetatik eskoletan baratzeak jartzen laguntzeko proiektua da. Horretarako, %65ean finantzatzen dituzte garapen elkarteek lanabesak, materialak, haziak, azpiegiturak... Elkarteetatik aholkularitza ere eskaintzen da, zalantzak argitzeko, baserritarrekin zubi lanak egiteko edo formazioren bat antolatzeko.

Ordiziako Urdaneta institutua eta Jakintza ikastola; Beasaingo Andramendi ikastola eta Alkartasuna lizeoa; Idiazabalgo Aita Iparragirre ikastetxea, Itsasondoko Urkipe ikastetxea; Zeraingo herri eskola; Olaberriko herri eskola; Zaldibiako Lardizabal herri eskola; Segurako Laiotz herri eskola eta Urretxu-Zumarragako ikastola dira proiektuan parte hartzen ari diren Goierriko ikastetxeak.

E

«Eskoletan landa eremuak duen presentzia oso eskasa da gaur egun» Jokin Zabala

Goimeneko teknikaria

«Proiektuak kontzientzia pixka bat lantzeko pizgarri gisa balio izan digu» Tere Ruiz

Lardizabal herri eskola

aurrez gelan landutakoa praktikara eramateko aukera izango dute. Baratzeetan bertako haziak aurkitu beharko dituzte, eta horien gaineko informazioa bildu. «Baserritarrekin edo baratzezainekin hitz eginez hazi horiek nola landatzen dituzten, zergatik, zein garaitan, behar dituzten zaintza motak zeintzuk diren ikasi beharko dute».

Jolas moduan planteatu dute ekimena, ikasleentzako erakargarriagoa izan dadin.

Momentuz, Goierriko hiru ikastetxe batu dira proiektura: Lardizabal herri eskola (Zaldibia), La Salle ikastetxea (Beasain) eta Olaberriko herri eskola (Olaberria). Lardizabalgoak aurreratuta dabiltza beren zereginean. Hirugarren zikloko ikasleak hiru taldetan banatuta Zaldibiako hiru eremutara bisitak egin dituztela esan du Tere Ruiz proiektuaren arduradune-

tako batek. «Hainbat datu bildu ditugu, eta haziak ere bai. Jasotako haziekin erakusketa bat ere egin dugu ikastetxeko sarreran», azaldu du. Zaldibiako haurrak nekazal ingurunean bizi diren arren, «proiektuak kontzientzia pixka bat lantzeko pizgarri gisa» balio izan diela uste du.

Lehendabiziko atal hori ikastetxe guztietara zabalduta dago. Bigarrena, urtarriletik aurrera landuko dute, eta Hazien aterpea izena eman diote. Zabalaren esanetan, helburu nagusia eskolan bertan hazien aterpe bat sortzea izango da, eta horretarako aurretik baratzeetan jaso dituzten haziak gorde beharko dituzte. Beharrezkoa ez den arren, proiektuaren bigarren zati hori egiteko lagungarria izango da eskolek euren baratza propioa izatea.

«Goierrin 11 bat ikastetxe daude Eskola Baratza proiektura atxikita», argitu du Zabalak.

Epe luzerako proiekzioa Aterpea urtetik urtera osatzen eta handitzen joango den espazio fisiko gisa planteatzen da. Proiektu horretatik tiraka beste ekimen osagarri batzuk ere sortu daitezke, hazien erauzketa tailerrak, eskoletako hazien aterpeetara erakusketa ibiltariak...

Proiektua ikasturte berriarekin batera jarri da martxan, baina «epe luzerako» proiekzioarekin jaio dela dio Zabalak.

Ikastetxeen arteko topagune izateko ere sortu da, eta horren harira urtarrilean beste bilera bat egingo dute Goimenen bataren eta bestearen arteko esperientziak trukatzeko.

14 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Ramon Esnaola Musika Tailerreko musikariak gidatzen 1995ean, Urretxun. OTAMOTZ

Esnaolaren ondarea Ramon Esnaola musikari eta irakasle urretxuarra jaio zela ehun urte beteko dira azaroaren 2an. Txistuari hauspoa eman zion Urretxun eta Zumarragan.

Bere biografia barrena musikaz beteta zuen gizon eredugarriaren biografia da.

GOIBERRI 15

GARAI BATEAN

Miriam Luki Urretxu Ramon Esnaola (Urretxu 19162013) jaio zela ehun urte beteko dira azaroaren 2an. Bere biografia eskuetan, haurrei irakurtzeko moduko ipuin bat idatz daiteke. Ipuin horrek XX. mendeko historiaren pasarte ahaztezinak gogora ekarriko lituzke, baita garai hartako haur baten bizimoduaren nolakotasuna ere. Ipuin horren muinean Esnaola izan zen gizon eredugarriaren soslaia legoke. Eta ipuin horretan zehar txistuaren eta beste hainbat musika tresnaren doinuak entzungo lirateke, buruan zuen musika guztia litzateke.

Esnaola 1916an jaio zen Urretxuko Goiko Kalen, hangoak zituen haurtzaroko zein eskolako oroitzapenak. Aitak zumegintzan lan egiten zuen eta Esnaolak 7 bat urte zituela gurasoak hamabi seme-alabekin Beasainera bizitzera joan ziren. Esnaola 10 urterekin itzuli zen Zumarragako Eitzaga auzora – aitona-amonak bizi zituen han–.

1932an familia osoa itzuli zen.

Saski fabrikan lanean hasi zen 10 urterekin, enkarguak egiten zituen. Ordura arte, eskolan ibili zen eta, buruargia izanagatik, irakaslearen laguntzaile izan zen; ikaskideei irakurtzen erakutsi zien.

Orbegozo lantegian 15 urterekin hasi zen lanean eta han aritu zen erretiroa hartu zuen arte. Soilik zazpi urtez egon zen

fabrikatik kanpo; hain justu 36ko gerrak soldadu bihurtu zuteneko zazpi urteak. 19 urterekin boluntario joan zen eta 26rekin itzuli zen etxera. Loiola gudari batailoian aritu zen preso egin zuten arte. Kantabriako Limpias herrian hartu zuten atxilo eta Laredon zein Castro Urdialeseko eskola batean izan zituzten bera nahiz bere kideak.

Ilaran ipintzeko esaten zieten, ilaratik ateratzen zituztenak fusilatu egiten zituzten. Berak ilaran jarraitu zuen.

Preso erromesa Castrotik Santoñara eraman zituzten lehenengo eta Santoñatik Sevillara (Andaluzia).

Sanlucar La Mayor Sevillako herriko errepideek Esnaolaren izerdia gordeko dute haiek egiten jardun zuelako. Cadizen (Andaluzia) eta Badajozen (Extremadura) italiar hegazkinentzat pistak egin zituen.

Gudaroste nazionalean lizentziatu eta etxera bidali zuten arren, azkar asko berriro deitu zuten. Bigarren aldia okerragoa izan zen, Bigarren Mundu Gerrak eztanda egin zuelako eta Francoren armadak alemaniarren alde egin zuelako. Esnaolak gosea eta gaixotasuna nozitu zituen. Itzuli eta lehenengo egunean lanean hasi zen berriro Orbegozon.

Musika doinuak

19 urterekin boluntario joan zen 36ko gerrara, Loiola batailoian aritu zen atxilotu zuten arte Bere kasa ikasi zuen txistua jotzen eta familiakoei irakatsi zien lehenengo

Esnaolaren aitak klarinetea jo zuen Urretxuko, Zumarragako nahiz Beasaingo bandetan. Ramon 8 urterekin hasi zen ikasten eta zendu zen arte ikasten eta sortzen jarraitu zuen. Musika barrenean zeraman.

Orbegozon lanean 15 urterekin hasi zenean, lanetik atera eta musika orduak egiten zituen klarinetea jotzen. Los bohemios del Goierri musika taldea, Tolosako Beotibar orkestra, Urola orkestra... Hainbat taldetan jo eta beste hainbat sortu zituen. Garai hartan igande zein jaiegunetan dantzaldiak egoten ziren, eta Goierri garaiko herriez gain, Gipuzkoa nahiz Nafarroako herri askotan jo zuen. Bera, baina, ez zen pa-

rrandazalea izan, ezta orkestretan jotzeagatik irabazten zuen dirua zernahi gisaz xahutu zalea.

Utzitako ondarea Urretxu-Zumarragan 1950eko hamarkadan txistua jotzen zuen hirukoteak kale egiten zuenean txistua desagertuko zela entzun zion behin lagun bati, eta honakoa erantzun zion: «Ez da desagertuko, ni hasiko naiz eta». Bere kasa ikasi zuen jotzen. Hasteko etxekoei erakutsi zien eta ondoren ikasteko grina zuen orori; ikasleen txistuak bere poltsikotik ordaindu zituen behin baino gehiagotan. Sekundino Esnaola musika eskolaren sortzaileen artean dago. Txistua eta solfeoa erakutsi zituen bertan 1995era arte. Legazpiko Musika Bandako zuzendari lanak ere egin zituen 38 urtetan.

Akaso Esnaolaren biografia osoa ez da ipuin bakarrean kabitzen. Zahartzaroan begiak lausotu zitzaizkionean ezin zuen idatzi, baina musikak bere buruan jarraitzen zuen. Txistu irakasle gisa prestatu zituen txistulariez gain, barnean zeraman musika hori guztia ere utzi zuen ondare gisa eta Urretxuko Txistulariek jaso ere. 2010ean Ramon Esnaolaren Musika izeneko disko bikoitza kaleratu zuten. Esnaolaren doinuak dira bere ondarea, eta baita bere biografia ere.