Goiberri 258. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

258. zenbakia. 2017ko azaroaren 10a

Iztueta, bizitzak dantzatua Juan Inazio Iztuetaren izana eta lana gogora ekarriko dute Zaldibian hilaren 16tik 29ra 8-11

Iban Matxinandiarena 3 Iritzia 4-5 Ioritz Etxeberria artzain gaztea 6 Julian Telleria ganaduzalea 7 Garai bateko barkillogileak 12 Zegamako San Martin azoka 13-15 Juan Inazio Iztueta dantzari, dantza maisu, bertsolari eta idazlea Zaldibian jaio zela 250 urte beteko dira azaroaren 29an. IĂ‘AKI GURRUTXAGA

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Iban Matxinandiarena Pilotaria

«Entrenatzaileek merezi dute Zegaman pilotari profesional bat ateratzea» Mikel Albisu Zegama Gipuzkoako eskuz binakako finala jokatuko du gaur Iban Matxinandiarenak (Zegama, 1996) Elizegirekin batera, Tartaloetxe elkartea ordezkatuz.

Emaitza onak lortzen ari den arren, aurretik ere esana du errematean hobetu beharra duela; «eta horretan ari naiz, behin eta berriro errepikatuz».

Lorpen handienak lau t’erdian lortu dituzu. Hori al da zure modalitatea?

Baietz esango nuke, baina bikoteka ere oso gustura aritzen naiz .

Zer da zuretzat pilota?

Edari bat.

Gehien gustatzen zaidan kirola.

Sagardoa.

Pilotari bat.

Oporretarako leku bat.

Beñat Azketa.

Peñiskola.

Pilotaleku bat.

Amets bat.

Iruñeko Labrit.

Zegaman pilotari profesional bat ateratzea, entrenatzaileek merezi dute.

Zein zaletasun dituzu?

Kirola, egun pasa joatea eta parranda.

Pelikula bat.

Espias.

Musika talde bat.

Gatibu.

Abesti bat.

Gatiburen Euritan dantzan.

Janari bat.

Entsalada.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Amonak oparitutako lepokoa.

«Lau t’erdian emaitza onak lortu arren, bikoteka ere oso gustura aritzen naiz»

Zeri diozu beldurra?

Lesionatzeari.

Goierriko txoko bat.

Aizkorri.

Zegaman biziko ez bazina...

Ezin dut neure burua beste inon irudikatu.

MIKEL ALBISU Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura, Zaldibia eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Nekane Gonzalez Itzultzailea

Argia pizten denean zaroko lehenengo asteburua da.

Oraindik ere Maialen Lujanbiok iragan asteazkenean 2017ko Bertsolari Txapelketako Irungo finalerdietan kantatutako kartzelakoa burutik kendu ezinda nabil. Lebitatzen bezala. Hankak lurrera ekarri ezinik. Baina zer zen hura! Bikainetik gorakotzat, lurtarren ukipen mugatik haragokotzat, estralurtartzat jo dute lana. ÂŤDena ondo zihoan, argia piztu den arteÂť.

Horixe gai-jartzaileak ahots goraz adierazitako egoera. Lujanbiok trebezia handiz deskribatu zuen argi txiki bat piztutakoan iluntze osoan zehar alboan izan zuenak bera espero ez bezalakoa izateak ekarritakoa. Transexualitatearen ahotsak bete zuen Artaleku kiroldegia. Ikusentzuleak zur eta lur, aho zabalik, oilo ipurdia nagusi. Hitzek eta errimek aurrera egin ahala, gehienen sabelak estutzen eta

A

begiak hezetzen. Baiezko keinuak buruarekin. Ez zen harritzekoa, puntu bat eta hurrengoa urrezko hari hitzez josiak baitzeuden. Alboan dugun baina askotan ez ikusiarena egiten diogun errealitatearen kontakizun gardena egin zuen hernaniarrak. Hizketa zuzena eta gordina listukatu zuen bere pertsonaiaren ahotik, ahobizarrik gabe. Hotzetan bero; berotan hotz. Egin eta desegin. Bat-bateko jardunean, beste mundu bat eraiki zuen. Deskribatu zuen deskribatu nahi izan zuena, deskribatu nahi izan zuen moduan; eta bertan zein etxean geunden entzuleok lerde jario betean, bertsotan halakorik kanta zitekeenik sinetsi ezinda.

Argi-ilunei buruz pentsatu izan dut gerora: noiz komeni den guztia ilunpean egotea, eta noiz argia piztu eta dena bistabistan uztea. Noiz eta nori komeni zaion, jakina. Eta zergatik.

Ondorioak atera nahian ohartu naiz ikusi nahi ez duguna ikusteak deserosotasuna eragin

diezagukeela maiz, eta are min handia ere. Guztiok baitakigu argiak gehiegi argitzearen eraginez, itsutzeraino argitu, ikusi beharrekoa ezin ikusirik ere gera gintezkeela. Baina, bestalde, beti begiak itxita ere ezingo gara, ba, bizi! Itsu-itsu joatekotan, izan dadila beste zerbaitegatik, aldi baterakoa izango den zerbaitegatik. Onar dezagun, beraz: betiko itsutasunak derrigor behar du gogorra!

Ilunpetan egon da orain artean herri bat ere. Egon baino

gehiago, ilunpetan eduki dute, giltzapetuta. Eta pausoz pauso, pospoloz pospolo, bere argitxoa pizteko ahaleginetan jardun du aspaldion. Deseroso sentiarazi duten baldintzak desagerrarazteko aritu da borrokan. Borroka baketsuan. Hesola desegiteko bultzaka, hemendik eta handik. Guztien artean.

Saiatuz. Eta bazirudien behin izpiek indarra hartzen zutenean, betiereko argitasunerako jauzia emango zuela, non herritarrek inolako katerik gabe hitz egin ahalko zuten euren hizkuntzan, euren kultura zein ohituretan bilduak. Eurek, eurentzat, soilik euren baliabideekin.

Alabaina, espero ez dakit baina nahi behintzat nahi ez genuen titularra irakurtzeko kendu ditugu gaur makarrak begietatik: ÂŤPuigdemont eta bere kontseilariak atxilotzeko agindua eman du epaileakÂť.

Lujanbioren lana baino askoz ere estralurtarragoa iruditu zait ideia, eta badaezpada ere, berriro emendatu dut argia.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

‘Gora ta gora Carles Puigdemont...’

«Pron, pon, pon, gora ta gora Carles Puigdemont».

Doraemonen doinuei egokituta Maialen Arzallusek botatako bertsoa ekarri du gogora gaur Josu Marotok: «Izan da, bai, azkenaldian barrea eragin digunik gaiaren inguruan».

Astiro-astiro gure gorputzeko tolesdurak areagotzen eta zimurrak handitzen joango zaizkigu, ilea urdintzen edo burua soiltzen, gure gorputzaren muga fisikoak nozitzen, eta gaitasun kognitiboak murrizten. Gerta daiteke zahartzearekin batera minbiziarekin, alzheimerrarekin edo zahartzeari lotutako endekapenezko gaixotasunen batekin ere tupust egitea.

Pertsonaren bizitza duinerako hain garrantzitsua den autonomiaren galeraren aurrean, bizitza zaintzea bezain lan garrantzitsurik ba al dago? Hortaz, Zumarragako Argixaoko geriatrikoko langileek edo oraintsu Bizkaiko egoitzetakoek zergatik borrokatu behar izan dute hainbeste? Zergatik da hain sektore feminizatu eta prekarizatua? Gure adinekoak gurpildun aulkietan eramaten dituzten pertsonak ez al dira emakumeak eta etorkinak? Zergatik dago Argixaoko adinekoen egoitza herrigunetik hain urruti?

Egia ere bada bestalde, geroz eta pertsona gehiago direla zahartzarora osasuntsu iristen direnak; fisikoki zein kognitiboki sasoitsu.

Kasu horretan, biloben zaintza izango dute zain eta tonaka ordu Zelai Arizti parkean; ekoizpen-sistemak behar-beharrezkoak dituelako sasoiko ditugun zaharrak, produktibo izaten jarraitzeko norbaitek zaindu behar baititu gure haurrak. Jarduera ekonomikorik eta bizitza duinik ez legoke elkar zainduko ez bagenu. Zergatik egiten dugu ikusezin (eta beraz, baliogabe) batez ere emakumeek, etorkinek eta gure adinekoek egiten duten lan hori?

Josu Aztiria

bat eta

Igogailuan sartu naiz Zaindu maite duzun hori txistukatuz. Laugarreneko amona zaintzen duen emakume ekuadortarra sartu da.

Ez dakit nola duen izena. Ez amonak, ezta zaintzaileak ere. Galdetu ere ez diet sekula egin. Nola ba tamainako indiskrezioa! Oles egin diogu elkarri. Eta eguraldiaz bi hitz.

Zentzu komunak gaztigatzen baitigu, erritualezko agur-esan protokolarioaz gain, ez garela nor igogailuan sartu den horretaz gehiegi arduratzeko. Besteaz kezkatzeko. Utikan bestetasuna, nola sartuko gara bada, halako mordoiloan, nola arraio eskainiko dizkiogu bada gure bizitza aski produktibo eta produktibistaren lau solairu, 18 segundo, besteari ezer galdetzeari.

Zentzu komunak ihardesten baitigu ez dugula denbora galtzerik ezdeuskerietan. Eta, jakina, zentzu komunak dio, hain zuzen ere, emakumeek, etorkinek, adinduek... dutela hartarako denbora ez bada, beharra, trebezia, edo berezkotasuna.

Halakoxea baita zentzu komuna izendatzen dugun jaun itxura galaieko tranpati amorratu hori; esaten denaren kontrara, uste baino zabalduagoa. Eta nago, kasu honetan, faktoreen ordena alda-

bat

Gorka Erostarbe

tzeak eman diezagukeela argi izpirik. Sobrante duguna zentzu komuna da —urteetako ohitura eta pentsamendu eta molde goitikbeherako eta ekonomizista—; eta faltan dena, edo behar besteko prestigiorik ez duena, komunaren zentzua da. Emakume, etorkin, eta adindu horiek dutena, alegia. Komunean duguna eraiki, zaindu eta sendotzekoa. Goizean igogailuan sartu orduko ahazten duguna.

Eta komunaren zentzua, ikuspegi eraldatzailea, inon iraultzarik hasterik baldin badago... igogailutik hasi beharra dago, kantua txistukatzeaz harago.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

ÂŤEtxekoek artzain ez sartzeko esaten didate, lan gogorregia delakoÂť Ioritz Etxeberria zegamar gazteak asteburuan egingo den San Martin azokan parte hartuko du, etxeko ardiekin.

Josune Zarandona Zegama Ioritz Etxeberria (Zegama, 1994) gazteak haurra zenetik hartzen du parte Zegamako San Martin azokan. Aurtengoa bihar ospatuko da, hilaren 11n, azokak izentzat duen santuaren egun berean. Urtero bezala, familiako ardiak eramango ditu azokara, eta gazta postua ere jarriko dute pilotalekuan. San Martin azokakoa, lan askoko eguna dela aitortzen du, baina modu berezian bizi du.

JOSUNE ZARANDONA

Baina ez zara artzaina.

Ez. Etxekoek ere artzain ez sartzeko esaten didate, lanbide gogorregia dela. Lantegi batean egiten dut lan, baina ahal dudan guztietan etxekoei laguntzen aritzen naiz ardiekin.

Nondik datorkizu ardiekiko zaletasuna?

Artzain familia da gurea. Gurasoak artzainak ditut, eta amaren gurasoak eta haren aitonamonak ere artzainak ziren.

Bizi guztian izan ditut ardiak etxean, ez naiz inoiz inguruan arditik gabe bizi izan. Gustuko ditut ardiak.

Babeslea

Zertan, adibidez?

ÂŤBizi guztian izan ditut ardiak etxean, ez naiz inoiz inguruan ardirik gabe bizi izanÂť

Behar den guztian. Negua izaten da lan gehien izaten dugun urte sasoia. Dagoeneko ardiak jaitsi ditugu menditik. Egunean bi aldiz jetzi behar izaten dira.

Laster, erditze garaia ere izango dugu. Gazta egiteko sasoia ere bada orain, eta horretan ere laguntzen dut ahal dudan neurrian.

San Martin feria izango duzue segituan Zegaman. Nola bizi duzu zuk egun hau?

Urtero, azaroko bigarren larunbatean ospatzen den feria da.

Nik gogoan dudanez, gure familiak beti parte hartu izan du San Martin eguneko azokan.

Egun horretan, herriko abelburuak ikusgai jartzen dira plazan.

Guk bost ardi eta ahuntz bat eramango ditugu. Herriko beste abeltzainek eramandako behiak, behorrak, arkumeak eta basurderen bat edo beste ere egoten dira ikusgai.

Zer egiteko izaten dituzu egun horretan?

Goizean goiz azokara eramango ditugun ardiak aukeratzera joaten gara larreetara. Orain Zegamako zelaietan dugu artaldea, baina San Martin eguna pasata, Idiazabalen daukagun artegira eramango ditugu negua pasatzera. Behin ardiak aukeratuta kamioira igo eta plazara jaisten ditugu. Ondoren, pilotalekuan gazta postua muntatzen dugu. Goiz parteko festa izaten da, eta egia esan giro bikaina izaten da beti Zegaman. Kanpotik ere bisitari asko gerturatzen dira.

GOIBERRI 07

GURE LURRA

Josune Zarandona Legazpi Julian Telleria legazpiarra orain dela 10 bat urte hasi zen behiak hazten anaiarekin batera. Bertako arrazakoak ziren hasierako behi haiek, «mestizoak», Telleriak zehaztutakoaren arabera. Lau bururekin hasi ziren, baina poliki-poliki 15 buru izatera iritsi zirela nabarmendu du legazpiarrak. Behiak haragitarako haztea izan da beti bi anaien helburua.

Telleriak dioenez, segituan ohartu ziren bertako arrazak haziz etorkizun gutxi zutela, baldin eta merkatuan toki bat egin nahi bazuten. Orduan, «anaia informazio bila hasi zen eta Eskoziazko Aberdeen Angus arrazako behien berri izan zuen». Behi horiek oso estimatuak dira mundu guztian beraien haragiaren kalitateagatik, batez ere.

Ez zen erraza izan behi horiek atzematea. «Urte bete inguru ibili ginen erreferentziak bilatzen», azaldu du. Extremadura aldean eta Salamancan baziren buru batzuk, baina gutxi, antza denez. Azkenean, «Irlandatik zazpi buru ekartzea lortu genuen». Orain bi urteko kontuak dira horiek.

Angus-en berezitasunak Bi urteren buruan behi eskoziar horiekin izan duten esperientziaz galdetuta, oso gustura daudela dio. Bertako arrazako behiekin alderatuta ezberdintasun batzuk badituzten arren, zainketarako garaian «berdin» moldatzen direla aitortu du. Telleriaren etxe inguruko larreetan aske ibiltzen dira behiak ia urte guztian zehar. «Egunero etortzen gara bisita bat egitera, baina gainerakoan ez dute lan

Eskozia hotzetik Legazpira Aberdeen Angus arrazako behiak ditu etxean orain dela bi urtetik Julian Telleria legazpiarrak. gehiegirik ematen». Neguan gehiago zaindu behar direla dio: «Etxe ondoko pinudian ibiltzen dira, eta nahi izanez gero ukuiluan sartzeko aukera ere badute». Hala ere, behi gogorrak dira eta duten berezitasunetako bat «edozein klimatara egokitzeko duten gaitasu-

na» da. Jatorriz eskoziarrak izanik, oso ohituta daude hotzera, «gehiago sufritzen dute beroarekin hotzarekin baino».

Oso behi mantsoak direla ere azpimarratu du, eta adarrik ez dutela. Erditze garaian bertako behiek baino laguntza gutxiago behar izaten dute: «Txa-

Julian Telleria legazpiarra Aberdeen Angus arrazako behiekin etxe inguruko larreetan. JOSUNE ZARANDONA

hal txikiagoak erditzen dituzte, 20 edo 25 kilo ingurukoak, eta bakarrik moldatu ohi dira».

Haragitarako «onenak» Duten haragiak egiten ditu, dena den, behi horiek bereziak.

«Haragitarako dauden behi onenak» direla argi esaten du Telleriak. «Infiltrazio asko dauzka, gantz gehiago dute eta horrek haragia jateko gozoagoa egiten du».

Une honetan 24 bat behi eta zezen bat dituzte, baina asmoa 30 bat buru izatera iristea da.

Behiak bizirik saltzen dituzte, orokorrean partikularrei, baina jatetxe eta harategiren batera ere hasita daude saltzen. Etorkizunean honetatik bizitzea dute amets.

08 GOIBERRI

ERREPORTAJEA IZTUETA JAIO ZELA 250 URTE

Iztueta, dantzara Zaldibian hitzaldi eta omenaldi sorta batekin oroituko dute Juan Inazio Iztueta, jaio zeneko 250. urteurrenean. Printza asko eta aberatsak landu zituen.

Juan Inazio Iztueta Etxeberriaren erretratua, Antonio Valverde ‘Aialde’-k (1915-1970) margotua. GOIBERRI

Aimar Maiz Zaldibia Goierritar gutxi izango dira, historia guztian, Juan Inazio Iztueta Etxeberria (Zaldibia, 17671845) adina aztertu, komentatu, goraipatu eta larrutu direnak. Pertsonaia poliedrikoa dela denek aitortzen dute.

Hainbat arlo landu zituen, eta zenbait gauzatan oso aurreratua izan zen: euskaraz gai laikoak idazten, Gipuzkoaren historia euskaraz idazten, dantzak deskribatzen, eta haien musika papereratzen. Orain, Iztuetaren jaiotzaren 250. urteurrenean (azaroaren 29an da eguna), Zaldibian egitarau batekin oroitu, omendu eta, neurri batean, justizia egingo diote.

Garai gora-beheratsua tokatu zitzaion Iztuetari. Konbentzio Gerra, Espainiako Indepentzia Gerra, Donostiaren erreketa —etxea deuseztu zioten—, antzinako erregimenaren eta ilustrazioaren arteko talka...

Eta, Euskal Herrian, euskararen kontrako jazarpena, euskaltasunaren ukazioa eta herri gisa gutxiespena jasan behar.

Bizitza pertsonala ere, film baterako modukoa utzi zuen.

Emakumezalea, liberala baina foruzalea, elizaren giltzarrapotik ihes egin zalea, moral gaietan laxoa... Irudi hori eraiki du geroztiko historiografiak. Iztueta Elkarteko Tere Irastortzak ikertu duenez, ordea, hondoko itsasoa sakonagoa zen. «Errealitatean, Zaldibiak bi bando zeuzkan; bat Joseph Etxabe bikarioaren aldekoak, eta beste bat kontrakoena. Iztueta udaleko hautetsi zen, eta arimen kutxa irekiarazi elizari, eta zegoen dirua erakutsi zien herrita-

GOIBERRI 09

IZTUETA JAIO ZELA 250 URTE ERREPORTAJEA

rrei, alkatearekin batera. Hori izugarria zen».

Elizak ez zion barkatu atrebentzia, eta Inkisizioaren beraren aurrean salatu zuen; lapurretagatik lehenik, eta konplot erlijioso-moral gordinak egotzita gero. Logroñon, Inkisizioaren kartzela sekretuan egon zen preso, zazpi hilabete (lehen presoaldi garaian, 1801-07).

Elizak «pertsekuzioa» hasi zuen Iztuetaren kontra. «Gero egin diren irakurketa guztietan, Iztuetaren gain erori da problema guztia. Baina bi mundu zeuden. Bestetik, baita ere, dantzari bezala goraipatu dute, baina gizon bezala ez; ez zen gizarte-eredu baterako egokia, nolabait esateko», dio Irastortzak. Zaldibiako azaroko zikloan, kontestu berri hori aterako da, zenbait konplexutasun esplikatzeko balio dezaketenak.

‘Txuri’ izen, gorriak ikusi Espetxean bi garaitan egon zen. Lehena, 1801etik 1807ra.

Erlijio gaietan axolagabekeriagatik, bizimodu narrasa eramateagatik (emakumezalea) eta moral kontuengatik, itxuraz.

Gaintzako eskribauaren etxean lapurreta egitearen aitzakian atxilotu zuten. Bere anaia bat ere tartean omen zen, aurpegiak estalita eta elkarrekin er-

daraz mintzatuz, ezagutu ez zitzaten. Geroago, anaia Olaberriko elizan limosna lapurreta batean ere nahastu zuten.

Bigarren aldiz, zortzi hilabete egin zituen kartzelan: 1814ko otsailaren 28tik maiatzaren 12ra, eta 1815eko maiatzaren 19tik azaroaren 14ra. Espainiako Independentzia Gerran, Frantziaren tropei laguntzea eta frantsestua izatea leporatu zioten. 1809ko eta 1813ko gertakariak leporatu zizkioten, Frantziako gudarosteari, Getarian zegoena, 400 matan eta 260 lastai-koltxoi saltzeagatik.

Ez zuen inoiz diru hori kobratu.

«Guri iruditzen zaigu dena guri tokatu zaigula bizitzea.

Baina ordukoak ere ez ziren garai makalak izan», dio Gerardo Elortza historialari oñatiarrak.

Deskribapen fisikoak ere lagundu zion espiritu mugituari: «Gorputz txikia, gaztaina koloreko ilea eta betileak, bizar itxia, begirada bizia; argia eta maltzur samarra izatez, hitz egitean diplomaziaz eta abileziaz bere asmoak ezagutzen iaioa».

‘Txuri’ ezizenez ezagutzen zen.

47 urterekin, honelakoa zen: «baxu samarra, aurpegi ederra, ile luze eta bekainak gaztaina kolorekoak, sudur zorrotza, kopeta normala eta bizar itxia».

Hiru aldiz ezkondu zen. De-

«Euskal kulturaren eta dantzen arloan, benetako altxor gordetzaile eta emaile izan zen» Jose Inazio Antsorena Musikaria

«Foruzalea zen, baina liberala.

Euskara eskoletan erakutsi behar zela defendatu zuen»

nera 10 ume izan zituen. Bigarren emaztea, Kontxesi famatua (bertsoak eskaini zizkiolako), Azpeitiko kartzelan ezagutu zuela dirudi. Preso zegoela jaio zen haien lehenengo alaba.

Ospearen fruitu gozoa dastatzeko aukera 1824an iritsi zaion. Gipuzkoako dantza gogoangarrien kondaria liburuak fama eman zion, laudorioak jaso zituen, eta goi harremanak inguratu zizkion. Ideologiaz liberala baina foruzalea, Donostiako polizia-gorputzean sartu zen orduan, Lehorreko Ateko zaindari. Diputazioaren sail horretan segitu zuen, eta erretiratutakoan jubilazio-sari bat ere lortu zuen, egunean 6 errealekoa. Iztuetaren idatziak eta liburuak goxoki oso zaporetsuak ziren aldundiarentzat ere. Hildakoan, Probintziaren esku uzteko tratua egin zuten.

Gerardo Elortza

Aurreratua ekintzetan

Historialaria

Liburuak argiratu zituen, batere merkea eta erraza (zentsuragatik) ez zenean. Musika partiturak idatzi zituen, Pedro Albeniz musikariarekin, batere ohikoa ez zenean. «Liburu harekin benetako polibalentria egin zuen. Musika argitaratzea ez zen batere normala», dio Jose

«Bere garaiaren eta ondorengo mendeen biktima izan da Iztueta.

Ez da txoro bat» Tere Irastortza

Iztueta Elkartekoa

11. orrialdean jarraitzen du

Iztuetaren bizitzako zertzelada batzuk 1766. Iztuetaenea etxea eraiki.

1767-11-29. Juan Inazio Iztueta Etxeberria jaio zen, 12tik 5.a.

1790-1-11. Lehen aldiz ezkondu Joakina Linzuainekin. Bost ume.

1791. Herriko azokan saltzaile.

1792. Bi errota errentan hartu.

1798. Artalde handia saldu zuen.

Negua Donostian igarotzen zuen.

1800 arte. Zaldibian bizi zen.

1801-7-13. Zaldibiako bikarioak Inkisizioaren aurrean salatu zuen.

1801-12-6. Ordizian atxilotu, Gaintzako eskribauaren etxean lapurreta egitea egotzita.

1801-1807. Preso egon zen.

1802-3-26. Joakina emaztea hil

zen, 32 urterekin.

1805-2-24. Gaixo zegoela eta, Armendariz koinatuaren etxera, Zaldibiara, etxeko presoaldian.

1806-4-20. Logroñoko espetxe sekretura. ‘Kontxesiri’ idatzi han.

1808-2-9. Bigarren aldiz ezkondu, Kontxesi Bengoetxearekin. Hiru ume izan. Azpeitian jarri bizitzen.

1810-4-24. Donostiara bizitzera.

Denda baten jabe zen han.

1814-1815. Kartzelan egon zen, 8 hilabete, Independentzia Gerran frantsestua izatea eta frantsesei laguntzea leporatuta.

1815-3-28. Kontxesi emaztea hil, 29 urterekin.

1824. ‘Gipuzkoako dantza gogoangarrien kondaira’ liburua atera. Ospea, goraipamenak eta goi harremanak ekarri zizkion.

1824-10-16. Donostiako Lehorreko Ateko zaindari izendatua, Polizia sailean.

1825. Dantza-doinu eta bertsoen laburpena atera zen Londresen.

‘Kontxesiri’ agertu lehenengoz.

1826. ‘Euskaldun antzina antzinako’ dantza-soinuen liburua argitaratu zuen.

1828-4-8. Hirugarren aldiz ezkondu, Maria Aszension Urruzola zizurkildarrarekin. Iztuetak 60 urte, andreak 20. Bi haur izan.

1829. Mogeli gutuna idatzi zion, 43 orrikoa, Frai Bartolome de Santa Teresa fraidea egurtuz.

1832. Euskarari buruz hitzaldia.

1834. Korregimentuko alkaide izendatua, Donostian.

1837. Zaldibian bizi zen.

1840. Jubilazio-sari gisa, eguneko 6 erreal jaso. Trukean, bere liburuak Probintziaren esku utziko zituen, hildakoan.

1845-8-18. Hil egin zen Zaldibian.

1846. Alargunak Diputazioari diru laguntza eskatu behar.

1847. ‘Gipuzkoako Probintziaren kondaira’ liburua atera zuten.

1929-9-1. Lehen omenaldia.

10 GOIBERRI

ERREPORTAJEA IZTUETA JAIO ZELA 250 URTE

Mikel Sarriegi Dantzaria eta ikertzailea

ÂŤGaur egun ezagutzen dugun Gipuzkoako dantzen sistema osoa Iztuetak bultzatu izanari esker jaso duguÂť Aimar Maiz Beasain

Zuek aurkitu duzue Iztuetaren dantzakera mantendu duen beste korronte bat.

Iztuetaren zer arlo ikertu duzu?

Bereganako interes zuzenena teknikoagoa da niretzat nolabait, koreologiaren ikuspuntutik aztertu baitut; hau da, nola dantzatu behar den. Orain dela 200 eta gehiago urteko Zaldibian halako pertsonaia bat aurkitzea da lehen harridura, dantza-maisuaren figura oso jasoa baitzen garai hartako gizartean. Ez dakigu non hartu zuen formazioa, kartzelan agian.

Zaldibian irakasle ere egon omen zen. Zenbait gauzatan oso aurreratua da.

Ez nioke korronte deituko. Aspaldian ezkutuan, eta ondorioz bazterrean geratu den dantzasistemaren hainbat ezaugarri aurkitu eta berreskuratu ditugu Goierrin. Ordizian, Beasainen, Seguran, Zumarragan... Azken 15-20 urtean horri begira aritu gara, bertako dantza-maisu zaharrekin eta. Sorpresa asko izan ditugu. Gipuzkoar dantza bezala estandarizatu eta homologatu den sistema, Iztuetarekin konparatuta askotan ez dator erabat bat. Aldiz, hemengo dantza-maisu zaharren bidez iritsi zaiguna, oso bat dator.

Eta mugitua, itxuraz.

Gora-beherak eduki zituen, lapurretak tarteko. Kartzelatik pasatu zen. Oso emakume zalea zela ere nahiko garbi dago.

Gainera, oso polifazetikoa lanbideei dagokienez. Oso bizitza mugitua izan zuen. Saldu izan digute kontraesan asko zeuzkala, eta nabaria da bere pentsakeran eta jokabidean. Baina ez da erraza zenbateraino jakiten, adierazpide askotan zentsurarekin kukuka ibili baitzen.

Gipuzkoako dantzen liburuan?

Badaude kontraesanak. Liburuaren edukien zati handiena oso apologetikoa da: ohitura zaharrak galtzen ezin direla utzi, danbolinteroak moda berriko musika jotzen ari direla eta betikoak baztertzen... Dantzekin, berdin. Baina dantza eta dantza-mugimendu eta aldairekin bestelako informazioa eskaintzen digu.

Nola deskribatu zituen?

Iztueta horretan oso zehatza da. Dantza aberastasuna bazegoen. Musikan ere bai. Idatziz deskribatu zuen mugimendu

Mikel Sarriegi Etxezarreta dantzari beasaindarra. AIMAR MAIZ

Zein zen bere kezka?

bakoitza. Ez dira erabat konpletoak, informazioa falta da batzuetan. Bere esanetan, ez zituen denak deskribatu, eta pena da. Zer edo zer galduko genuen hor.

Dantza zaharrak galtzen ari zirela. Orduan kontradantzak jarri ziren modan, Ingalaterra eta Frantziatik etorrita, Europa guztian. Musika eta mugimendu berriak ziren, eta hemengo modu zaharrak galtzen ari zirela esaten du.

Deskribapen haietatik birsor liteke dantza bat?

Batzuk ezin ditugu interpretatu, mugimenduak galdu direlako edo ez garelako gai errekonozitzeko. Oraindik lan handi bat egiteko dago: horiek nondik datozen ikustekoa. Hain zorrotz deskribatuta, jatorriz erabat herri dantzak izatea zaila da; ez da posible herriak jatorritik hain zorrotz dantza egitea. XVI. mendeko Berpizkundetik bazetorren ohitura bikoitz bat: nobleziak saloietan egiten zituen dantzak, herriak imitazioz ikastekoa. Aldi berean, goiko jendearen hezitzaile ziren dantzamaisuen iturria herri-dantzak ziren. Joan-etorri ziklikoa zen.

Beraz, Iztuetak jasotako dantzak maila batekoak ziren?

Pentsatzen dugu hemen ere halako zerbait gertatu zela. Gipuzkoako dantzek daukaten maila jaso hori, seguru asko eskola-dantzatik dator. Europan XVII. eta XVIII.eko eskuliburuak badira, Iztuetaren oso antzekoak deskribapen aldetik. Hortik leitu edo jaso zuen zer edo zer?

Hori jakitea falta da.

Zer da Iztueta dantzarako?

Goierritarra izanda, eta gu, dantza talde bezala (Aurtzaka) Goierrin egonda, oso pertsonaia erreferentziala da. Batetik, aldarrikatu beharra daukagu goierritarra zela, nola ez. Bestetik, gaur egun ‘Gipuzkoako dantza’ bezala ezagutzen dugun dantza-sistema osoa berak moldatu eta bultzatu ez bazuen ere, zalantzarik ez da berari esker bultzatu zela eta jaso dugula, batez ere.

Nolakoa zen hemengo ohitura?

Batez ere ezpata-dantzak, soka-dantzak eta trokeo motako dantzak zeuden. Ezpata luzeekin ilaretan egiten zen. Ziurrenik garai bateko sokadantzak zeuden gehiena zabalduta. Kontradantzak, aldiz, bikoteka, launaka, zortzinaka egitekoak ziren. Moda berriaren eta zaharraren artean fusio bat eman zen, eta hortik etorri dira oraingo brokel-dantzak, uztai txikiak, erremintekin egiten direnak... Iztuetak moda berri hauek kritikatzen ditu, baina, aldi berean, onartzen ditu lehengo sistema zaharrean egoki txertatzen badira.

GOIBERRI 11

IZTUETA JAIO ZELA 250 URTE ERREPORTAJEA

Iztueta jaio zeneko 250. urtemuga goitik ospatuko dute

9. orrialdetik dator Inazio Antsorena Piter musikari donostiarrak.

Euskaraz idatzi zuen, mespretxatua zegoenean. «Horrez gain, Iztuetak bizi zuen munduko ohiturak eta eguneroko gauzak aldatzen ari ziren. Oso dantzari ona izan zen. Dantza tradizionalen ordez, Europatik kontradantzen moda etorri zen, eta zaharrak galtzen ari zirela ikusi zuen. «Euskal kulturaren eta dantzen ikuspuntutik, Iztueta benetako altxor emaile eta gordetzaile izan zen. 250 urtera gogoratzen gara, oraindik», goraipatu du Antsorenak.

Euskararen erabateko apologista, defendatzaile sutsua izan zen Iztueta. «Iturriaga hernaniarrak eta Iztuetak mantendu zuten euskararenganako abegia. Foruzaleak ziren, baina liberalak eta euskaltzaleak.

Euskara eskoletan erakutsi behar zela defendatu zuten», dio Elortza historialariak.

Gipuzkoako Probintziaren kondaira liburua argitaratu zioten, hil ondoren. Datu eta jakingarri ugari utzi zituen han ere.

Irastortza herrikideak Iztuetaren lana eta figura aldarrikatu ditu: «Garai bakoitzak ikuspegi bat eman dio Iztuetari. Bere garaiaren eta ondorengo mendeen biktima izan zen. Iztuetak mito bezala ez dauka indarrik, bere orbanak dauzkalako. Baina ez da gizon txoro bat».

Oraindik dantzan badabil ere.

uan Inazio Iztuetari sorterrian egingo zaion bosgarren omenaldia azaroaren 16tik 29ra luzatuko da. Bitarte horretan, Iztueta Elkarteak erakusketa jarriko du, Karreanen.

Jose Inazio Antsorena ‘Piter’-ek hitzaldia egingo du azaroaren 16an (18:30).

‘Juan Inazio Iztueta: bizarra urdina, baina txit arina’. Aitor Furundarenak soinuarekin lagunduko dio.

Azaroaren 18an, Iztuetaren testuen irakurketa ibiltaria izango da: Mugertza, Zubiondo, plaza, Madalenane eta Txamarretxe zeharkatuko dira, 12:00etan hasita.

18:30ean, Zaldibiako lehengo eta oraingo dantzariek saioa dute, Resti frontoian.

Bigarren hitzaldia Gerardo Elortza historialariak egingo du, azaroaren 23an (18:30): ‘Iztuetaren garaia eta lanak’.

Azaroaren 26an, igandea, Donostiako, Zaldibiako eta Goierriko txistulariek, eta Euskal Dantzarien Biltzarrak gonbidatutako dantzariek saioa egingo dute, Zaldibian.

29an, herrietan dantza saio bereziak egingo dira (18:30).

J

Nestor Basterretxearen eskultura Iztuetari (1971), Donostian. A.MAIZ

Iztuetaren jaiotetxea, Kanpandegi, Zaldibiako Txamarretxen. A.MAIZ

Omenaldia 1929an, Zaldibian. Aita Donostia hitzaldia egiten.

12 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Barkillogileak gogoan Herriko jaiekin eta igandeekin lotuta egoten ziren garai batean barkillogileak.

Txapazko ontziarekin ibiltzen ziren herriz herri. Beasainen bertan ere izan ziren bi barkillogile eta goxoki saltzaile: Andres Perez eta Jose Cea.

Loinaz Agirre Beasain Josetxo Zufiaurre beasaindarrak Beasaingo garai bateko lanbideak liburua argitaratu berri du Beasaingo Paperak bildumaren barruan. Garai bateko 45 lanbide jaso ditu, batzuk galdutakoak, eta beste batzuk, denboran iraun dutenak. Horie-

Jose Cea eta bere seme-alabak, furgonetarekin eta barkilloak egiteko ontziarekin. BEASAINGO GARAI BATEKO LANBIDEAK

tako bat da barkillogilearen lanbidea.

Beste herri batzuetan bezala, lehendabizi kanpotik etor-

tzen hasi ziren Beasainera festetan barkillogileak, pintatutako txapazko ontziarekin. Bere gainean, erruleta bat jartzen zuten. Josetxo Zufiaurrek gogoratzen duenez, «barkillo bat erostera joatean, erruletarekin zorteari erronka egiteko aukera izaten zen, eta gezia saria adie-

razten zuen hutsunean gelditzen bazen, oparitu egiten zen barkilloa».

Gerora, Beasainen bizi ziren herritarrak hasi ziren barkilloa egiten, eta goxokiekin batera, igande eta jaiegunetan jartzen zituzten salgai plazan. Barkillogile izena atzean utzi eta karamelu sailtzaile izenarekin gelditu ziren. Zufiaurrek, Andres Perez eta Jose Cea karamelu saltzaileak ditu gogoan: «Andres Perez, fabrikan lan egin arren, igandeetan eta jaiegunetan Navarro tabernaren aurrean jartzen zen bere mahaiarekin». Jose Cea, berriz, lan horretara «esklusiboki dedikatzen» zen lehenengoa izan zen.

Emaztearekin batera plaza azpian jartzen zuen postua; hil zirenean, beraien bi semeek jarraitu zuten lanbidearekin.

Beranduagokoa da Emilio Pascualek Gernika pasealekuan jarritako kioskoa. Egunkariak eta aldizkariak saltzen hasi zen lehendabizi, eta beranduago goxokiak ere bai, bere suhiak txurro denda jarri zuen arte.

GOIBERRI 13

ZEGAMAKO SAN MARTIN FERIA

San Martin feria Zegaman Azaroaren 8tik aurrera: Arantzazu-OĂąatiko Orbelaun taldearen egurrezko eskulturen erakusketa, Anduetza parketxean.

Azaroak 10, ostirala: 20:00: EĂąaut Elorrieta abeslari bizkaitarraren kontzertua San Martin elizan.

AIMAR MAIZ

Azaroak 11, larunbata: 09:00-12:00: Herriko abereen erakusketa eta lehiaketa, pilotalekutik Urgainberri auzora bitarteko eremuan.

09:00-14:00: Aizkorri-Aratz parke naturaleko gazten salmenta, pilotalekuan.

09:00-14:00: Artisau produktuen azoka, Aitxuri herri eskolako patioan, pilotalekuan eta plazan.

10:00: Bailarako txistularien kalejira herriko kaleetan zehar.

11:00-13:00: Aizkorri-Aratz parke naturaleko XIX. Gazta lehiaketa, pilotalekuan.

11:00: Eusko Labeldun Tolosako Babarrunaren dastatzea, Aitxuri herri eskolako patioan.

13:00: Herritarren arteko abere lehiaketako sari banaketa, pilotalekuan.

13:30: Aizkorri-Aratz parke naturaleko XIX. Gazta lehiaketako sari banaketa pilotalekuan.

Ondoren: Lehiaketara aurkeztutako gazten dastatzea herriko elkarte gastronomikoen laguntzarekin.

Ondoren: Txakoli dastatzea Tartaloetxe elkartean.

17:30: Buruhandiak ibiliko dira plazan.

18:00: Herritarren arteko eskuz binakako XIX. San Martin pilota txapelketako finalak.

Azaroak 12, igandea: 17:00: Haurrentzat Kalean otso eta etxean uso antzarkia, kiroldegian.

Ondoren: Txokolate beroa banatuko da, Aizkorri Guraso Elkarteak antolatuta.

14 GOIBERRI

ZEGAMAKO SAN MARTIN FERIA

Ganadu azoka, lehen sektorearen erakusleihoa Zegamako San Martin azokaren osagaietako bat herriko ganadu aziendaren erakusketa eta lehiaketa da. Herriko ganaduzaleek baserrietatik eta larreetatik atera eta kalera jaitsiko dituzte beren abereak, baina ez bakarrik erakusteko, baita elikaduraren alorrean duten garrantzia eta herriko basoak eta zelaiak zaintzen egiten duten lana aldarrikatzeko ere.

Hala, lan horren guztiaren erakusleiho bihurtuko da bihar pilotalekutik Urganberri auzora bitarteko eremua, han jarriko baitira erakusgai Zegamako ganadu aziendaren hainbat buru. Zortzi behi eta bi zezen, 33 behor eta 6 zaldi, bi asto, lau lotetan banatutako 20 ardi eta beste hiru lotetan banatutako 15 bildots, 35 ahuntz (zazpi lote) eta txerri bat. Abere horien guztien atzean, 18 bat baserritako ganaduzaleak daude.

Zegamako Udalak, bestalde, saritu egingo ditu ganaduzale horiek, azokara abere buru onenak eramaten dituztenak, hain zuzen.

Sari banaketa 13:00etan egingo da, pilotalekuan.

ARGAZKIAK: AIMAR MAIZ

GOIBERRI 15

ZEGAMAKO SAN MARTIN FERIA

Gazta lehiaketako azken irabazleak Zegamako San Martin azokan, herriko abereen erakusketaren ondoan hazten joan da Aizkorri-Aratz Parke Naturaleko Gazta Lehiaketa. 11:00etan hasiko da epaimahaia gaztak dastatzen eta 13:00etan emango dituzte sariak: irabazlearentzat 260 euro eta txapela, bigarrenarentzat 140 euro, eta hirugarrenarentzat 110 euro. Ondorengo lerrootan azken urteetako irabazleak: 2002 Felix Goiburu (Segura) 2003 Felix Goiburu (Segura) 2004 Felix Goiburu (Segura) 2005 Aranburu elkartea (Idiazabal) 2006 Aranburu elkartea (Idiazabal) 2007 Aranburu elkartea (Idiazabal) 2008 Arantxa Segurola (Legazpi) 2009 Arantxa Segurola (Legazpi) 2010 Aranburu elkartea (Idiazabal) 2011 La Leze (Ilarduia) 2012 Aizpea Gaztandegia (Olaberria) 2013 Zabaleta (Muniain) 2014 La Leze (Ilarduia) 2015 Azkarra (Galarreta) 2016 Unai Lekuona (Araia)