Goiberri 229. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

Aita-semeak eta ‘showman’-ak Musikazaleak eta giro ona jartzen abilak dira Juan eta Jon Tirapu. Miresmen handia diote elkarri 10-11

229. zenbakia. 2017ko martxoaren 17a

Etxetik datorkie musikazaletasuna Tirapu aita-semeei, baina taberna giroan plazaratu zuten lehenengoz haien grina. ASIER ZALDUA

Eider Urkiola 3 Iritzia 4-5 Gure iragana 6 Miren Estensoro ekonomialari eta ikertzailea 7-9 Saretik 12 Erlezain Eguna igandean Zegaman 13 Aralar, natura da subjektua 14-15

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Eider Urkiola Ormaiztegiarra

«Alkate banintz herritarren arteko elkartasunean sakonduko nuke» J. Zarandona Ormaiztegi Eider Urkiola (Ormaiztegi, 1996) Lehen Hezkuntzako gradua ikasten ari da Gasteizen.

Bertan bizi da aste barruan eta, dioenez, horrek herri txiki batean bizitzearen abantailez pentsarazi dio. Gogoan duenez, oso umetatik lasaitasunez ibili izan da kalean, etxetik eskolara hamar minutu oinez, eta amonaren baserrira bost. Gertutasun «goxagarria» bizi izan du, bai lekuekiko, bai pertsonekiko.

Bestalde, Ormaiztegik benetan falta duena, gertutasun hori elkartasun bilakatzea dela dio.

«Batez ere gazteon artean, sortu ditugun kuadrillen arteko mugak apurtu eta elkarrekin bidea egiten hasteko».

Zein zaletasun dituzu?

Mendia, musika entzutea...

Liburu bat.

Caliban y la bruja: Mujeres, cuerpo y acumulacion originaria.

Musika talde bat.

2zio.

Abesti bat.

Por la ventana.

Janari bat.

Taloa.

Edari bat.

Ura.

Oporretarako leku bat.

Konpainia onean, edozein.

Goierriko txoko bat.

Zeraingo kartzelako terraza.

Amets bat.

Gure bizitzen gainean erabakitzeko ahalmena lortzea.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

«Bizitzeko mila leku datozkit burura, denetan emango nuke denbora bat»

GOIBERRI

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa:

GOI B ERRI

Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Maitatua izateak.

Ormaiztegiko alkate bazina?

Herritarron elkartasunean sakonduko nuke.

Ormaiztegin biziko ez bazina?

Mila leku datozkit burura, denetan emango nuke denbora bat.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – publi@goiberri.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Nekane Gonzalez Itzultzailea

Batean kale, bestean bale zar amarekin biziko dela jakitean poz txiki bat piztu zitzaigun barrenean. Zentzuzkoa da, bidezkoa, logikoa, beharrezkoa. Izan ere, nola eduki dezakete amarengandik urrun aitak tratu txarrak emandako haurtxo bat?

Baina kiribilduta izan dugu bihotza erabakiaren berri jakin arte; beti bezala, gugandik urrun dagoen norbaitek bere kasa hartutako erabakiaren berri eman arte.

Nork ematen ditu hain garrantzitsuak diren epaiak? Itxuraz erabakiaren eragina jasan behar duten pertsonei buruzko ezer gutxi dakitenek, pertsona horien ataka larria zein den ezagutzen ez dutenek eta horien tokian jartzeko inolako asmorik ez dutenek.

Zer gertatu da, bestela, EITBren Euskalduna naiz, eta zu? saioaren jira-biran? Umo-

I

rea zimendu hartuta euskaldunok espainiarrak nola ikusten ditugun definitu izanak hautsak harrotu ditu Ebroz behealdera. Saioko hizlari guztiek eman zuten euren iritzia, baina eztena eskuan hartuta, bereziki Miren Gaztañagarengana jo dute, inguru haietan ekoitzitako film batean parte hartzen duen aktorea delako, akaso.

«Guri buruz gaizki esaka, baina gurekin lanean, ezta?», esan nahiko baliote bezala, haurrek nola.

Espainiarrek euren buruaz trufatzeko behin eta berriz esan dituztenak ( El Club de la Comedia saioko bakarrizketetan ez al dituzte EITBko saioan botatakoak baino hamaika bider larriagoak aldarrikatu?) beste begi batzuekin ikusten dira euskaldun baten ahotik ateratzen badira. Uxoa Anduaga soziologoak dioenez, Euskal Herria da «anomaloa», eta hari buruzko umorea egitea onartu egiten

da. Espainiari buruz gauza bera eginez gero, berriz, botereak jarritako marra gorria zeharkatzen da, eta horrenbestez, alarma guztiak pizten dira.

Botereak, judizialak, legegintzakoak zein masarenak, du azken hitza, eta hark emandako epaiek berebiziko eragina dute.

Gaztañagak zein EITBk barkamena eskatu dute, gauza txarren bat egin balute bezala. Batak jokoan izango du, agian,

gure mugetatik kanpo ekoizten diren lanetan parte hartzeko aukera. Eta guztiona eta publikoa den EITBk bere irudia garbitu, eta lehiakideen aurrean ondo geratu nahiko du, beharbada. Baina oraingoan ere, amen egin diete kanpoko botereek ezarritako irizpide zein usteei.

Horregatik, euskal gizartea amildegi baten gaineko zubi gisa irudikatzen dut. Egurrezko zubia, kaskar samarra, egongaitza. Pauso bat ematen dugun aldiro, egur puskak txikitu, eta amildegian behera beren buruaz beste egiten dutela. Zubia zeharkatzen ari garenok kinka larrian egongo gara, baina hori ez da okerrena. Okerrena da, eta askotan ikusten ez duguna, zubia igaroezina izango dela aurrerantzean; galduak izango dituela gure pauso zehaztugabeei oinarria emango dieten oholtxo zartatuak. Eta kito! C'est fini. Ezingo dugu sekula santan berriro bide bera egin. Agortuta izango ditugu aukera guztiak.

Ez nuke nahi nire atzetik datozenek zubi birrindu batekin topo egitea. Ez nuke nahi euren adierazpen eta jardute eskubideak urratuta, edo aukera guztiak agortuta izatea. Eurek ere erabakitzea nahi nuke, pentsatzen dutena lau haizetara zabaltzeko askatasuna izatea, nahiz eta jakin batean kale eta bestean bale izango dela.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Euskaldunon lehiakortasuna aztergai Lurraldearen lehiakortasuna eta garapena aztertzeko helburuz sortu zen Orkestra institutuan dabil lanean Miren Estensoro olaberritarra.

Zaleen arteko borrokak onartu nahi, Asier? Bada, horixe egiteko prest dagoenik ba omen da munduan. Ez dakit dagoeneko publizitatea egiteko izango den ala ez, baina Munduko Futbol Txapelketa hemendik urte eta erdira jokatuko da Errusian eta kalean bolo-bolo dabilen gaia da hau. Noan harira: Errusiar Parlamentuko presidenteorde Igor Lebedev-ek jakinarazi duenez, «zaleen amorrua bideratzeko modurik egokiena da hau, euren artean elkarri joka ibiltzea baimenduz». Adibidea ere jarri du, gainera: «Pentsa Ingalaterratik hooligans-ak iritsi eta liskarrak hasten direla. Gure aldetik erronka onartu eta onena borrokarako hitzordua jartzea izango litzateke. 20 zale beste hainbesteren aurka eta armarik gabe. Horixe bai kirola eta ikuskizuna».

Jakina da errusiar zaleen portaera ez zela egokiena izan joaneko Munduko Futbol Txapelketan (Frantzia). Eta akaso, berriro horrelakoak gerta daitezkeelakoan, arautu egin nahiko du. Ez dakit, baina albistea behintzat oso deigarri egin zait niri. Baina hobeto pentsatuta, zer demonio, ez al dugu bada errugbi jokoan horrelakorik

ikusi jokalarien euren artean? Bi taldeetako jokalari bana elkarri joka eta epailea begira. Behin kasketaldia amaituta epailea eurei zuzendu, bakoitzari dagokiona esan, hala badagokio zigortu eta aurrera partida.

Zorionez bada aldea munduko mutur batetik bestera. Euskal Herrian zaleak elkarrekin batu nahian kanpainak egiten (elkarretaratzeak, prezioen beherapenak, elkarri hartuta prozesioan...) eta bitartean, beste leku batzuetan borrokarako zelaiak prestatzen. Zer diok? Hi ere borroka-zale, Asier?

Aitor Calvillo

bat eta

Gogoratzen dut aspaldiko Aloñaren eta Ilintxaren arteko futbol-partida. Atzean, orduan zaharrak iruditzen zitzaizkidan gizon-koadrila neukan. Asaldatu samar zebiltzan eta marrazainaren amarekin bazuten harremanen bat. Horietako batek harmailetan aurkitutako pintura-potea bota zion marrazainari.

Handik hogeita hamar bat urtera, hiri bateko alde zahar batean, «kedadara al zoaz?» galdetu zidan mutil batek. Nire jertsearen kolorea bere taldearenaren antzekoa zen eta horrek nahastuta, sobra ere. Hurrengo egunean jakin nuen zertarako zen hitzordu hura.

Whatsappean badabil bideo bat. Ez dakit noizkoa den. Emazteak telebistarako beste aginte bat eskuratu, eta senarrari adarra jo nahian, futbol-partida eteten dio behin eta berriz, gizonezkoak eta bere ezinak telebista erabat txikitzen duten arte.

Lebedevi egingo nioke proposamena: noizbait, aukeratutako denborak eta espazioak batzeko teknologia lortzen badute, ger-

bat Asier Iriondo

takizun horietako hirukotearekin esperimentua egin dezatela eta borrokarako hitzordua jarri. Ez dakit emaitza fidagarria izateko nahikoa lagin izango den. Laginak aukeratzerakoan, multzo bat ordezkatzen duten ezaugarriak bilatzen dira adin, sexu, jatorri, jarduera… aldetik. Niri, baina, kasu honetan, gizonak eta gizonezkoen futbola baino ez zaizkit burura etortzen.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Zerbitzuak ure Iragana elkarteko kideek hainbat zerbitzu eta lan egiten dituzte. Ikerketa lanetatik hasi eta jendaurreko beste hainbat ekintzetara.

Ikerketa lanak. Urretxuko Ipeñarrieta jauregiaren iragana arakatzea eta ikertzea izan da elkarteak martxan jarri duen lehendabiziko ikerketa lana.

Hitzaldiak. Gai ezberdinei buruzko hitzaldiak antolatzen dituzte. Momentuz Urretxun eta Ordizian egin dituzte, arrakasta handiarekin.

Bisita gidatuak. Urretxuko Tourseko Martin Deunaren parrokian bisita gidatuak eskaintzen dituzte. Ordizian, D´Elikatuz zentroarekin elkarlanean bisita espezializatuak jarriko dituzte martxan epe laburrean.

Aholkularitza historikoa.

Aholkularitza eta laguntza eskaintzen dute, adibidez, zuhaitz genealogikoa egin nahi duen horrentzat, edo abizenaren jatorrian arakatu nahi dutenentzat.

Harremanetarako. 617 11 79 60 (Jon Ander), 647 70 29 24 (Nerea) eta gureiraganaelkartea@gmail.com, eta Facebook.

G

Gure Iragana elkarteko neska-mutilak Urretxuko Tourseko Martin Deunaren elizan. JOSUNE ZARANDONA

Iraganean sakonduz oraina eraikitzeko Josune Zarandona Jon Ander Arzelusek (Zumarraga), Borja Prieto Esnaolak (Urretxu), David Canok (Oñati) eta Nerea Iraolak (Ordizia) osatzen dute Gure Iragana elkartea. Orain urte bete egituratu ziren elkarte bezala, bertako iragana jendeari ezagutzera

emateko helburuarekin. «Jendeak orokorrean ezagutzen duen historiaz gain, pasarte eta pertsonaia ezezagun asko dago hemen», dio Prietok. Hain zuzen horiek ere bistarazi nahi dituzte, «topikoetatik eta gai folklorikoetatik haratago», gehitu du Canok.

Baina, Goierriko ondare historikoa ere balioan jarri nahi dute. Horregatik, eraikin ezberdinen inguruko ikerketa lanak ere egiten dituzte. Goierri da elkartearen lan esparrua, «batez ere bi hiribildu historikotan oinarrituta: Urretxu eta Ordizia», zehaztu du Iraolak.

Datuetan oinarritutakoa Babeslea

Egiten duten lana serioa eta datu errealetan oinarritutako da Arzelusek argitu nahi izan duenez. «Ematen dugun informazio guztia datuetan oinarrituta dago. Gure azalpenetan ez dago ez iritzirik ezta interes po-

tikorik ere», gaineratu du. Historia idatzita dagoen bezala azaldu nahi dute, beraiena «historia garbi baten aldeko apustua» dela esan du Iraolak.

Beraien informazio iturri nagusienak herrietako udal artxiboak dira, «txikitik handira hasten gara, herrietako artxiboetatik, Tolosa, Bergara, Donostia, eta behar den kasuetan baita Madrilgo Artxibo Historiko Nazionala ere», diote. Eliza ere historia eta kultur iturri garrantzitsua dute. Elkarteko lana beste batzuen osagarri da lauentzat, baina etorkizunean hontatik bizitzea dute amets.

GOIBERRI 07

ELKARRIZKETA

MIKEL ALBISU

Miren Estensoro Ekonomialaria eta ikertzailea

«Ongizatea lortzeko bidea da lehiakortasuna» Loinaz Agirre Olaberria Miren Estensoro (Olaberria, 1984) ekonomialaria eta ikertzailea da. 2006an EHUn Ekonomia ikasketak bukatu zituen, Lurralde Garapeneko espezialitatean. Mikel Zurbano irakasle beasaindarraren gomendioz, Goiekin egin zituen praktikak.

Ikasten jarraitu zuen eta Ingalaterran graduondoko ikasketak egin zituen. Goiekin Niko Errastiren ondoan aritu zen lanean

industriaren arloan 2011ra arte.

2008an hasitako krisiaren eraginez, Goierriko enpresa txikien arteko lankidetza sustatzeko lanean aritu zen batez ere. Orkestra Institutuan ikertzaile lanean hasteko aukera izan zuen ondoren, baina Goiekirekin harremanetan jarraitu zuen: 2012an Industria Foroa jarri zen martxan Goiekin, «eskualdeko industria garapena modu berritzaile batean bultzatu nahi zela

eta Industria Foroa dinamizatzea proposatu zidaten. Oraindik ere jarraitu egiten dut». Norvegian eta Argentinan hainbat proiektutatan lanean ari zen bitartean, doktore tesia bukatu zuen. Goierrin enpresa txikiekin egindako lanaren prozesua jaso zuen Estensorok.

Orkestra, Lehiakortasunerako Euskal Institutuko ikertzailea zara. Zer da Orkestra?

EAE mailan lehiakortasuna

sustatzeko sortu ginen eta gure lana da, ikerketa eraldatzailea egitea. Gu ikertzaileak gara, Deusto Fundazioaren parte gara. Unibertsitate sistemaren barruan gaude, baina bokazio desberdin batekin sortzen da: bokazio eraldatzaile horrekin.

Ikerketa proiektu nagusiak gobernu maila desberdinekin izaten dira.

Lehiakortasuna bultzatzea da Institutuaren helburua. Gure

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

ondorio nagusienetakoa da, politika ekonomikoak eta politika sozialak integratuta joan behar dutela, eta beste politika batzuk ere bai. Baina ekonomia ez da gizarte gaiekin lotzen eta Izugarrizko erronka daukagu integrazio horretan. Aldaketa batzuk eman dira; hausnartzen eta ekintzan laguntzea da gure lana.

Zer da lehiakor izatea?

Lehiakortasuna ez dugu ikuspegi ekonomizista batetik bakarrik begiratzen; guretzat lehiakortasuna ongizatea lortzeko bide bat da. Lehiakortasuna ulertzen dugu ongizate sozioekonomiko kontzeptu horrekin. Orkestrak lana egiten du lehiakortasuna bultzatzeko palanka batzuetan, baina horietan ongizate sozialeko palankak txertatzen hasi gara.

Goierri ekonomikoki postu onean omen dago kokatuta lehiakortasun mailari dagokionean. Zein adierazle hartzen dituzue kontuan?

Bai, Goierrik lehiakortasun maila altua du, oso postu onean dago ekonomikoki kokatuta.

lehiakortasuna maila neurtzeko erabiltzen diren ia aldagai guztietan: enplegua, enplegua zein sektoretan, okupazioa, BGP-a, demografia, dentsitatea, komunikazioa, enpresen finantzazio egoera, berrikuntza maila, I+G, zenbat enplegu dagoen teknologia maila altuko jardueretan, zenbat enpresa, zein formazio maila duten pertsonek, langabezia... Argazki horretan, palanka horietan ikusten da ia beti lehenengo postuetan dagoela Goierri behea, Gipuzkoako gainerako eskualde eta EAEko batazbestekoarekin alderatuta. Hala ere, argazki horretan enpresa handiek distortsionatu egiten dute.

Zergatik da distortsio hori?

Goierriko 10 enpresetan daude gure industria sektorean dagoen enpleguaren %80a. Izugarrizko konzentrazioa dago enpresa handi horietan. 2.400 pertsonako enpresa bat daukagu Beasainen. Hori da ezaugarri bat, baina enpresa txikiena beste errealitate bat da. Eskualde honek duen beste ezaugarri bat da, oso enpresa han-

diak edo oso txikiak ditugula; beste eskualdeetan ertainak gehiago dira. Goierrin ertainak oso gutxi ditugu, 50-250 langile artekoak. Enpresa txikiek gainera ez dute produktu propiorik, eta produktu propioa edukitzea gakoetako bat da enpresa batean.

«Politika ekonomikoak eta sozialak integratuta joan behar dira» «Get Goierrirekin 23 produktu propio garatzea lortu dute Goierriko hainbat enpresa txikik» «Industria 4.0rako garrantzitsua da eragile desberdinek bisio partekatua eraikitzea»

Enpresa txikiekin hainbat saiakera egiten ari da Goierrin, Get Goierrirekin adibidez.

Izugarrizko emaitza onak eduki dituzte. Hasierako asmoa zen, enpresa handiek kanpoan erosten duten produktuak Goierriko enpresa txikiek sortzea eta egitea. Adibidez, ni Goiekin nengoela, CAFera joan ginen eta galdetu genien zer izan zitekeen kanpoan erosten zutena eta hemen egin genezakeena. Bi proiektu onartu zituzten. Konfiantza eta denbora eskatu genien. Horrek suposatu zuen enpresa txikiek produktu propio bat garatzea, eta horretarako Goiekik ingeniari bat kontratatu zuen. Salto kualitatibo handia izan zen hori. Lortu genuen produktua. Unibertsitatea ere sartu genuen: ingenia-

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

horretan, katalogoa bat ere sortu zuten eta atzerrira Goierri enpresa bat izango balitz bezala saltzen da.

Enpresa txikiak zer moduz ari dira moldatzen?

Enpresa txiki guztiak ez daude horretan sartuta. Erronka? Enpresa txiki guztiak bide horretan jartzea. Orain arte oso ondo egin da lana, baina nik uste dut helburuak birplanteatzeko garaia heldu dela.

Goierri behean %10eko langabezia dago.

MIKEL ALBISU

ritzako ikasleek ikasketa amaierako proiektu bezala horrelako proiektuak garatzea proposatu genuen. Oso ondo atera dira proiektu batzuk. Gaur egun, 23 produktu propio garatzea lortu dute enpresa txiki batzuek. CAFen konpetidoreei ere saltzen diete. Esperientzia hori beste enpresa handi batzuetara zabaldu zen. Ampora, Irizarrera... Bideetako bat hori da.

2009tik 14 milioi bat euro fakturatzea lortu da enpresa txikien produktuekin. Lankidetza

Bai eta horri aurre egiteko gakoetako bat formazioa da, eta gero eta formazio espezializatuagoa. Beste gauza bat da eskatzen den eta eskatuko den formazio hori lortzeko baldintzak ahalbidetzen diren. Gazteei asko exijitzen zaie baina zein dira formazio eskakizun horiek lortzeko baldintzak? Oraindik hezkuntza sisteman badago zer egina, formazio eskaintza moldatzetik hasi eta eskaintza hori, dagoen tokian egonda, jaso ahal izateko baldintza eta laguntzak guztien eskura izan arte.

Lanbide Heziketa garrantzitsua da baina kosta egiten da aukera hori egitea.

Bai, asko kostatzen da. Gauza kultural bat dela uste dut, eta hori aldatu egin behar litzateke.

Erreferenteetako bat Alemania da eta industria garapenaren erakusle eredugarri diren lurraldeetan, Lanbide Heziketa izu-

garrizko balioa izaten ari da.

Lanbide Heziketak daukan ona da, askoz ere dualagoa izan daitekeela. Horrek pertsonaren kualifikazio oso-oso espezializatua lortzen du, eta praktikoa.

Ikusten ari garena da manufaktura aurreratuan edo Industria 4.0 deitzen zaionean, enpresen eraldaketa ez datorrela bakarrik estrategian oso ona den zuzendaritza bat edukitzetik, baizik eta tailerrean lana egiten duen edozein pertsonak gaitasun berritzailea edukitzean dagoela gakoetako bat.

Unibertsitate ikasketak aukeratzen dituztenak gehiago dira.

Unibertsitate ikasketak ere bai, beharrezkoak dira. Hemen ditugun enpresek ingeniaritzako zati bat badute. Baina gure enpresetan postu horiek dituztenak eskualdekoak edo kanpokoak dira? Hori egunen batean aztertu nahiko nuke.

Industria 4.0 gero eta gehiago entzuten den terminoa da. Zer da Industria 4.0?

Leku guztietan entzuten den kontzeptu bat da eta horrek pixka bat distortsionatu egiten du; modan jarri den kontzeptu bat ere da. Azken urteetan, Europar Komisioaren proposamena jarraituz Europako erregio ugari espezializazio adimendunaren (Smart Specialization Strategies) inguruko politikak garatzen ari dira. Honen baitan enpresei balio erantsi altuagoko jarduere-

tara saltoa ematen lagundu nahi zaie eurek dituzten gaitasunak eta jakintza sisteman garatutako zeharkako jakintza gurutzatuz. Industria 4.0.ren helburua horixe da, zehazki lurraldeko enpresen gaitasunak informazio eta komunikazio teknologia (IKT) berrien eta digitalizazioaren inguruko jakintza aurreratuekin gurutzatzea enpresek espezializazio berriak garatu eta merkatuak eskatzen duen serbitizazio prozesuei erantzuteko.

Industria 4.0ra egokitzeko prest al dago Goierri?

Lan lerro bat Aldundiak onartu zigun proiektu bat, Lanbide Heziketaren formazio eskaintza nola moldatu Industria 4.0ra.

Erronka da dauzkan ikasketetan hau dena nola txertatu digitalizazioari buruzko irakasgaiak sartuz‌ Ingeniaritzatan ere berdina gertatzen ari da. Elektronikoak, informatikariak eta matematikariak behar dira eta gazteek ez dute hori ikasi nahi.

Guzti horretarako garrantzitsua da eskualde mailan eragile desberdinen arteko bisio partekatu bat eraikitzea. Mahai bat sortzea non industria garapenari buruz hausnartuko dugun eta estrategia bat partekatuko den.

Estrategia da, pauso txiki partekatuak ematea. Goierri Eskola, garapen agentzia‌ erabakitzea gure industria garapenerako klabea izango dela eta goazen elkarrekin lana egitera.

10 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Pisani eta Tirapu Juan eta Jon Tirapu aita-semeak oso ezagunak dira Goierrin. Aita, Mario Pisani bezala ezaguna, ‘showman’ ikaragarria izan zen. Semeak ‘Gu ta Gutarrak’ saioan lan egiten du. Tiraputarrak non, musika eta giro ona han.

Asier Zaldua Urretxu Juan Tirapu Urola orkestrako abeslaria izan zen 1970eko hamarkadako lehen erdialdean.

Ordutik 40 urte pasa dira, baina toki askotan gogoratzen dute oraindik. Hori bai, gehienek Mario deitzen diote, hori baitzen bere ezizen artistikoa: Mario Pisani. Emazteak ere Mario deitzen dio. «Lehen Juan Tirapu nintzen, ondoren Mario Pisani izan nintzen eta orain Tirapuren aita naiz», dio txantxetan.

Mario Pisani ezizena lagunek jarri zioten. «Ganberro samarrak ginen. Urretxun antolatu

zuten ziklo-kros lasterketa batean txirrindulariz jantzi nintzen eta helmugara irabazlea heldu baino apur bat lehenago sartu nintzen. Nor da txirrindulari hau?, galdetzen zuten ikusleek.

Lagunek Italiako Ostia herritik etorritako txirrindulari bat nintzela esan zuten: Mario Pisani.

Jendeak sekulako barreak egin zituen eta ezizen horrekin gelditu nintzen».

Musika munduan ere lagunen eskutik hasi zen. «Abestea asko gustatzen zitzaigun eta taberna guztietan abesten genuen. 1969ko Urtezahar gaue-

an kafe pare baten truke oholtzara igoko nintzela esan nien.

Ikusleen artean Urola orkestrakoak zeuden eta beraiekin jotzea eskaini zidaten. 1976a arte, beraiekin jo nuen: Casinoko dantzaldietan eta ezkontzetan».

Mozorroa Pisani showman hutsa zen.

«Behin Ceutatik mairu jantzi bat ekarri nuen. Pisanik ezin zuela abestu, baina beste abeslari bat bidali zuela esateko agindu nion taldekide bati.

Agertokira mairuz jantzita igo

nintzen, Achilipu abesten, eta sekulako zalaparta sortu zen.

Mozorro hura askotan jantzi nuen, Tio Marirekin, eta emazteak mozorroarekin kuxin batzuk egin zituen gehiagotan jantzi ez nezan».

Pisanik ezkondu zenean utzi zuen musika. Ez zion penarik eman. «Ezkongabea zarenean musika eta parranda oso ondo daude, baina ezkonduta zaudenean ez. Betebehar batzuk dituzu eta kontzertua amaitutakoan etxera itzuli behar duzu.

Gainera, ni ez nintzen abeslaria.

Parrandazalea eta txantxaza-

GOIBERRI 11

ASTEKO GAIA

lea nintzelako hasi nintzen Urola orkestrarekin. Inguru honetako abeslari txarrenen artean nengoen eta! On Santiago parrokoak nik abesteagatik dirua kobratzea lotsagarria zela esan zidan. Ni animatzailea nintzen.

Ikuskizuna maite nuen. Elegante janzten nintzen, ikusleak zirikatzen nituen, abestien hitzak aldatzen nituen...».

Semeaz harro Bere lekukoa semeak hartu du.

Semeaz harro dago, noski.

«Batzuek kalean gelditzen didate eta ea nire semea den galdetzen didate. Beste batzuek egitarauetan Tirapu izena ikusi eta ea berriro abesten hasi naizen galdetzen didate».

Noizean behin taulara igotzen da, baina ez du berriro talde batekin abesteko asmorik.

Ezta semearekin ere. «Alabaren eta iloben ezkontzetan abestu nuen. Baita nire jaioterriko jaietan ere (Obanos, Nafarroa). El rey kanta abestu nuen, Joselu Anaiak taldearekin. Baina ez nago prestatuta eta nire

garaia pasa egin da, gainera.

Lehen txarra banintzen, ez naiz orain ona izango...».

Egun bere semea da festak girotzeaz arduratzen dena.

«Etxean beti audio eta bideo aparailuak eduki ditugu eta Irudia eta Soinua ikastea erabaki nuen. Inork ez zidan alor horretan lanik eskaini eta tabernetan lan egiten hasi nintzen. Irudia eta Soinua ikasi nuenez, musika jartzeaz ere arduratzen nintzen. Laket tabernako nagusiak bere ezkontzan musika jartzeko eskatu zidan eta hala hasi nintzen DJ lanetan».

Komunikabideetan, berriz, Telekomunikazio ikasketak egin ondoren hasi zen. «Praktikak Radio Vitorian egin nituen eta handik telebistara pasa nintzen. Miramonen platoko audioaz arduratzen nintzen».

Halako batean Gu ta Gutarrak saioan musika jartzeko eskatu zioten eta Euskal Herria osoan ezaguna egin da. «Hilabete batzuetako kontua izango zela uste nuen, baina sekulako arrakasta izan du. Orain Euskal

Mario Pisani Urola orkestrarekin eta Jon Tirapu ‘Gu ta Gutarrak’ saioan. GOIBERRI/ETB

«On Santiagok nik abesteagatik dirua kobratzea lotsagarria zela esan zidan» Mario Pisani Abeslari ohia

«Aitarekin kontzertu bat antolatzeko esaten didate, baina ez da horren erraza» Jon Tirapu

Disko jartzailea

Herria osotik deitzen didate DJ lanak egiteko».

Festak girotzea zenbat kostatzen den ondo daki eta bere aitak egindako lana miresten du. «Aita sekulako pertsonaia da. Denek asko maite dute. Izaera handikoa da. Berezia. Lotsagabea. Artista. Ez zaio batere inporta besteek zer dioten.

Beti nahi duena egin du. Nik ez dut sekula artista lanean ezagutu, arreba jaio zenean utzi baitzuen, baina sekulakoak egin zituela uste dut. Ez balitz hala izan, jendeak ez lidake berari buruz horrenbeste hitz egingo. Jende askok berarekin kontzertu bat antolatzeko eskatzen dit, baina ez da erraza».

Biei festak girotzea gustatzen zaie, baina ezberdinak direla diote. «Aita ni baino lotsagabeagoa da». Aitak semeari lotsagabeagoa izan behar duela esaten dio. «Ezkontzetan, musika jartzeaz gain, showman lana egin behar du. Norbere burua nabarmendu egin behar da. Hori dela eta, kapela bat oparitu nion. Nik 30 bat ditut».

12 GOIBERRI

INTERNET

saretik Datua

Irudia

GEDren ‘Bidea’ dokumentala

18.317

Gure Esku Dagok 2016an egindako herri galdeketen inguruko Bidea dokumentala egin du. Herriz herri aurkezteaz gain, hainbat hedabidek ere zabaldu dute aste honetan. Estreinaldia galdu bazenuen, GoiBerri aldizkariaren webguneko Multimedia atalean ikusgai dago: goiberri.eus/multimedia

webgune euskaraz. PuntuEus Behatokiak euskarak Interneten duen presentzia aztertu du, bigarren urtez jarraian. Azterketa horren arabera, Euskal Herrian 230.000 domeinu daude erregistratuta, eta horien %13k (18.317) erabiltzen dute euskara. Kalean euskarak duen erabilera mailarekin alderatuz gero, biak parean dabiltzala esan liteke. hirutik bat. Euskaraz dauden webguneen artean, presentzia garrantzitsua du PuntuEus domeinuak, hiru webgunetik batek domeinu hori erabiltzen baitu. 2016. urtearen bukaeran, 6.302 domeinu ziren ‘.eus’ luzapena erabiltzen zutenak, eta kopurua igotzen ari da hilabetez hilabete. Euskal Herrian erabiltzen diren domeinu nagusiak ‘.com’ eta ‘.es’ badira ere, biek egin dute behera azken urtean, PuntuEus domeinua %28 hazi den bitartean.

Klik

Han eta hemen

Euskal zinearen ganbara

Bertsomovieda lehiaketa badator

Euskal zinemagintzan egindako lan guztiak biltzeko helburuarekin sortu da ganbara.eus webgunea. Euskal zinemagintzak ez du orain arte artxibategi digitalik izan, eta hutsune horri erantzuna eman nahi diote. Bideoak, gidoiak eta enpresa eta profesionalen gida ere baditu.

Bideoak eta bertsoak uztartzen dituen Bertsomovieda lehiaketaren seigarren edizioa prest da dagoeneko, eta lanak grabatzeko garaia da orain. Apirilaren 23tik maiatzaren 4ra arte aurkeztu ahal izango dira lanak.

Xehetasun guztiak, bertsomovieda.com webgunean daude.

GOIBERRI 13

MOTZEAN

Zegama, ezti artean gozo-gozo Erlezain Eguna ospatuko da igandean.

Erakustaldiak, tailerrak, dastaketak eta ezti lehiaketa izango dira.

Erredakzioa Erleak, erlauntzak, eztia eta gozoak. Igande goizean gozo esnatuko da Zegama, Erlezain Egunaren egitarauaren barruko ekitaldi sortarekin. 10:00etan hasi eta 14:00ak arte, erlearen jardunari lotutako erakusketa,

erakustaldi, dastaketa –yogur, ezti eta eztizko karamelo– eta tailerrak izango dira.

Gipuzkoako XIX. Ezti Lehiaketa 10:30ean hasiko da, eta 13:30ak alderako emango dute epaia. 21 eztigile lehiatuko dira, horietatik sei Goierrikoak. Ohi

Ezti aukera zabala dastatu eta erosteko aukera izango da. M.IGARTUA

bezala, lehiaketa herrikoia ere izango da. Haurrentzat marrazki lehiaketa eta orientazio jolasa ere antolatu dituzte.

Bertso saioa arratsean Saroi Jauregi zaldibiarrak gidatuta, 18:00etan, bertso saioa

izango da Aitxuri eskolako gimnasioan. Oihana Iguaran, Andoni EgaĂąa, Maddalen Arzallus eta Iker Zubeldia herritarra ariko dira kantuan. Jaialdia Kasino elkarteak antolatu du, Zegamako kultura batzordearen babesarekin.

14 GOIBERRI

ERREPORTAJEA ENIRIO-ARALAR (III). EKOLOGISTAK, ARANZADI

Udazkenean egindako pistaren zati bat. 2002ko egitamuak Goroskintxutik gora pista segitzea ez zuen onurarako baloratu. ARANZADI inpaktu latza izango delako naturarentzat eta mendiarentzat». Hurrengo belaunaldiei parke naturala egoera horretan ezin zaiela utzi ohartarazi du.

«Arduratsu jokatu behar dugu une honetan, berriz ere», esan du berriki Juantxo Agirre idazkari nagusiak.

Landarlanek gogorarazi du 2003an ez zela pista planik baztertu: «Goroskintxurako pista egitea onartu zen, eta beste guztiak baztertu ziren ‘gainontzeko erabilerekiko sortuko lituzkeen kalteak mesedeak baino handiagoak liratekeelako’», ebazpenaren arabera.

Alternatibak eta izaera

Natura da subjektua Pisten proiektutik abiatuta, Aralar «rantxo» bihurtzeko nahia ikusi dute talde ekologistek, sektore baten onuran.

Aimar Maiz Enirio-Aralar Abeltzainek pistak behar dituztela defenditzen duten kemen berberarekin, argi diote talde ekologistek, mendizale elkarteek eta Aranzadi zientzia elkarteak berak: parke naturalean ezin da gizakiak nahi edo behar duena egin. Subjektua mendia da, eta neurriak hango natura eta ekologia kontserbatzeko hartu behar dira. Bitartean gizakiak jardun badezake,

ondo. Baina jarduera horrek mendia «kaltetzen» badu, garbi daukate lehentasuna: mendia, mendi da.

Pistak eraikitzeko proiektuari heldu zioten lehenik, baina Enirio-Aralarren «kudeaketa osoa» hartu dute orain talde kontserbazionistek zeregin.

Baina kezkatuta hitz egin dute pisten gainean: pista proiektua egiten bada, paisaian, natur ingurunean, eremu karstikoan

eta lur azpiko uretan «inpaktuak ikaragarriak» izango dira, eta goiko larreetan kutsadura igoko da. «Dagoeneko horietako batzuk antzematen dira Goroskintxura egindako pistan», dio Landarlan ingurumen elkarteak.

Aranzadik ere aho bizarrik gabe jo du proiektuaren aurka.

2002an ere baztertu egin zuen pista proiektua, «autoentzako bide sarea Aralarko bihotzean

Lehen sektorearen lana begi onez ikusten dutela esan dute, behin eta berriz, talde kontserbazionistek. Baina, hein berean, gogoratu dute mendian ezin direla «kalean bezalako» baldintzak eskatu. «Mendira doanak ondorio batzuk asumitu behar ditu, kalean ez dauden onurak bere egiten dituen bezala. Ez dituela izango kaltean dauden zerbitzuak, adibidez».

Ganaduzaleek talde horiei leporatu diete alternatibarik ez dutela eskaini, urteotan. Landarlani inork ez diola eskatu esanez defenditu da taldea.

Gainera, halakorik aurkezteko mahairik ez da eratu, eta Aralar Natur Parkearen patronatua iaz ez zela elkartu ere egin deitoratu du ingurumen elkarteak.

Administrazioak —Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Mankomunitateak—, ez du argitu zergatik ez duen bilkurarik egin.

Bestetik, duela 15 urte bezala, Enirio-Aralarko txabola batzuen kokapena aztertu beharko litzatekeela diote, guztietara pista zabaltzea baino hobea delakoan tokiz aldatzea: «Egitamuak berak jasotzen ditu al-

GOIBERRI 15

ENIRIO-ARALAR (III) ERREPORTAJEA

Pistak eraikitzeak Enirio-Aralarren ekarriko lituzkeen hainbat ondorio isten eraikuntzak kalte «berreskuraezina» eta inpaktu bortitza eragin ditu Aralarren, Aranzadi zientzia elkarteak argitu duenez. Harengandik jasoak dira jarraiko arrazoiak. Paisajistikoki, milioika urtetan ukitu gabeak izan diren formazio karstikoak puskatzen dira, hondeamakinekin. Ibilgailuen sarrera parke naturalaren erdi-erdiraino bideratzeak, kutsadura eragiten du.

Aralar karehaitza da, eta lur azpiko errealitatea lur azalekoa baino gehiago da. Geologiaren arrisku mapan aurreikusten da zonalde gorrietan ez direla pistak egin behar. Akuiferoei ere erasango lieke.

Animalia espezieetan ere inpaktua eragiten dute pistek. Hegaztiak eta beste animaliak aztoratzen ditu trafikoak, eta beste ingurumen egoera bat sortzen du. Higadura sortzen den kaltea dago, bestetik. Lur zoruaren higadura azkartu egiten da ibilgailuak sartuta.

JRC Ikerketa Zentro Bateratuko ikertzaile Arwin Jones-en arabera, lurzoruak baditu elikagaiak ematetik harago beste funtzio batzuk: ura garbitzen du, uholdeen ondorioak arintzen ditu, klima aldaketari aurre egiten dio (atmosferako karbonoa xurgatzen duelako), eta kutsaduraren eraginen babesa da.

P

ternatibak: txabola guztiek ez dute zertan egonik orain dauden lekuetan, eta kokapen alternatiboak lantzen ditu, pista berrien beharrik gabe. Gainera, zein artzain-txabola dago Saltarrin, haraino pista eraikitzea onartzeko? Abereentzako itxitura besterik ez dago eta».

Txabolak gaur egun irispidea duten lekuetan biltzea, beldarkatezko eskorgak, airetiko garraioa, bizikleta elektrikoa edo motorra, larrialdietarako Ertzaintzaren helikopteroa... lirateke, talde kontserbazionisten aburuz, pisten ordezkagarriak.

Aurrena, zehaztu beharrekoa, larreen eta txabolen berrantolaketa da, taldeen iritziz.

«Borda batzuk hutsik daude, artzain kopurua definitu eta horren arabera antolatu...».

Aralar «rantxo» bihurtu Mankomunitateak hartu duen norabidearekin oso kezkatuta agertu dira talde ekologistak.

Hartzen ari diren erabakiak artzainen eta ganaduzaleen alde «soilik» direla deitoratu dute.

Larreen ordenantza proposamen berriak ganadu kopurua mugatzea ez duela aurreikus-

ten esan dute. Aldundiak ere parke naturala «osotasunean» ez duela hartzen diote, «soilik abeltzaintzari begira». Rantxo bihurtzeko nahia dakusate.

«Mendia beraiena eta beraientzat bakarrik bailitzan daramate, interes partikularrak interes publikoaren gainetik jarriz. Ez dakigu zein hobetsi: rantxo edo kortijo. Parke naturala denona da, eta denon artean mantentzen dugu. Profesionalak 50 artzain eta ganaduzale inguru dira. Besteek bigarren mailako egitekoa dute; hauentzat diru laguntza guztiak, nahi dutena egiteko denon parke naturalean? Nor igotzen da Aralarko larreetara? Nahi duenean eta nahi duen lekuraino kotxean joan beharra dauka?».

Aldundiaren jarrera «penagarria» dela diote, «denon interesa babestu eta zabaldu beharko lukeenean, jokaera zitala du. Eta Mankomunitatea atzetik, morroi edo eskale papera eginez. Ingurumena eta ondare naturala zaintzeari uko egin, eta sektore jakin baten txalo bila aritzeko, alferrik dira parke naturala edo Natura 2000 babesleku izendapenak».

Kronologia. Enirio-Aralarren historia XX. hasiera. Mankomunitatea banatzeko azken ahalegina egin zen, baso aprobetxamenduagatik.

1901. Aralarko mendiak onura publikoko mendi eta basoen katagoloan sartu zituzten, desamortizaziotik salbuetsi modura.

1902. Amezketako herriak hango jaunaren 11 saroiak erosi zituen.

1902. Diputazioak Basozaintza Zerbitzua sortu zuen.

1908. Eskiak erabili ziren lehen berria Lekunberrin, Aralar oinean.

1909. Mendi-basoen egoera tamalgarria konpontzeko batzordea sortu zuten.

1911. Mankomunitatearen Batzorde Iraunkorra sortu zuten, urtean zehar gobernatzeko sistema.

1911 urria. Basoa aprobetxatu eta berreskuratzeko politikak bultzatzeko araudia, Diputazioak.

1914. Mendiak igotzeko lehen lehiaketa antolatu zuen Club Deportivo Bilbaok, Antxon Bandres tolosarraren eskutik.

1914. Mendien aprobetxamenduak sortutako liskar gogorrak bukatzeko eskatu zuen Ordiziako alkate Ladislao Zabalak.

1914. Tolosako Ski Klubak Aralarren antolatutako jauzi lehiaketak ezin izan ziren egin, elur faltaz.

1915-9-13. Beasainek batzar nagusian eskatu zuen 1821eko kontratua desegiteko, bi batasunak (Villafrancakoa eta Amezketakoa) desegin eta mendiak banatzeko.

1915-10-15. Bi batasunak desegiteko zorian izan ziren. Ezohiko batzarrean, Beasainen proposamena onartuta (9 alde, 5 aurka).

Batzorde Iraunkorrari agindu zioten hasteko prozesua, baina bertan behera geratu zen gero, ondorio larriengatik eta diru kostu handiagatik. Liskar giro handia, diputazioa herrien eskumenetan sartzen ari zela ulertu zutelako, baso berreskuratze politikagatik.

1917. Trenbidea eraiki zuten Lizarrustitik Aralar barrura, pago zura ustiatzeko (Elkorriko Quifosan).

1918. Espeleologia eta zientzia espedizioak (entomologoak, zoologoak...) hasi zituzten Aralarren barrunbeetara. Haitzuloeta-

ko ornogabeak deskribatu, eta 14 espezie endemiko aurkitu ziren.

1918-1925. Arritzagako meatzea Mutiloako meategiko Exminesa enpresak ustiatu zuen.

1919. Diputazioak birlandaketak, basoa berreskuratu nahian.

Emaitza onik ez zuten eman.

1919. Indusketa arkeologikoak Uelagoeneko trikuharrian.

1920. Diputazioaren Basozaintza Zerbitzuaren behin betiko plana basoa berreskuratzeko: ‘Aralarko mendiak baso-berritzeko plana’.

1922an onartu zuen batzarrak.

1920. Txindokiren bi isurialdeetan errekak hodi bidez kanalizatzeko proposatu zuen enpresari batek.

Artzainen kexuengatik, atzera.

1920-1921. 100.000 pago zurtoin landatu ziren.

1921. Enirioko guardetxea eraiki.

1924. Euskal Herriko Mendi Federazioa sortu, Elgetan. Han ziren Aralar inguruko Tolosa FT eta Beasain KE. 1925. Baratzeak baimendu ziren, itxituran eta gehienez 2 areakoa.

1925-6-7. 14 Orduen lehen martxa egin zen. Araututako lehena, 1943an.

1927. Elurretako lehen zeharkaldi ofiziala: Amezketatik Uhartera.

1927. Igaratzako mendizale aterpearen ideia gorpuztu zen.

1928ko ekainean hasi eraikitzen, eta irailaren 9an inauguratu zen.

1929. Pago zuria ateratzeko Lizarruztitik Akaitz Txikirako bidea egitea baztertu zen, kostuagatik.

1931-1932. Fuerzas Electricas de Navarrak Allo-Tolosa goi tentsio linea jarri zuen, Lizarrusti-IraioOidui-Esnaurreta-Errekontan.

Kexu ugari, kalteengatik.

1933. Fortuna klubak eski jaitsera lehiaketa egin zuen, Ganbon.

1934-7-29. Rapel eskalada jaitsiera lehen aldiz EHn Saltarriko tontorrean egin zuten.

1935. Eski balentria: Zaldibiatik Madotzera (40km) zeharkaldia, eskiekin lehenengo aldiz.

1936 apirila. Fortunak Alotzan mendi aterpea eraikitzeko baimena eskatu zuen. Gerrak eten, eta 1941ean berriro eskatu zuten.

(Hurrengo Goiberri-n jarraituko du)