Goiberri 248. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

248. zenbakia. 2017ko irailaren 1a

GOI B ERRI Borroka luze baten azkenetan Espainiako Gobernuak talidomidaz kaltetuei jakinarazi die 2018an jasoko dituztela kalte-ordainak 7-9

Mariano Garmendia, Izaskun Etxaniz eta Alejandro Vallejo, Legorretan. IĂ‘AKI GURRUTXAGA

Olatz Aranburu 3 Iritzia 4-5 Urko Garmendia ikasle gaztea 6 Batis Otaegi, Artzain Eskolako zuzendaria 10-11 Goierri Trail Koparen azken txanpa 12 Ordiziako Euskal Jaiak 14

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Olatz Aranburu Nekazaritza ingeniaria

«Idiazabalen bizi naiz aitonarekin, bertan baitaukagu gure gaztandegia» Josune Zarandona Zerain Olatz Aranburuk (Zerain, 1991) Nekazaritza ingeniaritzako ikasketak egin zituen Iruñean.

Karrerako urte bat Santiagon (Txile) egiteko aukera izan zuen. Gurasoak artzainak ditu.

Bera ikasketak amaituta Idiazabalera joan zen bizitzera, aitonarekin, «bertan baitugu familiako gaztandegia», azaldu du, J. Aranburu gaztandegia, hain zuzen.

Gaztandegian, gazta egiteaz gain, bisitak ere hartzen dituzte, eta dioenez, «jendearekin dugun hurbileko hartu-eman hori oso gustuko dut». Familia-

ko enpresa izateak alde onak eta txarrak dituela uste du, baina norberarentzat lan egitea bezalakorik ez dagoela.

Goierriko txoko bat.

Zein zaletasun dituzu?

Jaso duzun oparirik bereziena.

Mendira joatea eta korrika egitea.

Hego Amerika ezagutzeko aukera izatea.

Musika talde bat.

Zeri diozu beldurra?

Larraitz.

Amets bat.

Australiara joatea.

Berri Txarrak.

Heriotzari.

Abesti bat.

Xalbadorren heriotzean.

Janari bat.

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Ilarrak.

Edari bat.

Garagardoa.

Oporretarako leku bat.

Mendia edo hondartza duen edozein leku.

Ingurukoak eta ni ongi ikusteak.

«Gaztandegiko bisitetan jendearekin dugun hartu-eman hori oso gustuko dut»

Gorroto duzuna Faltsukeria.

Herriko alkate bazina...

Ez nintzateke izango.

Zerainen biziko ez bazina?

Euskal Herriko kostaldeko edozein herritan.

JOSUNE ZARANDONA Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa:

GOI B ERRI

Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Joxe Begiristain Euskara teknikaria

Jo tinc por

A

buztuaren 26ko Bartzelonako manifestazioaren biharamunean ari naiz hau idazten. Bartzelonako eta Cambrillseko atentatuen inguruko ahalik eta azterketa eta iritzi zentzudun gehien ezagutzen saiatu naiz.

Azterketak eta iritziak diot, gertatutakoaren informazioa eman beharrean, kataluniarren borondate demokratikoa itzaltzeko baliatzen duten zentzugabeko jarrerez hainbat komunikabide espainiarrek darabilten gorrotozko sasi-kazetaritza albora utziz, beraz.

Erretxinduta idazten omen dugu iritzi-emaileok. Beti zerbaiten edo norbaiten kontra.

Haserre, ezkor eta batez ere, guk geure burua gainontzekoenen gainetik omen dugu. Orojakiletzat gaituenik ere bada.

Nik aitortzen dut oso gustukoa dudala eguneroko prentsako nahiz aldizkarietako iritziak irakurtzea. Izan ere, iritziemaile guztiek, eta, beraz, nik ere bai neure xumean, agerian uzten ditugu gure pentsaerak, gai jakin bati buruzko iritziaz hasi eta utopia lirudikeen etorkizuneko helburu, asmo nahiz asmakizunez. Zer esango dizuet bada? Nahiago dut esandakoaz damutzea, aurreikusitakoa ez asmatzea edota norbait nik esandakoarekin

erretxintzea, esan nahi nukeena isiltzea baino; politikoki zuzenak diren jarreretan, ahotsberdintasunean, olatuen ibiliaren baitako aparra izatea baino.

Eta, benetan ez naizela erretxinduta bizi ni! Alderantziz, oso jakitun naiz, tokatu zaidan bizimoduaren pagotxaz. Beharbada horregatik zuritu behar izaten dugu geure burua, gu bezain ondo ez daudenen tokia hartu nahi ez, eta gutxienez, haiek babestuz edo haien auziarekin bat eginez behin eta berriz iritzia eman ez ezik, bestelako ahaleginak ere egiten ditugunean.

Iritzi-emate pulpitu honetatik egiten duguna da, gure baliabide hauek ez dituztenen miseriak aireratzen saiatzea behinik behin. Inoiz errudunen bat lotsaraztea lortuko ez bagenu ere, justiziarik ez dagoen tokian hori agerian utzi nahian.

Bikoteak jipoitu duen auzoko emakumearen larruan, Altsasuko gazteen ziegetan, heriotzatik ihesi nahian dabiltzan migratzaileen Mediterraneoko txalupetan edo jihadisten parean Ramblatan tokatu ez garelako. Bizitzaren eta heriotzaren arteko muga, hirugarren baten erantzukizunaren baitan baizik ez duten milioika pertsonaren egoeran ez gauden bitartean, gutxien-gutxienez guzti horiek gogoan izateko betebe-

ÂŤHitza geratzen zaigu, ez zerbaiten edo norbaiten kontra aritzeko, alde aritzeko baizik: heriotzaren kontra aritzea bizitzaren alde aritzea delakoÂť

har morala dugu, horren eroso bizi izatea tokatu zaigunok.

Borreroek ez dute iritzi-artikulurik idazten, ez dute horren premiarik. Aldiz, idazten jartzea baino aurreagoko lanak dituzten kondenatuen egoerak ikustarazteko behinik behin, Blas de Oterok esan zuena errepikatuz, hitza geratzen zait.

Hitza geratzen zaigu, ez zerbaiten edo norbaiten kontra aritzeko, alde aritzeko baizik: heriotzaren kontra aritzea bizitzaren alde aritzea delako.

Bartzelonakoa eta Cambrillsekoa errepikatuz jihadistek oraindik ziur burutuko dituzten sarraskietan hilko dituztenak, gero eta gutxiago izan daitezen politiken alde gaudelako.

Azken batean, hori ez delako konpontzen unean uneko jihadistak bertan jo ta garbituz. Nor baino nor basatiago apustuan dabiltzan agintari gerlari bakezale (gerlari bakezalerik ez dago) guztiek dakite hori. Gu gara sobra ere, benetan bakean bizi nahi dugunok, agintari horiek aldatzeko gai ez garenak.

Gure ezgaitasun honek beldurtzen nau ni. Bakearen aldeko kontzientziak astindu eta elkarlanari heltzeko, Kataluniako hilketak gertatu beharrak eta agintarien gerra-politiken ondoriozko eguneroko errugabeen hilketen ikusezintasunak beldurtzen naute ni.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Ikasturte berria Artzain Eskolan Amaitu dira oporrak eta badator ikasturte berria, baita Arantzazuko Artzain Eskolan ere, Batis Otaegi zuzendari dela.

Aupa, Inaxio! Oporrak joan zaizkiguk, bero joan ere, bai tenperaturaz, bai gertakariz, zorioneko eta zoritxarreko gertakariz. Gai eta saltsa ugari izan dizkiagu eta asko hitz egin eta idatzi duk komunikabideetan eta lagunarteetan, turistez, asko Kataluniaz, bai atentatu islamistaz, bai autodeterminazio erreferendumaz. Esan ez denik esaten saiatzen bagara ere, ez diagu lortuko, seguru asko, hik eta nik. Ideia, ikuspuntu berririk ez diagu sortuko. Beraz, ondo iruditzen bazaik, umil eta xinple jardungo gaituk.

Turismoaren gaiaz hauxe bakarrik esan nahi diat: oso desberdina dela tabernako barraren alde batean ala bestean egotea, desberdina negozioan parte izatea ala ez izatea, turisten zalapartan bizitzea, bizilagun/haserre-lagun ala urrutiago, haiengandik etekin ekonomikoa lortzea ala xentimorik ez ikustea. Julio Villar mendizale, itsasgizon eta lagun dudanari aspaldian ikasi nioan, lekuak, mendiak, herriak, txokoak, aurkitu zituen bezala uztea zuela helburu, bertatik pasatu izan ez balitz bezala. Irakaspen horri jarraituz,

oporretan izan naizen lekuak, ni izan aurretik zeuden bezala geratu badira, arrastorik utzi gabe alde egin badut, konforme nauk. Emozioz eta sentimenduz beteago, jantziago, gustura itzuli nauk gure txokora eta nirekin harremanetan izan direnak ere hala geratu badira beren lekuan, primeran. Horrelako turista izan nahi diat.

Bestalde, udazkena ate joka dugun honetan, Kataluniari begira geratzen nauk, erreferendum garbi eta aberatsa amets, esperantzaz betea.

Joxepa Madariaga

bat eta

Neuk ere umiltasunetik jardungo dinat, Joxepa, apal-apal.

Udak, aurten ere, hamaika gai utzi zizkigun eta aste hauetan irakurritako hainbat ideiarekin lotuko ditinat gai horiek. Egia dun, Kataluniako atentatu yihadistez geroztik, iritzi asko eta askotarikoak entzun ditinagu. Ohar pare bat, labur: lehena, Juan Mari Arregik, Argia-n plazaratutako iritziaren haritik, gogoeta hau: «Asko harritu nau ez egotea egoera hau sortu duten arrazoien muinera iritsi nahian egindako hausnarketarik». Eta norabide horretan, bigarren oharra: guztiz gomendagarria dun Mikel Ayestaran kazetari beasaindarraren Oriente Medio, Oriente roto liburua irakurtzea.

Bikaina dun. Izan ere, irakurle batek dioen moduan, «Oriente Medio, esa región que todos conocemos pero que nadie entiende».

Bada, hori, irakurri liburua! Liburu hau irakurrita ez du inork gauza bera esango. Ez zaio inori damutuko!

Hori esanda, Katalunia aldean «Ez dut beldurrik» esaten ari diren heinean, nik beldurra badudala esan eta aitortu nahi dinat; gure gizarte hau hartzen ari den jitea ikusita, beldurti kokolo bat

bat

Inaxio Usarralde

naizela, alegia. Izan ere, beste gai bati helduz, biolentzia matxistaren gaiak erraietaraino inarrosten nain! Zertan ari gaitun, Joxepa?

Neu gizon izateaz lotsatzen hasteko puntuan nagon. Nola iritsi gaitun egoera honetara? Nik gozamen gune bizi izan dudan festalekua arrisku-gune bihurtu behar al dugu gure seme-alabentzat?

Ikasturte honetan Gerriko txokoan lantzeko moduko gaiak iruditzen zaizkidan biak ala biak…

06 GOIBERRI

GAZTEAK

«Kanpora joan nahi nuen ikastera ingeles maila hobetzeko» Winsconsinen (AEB) egin zuen iazko ikasturtea Urko Garmendiak (Legazpi, 2000).

Esperientzia oso positiboa izan da.

Josune Zarandona Legazpi 2017-2018 ikasturtea hasteko zorian dago. Urko Garmendiak, beste askok bezala, Legazpin egingo du Batxilergoko bigarren maila. Baina berezia izango da beretzat. Izan ere, iaz Winsconsingo (AEB) Baldwin herriko Baldwin-Woodville High School-en egin zuen Batxilergoko lehenengo ikasturtea.

Nolatan erabaki zenuen kanpora joan nahi zenuela ikastera?

Hamabost urte nituela hasi nintzen pentsatzen kanpora joan nahi nuela ikastera nire ingeles maila hobetzeko. Lagun katalan bat AEBetan egon zen unibertsitateko ikasturte bat egiten, eta orduan hasi nintzen informazioa bilatzen.

Gurasoek nola hartu zuten zure nahiaren berria?

Babeslea

GOIBERRI

Hasieran sorpresa izan zen beraientzat, baina gero ados agertu ziren. Nazioarteko ikasketetan espezialduak dauden agentzia ezberdinetan ibili ginen galdezka. Hiru herrialde eman zizkidaten aukeran Ingalaterra, Irlanda eta AEB. Nik garbi nuen Ameriketara joan nahi nuela.

Nolatan Winsconsin?

Niri buruzko txosten bat prestatu behar izan nuen. Agentziak txosten hori AEBetako harrera familien artean banatzen du.

Harrera familiak dira aukera egiten dutenak, eta ni Winscosingo familia batek aukeratu ninduen.

Noiz iritsi zinen hara?

Iazko abuztuaren azken aldera, ikasturtea hasi baino hamar bat egun lehenago. Nire ingeles maila egokia zen arren, hasieran zailtasunak izan nituen bertako hizkuntzara egiteko, azentua oso ezberdina dute eta zenbait hitz ez nituen ulertzen.

Segituan egin al zinen bertako bizimodura?

Bai. Ikasturtea hasi aurretik Baldwin-Woodville High School-eko –bertan egin du ikasturtea– futbol taldean eta bandan izena eman nuen, (bateria jotzen du). Hortaz, ikasturtea hasterako lagunak egin nituen.

Zertan ezberdintzen da AEBetako hezkuntza gurearekin?

Batxilergoko lehen ikasturtea egin nuen bertan. Hemen ez bezala, han 50 ikasgairen artean batzuk aukeratu behar dira, ikasturtea osatzeko. Egia esan, hemen baino errazagoak iruditu zitzaizkidan ikasgaiak. Dena erraz gainditu dut azkenean.

Nolakoa da Winsconsin?

Oso paisaia laua dauka, apenas dago mendirik. Ganadu asko dago, hori da bere ekonomiaren oinarria. Neguak hotzak eta udak beroak dira. Herri txikiak dira gehienak, hiriburua Bilboren tamainakoa da.

Zer nolako esperientzia izan da zuretzat?

Oso esperientzia ona izan da.

Familia oso jatorra zen, eta lagun on asko egin ditut bertan.

Oraindik harremana mantentzen dut beraiekin. Egia esan, berriz itzuliko nintzateke hara.

GOIBERRI 07

ASTEKO GAIA

Mariano Garmendia, Izaskun Etxaniz eta Alex Vallejo, Legorretan, irailaren 9an I. Herri krosa abiatuko den toki berean. IÑAKI GURRUTXAGA

Helmuga gertu dute Talidomida botikaren ondorioz malformazioekin jaiotako hiru goierritarrek itxaropenez hartu dute Espainiako Gobernuaren azken erabakia: 2018an kalte-ordainak jasoko dituzte. Bidea nekeza izan da ordea, trabaz betea.

Iñaki Gurrutxaga Legorreta Mariano Garmendia, Izaskun Etxaniz eta Alejandro Vallejo talidomida botikaren eraginez malformazioekin jaiotako hiru goierritar dira. Alemaniako Grunenthal botika etxeak atera zuen merkatura 1957an, emakumeek haurdunaldiko lehen hilabeteetan zituzten ondoezak –goragalea batez ere– arintzeko. 1959. urtean hasi ziren hainbat aditu ohartarazten ondorio kaltegarriak izan zitza-

keela umekiengan, eta 1962an egiaztatu zuten susmoa; haurdunaldian botika hori hartutako emakumeek malformaziodun umeak izaten zituztela.

Izen komertzial ezberdinekin merkaturatu zen botika hori Europan eta Afrikan. AEBetan ez zuten onartu. Espainian asko zabaldu eta saldu zen –1975era arte plubizitatu zuten–, eta azkenetariko bat izan zen merkatutik erretiratzen (1985). Ikertzaile hainbatek diotenez,

50.000 ume inguru malformazioekin jaio ziren talidomidaren eraginez, eta Aviteren (Talidomidak kaltetuen elkartea) esanetan, Espainiako estatuan 600 kaltetu inguru egon daitezke –horietatik 50 Araba, Bizkai eta Gipuzkoan–. Elkarteak 300 bazkide inguru ditu.

Hirurak dira bertako partaide, eta hirurek daukate talidomidaz kaltetua kodea daraman elbarritasun ziurtagiria. «Auzimediku kataluniar baten txos-

tena daukagu hirurok, eta Alexek eta biok ingurumen pediatra baten txostena ere bai – Izaskun oraindik ez, kontsultaren zain dago–. Pediatra horrek umekiengan malformazioak sortzeko arrazoiak ikertzeko hainbat eredu ditu, eta malformazio bakoitza nondik etor daitekeen jakiten du», adierazi du Garmendiak. Hirurek jakin badakite haien amek goragaleari aurre egiteko botika hartu zutela, nahiz eta hori egiaztatzea

08 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Mariano Garmendia

Talidomidaz kaltetua

«Ez naiz sekula ezberdina sentitu» Orain dela bost urte hasi zen Mariano Garmendia (Legorreta, 1977) talidomidaren inguruan informatzen, artean kaltetua zela jakin gabe. Kaltetuak bere oso antzekoak zirela ikustean, Avite elkartean sartzea erabaki zuen babesa eman asmoz. Gerora, mediku txostenak egiten hasi zen. Poliniklara joan zen –han jaioa da–, eta han analisi genetikoa egin zioten. 2014ko udan jaso zuen emaitza: jaiotzeko malformazioak ez zirela arrazoi naturalengatik zioen txostenak. Bi

ezinezkoa izan –botika hori eduki behar lukete etxean–.

Auzibide guztiak itxita Jaiotzetik izan duten ezintasun, muga eta ezberdin sentitze horri norberak bere erara egin dio aurre urte hauetan guztietan, baita ebakuntza eta gastu ekonomiko ugariri ere. Senideen eta inguru hurbilaren laguntzaz, haien bizitza profesionala garatu dute, familia osatu dute, eta dituzten malformazioak genetikoak ez direla izan jakitera iritsi dira, botika batek sortuak baizik. Eta gainera borrokan ari dira, botika etxe erraldoi baten aurka borrokan auzitegietan, eta baita bere erantzukizunari izkin egin nahian ibili den estatu baten kontra ere.

Bat eta bakarra izan da auzitegiek kaltetuei arrazoia emanez atera duen epaia. Bat, bakarra eta lehenengoa. «Hortik aurrera, dena ezezkoa izan da», nabarmendu du Garmendiak.

Madrilgo Lehen Instantziako

beso eta hanka labur batekin jaio zen, eta 12 urtera arte 10 ebakuntzatik gora egin zizkioten. %90eko ezgaitasuna diote aitortua jaiotzetik.

Ondoren Bartzelonako auzi-mediku batekin jarri zen harremanetan, eta haren txostenak emaitza positiboa eman zuen. «Ez zuen ziurtatzen %100 talidomidarengatik zenik, baina probalitatea oso handia zela bai».

Behin baino gehiagotan esana du amari barruak nahasten dizkiola gaiak, gertatutakoa gogorarazten baitio. Esker hitzak besterik ez ditu amarekiko eta inguruarekiko: «Izan dudan zorterik handiena izan da ez naizela sekula ezberdina sentitu. Inguruak ikaragarria lagundu dit horretan».

Arkitektura ikasketak hasi zituen, baina ez zituen bukatu lan eskaintza bat tarteko. Azken urteetan GH enpresan aritu da delianatzaile modura tona askotako garabiak diseinatzen, eta iazko martxoan ezgaitasun profesionala aitortu zioten –ez dauka talidomidarekin zerikusirik–. Bi alaba txikiren aita, udalean zinegotzi modura ari da lanean azken agintaldian eta Avite elkartearen Euskal Herriko ordezkaria da egun.

epaitegi batek Grunenthalen aurkako epai bat kaleratu zuen 2013an, kaltetuei diru ordaina eman behar ziela aginduz. Botika etxeak helegitea jarri zuen, eta Madrilgo Lurralde Auzitegiak arrazoia eman zion 2014an, kasua preskribituta zegoela argudiatuz. Auzitegi Gorenera jo zuten gero, eta hark ere muzin egin zien 2015ean kaltetuen eskariei, baita Auzitegi Konstituzionalak ere. Iazko abenduan Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegira jo zuten.

Eta orain bi hilabete eskas, uztailaren 10ean, iritsi zen Estrasburgoren erantzuna. Helegiterako aukerarik ez zuen idatzi labur bat kaleratu zuen esanez ez zuela tramiterako onartzen Avitek aurkeztutako auzi eskea. Garmendiak honako azalpena eman du: «Bide judiziala itxi zuen horrek, baina Grunenthalen aurkakoa itxita zegoen aurretik. Estrasburgoren bidez Espainiako Gobernuaren aurka egin genezakeen

Izaskun Etxaniz

Talidomidaz kaltetua

«Gure txarrean pribilegiatu batzuk gara» Esku batean bi hatz itsatsita, eta hanka bat okertuta jaio zen Izaskun Etxaniz (Urretxu, 1962). Oinez ibiltzerakoan, lurrean oina jarri beharrean orkatilaren albo batekin zapaltzen zuen. «Jaio nintzenean gurasoei esan zieten ez nintzela oinez ibiliko, baina hiru urterekin hasi nintzen». Kontsultak ez, baina ebakuntza guztiak Gizarte Segurantzan egin zizkioten. «Bederatzi egin zizkidaten, baina

Urtea amaitzerako kaltetuen erregistro bat osatu beharko du autonomia erkidego bakoitzak Batzorde zientifiko batek egingo dizkie errekonozimenduak kaltetuei; hark du azken hitza Talidomida botikak kaltetuen alde I. Herri Krosa egingo dute irailaren 9an Legorretan

soilik, ez farmazeutikaren aurka. Hori errematea izan zen, eta politikoki ere posizio ahulagoan utzi gaitu».

Hirurek «desilusioa eta desengainua» sentitu zuten Estrasburgoren idatziaren berri izatean. «Esaten dute ez direla gure eskubideak urratu, baina nik uste dut baietz, urratu direla. Gelditzen zaigun bide bakarra politikoa da», gaineratu du Vallejok. Eta «ezina» hitza Etxanizen ahotan. «Estrasburgok hori esan badu, zer gehiago egin dezakegu guk? Gainera, gutxi garenez, ez dugu zeregin handirik izango!».

Erreparazio politikoa Baina hogei egunen buruan itxaropenari bide ematen dion albiste bat jaso zuten Avite elkarteko kideek. Uztailaren 27an Dolors Montserrat Espainiako Gobernuko Osasun ministroa eta Avite elkarteko ordezkariak batzartu ziren Madrilen. Montserratek jakinarazi zien dato-

GOIBERRI 09

ASTEKO GAIA

ni azkenekoarekin bakarrik akordatzen naiz».

Eskolan bederatzi urterekin hasi zen, eta bi ikasturte batera egin zituen. Administratibo ikasketak egin zituen, eta orduan ezagutu zuen senarra. Ezkondu eta familia izan nahi zutela eta, azterketa genetikoak egin zituen, eta malformazioak jaiotzetikoak zirela esan zioten. 27 urteko alaba bat dauka. Orain bost urte inguru jakin zuen bere malformazioen jatorria. «Gaia atera zen, eta amak esan zidan haurdun zegoela botika bat hartu zuela, baina ez zekiela zer botika zen». Alejandro Vallejoren bidez izan zuen talidomidaren berri, eta Aviteko kide egin zen.

Katea-Legaia zentro babestuan lan egiten du, Urretxun. Jaio zenean %37ko ezgaitasuna eman zioten, eta iaz %50ekoa lortu zuen. «Gizarte Segurantzan erredukzio bat dago, baina %45eko edo gehiagoko ezintasun kasuetan bakarrik. Hor datorkit bigarren borroka». Etxaniz, hala ere, okerrago daudenekin gogoratzen da. «Badago jendea talidomidarengatik bihotzeko arazoak dituena, gibelekoak, gurpil aulkian dagoena… Gure txarrean pribilegiatu batzuk gara».

rren urteko aurrekontuetan kalte-ordainak emateko dirua aurreikusiko dutela, eta biktimak 2018an hasiko direla diru hori jasotzen. Erabaki hori Espainiako Kongresuan onartu zuen aho batez 2016ko apirilean, baina Avitek ez zuen horren berri bilera egunera arte. Aho batez onartutako legez besteko proposamen bat tramitatzen ari zirela bai, horixe zen elkarteak zuen informazio bakarra.

Kaltetuek pozez hartu dute erabakia. «Albiste bikaina da.

Denbora luzean egongo gara honen zain, eta bide honetan beste urrats bat izatea espero dut», nabarmendu du Etxanizek. Poza bai, baina zuhurtzia ere aipatu du Vallejok. «60 urteren ondoren, justizia egin behar da talidomidaz kaltetuekin.

Espero dugu Espainiako Gobernuak eman duen hitza betetzea eta 2018rako dena argituta egotea. Gobernuaren jarrera aldaketa positiboa da, oso pozik gaude, baina zuhurrak ere

Alejandro Vallejo

Talidomidaz kaltetua

«Erretiroa 56 urterekin hartu ahal izango dut» Garmendiari eta Etxanizi baino ebakuntza gutxiago egin behar izan zizkioten umetan Alejandro Vallejori (Lazkao, 1963). Eskuetako hatz batzuen faltan, eta oin bat barrurako zuela jaio zen. «Ez zen haurtzaro erraza izan.

Tibian egin zidaten ebakuntza umetan. Ni ere aparailu batekin ibili nintzen, eta gero aparailu hori beste kaltetu bati utzi zion gure amak. Gogoratzen naiz horrekin». Vallejok

izan behar dugu. Hitz politak entzun izan ditugu, baina orain arte inork ez du ezer egin».

Garmendiak ere «aurrerapausu handitzat» jo du Espainiaren erabakia, baina kritiko ere mintzo da. «Beti geratuko zait sentsazioa Eusko Jaurlaritzatik zerbait gehiago egin zezakeela aurretik, Andaluzian egin duten bezala». Euskal Herriko kaltetuen artean aktiboenetakoa izan da legorretarra, eta gogoratu du behin baino gehiagotan eskatu diotela laguntza Eusko Legebiltzarrari eta Osakidetzari, talidomidaz kaltetuentzako unitate berezia bat sor zezaten, besteak beste.

Urtea amaitu baino lehen autonomi erkidego bakoitzak kaltetuen erregistro bat osatu beharko du, kaltetu bakoitzaren mediku txostenak biltzearekin batera. Dokumentazio hori Madrilgo Carlos III.a helaraziko dute. Han eratuko den batzorde zientifikoak egingo ditu errekonozimenduak eta

1993an entzun zuen lehenengoz talidomida hitza. «Traumatologo batek aipatu zidan nirea talidomida kasu bat izan zitekeela».

Paper batean idatzi zuen izen hori, eta handik urte batzuetara, Avite sortu zenean, ikertzen hasi zen, Interneten. Vallejok badaki bere amak pipula batzuk hartu zituela haurdun zegoela, baina horrenbeste urte igarota ez dela izenarekin gogoratzen. Azterketa mediku ugari egin ditu, eta bere elbarritasuna talidomidak sortua dela ia segurutzat du.

Proba genetikoak ere egin zituen familia eduki aurrean. «Familia edukitzearena arrisku bat hartzea bezalako zerbait izan zen».

Hemeretzi urteko seme biologiko bat du.

Etxanizen lantoki berean aritzen da, baina Lazkaoko zentroan. 1987. urtean hasi zen lanean, eta orduan egin zioten balorazioan %59ko ezintasuna aitortu zioten. «Ni baremoetan sartu egiten naiz. Orain 54 urte dauzkat, eta talidomidarena kentzen ez badidate, 56 urterekin hartu ahal izango dut erretiroa. Hori da gaur egun dugun eskubide bakarra». Auzia ahalik eta azkarren argitzea nahi du: «Nekatuta gaude, batik bat hor buru-belarri dabiltzanak».

Egitaraua ilaren 8 eta 9an talidomidak kaltetuen aldeko asteburua ospatuko dute Legorretan, Pikuk atletismo taldeak, Legorretako Udalak eta Avite elkarteak antolatuta.

Irailak 8, ostirala. Jose Riquelme (Aviteko lehendakaria), Rafa Basterretxea (Aviteko lehendakariordea) eta Mariano Garmendiaren (Aviteren ordezkaria Euskal Herrian) hitzaldia antzokian. Ordua: 18:30-19:30.

Irailak 9, larunbata. 12:3013:15. Sekretupeko akordioa: talimodiraren historia beltza dokumentalaren proiekzioa (gazteleraz) antzokian. Dokumentalak Mariano Garmendiaren eta haren ama Lierni Iparragirreren lekukotasunak biltzen ditu. 13:30: Buruhandiak haurrentzat. 18:30: Herri lasterketa Talidomidak kaltetuen alde. 7,1 kilometro ibilbidea.

H

pertsona bakoitzak bere diagnostiko propioa jasoko du. Batzorde horrek onartutakoek jasoko dute kalte-ordaina, duten elbarritasun mailaren arabera.

Legorretan topaketa Eta gaia puri-purian dagoela, topaketa bat egingo dute hurrengo asteburuan Legorretan.

Orain sei hilabete herrian sortu zen Pikuk atletismo taldekoek talidomidak kaltetuen aldeko kros bat antolatu asmotan zebiltzala esan zioten Garmendiari, eta lasterketa soil batean utzi ordez, bi eguneko egitarau bat antolatzea erabaki zuten.

Aviteko ordezkariek hitzaldi bat egingo dute ostiralean; larunbat eguerdian dokumental bat proiektatuko dute, eta segidan umeentzako buruhandiak izango dira. Krosa arratsaldean izango da, eta kirolprobak webgunearen bidez eman daiteke izena. «Lana badago, baina babesa ere bai. Eskertzekoa da», nabarmendu du legorretarrak.

10 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Batis Otaegi Garmendia Arantzazuko Artzain Eskolaren zuzendaria

«Tradizioari traizio egin gabe artzaintza berritzea da eskolaren helburua» Tere Madinabeitia Legazpi Igandean Gipuzkoako Artzain Eguna ospatuko da Legazpin eta datorren asteazkenean Ordiziako Euskal Jaietan gazta lehiaketa ospetsua egingo da.

Artzainentzako bi hitzordu garrantzitsu horien atarian, artzaintza gertutik ezagutzen duen Batis Otaegik (Legazpi, 1959) bere etorkizunari buruz jardun du luze eta zabal.

Kaletarra izanda, nola hurbildu zinen artzainen mundura?

Familiaren tabernan hasi nintzen lanean 17 urterekin, baina etxean asko ginenez, kanpora jo nuen. Hala, jakin nuen ardien esnearen kalitatea neurtzeko kontrolatzaile baten bila ari zirela, eta herriko bi artzainengana jo nuen ikastera. Juanjoxe Arangurenek eta Eguzkitzako Ariztik oso ondo hartu ninduten, eta zerbait ikasiko nuen, lanpostua eskuratu nuen eta.

Ibilbide luzea egin duzu ordutik.

Bai. Artaldeetan esnea neurtzen hasi nintzen, eta urte batzuetara, 60 artzainek osatzen zuten ELE Gipuzkoako Latxa Elkartea koordinatzea proposatu zidaten, eta han aritu nintzen 78 urte. Lurgintzako gestio zentroan ere integratu nintzen, eta beste 2-3 urtetan Euskal Herriko artzain gaztagileen elkartea koordinatu nuen, Artzai Gazta.

1997an, artzain eskola martxan jartzekoa zela eta, haren koordinazioa eskaini zidaten. Hogei urte badira dagoeneko.

Nondik dator artzain eskola?

Atzera egin behar da 1992raino.

Orduan osatu ziren artzainen elkarteak, ardien produkzio emaitzak handitzeko helburuarekin. Ondoren muntatu zen ahari zentro bat Arkautin eta jarraian, Artzai Gazta elkartea, gazta egiteko erak hobetzeko eta salmentarako bideak bilatzeko asmoz. 1995ean Idiazabal izendapena osatu zen. Beraz, zenbait elkarte lanean ari ziren artzainen alde, baina erreleborik ez zegoen. Hura ikusita, politikoek, artzainek eta teknikariek bat egin eta tradizioari astindu bat ematea erabaki zuten, betiko eran gauzak egiteko ohiturari hain zuzen. Tradizioari traizioa egin gabe aurrera egiteko, alegia.

Eta Arantzazuko Gomiztegi aukeratu zenuten egoitzatzat.

Eskolaren ideia 1995eko Uharte Arakilgo Artzain Egunaren ondoren egindako bileran sortu zen. Bilera hartan Nikolas Segurolak esan zuen Arantzazuko fraideak prest zeudela Gomiztegiko artaldea eta instalazioak proiekturako jartzeko; fraideek beti izan dute proiektuarekiko sentsibilitate handia.

Zein helburu ditu eskolak?

Eskolan, berrikuntzak, gaurkotzeak eta modernizazioak lanbide horri eman diezaioketen abantailak erakusten dira. Eskolak inoiz ez du pentsatu artzainak egingo dituenik. Artzain izatea lehenagotik dator, familian transmitituta gehienetan, Badago ardiei lotutako kultura, eta geneak ere hor daude. Eskolari dagokio sen hori indartzea eta artzaintzatik bizitzea badagoela aldarrikatzea, berrikuntzak-eta eskainiz.

Berrikuntza al da gakoa artzaintzaren jarraipenerako?

Artzaintzak aurrera egingo badu, pentsamenduz aldatu edo egokitzen joan behar du, baina bere betiko sena galdu

«Eskolari dagokio artzain sena indartzea eta artzaintzatik bizi daitekeela azaltzea» «Artzain nagusien jakinduria eta gazteen berrikuntzak uztartzea da biharko gakoa»

gabe, hau da, sistema tradizionalarekin jarraituz: betiko ardi latxarekin, belardi eta mendiko larre komunalekin... Garai bateko egitura horiek mantendu egin behar dira, baina baita egokitu ere, artzainek era duin batean bizi ahal izateko. Azken batean, artzaintzak, beste lanbideek bezala, justizia soziala behar du, duintasuna.

Nolako harrera izan du eskolak?

Lehen urtean zortzi ikasle izan genituen. Gehienak artzain trebatuenen seme-alabak ziren.

Kanpotik, oso urrutitik etorritakoak ere baziren. Harrez gero 20 urte igaro dira eta guztira 259 ikasle pasa dira.

Eta lortu al da artzaintzaren jarraipena bermatzea?

Ikasle guzti horietatik 150 aurretik artaldea zutenak dira, eta horiek aurrera egiteko aukera gehiago zituzten. Beste batzuk Hazi bezalako elkarte profesionaletan ari dira lanean, kalitate gaiekin. Beste 10 bat artzainekin lanean ari dira, eskulan gisa.

Bidean ere geratu dira batzuk.

Azken hiru urteetan mugak jarri ditugu eta lehentasuna eman zaie bertako ikasleei, Nafarrokoei barne, lurrak zituztenei edo etxean zerbait ikasita zutenei.

Baldintza horiek betetzen zituzten 45 lagun izan ditugu, eta 30 batek jarraitu dute lanean.

GOIBERRI 11

ELKARRIZKETA

Emaitzak hobeak dira nahiz eta lan neketsuagoa den horiek erakartzea. Baina oso lan eskertua, badakizulako erreleboa emango dela. Eskolak etorkizun bat markatu du, eta horretan klabea izan da artzain nagusien jakinduria eta gazteen berrikuntzak uztartzea.

urdinak, camembert-ak, laktikoak... Marketina eta komertzializazioa ere garrantzitsuak dira, baita dibertsifikazioa ere.

Dibertsifikazioa?

Esplotazio bat ezin bada artaldetik bakarrik bizi, zergatik ez bilatu beste diru sarrera iturriak? Esne produkzioa beste gazta motak egitera bideratuz, turistak hartuz, parke naturaletan edo mendietan lan eginez...

Hemengo ustiategien arazo handiena da unitate familiarrak direla gehienak eta lan asko dagoela bi pertsonentzat; 1,8 lagunek egiten dute lan batez beste, erdi esklabotzan, eta dibertsifikazioak ekarri dezake diru sarrera bat hirugarren pertsona sartzeko, denak era duin batean bizitzeko.

Nolako ikasleak dira?

Jende gaztea da. Batez bestekoa 27 urtekoa da, eta %20 emakumeak gainera. Orokorrean oso prestatuta etortzen dira, karrerarekin asko.

Goierrikoak ere badira tartean.

Eskola, beste erakunde batzuekin batera, lagungarria izan da artzaintzaren aktibitatea aurrera ateratzeko, baita Goierrin ere. Legazpin, Zerainen, Idiazabalen, Lazkaon, eta Goierritik gertu, Antzuolan edo Eskoriatzan eskolatik igarotako artzainen ustiategiak daude, etorkizun oparoarekin.

Zein da jarduerak aurrera egiteko klabea?

Batetik, gastuak ahalik eta gehien gutxitzea; animaliak belardietan bazkatuz eta elikagai gehiena artzainak berak sortuz, esne litroaren kostua jaitsi egiten da. Bestetik, sortzen den produktua, gazta gehienetan, ahalik eta hobekien kokatu behar da merkatuan. Hori ondo barneratu behar dute ikasleek.

Azken urteotan artiletik eta arkumeetatik ezin da bizi, eta esnetik bizi dira artzainak, gazta eginez edo zentraletara salduz.

Ikasturtea nola egituratzen da?

Sei hilabetekoa da, bitan banatuta: batetik, arlo teorikoa, Gomiztegiko gure artaldearekin praktikak eginez, eta bestetik, praktikak zenbait artzain profesionalen etxeetan. Ikasle bakoitzaren profila kontuan hartu eta beste etxalde batzuetara bideratzen ditugu, askotan ikasle ohiengana. Geroz eta sare handiagoa daukagu eta hasi gara praktika horiek Iparraldean ere egiten. Ikasle bakoitzak, gainera, bere ametsetako proiektua landu behar du.

Ikasleak proiektuarekin aurrera egitea erabakiz gero, zer?

Eskolakoa oinarrizko formazioa da, sei hilabetetan ezin da ikasi hain langintza konplejoa, baina oinarri interesgarri bat hartzen dute ikasleek, eta gero Hazi elkarteak formazio osagarria ematen die. Coaching sistemak ere inplementatu ditugu eta laguntza teknikoa eta aholkularitza ere ematen da etengabe bi urtetan.

Proiektua izango da garrantzitsuena, ezta?

Bai. Hasieratik guk laguntzen diegu proiektua gauzatzen.

Landu nahi duten artzaintza motarako orientazioa ematen diegu: haragitara, gazta egitera edo esnea saltzera bideratuko duten ustiategia; artaldea nola gobernatu edo elikatu behar duten; animalien gaixotasunei aurre nola egin; bazka nola hobetu, ugalketa nola egin... Gazta ezberdinak egiteko aukera ere aztertu beharko dute, nahiz eta Idiazabal izango den zutabe nagusia: gazta freskoa, gazta

Noiz hasiko da hurrengo ikasturtea?

TERE MADINABEITIA

Urriaren 2an, 8-10 ikaslerekin, baina lekua badago oraindik.

Eskola beti zabalik dago azken unera arte. Ikasleek Arantzazuko aterpean geratzeko aukera izango dute aurten.

12 GOIBERRI

MOTZEAN

Trail Kopa benetako helmugara Idiazabalgo Axari Trail mendi lasterketa izango da Goierriko Trail Koparen 6. eta azken proba, 10ean.

Aimar Maiz Idiazabal Goierriko Trail Kopa ligaren bigarren ekitaldia irailaren 10ean bukatuko da, Idiazabalen seigarren eta azken mendi lasterketa jokatuta. Iaz izan zen estreinakoa, lau probarekin. Aurten bi gehiago batu zaizkio, eta mendiko karreren egutegi ia osoa hartu du, urtarriletik irailera. Bi sailkapen bereizi dituzte: trail distantzia luzekoa, eta esprint motzekoa.

Trailean, hasiera-hasieratik lidertzan dira Juanjo Igartzabal zumarragarra eta Elena Calvillo beasaindarra. Lehen postua ziurtatu gabe daukate oraindik, ordea. 50 puntu jasotzen ditu irabazleak probako, eta binaka gutxitzen zaizkie hurrengoei.

Bukatzearekin nahikoa daukate, hala ere, bi liderrek.

Jada ebatzita daudenak esprint distantziako txapeldunak dira. Gaizka Romero legazpiarrak bigarren karreran heldu zion lidertzari, eta ez dio jare egin. 88 puntuko aldea ateratzen dio bigarrenari. Nesketan, Nerea Rosado ataundarrak ere esku-eskura du elastiko horia.

Lasterketarik ez du irabazi, baina erregulartasunak sarituko du; bost probetan 4. egin du.

Idiazabalgo V. Axari Traila irailaren 10ean jokatuko da, 09:30ean hasita. 25 kilometro luze, eta 1.550 metro desnibel positibo izango ditu. Gehieneko denbora 4,5 ordu da. Axari Trail Txikia ere izango da aukeran, egun eta ordu berean hasita, 16 kilometrokoa (750 metro +).

Izena irailaren 5eko gauerdira arte eman liteke (Kirolprobak).

Goierri Trail Kopako liderrak, trail eta esprint distantzietakoak, Urretxuko UZ Trail azken lasterketaren ondoren. GOIBERRI

Goierri Trail Kopako sailkapenak Trail emakumezkoak.

1.Elena Calvillo (Beasain).....196p 2.Itziar Andueza (Beasain) ....182 3.Oihana Arratibel (Ordizia) ..100 4.Uxua Barandiaran (Zegama) .96 5.Igone Campos (Zumarraga) ..90

Esprint emakumezkoak.

1.Nerea Rosado (Ataun) ......176p 2.Ainhoa Matxinandiarena ....132 3.Nora Sanjuan (Zegama) ......116 4.Ainhoa Unanue (Urretxu)...100 5.Janire Agirre (Ataun) ..........96

Trail gizonezkoak.

1.Juanjo Igartzabal (Zum.) .....198 2.Martin Diez (Segura)..........178 3.J.Karlos Valdivielso (Beas.) .162 4.Sergio Serrano (Idiazabal) ...118 5.Iker Iztueta (Segura) ...........94 6.Jon Telleria (Legazpi) ..........92 7.Koldo Agirre (Beasain) .........92 8.Imanol Intza (Zumarraga) ....86 9.Jon A. Aranburu (Zumar.)....84 10.Aritz Ugarte (Idiazabal) ......84 11.Asier Arakama (Beasain).....74 12.David Sanz (Idiazabal) .......60

Esprint gizonezkoak.

1.Gaizka Romero (Legazpi)....190 2.Odilo Rivela (Segura).........102 3.Asier Oiarbide (Idiazabal) .....94 4.Jon Garmendia (Beasain) .....86 5.Auritz Mendizabal (Zegama).86 6.Borja GereĂąu (Segura) ........80 7.Mikel Zabalegi (Ordizia) .......78 8.Mikel Azurmendi (Beasain)...77 9.Ion Agirre (Gabiria) .............67 10.Enetz Olano (Segura) ........62 11.Haritz Mujika (Beasain).......61 12.Imanol Intza (Zumarraga) ...50

14 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Euskal Jaiak, feria berezi Bi tradizioren baturatik sortu dira Ordiziako gaur egungo Euskal Jaiak.

1614an jasotako azoka berezia egiteko eskumena da iturri bat. 1904an ospatu ziren Euskara Festak, besteak; sei eguneko egitaraua zen, lehiaketaz beteak.

Aimar Maiz Ordizia Irailaren 1etik 10era ospatuko dira, aurten, Ordiziako Euskal Jaiak. Bi jatorritako ohiturek bat eginda gozatutako opila da egitarau hori. Batetik, Euskal Jaietako ekitaldi ospetsuena den iraileko aparteko azokak XVII. mendean du sorburua. Bestetik, XIX.-XX. mendeen jauzian, Euskara Jaietan aurkitu behar da bigarren osagaia.

1614an, Ordiziari feria berezi bat ospatzeko eskubidea eman zion Gaztelako errege Felipe III.ak. Baina abuztuaren 24an egiteko, San Bartolome egunez. Hain zuzen, Ordiziaren hasierako bizigunea orain San Bartolome baseliza dagoen ingurua zen, Erdi Aro goiztiarrean.

Ordurako, Ordiziak asteazkenero merkatua egiteko eskubidea bazuen. 1512ko maiatzaren 15ean aitortu zion pribilegio hori Juana I.a erreginak. Urte hartako martxoaren 18an sute batek suntsitu zuen hiribildua, eta berreraikitzen laguntzeko.

Abuztuko feria berezia irailaren 8ra atzeratu zen, geroago.

Hor erne zen Euskal Jaietako azoka bereziaren muina.

Euskara Jaia 1904an Baina Euskal Jaien benetako amapontekoa 1904ko Euskara Jaiak dira. Ordizian Gipuzkoako 9. festak ospatu ziren, 1904ko irailaren 15etik 20ra.

Euskal Herriaren ezaugarriak erakusteko plaza bihurtu ziren Euskararen Jaiak. Lehiaketak zituen oinarri, gai askotakoak: nekazaritzakoak eta euskal literaturari buruzkoak.

Eragin nabarmena izan zuten 1904ko Euskara Jaiek Ordi-

zian. Garagartza plaza bereziki handitu zuten jaialdi hartarako (1903ko uztailean onartuta), Urdaneta kalea asfaltatu zuten, frontoia konpondu, eta udaletxea berritu. Orduan grabatu zituzten batzar aretoan herritar ilustreen izenak. 1615 arte Ordiziaren menpe egon ziren Goierriko 10 herriren armarriak margotu zituzten, baita zazpi euskal herrialdeenak ere.

Orduko berrikuntzatik, gaur egun Okendo, Legazpi, Elkano eta Loiolako Inazioren irudiak soilik geratzen dira.

Festen barruan, Urdanetaren eskultura inauguratu zuten, eta Ordiziaren monografia historikoa idazteko agindu zieten Carmelo Etxegarairi eta Serapio Mujikari (1908an bukatua).

Gazta lehiaketa ere bai

Ordiziako Plaza Nagusia, 1910ean, azoka egun batean. GOIBERRI

Zumarragan eta Seguran ere egin ziren Euskara Jai ibiltariak ntoine Abadia lapurtarrak 1853an sortu zituen Euskal Jaiak, Urruñan (Lapurdi). Euskalduntasunaren erakusleiho izateko helburua zuten, lehiaketa, kirol eta folklore loraldia; Lore Jokoak ere deitzen zitzaien. Harrezkero herri eta hiri askotan jarraitu zuten, urtero, jaialdiarekin. Gipuzkoako Foru Aldundiak 1896an bere kabuz antolatzea erabaki zuen, eta 18 herri izendatu zituen, hurrengo 18 urterako.

Arrasaten ospatu ziren ziklo hartako lehen Euskal Jaiak, 1896an. Lore Jokoen oso antzeko egitura eta ekitaldiak zituen: euskal tradizioak eta literatura lehiaketak. Handik aurrera, eta 1913ra arte, Gipuzkoako herri banatan izan ziren. Goierrira hiru aldiz iritsi ziren: Zumarragan 1899an, Ordizian 1904an eta Seguran 1911n. Tolosan izan ziren aldi horretako azkenak, 1913an. Baina herri askotan jarraipena izan zuten, XX. mende osoan.

A

Goi mailako Euskal Jaiak izan ziren 1904koak. Arranditsu iragarri zituzten, eta goitik hornitu, ezertan faltarik utzi gabe. «Ordura arteko onenak» izan zirela diote ondorengo kronikek.

Euskal Jaietan mota askotako lehiaketak eta erakusketak egin zituzten. Abereen arloan, bertako azienda gehienenak, nekazaritza produktuenak eta makinariarenak. Literatura, antzerkigintza, musika, kirola... denei eskaini zieten arreta.

Feria berezian, ardi gazta lehiaketa ere izan zen, duela 113 urte. Zeraingo Francisco Muñoak irabazi zuen aurreneko saria (30 pezeta), bigarren Martin Jose Irastortza (Zaldibia) eta hirugarren Jose Antonio Elortza (Idiazabal) geratu ziren, 20 eta 10 pezetako sariak jasota, hurrenez hurren.

GOIBERRI 15

PUBLIZITATEA