Goiberri 221. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

221. zenbakia. 2017ko urtarrilaren 20a

GOI B ERRI

Prebentzioa da sendagai onena Alzheimer gaitza garaiz antzemateko programa bat jarri dute martxan Beasainen: Goiz-Alzheimer 7-9

Amaia Elosegi beasaindarra, Laura Mongelos ordiziarra eta BeĂąat Urbieta zeraindarra, Goiz-Alzheimer egoitzan, Beasaingo Urbieta etxean. MIKEL ALBISU

Gorka Zufiaurre 3 Iritzia 4-5 Jose Antonio Rodriguez gazte kubatarra 6 Aitor Mantxola argazki zuzendaria 10-11 Sputnik goitibehera 13 Neguan gidatzeko aholkuak 14-15

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAN

Gorka Zufiaurre Aktorea

«Beste film luze bat grabatzea litzateke nire ametsik handiena» Josune Zarandona Urretxu Gorka Zufiaurrek (Urretxu, 1978) 14 urterekin egin zuen bere lehenengo film laburra, Atzetik, antzezlanak, film labur gehiago eta Espainia mailako film bat ere etorri dira. Fuego da, hain zuzen, orain arte egin duen lanik garrantzitsuena, «aktore protagonistetako bat nintzen», dio. Jose Coronadorekin batera grabatu zuen.

Nolatan hasi zinen aktore lanetan?

14 urte nituela Atzegitik deitu zidaten, Aitor Mantxola oñatiarraren film labur batean parte hartzeko. Asko gustatu zitzaidan esperientzia.

Antzezteaz gain, zein beste zaletasun dituzu?

«Antzezteaz gain, igeri egitea gustatzen zait.

Legazpiko taldeko kidea naiz»

JOSUNE ZARANDONA

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Lazkao, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Igeriketa. Legazpiko Igeriketa taldeko kidea naiz.

Liburu bat.

Stephen King asko gustatzen zait.

Musika talde bat.

Ken7.

Abesti bat.

Il Divoren edozein.

Janari bat.

Pasta.

Edari bat.

Garagardoa.

Oporretarako leku bat.

Malgrat del Mar. Iaz izan nintzen han oporretan.

Goierriko txoko bat.

Santa Barbara.

Amets bat.

Beste film luze bat grabatzea.

Jaso duzun oparirik bereziena?

Nire ilobarekin ateratako argazki bat.

Gorroto duzuna.

Diskriminazioa.

Urretxuko alkate bazina?

Kulturan inbertituko nuke.

Urretxun biziko ez bazina.

Beste inon ez.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – publi@goiberri.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Antxiñe Mendizabal Aranburu Idazlea

Denboraren amarruak rte berria estreinatzeko, atal honetan argazki berria erabiltzea pentsatu dut, aurreko argazkia majo zaharkitua baitzegoen horrenbeste urtez baliatu ondoren. Ikusten nuen aldiko anakronismo baten aurrean nengoela iruditzen zitzaidan, zineman esaterako, inoiz gertatzen den bezala, Western batean cowboy-a eskumuturrean Rolex bat duela ikusten dugunean, edo antzinako film batean, pertsonaietako bat kiroletako oinetakoak jantzita.

Labur esanda, gaurko egunean duela hamar urteko argazkia erabiltzeak denboraz kanpo sentiarazten ninduen. Halere, aipatutako argazkiak poz bat baino gehiago eman didala esan beharra daukat, adibidez, urrutiko senideren batek telefonoz esan izan didanean, nire

U

idatziak irakurri ohi dituela eta «azkeneko urteotan ez naizela batere aldatu, igual-igual nagoela». Guztiz ezinezkoa izan arren, betiko gaztetasunaren ilusioa une batez bizi izateko balio izan dit sikiera. Ilusio hutsala halere, izan ere, esaerak dioen bezala, denbora badoa eta gu harekin. Bestalde, gogoan hartu denboraren aurkako edozein erremedio beti dela okerragoa…

Beraz, onartu beharra dago bizirik dagoen guztia aldatu egiten dela. Heraklito filosofo zaharrak esana utzi zuen orain dela 2.500 urte: «Dena etengabeko jarioan dago, horrexegatik ezin dugu ibai berbera birritan jaitsi, bigarren aldiz ibaira jaistean, ez gu ez ibaia berberak ez garelako». Heraklitoren ikasgaiak, beraz, bizitzan aurrera egiteko bi euskarri behintzat ematen ditu: bat, komeni dela egun bakoitza azkena izango

balitz bezala bizitzea, hau da onena ematen; eta, bi, egunero daukagula aukera biziberritzeko eta iragana atzean utziz, egoerei lehenengo aldia izango balitz bezala aurre egiteko. Biak praktikan jarriz lortzen da «oraina bizitzea».

Ez naiz bereziki nostalgikoa; ez dut uste edozein denbora zaharrek hobea ematen duenik. Aldi joanak ez dira inoiz itzultzen. Ez dauzkat idealizatuta ez haurtzaroa, ez gaztaroa, ez ikasle garaiak, ez maitemindu nintzeneko egunak edota seme-alabak txikiak zirene-

koak. Ez dut uste, ezta ere, honezkero onenak emanda nagoenik, baina itxaropen guztiak etorkizunean jartzea ere ez zait oso zentzuzkoa iruditzen; lehen hala, orain hola, gero ez dago inoiz jakiterik nola. Halere, argazki zaharrak ikusita, beti etortzen zait gogora beste egia berdadero horietako bat: Gazteak baleki, zaharrak baleza. Ezinezkoa da, ordea, esperientziak eta eskarmentuak, hau da denboraren joanak ekartzen dizkigulako ordainetan irakaspenik baliozkoenak.

Immanuel Kant filosofoak esplikatzen du edozein giza esperientzia bizitzeko beharrezkoak direla espazioa nahiz denbora. Horrenbestez, kronologiak balio du denbora-lerro batean iragana, etorkizuna eta oraina finkatzeko. Halere, denbora-lerro geldiezin eta zurrunari iruzur txiki batzuk egiteko modua izan ohi dugu, argazki zaharrak begiratu eta oroimenetan murgiltzen garenean, adibidez. Iraganera bidaia egitea posible da orduan.

Gaurko argazki berri honi begiratzen diot eta Heraklitoren errekarena aurrean jarriko banintz bezala, pentsatzen dut ez naizela dagoeneko argazkiko pertsona bera, eta bizitzak zeharkatu beharreko errekasto berriak jarriko dizkidala parean.

Eskerrik asko Buru une horietako askoren lekukotasuna jasotzeagatik.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Euskal zinema eta Goierri ‘Igelak’ film euskaldun ezagunak badu Goierriren zatitxo bat, argazki zuzendari lanetan Aitor Mantxola legazpiarra aritu delako.

Gorka Otxoa eta Miren GaztaĂąagaren bidez ekarri du lan hori Goiberri-ra Marotok.

Goierrin udalerri bat gehiago gara urte hasieratik. Zorionak Itsaso eta itsasoarrok! Desio bat ere bai bihotz-bihotzez: berriro udalerri izateko egindako bide honetan erakutsi duzuen kemena, gogoa eta pazientzia zuekin izan ditzazuela urte luzez. Bejondeizuela!

Herri handiagoen betaurrekoetatik begiratuta, askok indiferentziaz edo anekdota gisara ikusiko dute Itsasoren tamainako herri bat udalerri izatera pasatzea. Askorentzat atzera pausoa izango da 2017an 200 biztanlera iristen ez den udalerria sortzea. Beste askok, etorkizuna erabakitzeko egindako ariketa demokratikoa eta itsasoarren gehiengoaren borondatea errespetatu izana balioetsiko dute. Eta egongo da jende dezente, baita Goierrin ere, Itsaso non dagoen ez dakienik edo udalerri bihurtu dela ere enteratu ez denik.

Edozein modutan, Itsasoren kasua aitzakia eta irakaspen moduan hartuta, geroari begira jartzen bagara, herri txikiek Goierrin eta Euskal Herrian duten eta izan behar duten papera ez dut uste tamainaren logikak bultzatzen duen bigarren planoan jartzerik dagoenik. Lehen lerroko etorkizuneko euskal gaia da herri txikien ge-

roa ere. Azaroan Zerainen herri txikien etorkizunaz egin zen kongresuan ere aldarrikatu zen herri txikiek gure gizartearen ia arlo guztietan duten garrantzia: nortasunean, lehen sektorean, paisajean, hizkuntzan, kulturan, balioetan, ohituretan, ingurugiroan...

Alabaina, egun, herri txikietan, inpresioa dugu gizarte-neurketa tamainaren balantzan bakarrik egiten dela; eta postaletarako herri politak ditugula, baina hortik aurrera ezer asko ez. Gabiritik begiratuta, nola ikusten da Itsaso eta herri txikien geroa?

Ion MuĂąoa

bat eta

Gabiriako gainetik begiratuta hantxe, begirada bakarrean ikusten dira bai Itsaso, baita Ezkio eta euren inguru guztia ere. Gure sustraiak eta oraindik adartxo batzuk ere hantxe kokatzen dira gainera, beraz, beti begiratu izan diot Itsasori, Ezkiori bezain besteko miresmenez. Hori bai, garai bateko iruditik hona, aldaketaren bat nabarmentzekotan, zera esango nuke, garai batean baino hormigoi eta tunel gehiago ikusten dela, barrenean batipat.

Itsasok orain eman duen urratsa dela eta, esan behar da bere garaian halabeharrez elkartuarazi zutela alboko herriarekin, eta orain egin duena, eskubideak berreskuratzea izan dela. Bere udal propioa izateko eskubidea aitortu zaio, garai batean izandako herri izaera berreskuratuz. Baina, Itsasok egin duen bezalaxe, atzera begiratu eta historia ezagutzea edota lehen gertatutakoa jakitea, egungo egoera aztertu eta geroa bideratzeko baliagarri izan behar zaigu gainerakoei ere. Bizitzako esparru guztietan gertatzen den gisan, orain hartzen diren erabakiek, gerora ondorioak izaten dituzte eta.

Horrexegatik zer daukagun ikusi eta ondorengoei zer etorkizun

bat

Eneritz Gorrotxategi utzi nahi diegun ongi hausnartu behar dugu, bat edo beste egiteak etorkizuneko herri eredua, hizkuntza, paisaia, kultura, ohiturak, bizimodua... dena baldintza dezakeelako. Daukagunari ematen diogun erabilpenaren arabera baldintzatuko dugu etorkizuna, eta horren jakitun izan behar dugu. Ez litzateke bidezkoa herri handietako erabakiak txikiek pairatu beharra, edota baliabide guztiak handira bideratu eta txikiak garatu gabe uztea irudi bukolikoen bila. Herri txikiak zein handiak, guztiak dira beharrezkoak, noski, baina euren artean osagarri izatea da nire ustez gakoa, inork inor zigortu gabe.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

«Egoerak behartuta utzi dut Kuba, bestela ez nintzen handik aterako» Jorge Antonio Rodriguez (La Habana, 1986), orain sei hilabete etorri zen Urretxura bizitzera.

Josune Zarandona Urretxu Orain sei hilabete atera zen Kubatik Jorge Antonio Rodriguez Urretxura bizitzera etortzeko.

Kubako egoerak «behartuta» utzi du jaioterria, bestela, ez litzatekeela inoiz handik aterako dio. Hemen lana aurkitu eta bizimodua ahalik eta duinen ateratzea da orain bere helburua eta ametsa.

Nolatan utzi zenuen Kuba, Urretxura etortzeko?

Ama orain 9 urtetik bizi da Urretxun, bertan ezkonduta dago.

Kuban gauzak oso gaizki daude. Estatuarentzat lan egitera behartuta gaude, baina ordaintzen dituzten soldatekin ezinezkoa da duintasunez bizitzea. Ez dago janaririk, ez dago non bizitzerik... Munduan Kubari buruz dagoen irudiak ez dauka errealitatearekin zeriku-

Babeslea

JOSUNE ZARANDONA

sirik. Gobernuak zentsura praktikatzen du, eta bertako egoeraz hitz egiten duten kubatarrak zigortu egiten ditu. Orain gutxi arte, adibidez, ez dugu Interneterako sarbiderik izan.

Nolakoa da gazteen egoera bertan?

Gazteentzat ikasketak derrigorrezkoak dira Kuban, batxilergora artekoak behintzat. Unibertsitatera joatea hautazkoa da. Baina ikasketak izateak ez du lan eta soldata duin bat izatea bermatzen. Mediku batek,

adibidez, aparteko lanak egin behar ditu hil amaierara iritsi ahal izateko. Gazte kubatarrek dirua irabaz daitekeen zerbaitetan lan egin nahi dute.

Zerk ematen du dirua Kuban?

Turismotik bizi daiteke, propinak jasotzen dira eta soldata borobiltzeko balio dute. Farmazia-industriak ere dirua ematen du. Baina Kubako jende gehiena kanpotik senitartekoek bidaltzen dutenari esker bizi da. Aitari hilero 50 euro bidaliko banizkio, errege bat bezala biziko litzateke han.

egitea asko kostatzen zaizue euskaldunei. Urretxuko Udalak Urretxun bizi gara ikastaroan parte hartzeko gonbitea egin zidan, eta ordutik ikuspegia erabat aldatu zait.

Zer da ikastaroan irakatsi dizuetena?

Bertako historia, eskualdea, kultura... ezagutzeko aukera izan dut ikastaroaren bitartez.

Baina ez hori bakarrik, herrian gure eskura dauden zerbitzuak zeintzuk diren irakatsi digute eta kudeaketa administratiboarekin lagundu. Lagunak ere egin ditugu bertan.

Zer da Urretxura iritsi zinenean atentzioa eman zizuna?

Zein da zure jomuga?

Ni ez naiz Kubatik inoiz atera.

Bizitza maila oso bestelakoa da, eta hemengo jendea oso bertakoa dela konturatu naiz.

Hasieran baztertuta sentitu nintzen, hasierako harremanak

Lana aurkitu nahi dut, Kuban utzitako senideei laguntzeko eta bizimodua atera ahal izateko. Euskaltegian euskara ikasten ere hasi naiz. Bertara egokitzen saiatzen ari naiz.

GOIBERRI 07

ASTEKO GAIA

Usurbe Antzokia txiki geratu zen Goiz Alzheimer proiektuaren aurkezpeneko bi saioetan. LOINAZ AGIRRE

Gaitzari aurrea hartuz Alzheimerra garaiz diagnostikatzeko lanean hasi berriak dira Beasainen, Goiz Alzheimer proiektuarekin.

Loinaz Agirre Beasain Beasaingo Udalak, Osakidetzarekin eta Cita Alzheimer Fundazioarekin elkarlanean, esperientzia pilotu bat jarri du martxan. 60 urtetik gorako 4.000 beasaindarrei zuzendutako ongizate proiektu bat da: diagnosi goiztiarrean oinarrituz, Alzheimerren gaixotasunari aurre hartzeko, memoria aztertzeko tresnak eta bitartekoak, eta behar den kasuetan tratamenduak, jarri dituzte beasaindarren eskura Goiz Alzheimer programarekin. Era horretan, Alzheimerren gaixotasunaren ikerkuntzan bidelagun izango dira beasaindarrak.

Izan ere, 65 urtetik gorako hamar pertsonetatik batek garatzen du alzheimerra, eta

gaur- gaurkoz, ez dago bera sendatzeko tratamendurik; prebentzioa eta gaixotasunari aurre hartzea da momentuz sendagairik eraginkorrena. Adituek diotenez, garatzen hasten denean diagnostikatzea lortzen bada, egoera eta prozesua alda daiteke.

Esperientzia berria Astelehenean jarri zuten martxan Beasaingo Urbieta etxean, garai bateko hiltegi zaharrean, –Gaztelekua egon den tokian– diagnostikorako ebaluaketa bulegoa. Proiektuan parte hartu nahi dutenek bertan izango dute lehenengo harremana, udalak kontratutako Zeraingo Beùat Zubeldia eta Ordiziako Laura Mongelos psiko-

08 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

logoekin, eta Beasaingo Amaia Elosegi gizarte langilearekin.

Astelehenetan, asteazkenetan eta ostiraletan goizez egongo dira, 09:00etatik 13:00etara; eta astearteetan eta ostegunetan arratsaldez, 16:00etatik eta 18:00etara. Hitzordua aurrez hartzea komeni da, bulegora bertara joanda, 943 54 12 36 telefono zenbakira deituta edo goiz@beasain.eus posta elektrinokora mezua bidalita.

Ainara Estanga Cita Alzheimer Fundazioko neuropsikologoak nabarmendu duenez, «bere memoria nola dagoen ezagutu nahi duen edonoren eskura dago» gunea. Alegia, «memoriagatik kezkatuta dagoena, edo familian aurrekariak dituena, edo zerbait antzematen duena» bertara hurbiltzea animatu nahi ditu. Edo baita ere, «besterik gabe, pertsona batek ikusi nahi duelako zein den bere arriskua, faktore desberdinak kontuan hartuta; eta ikusi nahi duelako nola dagoen bere memoria eta memoria hori hobeto nola zaindu jakin nahi duelako».

Ebaluaketa horren helburua galera kognitibo arinen bat edo dementziaren bat dagoen kasuak lehenbailehen antzematea da, eta ahal den neurrian, esku hartze desberdinak martxan jartzea. Izan ere, oraindik Alzheimerren gaixotasunaren aurkako sendagairik ez badago ere, sintomak tratatzeko badaude tratamendu eraginkorrak: «Dauzkagun tratamenduak farmakologikoak dira, sintomak hobetzeko. Ikusi da tratamendu horiekin sintoma kognitiboak hobetzen direla».

Horren ondorioz, «gaixoaren egoera hobetzen bada, familiakoek ere gaixoa hobeto ikusten badute, guztien bizi kalitatea ere hobetu egiten da», dio Estangak.

Lehenengo sintomak Gaixotasun neurodegeneratiboek urte asko behar izaten dituzte sintomak garatzeko, eta

Laura Mongelos, Amaia Elosegi eta Beñat Zubeldia, Urbieta etxearen aurrean. MIKEL ALBISU

Beasaindarren inplikazioa beharrezkoa da bidea egiteko easaindarren ongizatea helburutzat duten Beasain Lagunkoia Sustraietatik eta Ondo izan, ondo ibili programekin batera, Beasaingo Udalak beste hirugarren bat jarri berria du martxan: Goiz Alzheimer. Aitor Aldasoro alkateak proiektuaren aurkezpenean esan zuenez, «jakitun gara, udaletan kudeaketan hasten garenok, gure herriak urbanistikoki garatuta daudela %8090ean. Normalean hori da jendearen ongizatearekin lotzen duguna. Kale zabalak edukitzea lotzen dugu ongizatearekin, irisgarriak izatea... Baina bada garaia beste ikuspegi batetik ere pertsonen ongizateari begiratzekoa».

Ohitura onak barneratu eta praktikan jartzen lagundu nahi du Beasaingo Udalak: «Ez bakarrik gaixotasuna detektatzen denean asistentziari begiak jarrita, baizik eta aurrez prebentzioari begiak jarrita». Horixe da alzheimerraren kasua.

Bide horretan Beasaingo Udala ez dago baka-

B

rrik; «helburu hori betetzea ezinezkoa litzateke Osakidetzarik eta Cita Alzheimer Fundaziorik gabe», esan zuen Aldasorok.

Hiru erakundeak eta beasaindarrak eskutik hartuta, «Alzheimerraren ikerkuntzan esku bat botatzera» doazela nabarmendu nahi izan zuen.

Baina horretarako, beasaindarren inplikazioa eta parte hartzea beharrezkoa da: «Guk udal bezala esku bat botako dugu, baina herritarrek ez badute parte hartzen, proiektua ez dugu aurrera aterako».

Datuek diotenez, Gipuzkoan 24.000 laguni eta familiri eragiten die Alzheimerren gaixotasunak; alegia, guztira «100.000 bat pertsonei eragiten die». Goiz Alzheimer programak «ez dio bakarrik erantzun nahi gaixo posibleari edo gaixoari, baizik eta gaixoaren inguruan dagoenari ere bai. Gizarteak gaixotasun honekiko kontzientzia hartzea garrantzitsua da», gaineratu zuen.

GOIBERRI 09

ASTEKO GAIA

Prozesua Ainara Estanga Cita Alzheimer Fundazioko neuropsikologoak Goiz Alzheimer programaren prozesua eta metodologia laburbildu du urratsez urrats. 60 urtetik gorako beasaindarrek har dezakete parte. lehenengo urratsa.

Urbieta etxean egingo dute lehenengo kontsulta. Lehenengo azterketa horretara osasun txartelaren zenbakia eta kolesterolaren azkeneko analitika eraman behar dira. Analitika hori ez duenak, far-

«Herritarrek ez badute parte hartzen, proiektua ez da aurrera aterako» Aitor Aldasoro

Beasaingo alkatea

«Bere memoria nola dagoen ezagutu nahi duen edonoren eskura dago» Ainara Estanga Neuropsikologoa

mazian egiteko aukera izango dute.Galdetegi bat (adina, ikasketa maila, gaixotasunak...) erantzun ondoren, test labur bat erantzun beharko da, memoriaren lehenengo balorazio txiki bat egiteko. Bigarren test bat ere bete beharko da, aztertua den pertsona ondo ezagutzen duenak. bigarren urratsa.

Lehenengo ebaluaketan «zerbait antzemanez gero», Donostiako Cita Alzheimer Fundaziora joateko aholkatuko zaie, azterketa sa-

konagoa egiteko. Goiz batean neurologoarekin, balorazio neuropsikologiko osoa egingo zaie, funtzio kognitibo guztiak nola dauden ikusteko. «Beste arazorik ez baldin badu, erresonantzia magnetiko bat ere egiten da garunaren irudiak ikusteko. Horrekin hel gaitezke lehenengo diagnostiko batera. Jakin dezakegu ea galera kognitiborik baduen ala ez, eta dementzia izan dezakeen». hirugarren urratsa.

Kasu batzuetan, «diagnostikoa

baieztatu ahal izateko, Alzheimer motako gaixotasun bat ikusteko edo ez», puntzio lunbar bat egingo da. «Beste kasu batzuetan, berriz, beste hainbat gaixotasun baztertzeko, Zumarragako Ospitalera bideratuko dira proba zehatzak egiteko». tratamendua eta aholkuak Behin emaitzak aztertuta, behar duenari, tratamendua jarriko zaie sintomak arintzeko. Memoria zaintzeko aholkuak ere emango dizkiete.

askotan, medikuak diagnostikatzen duenerako larria izaten da. Izan ere, geldoa eta isila izaten da alzheimerraren prozesua. Gaixotasunaren bilakaerak hiru fase eduki ditzakeela esan daiteke, nahiz eta fasekako hori artifiziala den, eta lausoak diren fase batetik besterako mugak. Gainera, alzheimerra duen guztiak ez dira nahitaez iristen fase larrira; batzuk, ezta gaitzaren fase ertainera ere.

Lehenengo fasean oroimenaren galerarekin lotutako aldaketa kognitiboak gertatzen dira. Duela gutxi gertatuko gauzak edo berrikitako datuak ez ditu gogoratzen pazienteak.

Bestalde, errepikatu egiten ditu galderak eta ekintza (behin eta berriro galdetzen du ordua, adibidez, edo egunero xerra kopuru bera erosten du, bezperan ere erosi zituela ahaztu egiten zaio eta). Ez ditu gogoratzen data seinalatu batzuk; ahaztu egiten ditu ezaguna duen baina maiz ikusten ez duen jendearen izenak; ezin izaten ditu aurkitu zenbait objektu pertsonal...

Bestalde, baliteke fase horretan azaltzea denbora eta espazio orientazioko lehendabiziko hutsuneak: ez daki zein egunetan bizi den, okerretik bidetik jotzen du, edo galdetu egin behar izaten du zer bide hartu lehen aise iristen zen elkuetara joateko... Hizkerari da-

gokionez, hitzak aurkitzeko zailtasuna izaten da sintomarik ohikoena gaitzaren hastapenetan. Jarduera motorren koordinazioan eta programazioan ere hutsune batzuk ager daitezke; besteak beste, objektuen erabileran eta manejuan.

Idazteko edo etxe tresna elektrikoak erabiltzeko ere arazoak izan ditzake pazienteak. Gidariek, berriz, istripu arin ugari izan ohi dituzte, arrazoi argirik gabe; mailatuak autoa aparkatzerakoan adibidez.

Diruaren erabileran hutsuneak nabaritzea, etxean iturriren bat irekita uztea, sukaldeko sua piztuta uztea... beste sintoma batzuk izan daitezke.

darrek gai horrekiko kezka duten seinale, Usurbe Antzokian egindako bi aurkezpenetan bete egin zen aretoa eta astelehenean bertatik hasita, jende asko hasi da Urbietara gerturatzen lehenengo probak egitera.

Beasainekin batera, Deba (Gipuzkoa) Alzheimerren gaixotasunaren ikerketaren laboratorioa da. Deban lehenagotik ari dira gaitzari aurre hartu nahian. Ahalik eta emaitzarik onenak eskuratzeko ezinbestekoa da herritarren parte hartzea, gaixoari berari zein familiartekoei laguntzarik egokiena emateko:«Diagnostiko bat ematea eta zer gertatzen zaion jakiteak asko laguntzen du. Alzheimerra izateak zer suposatzen duen, zer datorkion, edo nola jokatu behar den azalduta, egoera ulertzen dute».

Inplikazioa eta laguntza Hasiera ona izan du Beasainen hasitako bide berriak. Beasain-

10 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Aitor Mantxola Argazki zuzendaria

«Patxo Telleriak aukera ausarta egin du ‘Igelak’ filmean; oso berezia da» Maialen Igartua Legazpi Haurra zela, ezinezko ametsa iruditzen zitzaion Aitor Mantxolari (Legazpi, 1962) zineman lan egitea. Gaur egun, argazki zuzendari oso estimatua da sektorean. Pasioa lanbide bihurtzea lortu du.

Argazki zuzendaria zara. Zehazki zein da zuen lana?

Ikusleak pantailan zer eta nola ikusiko duen erabakitzen dugu: argia, kameren posizioa eta mugimenduak, plano motak, zein objektibo erabili... Prozesuaren hasiera-hasieratik amaieraraino parte hartzen dugu. Postprodukzioan, planoak banan-banan tratatzen ditugu, nahi dugun efektua edo testura lortzeko. Zuzendari batzuek oso argi izaten dute nola kontatu nahi duten istorioa, baina oso kasu gutxitan gertatzen da hori. Gehienetan, gure esku uzten dute.

Gaur egun sonatua zara zure lanbidean, eta pelikula askotarako hots egiten dizute. Baina, nola iritsi zara honaino?

Niretzat mirari baten antzekoa izan da. Oso urrun ikusten nuen zineman lan egitea. Legazpin, La Sallen ikasi nuen, eta astean behin zineforuma egiten genuen. Hamabi urterekin Ley de silencio filma ikusi genuen, eta orduan konturatu nintzen nolako indarra zuen zinemak istorio

bat kontatzeko. Noizbehinka proiekzio gela barrura ere sartzen ginen, zinta jartzen laguntzera. Niretzat magia zen hori.

Orduan sortu zitzaidan harra.

Los Angelesen nengoela, Tailandiatik deitu zidaten, iragarki batean argazki zuzendari moduan lan egiteko. Hilabete egin nuen han. Beste bi urterako kontratua eskaini zidaten, iragarki oso potenteak egiteko: Nivea, Danone, auto iragarkiak... Diru asko zen, baina pentsatu nuen ez nintzela hainbeste sakrifikatu gero iragarkiak egiteko. Nire nahia zineman lan egitea zen. Hortaz, hona bueltatzea eta zerotik hastea erabaki nuen.

Hortaz, haurra zinenetik gustatu zaizu zinema. Zein pauso jarraitu zenituen zure ibilbidea osatzeko?

Ingeneritza ikasten hasi nintzen, eta lehenengo urtean pentsatu nuen: «Bizitza bakarra daukat, eta saiatu egin behar naiz nahi dudan hori lortzen». Orduan zinema eskoletara idazten hasi nintzen: Errusia, Polonia, Txekia, Amerika... Laguntasun gehien amerikarrek eskaintzen zizkidaten, eta San Franciscora joan nintzen ikastera. Ikasi bitartean, argazkilari bezala lan egiten nuen. Gero, American Film Institute-en hartu ninduten masterra egiteko, Los Angelesen.

Han, elektrikari bezala lan egiten nuen errodaietan, dirua lortzeko, eta, aldi berean, besteek nola lan egiten zuten ikusteko.

Oso esperientzia polita izan zen, eta zortea izan nuen, jendeak asko lagundu zidalako.

Gainera American Film Institute-en sartzea izugarrizkoa da; urtean bost ikasle baino ez dituzte hartzen espezialitate bakoitzeko.

Eta lan mundura nola salto egin zenuen?

«Oso urrun ikusten nuen zineman lan egitea. Mirari baten antzekoa izan da niretzat» «Modak Europan baino gehiago agintzen du Amerikan; hona ere iristen ari da» «Zorionez, jendeak ez du ezagutzen kamera atzeko lana. Horri esker lasai bizi gaitezke»

‘Alas de mariposa’ filmean egindako lanak bultzada eman zizun.

Zorte handia izan nuen. Juanma Bajo Ulloak deitu zidan Alas de mariposa filma egiteko.

Urrezko Maskorra irabazi zuen filmak. 28 urte nituen orduan, eta horrela sartu nintzen poliki poliki zinemaren munduan.

Dena den, oso zaila da zineman aurrera egitea. Oso poliki joan beharra dago.

Zein da orain arte gehien markatu zaituen lana?

Uste dut oraindik egiteko dagoela gehien markatuko nauen pelikula. Hala ere, lan guztietatik ikasten duzu zer edo zer. Nire ibilbidean gehien markatu nautenetako batzuk aipatzearren, Alas de mariposa, Todas hieren eta Arderás conmigo izango lirateke. Hiruak egin nituen argi-

GOIBERRI 11

ELKARRIZKETA

lunak erabilita. Bestalde, Lasa eta Zabala filmarekin ere oso gustura nago, ez soilik argiagatik, baizik eta horrelako istorio batean parte hartzeagatik. Eta, noski, nire alabarekin egindako laburmetraia. Bera aktore protagonista zen, eta Goya saria irabazi genuen. Oso esperientzia polita izan zen, desberdina.

Harrituta geratu nintzen nire alabarekin.

Argazki zuzendaritzan ere modak aginduko du askotan, ezta?

Amerikan Europan baino gehiago agintzen du modak.

Dena den, Europan ere hasi dira dagoeneko imitatzen. Pelikula arrakastatsu bat ateratzen denean, gero pelikula pila bat ikusten dituzu oso antzekoak.

Niri hori ez zait batere gustatzen. Lan bat esku artean dudanean, zerotik hastea gustatzen zait. Behin eta berriz irakurtzen dut gidoia, eta poliki-poliki joaten naiz pentsatzen gauza bakoitza nola kontatu. Istorio bakoitzari egokitzen saiatzen naiz, gidoiak ematen didan sentsazioaren arabera. Bestela lan honek ez dauka graziarik.

Jendeak ezagutzen eta estimatzen al du kamera atzean egiten den lan guztia?

Zorionez, ez. Horri esker, lasai bizi gaitezke. Kamera aurrean egoteko balio egin behar da.

Aurten, besteak beste, ‘Igelak’ filmean parte hartu duzu. Nolako harrera izaten ari da?

Uste dut jendeari asko gustatu zaiola. Oso pelikula berezia da.

Patxo Telleriak aukera oso ausarta egin du. Horrelako jendeari lagundu egin behar zaio. Gozamena da Patxorekin lan egitea.

Euskal pelikula gehiagotan ere parte hartu duzu, esaterako, ‘Bypass’ edota ‘Lasa eta Zabala’. Nola dago euskal zinemaren egoera?

GOIBERRI

Zinegileoi hobeto egotea gustatuko litzaiguke, baina egia da Euskal Herria oso merkatu txikia dela. Egiten diren pelikulak egitea ere asko da. Kalitatearen aldetik ere, oso pelikula onak

eta zainduak egiten dira. Horrek asko pozten nau. Dagoeneko ez dago alderik pelikula euskaldun baten edo, adibidez, frantses baten artean. Gainera, ni gehienetan kanpoan ibiltzen naiz lanean, eta hemen lan egitea tokatzen zaidanean oso atsegina izaten da, luxu bat.

Argazki zuzendari modura, zein da zure bereizgarria?

Askok esaten didate nire lana erraz ezagutzen dela. Gustatzen zait jendeak hori esatea, horrek esan nahi duelako nire lanak baduela pertsonalitatea.

Momentu honetan zertan ari zara lanean?

Orain Bajo la piel del lobo filma prestatzen ari gara. Zuzendaria galiziarra da, eta Asturiasen bizi da; bere lehen lana da. Oso gidoi potentea idatzi du. Teknikoki oso filma zaila da. Elur artean errodatu behar dugu, eta azken ehun urteetako otsailik hotzena datorrela esan digute. Mario Casasek parte hartu nahi du, bere ibilbideari bira bat emateko. Dagoeneko pasa ditu egun batzuk artzain txabola batean, animaliei larrua nola kendu ikasten. Hau da, ez da guaperas papera egiten aterako.

Etorkizunari begira, baduzu zure lanari lotutako amets edo erronkaren bat?

Bai, noski. Lope de Agirreri buruzko film bat egin nahi dut.

1987an hasi nintzen prestatzen: dokumentazioa bildu, ikertu... Ez bakarrik nire lanean, nire bizitzan ere aportazio txiki bat egin nahi dut. Ea hemendik lau bat urtera egiteko modua dudan.

Anekdotaren bat ere izango zenuen urte hauetan guztietan.

Esan bezala, Los Angelesen ikasten ari nintzela, elektrikari modura lan egiten nuen dirua lortzeko. Klaseko bost ikasle joaten ginen, eta ekipo modura lan egiten genuen. Oso lagunak egin ginen; barre pila bat egiten genuen elkarrekin. Bada, bost horietatik, batek bi Oscar jaso ditu, eta beste batek Oscar bat.

Hori oso pozgarria da.

12 GOIBERRI

INTERNET

saretik Albisteak

Sarean ikusia

Nor da nor euskal sareetan?

Cyberbullingari aurre egiteko jolasa sarean Gaztetxoen artean gero eta ohikoagoak dira cyberbulling eta Internet bidezko eraso edo intimitatearen urraketak.

Jarrera horien aurka modu hezitzaile batean egiteko, EHUko Psikologia fakultatean cyberprogram proiektua garatu dute, gaia eskoletan lantzeko. Programa horren barruan, cybereduca.com sareko jolasa sortu dute. Bideojoko «hezitzailea» dela azaldu dute sortzaileek, «joko kooperatiboa, sortzailea eta ez sexista» bultzatzen dituena. 11 urtetik gorako erabiltzaileei zuzenduta dago, eta doakoa da. cybereduca.com

youtube.com/goierrikohitza

Hitzaren Youtubeko kanalak milioi bat bisita oierriko Hitza ren Youtubeko kanalak hamar urte beteko ditu aurten, baina badu ospatzeko moduko beste zenbaki borobil bat. Izan ere, milioi bat ikustaldiko kopurua gainditu du urte berria hastearekin batera.

Zehazki, 1.007.500 bisita izan ditu kanalak orain arte, eta 2.512.000 minutu ikusi dira guztira. Kanala 2007an sortu

G

zenetik, 1.431 bideo argitaratu dira, eta gaur gaurkoz, 699 harpidedun ditu.

Kanalak martxan daramatzan ia hamar urte horietan, gehien ikusitako bideoak Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoenak, Go!azen telesaileko aktoreen agerraldia eta Zegama-Aizkorri mendi maratoiko edizio ezberdinetakoak izan dira; baita Gure Esku Dagok 2014an egin zuen giza-katekoa ere.

PuntuEus fundazioak bi erreminta berri aurkeztu zituen pasa den abenduan. Bata labur.eus URL edo helbide laburtzailea da. Bestea berriz, whois.eus, webgune edo domeinu-izenei buruzko informazioa eskuratzeko tresna. Bi zerbitzu horiek, sarean berriak ez badira ere, euskarak alor horretan zuen hutsunea betetzera datoz. Eta biak ere, doan erabili daitezke.

WordPress 4.7 euskaraz Blogak eta webguneak garatzeko WordPress tresnaren 4.7 bertsioa –Vaughan bezala ere ezaguna– euskaraz eta doan lortu daiteke dagoeneko. Librezale plataformaren azken proiektua izan da tresna hori euskaratzea.

Librezale.eus webgunean deskargatu daiteke. Bide batez, programa gehiago euskaratzen lagundu daiteke.

GOIBERRI 13

MOTZEAN

Aldapak jolasteko dira Legazpiko Maldan Behera kirol elkarteak Sputnik goitibehera merkaturatu du, finantzazio iturri modura. Kontinente guztietako haurrek, lehen eta orain, aldapak jolasteko erabili dituzte. Legazpiarrek hori berreskuratu nahi dute.

Miriam Luki Legazpi Julen Agirreburualde Legazpiko Maldan Behera inertzia kirolen elkarteko kideak txikitatik aldapak jolas-leku izan dituzte.

«Beti gustatu izan zaizkit gurpilak. Guk egiten genituen gure goitibeherak eta aldapan behera jolasten ginen». Afizioa dute oraindik ere, ez dute bizimodua hortik ateratzen, baina Agirreburualde munduko hainbat toki ezagutu ditu jada goitibeheren puntako lehiaketetan parte hartu duelako.

Elkartea 2013an sortu zuten aldapak jolasteko direla gogora ekarri, eta kirola nahiz jolasa uztartzen dituen aldapen jokoa berreskuratzeko.

Aurreko abenduan, Sputnik goitibehera merkaturatu dute. «Gurea ira-

bazi asmorik gabeko elkarte bat da eta proiektu hau elkartea bera finantzatzeko jarri dugu martxan», dio Agirreburualdek. Sputnik-a betiko goitibehera bat da, «errodamenduzko gurpilak erabili beharrean uretanozkoak jarri dizkiogu, azkarragoak dira eta ez dute asfaltoa puskatzen. Hiru gurpil ipini beharrean lau jarri dizkiogu». Ez da goitibehera honi egin dioten ekarpen bakarra, balazta ere gehitu diote: «Goitibehera segurua dela transmititu nahi dugu eta balaztak segurtasun gehiago ematen du».

Julen Agirreburualde, egurrezko Sputnik goitibehera erakusten.

MAIALEN IGARTUA

Segurtasunari garrantzia eman diote bidean auto asko ibiltzen delako, besteak beste.

Parkeak, bidegorriak eta aldapak nonahi egonda, Sputnik-a malda txikiagoak ere gozatzeko diseinatu dute.

Sputnik goitibehera soila da, edonork erabili dezakeena.

«Lasterketetan parte hartzeko homologatuta dago. Puntako txapelketetara, halere, sofistikatuagoak eramaten ditut».

Bi neurritan Bi neurri daude: 6-14 urte bitarteko haurrena (85 euro) eta nagusiena (110 euro). Gama ezberdinak atera nahi dituzte goitibehera pilotuenak nolakoak diren ikusita. Salmentatik ateratzen dutena, nahiz eta eteki-

nerako tarte askorik ez izan, elkartearen sostengua bermatzeko da.

Datorren maiatzean, Legazpiko Santikutz jaien harira, Legazpiko goitibehera lasterketa antolatuko dute aurten ere. Iaz Kantabria, Asturias eta beste hainbat tokitako pilotuak izan ziren Legazpin eta datorren urtean ere partaidetza ona espero du Agirreburualdek.

«Jolas unibertsala da», dio Legazpiko pilotoak, «Europan, Asian eta edonon otu izan zaie haurrei aldapa batean behera egiteko tramankulu bat sortzea egur batzuk batu eta gurpil batzuk jarrita, gure asmoa aldapekin jolasten jarraitu, eta kirol hau ezagutzera ematea da, oraindik ezezaguna baita».

14 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Errepidean elurra egonez gero, ibilgailuen arteko tartea handitu eta abiadura murriztu behar dira. GOIBERRI

Arinkeriarik ez errepidean Neguko klimatologiak eragozpen ugari sortu ohi ditu errepidean, eta ezustekoak saihesteko, nahitaezkoa da prebentzio neurriak hartzea autoa hartu behar bada.

Erredakzioa Beasain Artikulu honek argia ikusterako Goierriko bazterrak ederki zurituak izango ditu egunotako izotzak. Eguberrietan ere izotz ederrak bota zituen –adineko askoren ahotan egon da horrenbeste izotz egunik segidan ez dutela ezagutu–, eta hamabost egunen jiran, atzera hotzaldia itzuli da. Handiena pasatua izango da nonbait, baina astebururako ere zeropeko tenperaturak daude iragarrita.

Eguna joan eta eguna etorri, izoztuta esnatu zen Goierri urte

GOIBERRI 15

ERREPORTAJEA

bukaerako nahiz hasierako egunetan –antizikloiak zerua oskarbi mantendu zuen 16 egunean–. Tenperatu minimo hotzena Urretxuko Aitzu estazio meteorologikoak neurtu zuen urtarrilaren 7an: -7,2 gradu zentigradu. Izotzak euriteari utzi zion tokia, eta bi egunean 95 litro euri bota zuen. Egunik urtsuena urtarrilaren 10a izan zen, 66 litrorekin. Joan den astebururako elurra zegoen iragarrita. Mendiak zuritu zituen, baina elur kota 600 metroren bueltan geratu zen.

Eta orain izotza atzera, eta arrisku galanta errepidera atera behar izanez gero. Gomendio orokor bat ematen dute urtero

erakundeek eta automobilen munduarekin lotura duten elkarteek: gidariak garaiko baldintza klimatologikoetara egokitu behar duela, izotza, elurra, euria eta argi orduen murriztea etsai baitira errepidean. Hori bide nagusietan, eta baserri bide zein zoko laiotzetan, zer esanik ez.

Azti balazta sakatzean Tenperatu baxuak eta hezetasuna dira gidari batek errepideak topatu dezakeen bikoterik arriskutsuenetako bat. Autoan batetik bestera ibiltzea erronka batean bihur daiteke, batez ere bigarren mailako errepideetan.

Izan ere, izotzarekin galgatze-

Apirilera arte egongo da indarrean Neguko Bidezaintza Plana

distantzia zoru lehorrarekin baino hamar aldiz handiagoa da, eta horregatik komeni da ibilgailuen arteko tartea bikoiztea. Gaua zein goizaldea, ibaien gaineko zubiak eta leku hozpel edo laiotzak dira izotzaren leku kutunak. Mantso gidatu behar da horrelakoetan, zakarkeria etxean utzita. Eta autoak aurreratzea ere saihestu behar da.

Izotz plaka batekin topo eginez gero, bi dira gomendioak: lasai hartu eta ahal dela balazta ez sakatu, bolantea kontu handiz mugituz. Frenatzea ezinbestekoa bada, autoak ABS balaztak dituen ala ez hartu behar da kontuan, bataren zein bestearen erreakzioa osoa bestelakoa baita. ABSak edukiz gero, topera zapaldu behar da balazta, eta eduki ezean, ahalik eta leunen.

Beira izoztuz gero ipuzkoako Foru Aldundiak azaroaren 15ean jarri zuen martxan 206-2017 Neguko Bidezaintza Plana, eta apirilaren 15era arte egongo da indarrean. Aurtengo kanpainak bi berritasun nagusi ditu: eskualdekako aurreikuspen meteorologikorako Euskalmeten eguraldi iragarpena –errepideetan dauden estazio meteorologikotik ateratzen ditu datuak– eta gatza ontziz aldatzeko errendimendu handiko ekipo bat –Gipuzkoan 38 gatz biltegi daude–. Planak 2,5 milioi euroko aurrekontua du.

Neguko Bidezaintza Planak elurra kentzeko 80 kamioi, 4x4 motako 12 ibilgailu arin eta 8.100 tona gatz ditu. Horiez gain, Eusko Jaurlaritzak garabiak jarriko ditu N-1 eta A-15 errepideetan. Ahalmen handiko garabi horiek ibilgailu astunen batek errepidea oztopatuz gero erabiliko dira. Giza baliabideei dagokionez, langile kopurua elur kotaren araberakoa izango da. Elur kota itsas mailara iristen bada, 180 pertsona inguru aktibatuko dira.

G

Autoa garajean gordetzeko aukera ez dutenek, ahalik eta lekurik babesean aparkatu behar dute autoa izotzezko gauetan.

Hala ere, litekeena da autoaren beirak izoztuta izatea. Ur beroa erabiltzea ez da gomendagarria –beira zarta dezake–, eta gatza ere ez –beira urratu–. Autoaren berogailua piztu daiteke, eta eskura edukiz gero, izotzaren aurkako likidoa bota beirari. Baina izozte hori saihesteko modu onena prebentzioa da, autoaren beira nagusia kartoi edo manta batekin estaliz.

Aholkuak Aholkuok urte osorako baliagarriak badira ere, neguan nabarmen areagotzen da errepidean istripuren bat izateko arriskua.

Ibilbidea zehaztu.

Abiatu aurretik, ibilgailuan egin behar den ibilbidea ondo zehaztu eta errepideen egoeraz informatu behar duzu.

Ibilgailuen arteko tartea bikoiztu.

Neguan litekeena da oso gidatzeikusmena murriztea eta baldintza meteorologikoak egokienak ez izatea.Horregatik, aurretik duzun ibilgailuarekiko tartea bikoiztea komeni da.

Argiak piztu.

Ikusgaitasuna okertu egiten da neguan eta argi ordu gutxiago daude, eta premiazkoa da argiak piztea. Errepidean elurra balego, aurreko autoak utzitako arrastoei jarraitzea aholkatzen da.

Autoa errebisatu.

Argiak, beira eta beira-xukatzailea egoera onean dituzula bermatu behar duzu, baita balaztak, hozte sistema eta izotzaren aurkako likidoak ere. Gurpilen higadurari eta presioari ere erreparatu.

Abiadura murriztu.

Abiadura gero eta handiagoa izan, autoaren kontrola galtzeko arriskua areagotu egiten da. Abiadura murriztu egin beharra dago errepidearen egoera ona ez bada, are gehiago elurra edo izotza badago.

Balazta zakar sakatzea saihestu behar du gidariak.

1

2

3

4

5