Goiberri 214. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

214. zenbakia. 2016ko azaroaren 25a

Aitor Perez Arrieta

Mendiko duatloilaria

«Sekula ez naiz hobeto jaisten direnen pare ibiliko» 6-7

Izaskun Martinez de Zuazo 3 Iritzia 4-5 Kolperik gabekoak 8-9 Xabier Ibarguren palaria 10 Auzolanak bizirik dirau 11 ENBA sindikatuak 25 urte 12-13 Garai batean: ‘Kiputzen bidea’ 14

GOI B ERRI Mendiko duatloien azken proban hartuko du parte bihar Perez Arrietak Zegaman. A. ZALDUA

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

MIKEL ALBISU

Izaskun Martinez de Zuazo Ordiziako Altamira estadioko langilea

«Asko pozten naiz ordiziarrek partidak edo lasterketak irabazten dituztenean» Mikel Albisu Olaberria Irakasle ikasketak amaituta etorri zen Lazkaora Izaskun Martinez de Zuazo (Gasteiz, 1974), «euskara ikasteko asmotan etorri, eta bertan familia osatu nuen». Gaur egun Olaberrian bizi da eta Ordiziako Altamira estadioko harreran lan egiten du. Txikitan igeriketan ibili bazen ere, orain ez du kirolik praktikatzen. «Hori bai, kirola ikustea nire zaletasun handienetakoa da: errugbia, futbola, saskibaloia, eskubaloia, atletismoa, igeriketa...»

La Lista De Schindler .

Liburu bat.

Lekeition ederki pasatzen ditut oporretako egunak.

Fantasiazko gaiek ez naute asko erakartzen, baina, Anne Ricen Entrevista a un vampiro .

Amets bat.

Musika talde bat.

Gurasoek oparitutako bidaia, Norbegiara.

Pelikula bat.

Oporretarako leku bat.

Eguneroko bizitza bizitzen dut.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Queen.

Abesti bat.

Carmina Burana- k Erdi Arora

Zeri diozu beldurra?

garraiatzen nau.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Janari bat.

Mariskoa oso gustuko dut, batez ere lanpernak, baina ez dira sarritan izaten nire menuan.

Edari bat.

Xanpaina.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

GOI B ERRI

Sugeak ezin ditut ikusi ere egin.

«Mariskoa oso gustuko dut, baina ez da sarritan izaten nire menuan»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Ione Berasategi Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Niri, irribarrea ateratzea ez da zaila. Baina, egia da asko pozten naizela ordiziarrek partidaren bat edo lasterketaren bat irabazten dutenean.

Olaberrian biziko ez bazina Ordizia aukeratuko nuke.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – publi@goiberri.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

AntxiĂąe Mendizabal Aranburu Idazlea

Liburu gomendioen gainetik urangoko Liburu eta Disko Azokan, e s t a n d a re n atzean jarrita, liburuak gomendatzea suertatzen zait, haur eta gazteei zuzendutakoak askotan. ÂŤLiburu bat nahiko nuke, hainbat urte ditu eta neska (edo mutila) daÂť askotan entzun izan dut.

Argi dago helduok zeren arabera hautatzen ditugun haur eta gaztetxoentzako liburuak. Ez da harritzekoa; liburuen edizioa, salmenta eta promozioa adinaren arabera dago antolatua, eta okerrenean, baita sexuaren arabera ere.

Perry Nodelman literaturaaditu eta idazle kanadarraren arabera, haur eta gazteentzako liburu hautatuek osatzen dituzten zerrendak zentsura mota bat besterik ez dira. Izan ere, balio handiegia ematen zaie adinen arabera, haurren

D

gaitasunak sailkatzen dituzten tesiei.

Duela ehun urte ez zegoen haurrentzako liburu berezirik, ez zelako uste haurrak eta helduak elkarren artean horren ezberdinak zirenik. Haurrak, ahulagoak izanik, berariazko beharrak zituztela eta munduaren ezagutza kaltegarria zela erabaki zutenean, hasi ziren haurrentzako liburuak egiten. Eta nik gehituko nuke, literaturaren esparruan ez ezik, gizarteko esparru gehienetan ere, kontsumismoaren jomuga gorenena izatera igaro direla oso denbora gutxian; begi bistakoa da elikagaien, modaren edo aisialdiaren industriak zenbat behar sortu dituen haurren inguruan.

Askok pentsatzen dute haurrak tolesgabeak eta inozoak direla eta ez dituztela helduaroak dakartzan murrizteak eta baldintzak ezagutzen; beraz, guztiz xaloak direlarik, gaizta-

keriara jotzen dutela berez.

Beste batzuk, berriz, helduon gaiztakeriek kutsatu gabe daudela eta aratz-aratzak direlakoan daude. Ikuspuntua edozein dela ere, bietan haurrak isolatzera jotzen dugu. Eta ondorioz, Nodelmanen arabera, guztiok bihurtzen gara zentsore.

Haurrak haur izaten jarraituko dute helduek mundua ulertzeko modua zentsuratzen jarraitzen diegun bitartean. Eta irudipena daukat, gaur egun, haurtzaroa behar baino gehiago luzatzeko beharra duela sistemak.

Neronek, haurra nintzela, ia

ez nuen haur literaturarik irakurri, akaso era horretako libururik eskura ez nuelako. Nire haurtzaroko libururik esanguratsuak hiru izan dira: Maravillas del saber entziklopedia, Biblia eta Le petit Prince. Lehenengoa etxeko egongelako altzarian zegoen, gurasoek atez ateko saltzaile bati erosita; bigarrena, izebak oparitu zidan jaunartze egunean; Saint-Exupery-ren frantses-gaztelera edizio elebiduna amak erosi zidan, frantsesa ikasten ari nintzen urteetan.

Bakar bat ere ulertzeko nahiko mailarik ez esperientziarik ez nuen; ez nituen guztiz ulertzen.

Akaso, horregatik erakartzen ninduten, antzeman nuelako munduaren ezagutza, bizitzaren misterioa eta irudimenak sor zitzakeen istoriorik harrigarrienak orri inprimatu haietan ezkutatzen zirela. Eta ni jakinminez irrikan nengoen.

Gauzak horrela, Durangoko azokan haurrek eskura izango dituzte era guztietako liburu andana, euskaraz gainera.

Edozein estandaren parean jarri eta utzi beraiei erabakitzen, mugarik jarri gabe. Eta zuetako inork haurren batentzat libururen bat erosi nahi badu, haurrak espero ez duen eta harrituko duen libururen bat aukeratu, eta etxean harekin partekatu, haurra izateari utzi ez badio behintzat, jakinmina izango du eta.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Joseba Sarrionandia Euskal literaturaren erreferentziari buruzko albistea iritsi zen joan den igandean. Etxepare institutuak Kubako Habanan Euskara eta Euskal Kultura irakurletza jarriko du martxan unibertsitatean, eta Joseba Sarrionandia izango da irakaslea.

Duela gutxi, euskaltegirako eskola bat prestatzen ari nintzela, aspaldi Goienkarian argitaratutako albiste bat berrirakurri nuen. 2004ko maiatzaren 11koa zen eta Sonia Coto arrasatearra zuen protagonista. Orduan 32 urte zituen eta oso gaixotasun berezia: kataplejia. Horrek eraginda, barre eginez gero eskuetan eta masailezurrean ahultasuna sentitu eta zorabiatu egiten omen zen.

Barrean pentsatze hutsarekin ere gertatzen omen zitzaion eta zenbait egoera aipatzen zituen: supermerkatuan laguna orgaz nahastu izana, esaterako, eta halako une irrigarriak. Umerik ezin omen zuen besotan hartu eta emozio handiko sentimendurik izan ere ez.

Ariketa forma eman eta gelara eraman nuen artikulua. Ariketaren atal batean, egunero izaten zituzten une barregarriak zerrendatu behar izan zituzten. Zerrenda ikusteak Soniaren gaixotasunaren gogorraren neurria eman zigun. Bederatzi lagun ziren taldean eta ia ehun egoera zerrendatu zituzten, ordu laurden eskasean.

Pertsonari, heldu ahala, barrea asko urritzen zaiola askotan entzun izan dugu. Ez dakit neurketa horiek nola egingo dituzten, baina, gure taldearen kasua hori bada, umetan makina bat karkar egindakoak dira. Eta, zuen inguruan, Aitor, zein neurritan daukazue barremetroa?

Bestalde, hamalau urte pasa dira eta, Sonia, espero dut gaixotasunari neurria hartuko zeniola eta, barre egin gabe baldin bada ere, zoriontsu izango zarela.

Asier Iriondo

bat eta

Barremetroa zein neurritan dugun hemen? Semaforoa gorri esango nuke nik. Politika kontuek ez digute aspaldian barre askorik eragin, ezta euskararen ezagutza eta erabilerari dagozkienek ere (Ataun batean ezagutzaren datua %85era jaitsi da); eta maila pertsonalean kuadrillako laguna galdu berri dugun honetan zer esango dizut ba! Ezin barrez lehertzen hasi!

Tira, ez dugu dena hain ezkor jarriko eta, beraz, bat-batean burura etorritako poztasun une batzuk kontatuko dizkizut: barrez lehertzearen eraginez semeak praketan txiza egin zuenekoa, Kike eta Joxerramonen txisteak kasetean entzuten genituenekoak... Non geratu dira orain honelakoak? Beste hizkuntzetan nonahi (El club de la comedia, Vaya semanita...), baina euskarazko saioak, aldiz, urri eta errepikakorrak (Wazemank...). Inguruan AEK-k antolatutako txiste eta pasadizo idatzien lehiaketa aipatuko nuke, baina besterik? Argiako eta Arantzazuko egutegietako txisteak, Argia aldizkarikoak... Zer gehiago?

bat Aitor Calvillo

Amaitzeko, Soniaren gaixotasuna aipatu duzularik, semearekin ere orain gutxi egokitu zait etxerako lanetan laguntzea eta gaixotasun arraroren bat topatu eta klaseratzea zuen helburu. Hutchinson-Giford sindromea aukeratu genuen, izena bezain arraroa den gaixotasuna. Zelulen zahartzearekin lotutakoa da eta irudi lazgarriak wipipedian agertzen zirenak. Baina zenbat halako topatu genituen zerrenda luze-luze-luze batean?

06 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Aitor Perez Arrieta Txirrindulari ohia eta mendiko duatloilaria

«Herrian txapela janztea handia litzateke, baina ez da erraza izango» Asier Zaldua Zegama Aitor Perez Arrietak (Zegama, 1977) txirrindularitzan bide oparoa osatu zuen. Caisse d’Epargne eta Lampre taldeetan aritu zen, besteak beste, eta Tourreko etapa batean hirugarren postuan sailkatu zen.

2012an profesionala izateari utzi zion, baina bizikleta ez du alboratu. Egun, mendiko duatloiak egiten ditu. Hilaren 26rako Zegamako lehen mendi duatloia antolatu dute berak eta bere taldekideek.

Pena eman al zizun txirrindularitza uzteak?

Bai. Urte asko neramatzan txirrindularitzan, errutina berarekin, eta etorkizunak beldur pixka bat ematen zidan. Gainera, krisi garaian utzi behar izan nuen, nire azken taldeak ez zuelako jarraituko zuen itxurarik eta dagoeneko 35 urte nituelako. Saltzaile lanetan aritu nintzen, baina ez zitzaidan gustatu. Eskean nindoala iruditzen zitzaidan. Goierri Eskolan soldadurako modulu bat egin dut eta lantegi batean lanean hasi naiz.

Ez diozu bizikletan ibiltzeari utzi.

Ez. Martxa zikloturistetan parte hartu nuen eta Zegama-Aizkorri maratoia ere egin nuen, duela bi urte. Bestalde, lagunak

mendiko duatloietan ibiltzen ziren eta nik ere probatzea erabaki nuen.

Asko kostatu al zitzaizun korrika egitera eta mendiko bizikletan ibiltzera ohitzea?

Korrika egiteko, mendia nahiago dut. Mendiko bizikletari dagokionez, teknika hartzea kosta egiten da. Sekula ez naiz hobeto jaisten direnen pare ibiliko, baina moldatzen naiz.

Maila ona ematen ari zara.

Aurten proba askotan parte hartu dut, baina azaroko bitan ezin izan dut parte hartu. Hamabitik hamarretan parte hartuko dut. Lider joan nintzen azaroan sartu arte, baina despistatu egin naiz apur bat. Izan ere, ehiza ere gustatzen zait...

Zegamako taldearekin zabiltz.

Inoiz baino talde indartsuagoa dugu. Hamar lagun elkartu gara: zortzi zegamar, idiazabaldar bat eta Tolosaldeko bat.

Halako herri batean horrenbeste jende animatzea gauza handia da. Gainera, sailkapenean lehenengoak goaz (azaroaren 6ko probaren ondoren). Baina azkenaldian Tolosakoak nagusitzen ari zaizkigu eta bukaera arte borrokatu beharko dugu.

Denboraldiko azken proba Zegaman izango da.

Hala da. Dagoeneko ia dena prest dugu. Hasteko, lauzpa-

bost kilometro egingo ditugu korrika. Bizikletako zirkuituak zazpi kilometro izango ditu. Bi itzuli emango dizkiogu. Ondoren, kilometro pasatxo egingo dugu korrika herri inguruan.

Zegamako taldeak Zegaman txapela janztea gauza handia litzateke.

Bai, baina ez da erraza izango.

Ahaleginak egingo ditugu.

Zegaman beti egon da txirrindularitza zaletasun handia.

Miguel Indurainek, Chava Jimenezek... Manoloren etxean ostatu hartu zuten. Gainera, herrian txirrindulari taldea egon zen. Txirrindulari handiak egon ziren. Besteak beste, Inaxio Arrieta. Oker ez banaiz, bera izan zen profesional mailara pasa zen lehen zegamarra. Herrian zaletasuna piztu zuen eta gu atzetik etorri ginen. Beherakada egon da eta ea gazteak animatzen diren.

Zu berandu samar hasi zinen lehiatzen.

«Nire lagunak mendiko duatloietan ibiltzen ziren eta probatzea erabaki nuen» «Sekula ez naiz hobeto jaisten direnen pare ibiliko, baina moldatzen naiz» «Jon Agirre Ampoko presidente zenari esker joan nintzen Frantziako Tourrera»

Bai, gazte mailako bigarren urtean. Ordura arte futbolean jokatzen nuen. Herriko festetan lasterketa bat antolatzen da, bi aldiz irabazi nuen eta jendeak lasterketetan parte hartu beharko nukeela esan zidan.

Nahiko ondo hasi nintzen. Lehen denboraldian bi lasterketa irabazi nituen.

Asko kosta zitzaizun profesional mailara pasatzea.

Zortzi urte eman nituen afizionatu mailan. Egokitzea kosta egin zitzaidan, ez bainuen oinarririk. Azkenean, Baque taldeak profesional mailara salto egiteko aukera eman zidan. Baque desagertu egin zen eta Spiuk taldera pasa nintzen. Hor maila ona eman nuen eta Caisse d’Epargne taldearekin fitxatu nuen.

GOIBERRI 07

ELKARRIZKETA

Bi denboraldi eman zenituen bertan. Txirrindulari oso onak zeuden taldean.

Alejandro Valverderekin, Puritorekin (Joaquim Rodriguez) eta Oscar Pereirorekin koinziditu nuen. Lampren ere txirrindulari onekin aritu nintzen: Damiano Cunegorekin, Michele Scarponirekin, Alessandro Petacchirekin...

Zein da, zure ustez, eduki zenuen taldekide onena?

Valverde. Afizionatu mailatik ezagutzen nuen eta klase berezia zuela ikusten zen. Egun bezala, denboraldi osoan lehiakorra zen. Pereiro ez zen Valverde bezain serioa. Tourrean eta Vueltan bakarrik zentratzen zen. Puritori dagokionez, garai hartan, ez zuen gero eman zuen maila ematen. Valverde ondoan edukitzea zortea zen beretzat: arerioek Valverde zaintzen zuten eta berak erasotzeko aukera zuen. Ondoren, Valverderen pare jarri da.

Zuk ere maila ona eman zenuen.

2010eko Tourreko etapa batean hirugarren postuan sailkatu zinen.

GOIBERRI

Urte hartan Footon-Servetto taldean nengoen, eta Tour hartara joan edo ez, zalantzatan egon nintzen. Izan ere, Tourrera joateko prestatu nuen neure burua, baina Dauphine Libere txarra egin nuen eta taldeko zuzendariei zalantzak piztu zitzaizkien. Ampo patrozinatzaileetako bat zen eta Jon Agirre presidente zenari esker joan nintzen Tourrera: zuzendariei deitu zien eta niri tokia egiteko esan zien. Azkenean, ondo erantzun nuen.

Hirugarren egin nuen etapa Luchonen amaitu zen. Aurretik Bales mendate gogorra pasa genuen. Zortzi txirrindulari gindoazen ihesaldian eta Balesen Voeckler-ek alde egin zuen.

Egia esan, urte hartan oso indartsu zegoen. Ni Alessandro Ballan-ekin heldu nintzen helmugara. Dena den, gustura bukatu nuen. Pisu handia kendu nuen gainetik.

08 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Kolperik gabekoak Gaur Emakumeenganako Indarkeriaren Aurkako eguna da. Erailketaren gailurraren azpian metatzen diren indarkeria asko ikusezinak dira. Hala neska gazteek nola adineko andreek berdintasunaren bidea bihurria dela diote.

Jazarpena nozitu eta ahaldundu

Espazio publikoan beldurra sentitzen dute. Ikara eta amorru gehiena euren ingurunean, egunerokoan, sortzen da.

M. Luki Eiderrek, Alaznek eta Mirenek aho batez onartu dute kalean bakarrik eta ilunetan ibiltzeko beldur direla. Ez dute inolako zalantzarik egin. Beldur hori, baina, orokortutzat eman dute.

Beraien kezka, ikara eta sosegu falta beste eremu batean dago, ordea.

Alaznek igerilekuan mutilek osatzen dituzten korridoreak ekarri ditu gogora, «erditik igaro behar zara eta gutxietsi egiten zaituzte eta ikaratu ere bai».

Nortzuk? Inguruko mutilek, erantzun dute. Eta bi hitz horiekin askatzen hasi da barruan daukaten korapiloa. «Txantxetan hasten dira, beste mutilen barrea eragin nahian-edo», dio Eiderrek. Txantxak gehiagora doaz, halere. Hori da behintzat hiru neska hauei bizitzea egokitu zaiena. Ez da beti gertatuko.

Ez da toki guztietan gertatuko.

Ez dute mutil guztiek egingo.

Baina hiru neska horiei egokitu

zaie, esate baterako, sanguitxa zer den jakitea eta nozitzea.

Zer da? Ikasgai bat amaitzear dela ikaskide batzuk sanguitxa egingo diotela ohartarazten diote neska bati. Behin irakaslea joan denean, korridorean paretaren kontra jarri eta hogei bat mutilen berrogei bat eskuek gorputza goitik behera ukitzen diote; hankartea barne. Eszenan parte hartzen ez duten mutilak zein neskak isilik daude begira, barrezka ere bai. Miren: «Modan egon da». Alazne: «Edozein neska hartzen zuten, batzuekin beste batzuekin baino gehiago egiten zuten».

Ikaskideak dira beraz. «Bortitzena orain bi urte izan zen», dio Mirenek. Alazne: «Gu orduan ez ginen ezer esatera ausartzen». Eider: «Halakoak egiten zituzten mutilak jaun eta jabeak ziren bitartean neskak urdanga hutsak ziren». Miren: «Okerrena da neskak ere joko

MIRIAM LUKI

horretan sartzen ginela». Une jakin batean jasangaitza egin zitzaien.

Sanguitxei ez esan diete mutilen ahotsetik, lasai neska, ez da horrenbesterako entzun duten bitartean. Alazne: «Klik bat egiten duzu, jabetzen zara gertatzen ari zaizun hori ez dagoela ongi, kontzienteago zaren eran aldatu egiten zara».

Jazarpena eta kontrola hor daude oraindik ere eta, ondorioz, konfiantzan oinarritutako harremanak eraikitzea oso zaila egiten zaie. Eider: «Bananbanan beste zerbait dira, egiten dutena hurkoari begira egiten dute eta daukaten boteretxoa taldean daukate». Miren: «Bestela taldetik bota ditzakete». Mutil taldeetan sekulako presioa dagoela diote, elkarri eragiten dioten presioa da. Eider: «Norbera izateko beldur dira». Alazne: «Halako jarrerak burutik ez pasatzea lortu beharko litzateke, baina etxean

nahiz komunikabideetan ikusten duten asko eta asko errepikatzen dute. Nola aldatuko da bada?».

Berdintasunaren gaia lantzen dutenean helduek laguntza eskatzea edo salatzea gomendatzen diete. Hirurak: «Ez digute esaten gure burua nola defendatu, kontuz ibiltzeko baizik, eta gero ez dakigu eguneroko bizitzan nola jokatu».

Esateko daukatena inork entzun nahi ez duela sentitzen dute. Teknologia berriek ez dute inondik ere laguntzen, kontrola, presioa eta jazarpena areagotzen dutela diote.

Positiboan? Neskak ahaldundu egin dira talde gisa eta elkartasun lotura sendoagoak eraikitzen ari dira. Gero eta gutxiago kikiltzen dira eta ez dituzte eskoteak baztertu. Berdintasuna? 15 urte dituzte eta, diotenez, «okerrera goaz, guk ez dugu berdintasunean oinarritutako gizarterik ezagutuko».

GOIBERRI 09

ASTEKO GAIA

Miriam Luki Urretxu Erreportaje honen haria Emakumeenganako Indarkeriaren Eguna da. Gaur da. Albistegietan 2016ean gizonezkoek eraildako emakumezko kopurua emango dute gaur; akaso, gaiaren ertzeei erreparatuko diete.

Datozen lerroetan 2001ean jaiotako hiru emakumeren testigantzen alboan 1930-1946

tartean jaiotako lau andrazkorenak daude. Hizpideak beldurrak eta indarkeriak dira; lehengoak eta oraingoak.

Abiapuntua Emakundek orain gutxi kaleratutako ikerketa bat da. Beldurra aztertu dute espazio publikoan eta beldur horrek generoa duela ondorioztatu ere. Neska gazteak kalean ibiltzeko beldur dira; baka-

rrik, ilunetan, toki desatseginetan. Beldur horrek gora egin du azken urteetan.

Beldurra nori? Gizonezkoei.

Gizonezkoak dira beldur horren jomuga, baita gizonezkoak berauek kalean deseroso sentiarazten dituen subjektuak ere.

Gizonezkoek, ordea, lapurtu edo kolpatuko dituztenaren beldur dira. Emakumezkoen

MIRIAM LUKI

‘Lasaiago’ bizi izan direnak

Emakume bezala kanpotik emandako rola jokatu dute.

Muga guztien gainetik errespetu gehiago zegoela diote.

M. Luki Miren G., Ixabel, Miren M. eta Elena. Guztia bekatua zen garaian hazi, hezi eta ezkondu ziren. Oro har, ez zituzten anaiek izandako aukera berberak izan.

Lan egiten zuenak lana utzi zuen ezkontzeko. Zorte onekotzat dituzte euren buruak gizon jatorrekin ezkondu zirelako.

Emanda etorri zitzaien bizimodua onartu zuten eta aho batez diotenez, «egungo neskek baino bizitza lasaiagoa izan dugu».

Kalean bakarrik eta ilunean joateko beldur izan dira beraiek ere. Ñabardura nerabetzaroa eta gaztaroa bizi izan zuten ga-

raiak berak ezartzen du. Hain zuzen, orduko etxeratzeko orduen zurrunak eta neska bat bakarrik ibiltzeko zituen mugak, besteak beste.

Gizonezkoekin harremanak izateko gunea plazako dantzaldia zen. Neskak bikoteak osatu eta dantzan hasten ziren, bi mutil gerturatu eta dantzan eskatzen zieten; hirugarren neska bat balego paretan bermatzen zen mutil bat etorri arte. Elena: «Ezezkoa ematen bazenien errespetuz hartzen zuten, nahiz eta beti agertu zitekeen astunagoa zen mutilen bat». Garizuman ez zegoen dantzaldirik eta zinera joaten ziren. Film ba-

tzuek, hala ere, betoa jarrita zuten eta gizonezkoak baino ez ziren joan, esate baterako, Gilda (Charles Vidor, 1946) ikustera.

Miren G.: «Gero kuadrillakoek kontatu egiten ziguten».

Miren M. 14 urterekin hasi zen bere senarra izango zenarekin.

Hasi zirenean lagunekin irteteari uzteko eskatu zion senargaiak eta Mirenek natural hartu zuen. Lehenengo musua zerbitzu militarra egitera joan aurretik eman zion, «zoriontsuak izan ginen, ez genuen besterik».

Elenak dioenez, «gure auzoetan indarkeria kasuak zeudela jakin bagenekien. Umetan etxe

izua harago doa eta gorputzaren bortxari diote beldurra.

Hori guztia ikerketak dioena, besteak beste. Baina zer diote emakumeek? Zer egungo neska gazteek? Zer garai bateko andreek? Bakar batek ez du inoiz kolperik jaso. Aitzitik, indarkeria ispiluan jarrita, kolperik gabekoa agertzen da, kolpeen gailurraren oinarrian.

guztietan sartzen ginen eta dena ikusi ere. Inork ez zuen ezer esaten. Etxe barruko kontuak zirela esaten zen».

Nor bere gorputzarekin zuen harremana ere oso bestelakoa zela diote. Elena: «Ez genekien zer geneukan non ezta beste aukera sexualak zeudenik ere; beldurrez beteta geunden».

Zer esanik ez antisorgailuei buruz.

Mundua oso azkar aldatu da euren begien aurrean eta «gure gurasoek egin ez zuten bezala, guretzat garrantzitsua izan da gure alabek ikastea», jarraitu du Elenak. Nolanahi ere, Miren G.k gehitu du: «Dena asko ireki da eta ez dakit ez ote dugun atzera egin gauza askotan. Lehengo gizartea matxistagoa zela diote, baina nik zalantza egiten dut». Miren M.: «Gizonezkoak beti izan dira matxistak eta beti izango dira».

Miren M. 22 urterekin ezkondu zen eta zortzi seme-alaba izan zituen. Orain 22 urteko gazteak ikusita galdu duen guztia gogora etortzen zaio, baina oraingoa nahasmena dela dio.

Azpimarra egin diote etxearen gidaritzari, «gure eskuetan zegoen», dio Ixabelek.

Egungo garaia ilun ikusten dute. Gizonezkoen jarreran ez dute garai bateko errespeturik ikusten. Emakumezkoen jarrerak harritu egiten ditu, irekiegia da euren iritziko. Berdintasunean ez dute sinesten, ez dute espero inoiz gauzatuko denik. Aurrerapausoak ukatu gabe, gauzek okerrera egin dutela diote.

10 GOIBERRI

GAZTEAK

ÂŤHego Euskal Herrian, pala euskal kirola izanda, afizio askorik ez dagoÂť Pala motzeko munduko txapeldun da Xabier Ibarguren lazkaotarra, 22 urtez behean. Miarritzen irabazi du urrea.

Aimar Maiz Lazkao Ez da edozein izaten 21 urterekin munduko txapeldun. Xabier Ibargurenek (Lazkao, 1995) urriaren 29an dastatu zuen urrearen zaporea, Miarritzen.

Zer moduz ematen dizu urreak?

Oso ondo. Oso gustura ibili naiz Munduko Txapelketan, izugarrizko esperientzia izan da.

Noiztik zabiltza palarekin?

Zazpi-bat urterekin hasita. Baina serio, 12-13 urterekin hasiko nintzen. Hasieran kirol denak egiten nituen. Orain, pala eta tarteka aizkora. Kirol espezialak, jende gutxik egiten dituenak, nik egiten ditut.

Non hasi zinen?

Aurten aizkora ez dut ukitu, Mundialagatik. Baina bestela bai. Eskuak gogortzeko ere ondo dago. Baba batzuk egiten ditugu oraindik, baina tira.

22 urtepekoen Munduko Txapelketako aukera nola iritsi da?

Nire ustez, GRAVNI irabaztea izan zen giltza. Sebe Artzelus hautatzailea ikusten zen, eta hots egin ziguten gero. Proba batzuk egin genituen, baina hasieratik garbi zeukan joan behar genuela. Afizionatuetan jokatzen dut, aurten 1. mailan.

Noiz hasi zineten prestatzen?

Gu hiru hilabete lehenago. Beste selekzio batzuk lehenago; Argentina, adibidez, 8 hilabete lehenago, psikologoarekin eta.

Guk, entrenatzatzailea eta gu.

Espainian ez dago diru asko.

Eta Euskal Herrian ere, euskal kirol bat izanda, ez dago afizio asko. Ipar Euskal Herrian gehiago, han eskuz baino gehiago.

AIMAR MAIZ

azkeneko orduetan jartzen gaituzte, ordu sobranteetan.

Olaberrian. Orain Ordiziako Oiangu klubean entrenatzen dut. Orain Olaberrikoa pixka bat galtzen ari da, baina garai batean ekipo sendoa zegoen, eta han hasi ginen. Ordiziakoa, berriz, Gipuzkoako pala gune indartsuenetakoa da.

Hegoaldean, kontrakoa.

Profesionaletara jauziaz, zer?

Ondo ezkontzen al dira pala eta aizkora?

Hemen dena eskua da. Erreminta, gutxi. Entrenatzeko eta,

Profesionaletan, ikusten dut plantilla txikia dagoela, eta dauden pilotariak oso onak.

Orain gutxi haiekin Donostiako Irekia jokatu dugu. Gustura ibili nintzen, baina beste maila bat daukate. Modalitatea ere aldatu egiten da, pala luzera.

Babeslea

Eta, hala ere, ezpala badago?

Bai, maila zer edo zer badago palan. Maila altuena Frantziak eta Mexikok dute. Argentina ere ondo prestatuta joan zen.

2017an maila absolutura igaroko zara. Maila asko igotzen da?

Haiekin entrenatzen ibili gara,

eta maila bat gorago daude.

Baina ez da izugarrizko aldea, behin maila handi batera iritsitakoan. Pala oso kirol azkarra da, eta segundo erdi bat beranduago emanez gero pilotari, ez daukazu zer eginik. Ondo egon behar duzu, momentua bilatu eta jokoarekin egon.

Zeini eskaintzen diozu domina?

Galdera ederra! Ez dut pentsatu oraindik... Gehien bat nire familiari. Eta lagunei, lagundu didatenei, eskolan eta lanean denbora librea utzi didatenei.

Zeren nik berez ezin nuen joan Munduko Txapelketara, hamar egun. Utzi egin didate, eta horiei ere eskerrak.

GOIBERRI 11

MOTZEAN

Ziburuko Piarres Larzabal Kolegioko ikasleak, Zokoako hondartzaren garbiketan parte hartu ondoren ateratako argazkian. GOIBERRI

Auzolanak bizirik dirau Anje Duhalderen kontzertua, eta Pirritx, Porrotx eta Marimototsen emanaldia antolatu dituzte Goierriko ikastolek Urruña eta Ziburukoei laguntzeko.

Iñaki Gurrutxaga Dagoeneko hogei urte badira Goierri beheko ikastolak –Ordiziako Jakintza, Lazkaoko San Benito eta Beasaingo Andramendi– eta Ziburu-Urruñakoak elkarlanean hasi zirela euskara eta euskal kultura sustatu, eta Lapurdiko bi ikastetxe horientzat sosak biltzeko. Aurten ere, Hazia elkartea lankide dutela, bi jaialdi antolatu dituzte:

igandean, hilak 27, Anje Duhalderen kontzertua Urruñako kiroldegian (16:00), eta abenduaren 17an, Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoen bi saio Ordiziako Majori kiroldegian, 16:00etan eta 18:30ean.

Goierritik Urruñara joateko zein Urruñatik Goierrira etortzeko autobus zerbitzua doan eskainiko dute antolatzaileek, urtero bezala. Duhalderen kon-

tzerturako sarrerak 12 euro balio du aurrez, eta egunean bertan 15; pailazoen emanaldienak, aldiz, 7 euro. Bi ikuskarietan Goierriko eta Urruñako haurrek abestuko dute.

Hazten ari den proiektua Urruñako Ikastolak 21 urte bete ditu aurten, eta gaur-gaurkoz 120 haur eta 85 familia biltzen ditu. Aldaketa asko ezagutu

ditu urte hauetan guztietan, eta arian-arian, Urruñako eskolen panoraman eta urruñarren izpirituan onartua izatea lortu du.

Ziburuko Piarres Larzabal kolegioak 260 ikasle, eta murgiltze eredua euskaraz egitea aukeratu duten 215 familia hartzen ditu. Hazten ari den proiektu baten erakusle dira biak, eta oso eskertuta daude Goierrik ematen dien babesarekin.

12 GOIBERRI

GURE LURRA

25 urtez sektorea bultzatuz ENBA sindikatuak 25 urte bete ditu irailean. Hastapenak eta etorkizuneko erronkak aztertu ditu Xabier Iraolak.

Josune Zarandona Ordizia ENBA Euskal Nekazarien Batasuna sindikatua sortu zela 25 urte bete dira aurten. 1991. urtea zen, eta Xabier Iraola ENBAko koordinatzaile legorretarrak dioenez, «lehenengo sektorea talka baten erdian zegoen». Orduko ordezkari sindikalen artean ez zen adostasunik lortu sektoreak jarraitu beharreko norabidearen inguruan: «Eztabaida sortu zen zer eredu bultzatu nahi zen erabakitzerakoan». Eta zertarako ukatu, guztiaren atzean oinarri politiko bat ere bazegoen.

EHNE Euskal Herriko Nekazarien Elkartea zen orduan zegoen nekazal sindikatu bakarra. Bertako ordezkarien artean «baserritar txikien aldekoak ziren batzuk, eta baserritar profesionalen aldekoak besteak».

Mezuak zabaltzerako orduan, manifestazioak egiterakoan... «joera politikoak ere eragin handia zuen». Ezadostasun horren erdian zatiketa bat gertatu zen, eta hortik sortu zen

ENBA, «formetan abertzalea bai, baina moderatuagoa. Eta bultzatu nahi zen ereduaren aldetik, baserritar profesionalei begirakoa». Iraolaren hitzetan sindikatuak egiten duen lana lobby moduko bat da, «gizartearen, zein administrazioaren aurrean sektorearen ordezkari» den heinean.

Baserritik bizitzea Lege proiektuak, inbertsioak, laguntza planak... egin behar direnean adibidez, zein baserritarri lehentasuna eman erabaki behar du. «Guk baserritar profesionalen aldeko hautua egin genuen, baserritar mistoak — lantegian eta baserrian lan egiten dutenak— kontutan hartuz, baina bigarren maila batean».

Gaur-gaurkoz eredu bera bultzatzen du ENBAk. Azken urte hauetan «eredu profesionalaren aldeko mezu hori zabaldu egin da», Iraolaren iritziz.

Eta zentzu horretan, «Gipuzkoako EHNErekin adostasun puntu handiak» dituztela dio.

‘Ongi etorri baserrira’ egitasmoaren bisita bat, manifestazio baten irudia, eta ENBA sindikatuaren jardunaldietako bat. GOIBERRI

Gaur egun, baserritik soilik bizi direnen kasuistika oso zabala da: «Batzuk baratzeak eta negutegiak izan ditzakete, beste batzuk artzainak dira, esne ekoizleak ere badaude, ekologikoan lan egiten dutenak... euren produktuak modu ezberdinean saltzen dituzte gainera, batzuk supermerkatu zein dendetan, beste batzuek kontsumo taldeetan, salmenta zuzena egiten dutenak ere asko dira». Horregatik, administrazioak politika zabal bat egitea sustatu nahi dute ENBAtik, «kasuistika zabal hori integratuz, eta baserritik soilik bizi direnak lehenetsiz».

Bere ibilbidearen 25 urte hauetan ENBAk zein lorpen egin dituen galdetuta, garbi dauka erantzuna Iraolak: «Bai

sektore barruan, bai administrazio ezberdinengan eta baita gizartean ere, azpisektore profesionalen aldeko begirune eta sentsibilizazio bat lortu dugu».

Bestalde, ENBA aldizkariaren bitartez bazkideei, eta bestelako eragileei informazioa helarazteko iturriak ere egonkortu dira. «Baserritarrak ondo informatuta izatea» ere lehentasunetako bat izan baita urte hauetan guztietan, izan ere, «sektorearen etsairik handiena da informazio falta».

EHNE eta ENBA bi sindikatuen arteko gerturatzea ere urte hauetako lanaren lorpen handienetako bat da, Iraolaren iritziz. «Zatiketa gogorra izan zen, eta urtetan iraun du orduko desadostasun hark», dio. Hasierako urte zail haiek pasata, normalizatu egin da orain egoera eta oinarrizko ildo estrategikoetan adostasunak eduki badituzte. Elkarrekin lanean hasi direnetik, «politikoen aurrean izugarrizko indarra egin dezakegula ikusi dugu, orain arte,

GOIBERRI 13

GURE LURRA

banatuta, administrazioaren aurrean ahulagoak ginen ezer lortzeko orduan». Politikoki ere «etiketatuago» egon direla aitortu du Iraolak eta ondorio garbi batera iritsi da: «Elkarlanak sekulako bakea eta lasaitasuna ekarri dio sektoreari, baita baserritar soilen artean ere».

Etorkizuneko erronkak Aurrera begira dituzten erronken aurrean gizarte ohitura berriei egokitu beharra ikusten dute lehentasunen artean.

«Kontsumo ohiturak aldatzen ari dira, adibidez, jendeak gero eta gutxiago erosten du azoketan, eta gehiago supermerkatu handi eta dendetan». Bertako baserritarrek ekoitzitako produktuak erosleku berrietan ere gero eta presentzia handiagoa izan dezaten antolaketa berri bat egin behar da; «eta hori ez da beti erraza izaten».

Egia da baita ere, bertan ekoitzitako produktua erosteko joera gero eta hedatuago dagoela gure artean. «Globalizazio

«Bi sindikatuen arteko elkarlanak sekulako bakea ekarri dio sektoreari» «Landa eremuaren eta herri edo hiri kontzientziaren arteko muga gero eta handiagoa da»

Xabier Iraola

ENBAko koordinatzailea

basati honen aurrean, jendeak badu bertakoaren aldeko joera nabarmenago bat, ez hemen bakarrik, baita Europan ere.

Hori batez ere elikagai freskoetan antzematen da, barazkietan, haragian...»

Baina, «gizarte gero eta urbanoagoetan» bizi garela uste du Iraolak, eta ondorioz, landa eremuaren eta herri edo hirien arteko kontzientziaren arteko muga «gero eta handiagoa» dela. Horregatik, datozen urteetako lan ildo nagusietako bat izango da landa eremua hirietara gerturatzea. Ongi etorri baserrira proiektua dute martxan helburu horrekin.

Landa eremuak baditu «hiritar kontzientzia duten horien artean horren erakargarriak ez diren zenbait alderdi, traktoreen hotsa, usainak... molestatu egiten ditu sarri», dio Iraolak.

Urruntze horren ondorioetako bat da haren iritziz.

Gaia Goierrira ekarrita, «Aralarko pisten aferaren atzean talka hori dago», Legorretako-

aren ustetan. «Batzuek Aralar gozamenerako, aisialdirako gune bezala ikusten dute. Horiek natura bere horretan uztearen aldekoak dira, eta gizakiak ez dezala eraginik izan bertan».

Bertatik bizi direnak daude, eztabaidaren beste puntan, «Aralarrek egun duen itxura badu, abeltzainek eta artzainek euren behiak eta ardiak bertan botatzen dituztelako da. Eta duintasunez bizi eta lan egiteko gutxieneko azpiegitura batzuk behar dituzte, egun dauden bide batzuk oso arriskutsuak direlako».

Gainerakoan, sektorea gaur egun inoiz baino «antolatuago» ere badagoela irizten dio Iraolak. Askotariko elkarteak egon badaude: barazki-zaleena, esne ekoizleena, kooperatibak... Etorkizuneko beste erronka nagusietako bat guztien arteko saretze lana egitea izango da, «sindikatutik ildo orokorrak ezarriz, baina talde bakoitzari lan egiteko autonomia eta askatasuna emanez».

14 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Sagar saltzera, Oñatira Goierriko baserritarrak Debagoieneko herrietara joaten ziren, sagarrak ferian saltzera, Oñatira eta Bergarara. Oñatiarrek Kiputzen Bidea deitzen zutena erabiltzen zuten, goizean goiz abiatu, eta astoarekin bidea oinez osatzeko.

Eskualdeko merkatu nagusietan saltzeaz gain, Debagoienera ere jotzen zuten goierritarrek. Sagar ekoizle oparoa izan da Goierri, eta urriago zegoen edo biztanlez eskari handiago zuten Oñatira nahiz Bergarara joaten ziren, saltzera.

Oñatin, esate baterako, estimatua zen Goierriko sagarra.

Errezil sagarra, gehiena. Gabirian eta Mutiloan asko ateratzen zutenez, Legazpin barrena eramaten zuten, errege-bide zaharretik.

Astoarekin, kilometrotan

Garraiolariak, idiekin, Udana gainean. Handik igarotzen zen Oñatira joateko Kiputzen Bidea. GOIBERRI Aimar Maiz Gabiria Goierri, 2016. Goierritarrek saltokietan erosten dituzten sagar motak Japoniatik, Italiatik, Zeelanda Berritik, Espainiatik edota Kanadatik ekarriak dira, bertakoez gain, jakina. Milaka kilometroko bidaia eginda iritsi dira, proportzioan merke.

Goierri, 1940. Goierritarrak sagar esportatzaile dira. Bertako azoketan ez ezik, inguruko eskualdeetara ere eramaten dituzte. Garraioa euren kontu dago: goizaldean jaiki, astoa hartu, eta kilometro ugari ibili ondoren, plazan saltzen dute.

Gizakiaren historian lagun izan da sagarra, Lurraren ipar hemisferio osoan. Goierriko baserritarrentzat ere diru iturri apartekoa zen, udazkenean.

Uzta bildutakoan, bai sagardotarako, bai mahairako, lehentasunezko salgaia zen.

JOSE LUIS UGARTE

‘Kiputzen bidea’ deitzen zioten oñatiarrek Goierritik zihoan bideari aur egun anakronikoa dirudien arren, Oñatiko bizilagunek ez zuten beren burua gipuzkoartzat. 1846an batu zitzaion Gipuzkoari ordura arte konterri beregain zen udalerria.

Batasun administratiboari denboran irabazi zion, ordea, Kiputzen bidea deiturak, herri senean. Goierri aldetik, Udanatik behera —ataju batzuekin moztuta—, Oñatira zihoan errege-bideari deitzen zioten horrela oñatiarrek. Azken erabiltzaileak Mutiloako eta Gabiriako baserritar sagar saltzaileak izan ziren.

G

Gabon inguruan, batik bat, sagar asko nahi izaten zuten, konpota edo postreak egiteko.

«Etxetik oinez joaten ginen Oñatiko plazara, astoan bi saski hartuta. Atagoiti pasatu, Motxorrora jaitsi, eta Udanatik behera ataju batzuk eginda. Bidaia asko eginda nago ni», dio Gabiriako Nikolas Alustizak (Oñatibi Aundi, 1925). Amarekin joan ohi zen. OrmaiztegiOñati errepideak 21 kilometro ditu. Bergarara ere joaten ziren, bide luzeagoan.

Errezil sagarra geratzen zen udazkenean azkenera arte, iraupen luzea duelako. «Dirurik gehiena hark balio izaten zuen, 3 edo 4 duro. Guk beti dozenaka saltzen genuen. Saskian, azpian txiki samarrak jartzen genituen, gero handixeagoa, eta gainean handienak. Erosleak ikus zezala ona. Sagarra itxurazkoa nahi zuena, hura beti goizago joango zitzaizun».

Saskia beheratu ahala, prezioa ere txikitzen zen.

Eguerdirako bukatzen zen feria, eta hala etxeratzen ziren.