Goiberri 275. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

275. zenbakia. 2018ko martxoaren 16a

GOI B ERRI Ikasiz irakastea, bizitzarako bide Orain dela 50 urte sortu zen Jakintza Ikastolaren hasierei errepaso egin diete bi andereĂąoek 8-9

Rosarito Lasa eta Mari Karmen Oiarbide, Jakintza Ikastolako lehen bi andereĂąoak, Villa Eugenia eraikinean. I.GURRUTXAGA

Urtzi Garmendia 3 Iritzia 4-5 Gipuzkoako gaztetxeen topaketa 6-7 Maite Martinez neurologoa 10-11 Saretik 12 Barrikotea Igartubeitin 13 Erlezaintza Gipuzkoan 14-15

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAN

Urtzi Garmendia Bertsozalea

«Atsegina da Osinberde sarian bertsolari gazteei aukera ematea» Mikel Albisu Zaldibia Bertsozalea da Urtzi Garmendia Kuku (Zaldibia, 1976) Zaldibiako Bertsozale Elkarteko kidea. Aurreko asteburuan Osinberde saria antolatu dute.

Horrez gain «bertsolari kontsagratuekin» bertso afaria egiten dute, baita Santa eskean baserriz baserri ibili ere.

Nola joan da Osinberde saria?

El guardian invisible.

Musika talde bat.

Zopilotes Txirriaos, aurki dugu elkarrekin bazkaria.

Abesti bat.

Eñaut Elorrietaren Itsasoa gara.

Janari bat.

Arrebak egindako gazta tarta.

Edari bat.

Bazkari on baten ondorengo gin tonika.

Gu zoratzen gaude. Afari ona egin genuen, entzuleak gustura geratu ziren... Atsegina da bertsolari gazteei aukera ematea .

Oporretarako leku bat.

Bertsolari bat.

Euskal preso politiko guztiak beraien etxeetan ikustea.

Lazkao Txiki gutxi ezagutu nuen, beraz, Egaña.

Pelikula bat.

Azkena Handia ikusi dut.

Liburu bat.

Konpainia ona eta poltsikoan diruarekin edozein leku.

Amets bat.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Kuadrillakoek azken urteetako parrandetako argazkiekin egin zidaten koadroa.

Zeri diozu beldurra?

«Konpainia ona eta poltsikoan diruarekin edozein leku da oporretarako ona»

MIKEL ALBISU

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Beldurra ezeri ere ez, errespetua gauza askori.

Goierriko txoko bat.

Aralarko Oiduiko txabola.

Herriko alkate bazina...

Herria herritarrek egiten dute, ez alkateak.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Andoni Salamero Irakaslea

Zertan zara abila? itxia da, sarri, haurrek helduoi biziaren inguruan zein irakasgai bikain ematen dizkiguten, zein burutazio bizkor eta irudimen handiko ateraldi. Umeek ustekabeko burutapen hauek adierazten dituztenean, haurrei burutik zer pasatzen zaien pentsatzen jartzen naiz eta honako ondoriora iristen: horrelako bat-bateko ateraldi ederrak gure gogamenari edo goiko ganbaroteari bira emandakoak ez direla, izana biziz unean uneko bulkadak eragindakoak baizik.

Orain dela hilabete batzuk, etxeko batek zortzi-bederatzi urte dituen haur baten bideo bat helarazi zidan. Bideoan, mutiko bat azaltzen zen galdera hauxe eginez: ÂŤZure eguneroko jardunean, unoro, zertan jarduten zara?Âť. Eta mutikoak gaineratzen zuen: ÂŤIzan ere, eguneroko hori etengabe eginez, abil, trebe egingo zara etaÂť.

Halako burutazio bitxia botata, ondorengo gaztetxoaren hitz-jarioa aditzeko prest jarri nintzen, eta hantxe jardun nintzaion gertutik. Mutikoak gure eguneroko aritzean, zoriontsu

B

izateko denbora hartzen genuen galdetzen zuen, edo norberak bere baitara biltzeko tarterik erabiltzen ote genuen, edo agian, eguneko une bakoitza kexuan jarduteko.

Umeak zion kexuan ibiliz gero, horretan aritzen zen pertsonak kexua hizketa-gai izango zuela, etengabeko jardutea haren hizketan eta keinuetan, eta halako trebatzeak aditu izatera eramango zuela. Kexuaren kasua azalduta, gero, edozertaz kezkatuta aritzen zen pertsonaren inguruan hitz egiten jarraitu zuen; mutil koskorrak zion kezkati zebilenak, beti, kezka hizpide zuela, ez zuela kezka baino ezer ikusten, ardura eta larrialdia edonon. Gaztetxoaren jario emankorra amaitzeko, honakoa proposatzen zuen: guztia praktika kontua bazen, kexaka eta kezkatuta ibili baino, hobe zela norbera pozik bizitzea, indar dena poza eraginez erabiltzea.

Harrigarri iruditzen zait haur batek hausnarbiderako halako mezu baliagarria heleraztea, gure ohikotasunean kexua eta kezka eguneroko ogi egin ditugunean, beldurraren orez gure izana azpiak jateraino. Gezurra dirudi etengabeko marmarrek

nola zabartu duten eguneroko giroa, lagunen, ezagunen arteko solasak lantu eta penen kantu baino ez ditugu egin, jarrera birrintzailea erabat gure eginez.

Indarra halako ohitura makurretan jarri baino, gure abilezia ekimen eraikitzaileagotan jarriko bagenu, beste kuku batek joko liguke. Gaztetxo batek esandakoak zer pentsa eman behar digu, izan ere, mutiko batek hori adierazteko gaitasunik izan badu, garbi dago ez duela ingurua horren zuzen sumatzen, zintzotasun eta zuhurtzia gutxiko gizartea antzematen duela, ez da penagarria?

Guztia ahal da borondate eta jarrera egokia erakutsiz, pertsona bakoitzak ontasuna agertze-

ko ausardirik badu, egin beharrekoan merezimenduz burutuz. Jendearen gaitasunak erakutsiko dituen gizarte eraikitzailea sortu behar dugu gizakien ahulezietatik kanpo, kexu eta kezkak baztertuz, pertsonen indarguneak bultzatuz, izan ere, halako giza talde zabala sumatuz kritikak eraikitzaileagoak izango dira eta. Gehiago lortuko dugu ondo, erraz eta gogobiziz egiten dakien pertsonaren dohaina adoretzen ibiliz, esames merkeetan indarra jarriz baino.

Orduan, pertsona bakoitzak bestearengandik mespretxua eta iraina jasan beharrean, bestearen onarpena jasoko du, eta jakina, merezimenduzko duintasuna. Hori eginez gero, pertsona bakoitzak bere maisutasuna, konfiantza eta ziurtasuna loratzeko bidea ikusiko du, izana sendotzeko bidea, ildo berriak hautemateko aukera, eta bazterkeriaren lurrean belar txarra erein baino, gaztetxoek atseginki arnastuko duten giroa gardenagoa, jasangarrigoa eta samurragoa izango dute.

Ea, bakoitzak bere eremuan, halakorik egiteko adorerik dugun, hain zuzen, bizitzak hori eta gehiago merezi du, eta jakina, bizidun garenok biziaren eragile izatera deituak gaude. Zure esku dago horretan ere abila izatea, zeure abilezia ganoraz erakustea. Zure jardunean zorterik onena opa dizut eta zure ekinbidean, nire eskerrik beroena.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Begi sarea Vanessa Blazquezek Retina, 10 years on the go argazki erakusketa zabalduko du gaur Zumarragako Zelai Arizti erakusketa aretoan.

Goazen telesaileko gidoigilea zara eta ukitu batzuk egiteko agindua jaso duzu. Unai Agirreri eta Aitor Sarriegiri gai hori jarri zien Ane Belokik Legazpiko saioan. Ederra egin zuten, alegia, saio ederra egin zutela. Bertsoa.eus webgunean daukazu. Merezi du.

Eta zuk? Zer aldaketa egingo zenituzke? Kanten instrumentazioa aldatuko zenuke? Originalekiko fidelagoa izango zinateke?

Elkarrizketak aldatuko zenituzke? Lokalizazioak? Harremanak aldatu edo irauli? Apaizak kenduko zenituzke, baina Ramon Agirre ez? Edo Ramon Agirre kendu eta apaizak ez? Irakasle eta ikasle arteko haserre gehiago sartuko zenituzke? Euskal gatazkari toki egingo zenioke? Esaterako, txio bategatik ikasle bat atxiloarazi?

Eta irakasle zorrotzaren autoari su emango baliote? Koreografiak arindu edo zaildu egingo zenituzke? Pertsonaia umeagoak hartuko zenituzke edo heldu gehiago sartu? Gazte gizen gehiago sartuko zenituzke? Euskalkiak sartuko zenituzke?

Unai Agirrek eta Aitor Sarriegik ederra egin zuten, baina telesaila gehiegi ezagutu gabe. Xabier Zabaleta, Alvaro Carmona, Pedro Fuentes eta Jabi Elortegi aritu izan omen dira gidoigintza lanetan.

Ez dute lan samurra. Zuk irakaskuntza ezagutzen duzu, umeen zaletasunak ere bai, eta euskal kantagintza ere seguru samar baietz.

Nik uste, ni baino askoz egokiagoa zarela Goazeni buruz hitz egiteko.

Asier Iriondo

bat eta

Usteak erdia ustel askotan, Axier! Orojakilez beteta omen dago mundua, baina ez dut nik neure burua horrela ikusten. Hori bai, zuk esan bezala irakaskuntza munduaz ezer badakigu, 11 urteko seme bat ere badugu, eta kantagintza? Tira, kantuan gutxitan aritutakoa baina ezer jakin bai, hala uste dut nik behintzat.

Lehenengo galdera Manex semeari (zinez, nik baino zerbait gehiago badakiela Goazen telesaioari buruz). Zer nolakoa iruditzen zaizu apaizaren papera Goazenen? «Graziosoa eta desastrea», Manexen hitzak. «Baina beharrezkoa». Ramon Agirreren alde 15 puxtarri. Apaizaren alde zenbat? Hor utziko dut. Saioan entzundako abestiak kantatzen al dituzue gero aisialdian? «Bai», Manexek. Erreferente dituzte, gainera, bertan agertzen diren aktoreak. Aitana eta Paula Etxeberria lekuko. Ordiziarrak izaki, makina bat aldiz joanak dira euren etxe aldera ahizpa bikiak leiho inguruan ikusteko itxaropenaz, autografo bat eskuratuko ote duten edo…

Baina aurrekoan azaldu nizun bezala, Goazen oasi modukoa ikusten dut nik oraindik ere euskararen normalizazio bidean. Aktore askoren sare sozialetako jarraipen txiki bat eginez gero (Instagram,

bat Aitor Calvillo

Facebook…) segituan jabetuko gara euskara ez beste hizkuntzak direla nagusi.

Euskal kantagintzan hutsune bat betetzen ari direla gaztetxoen artean Goazeneko bertsio berrituak? Egiari zor, ezin uka hori horrela ez denik. Iruñea, Gasteiz eta bestelako lekuetan, orain arte ez bezala, gaztetxoak euskaraz kantuan jartzea lortu du telesailak. Erdal mundura inguratzeko amua ote euskal kantagintza? Hezkuntza arautuko arduradunek har dezatela nota!

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Gipuzkoako Gaztetxeen eta Gazte Asanbladen topaketa Beasaingo Gaztetxean aurkeztu zuteneko irudia. LOINAZ AGIRRE

Gaztetxeak birpentsatu, hausnartu, aldarrikatu Loinaz Agirre Beasain Gipuzkoako gaztetxeetako eta gazte asanbladetako kideen topalekua izango da Beasaingo Gaztetxea gaurtik igandera bitartean. Autogestioaren borroka, etenik gabe soka lelopean, gaztetxeak birpentsatzea, gaztetxeei buruz hausnartzea, esperientziak elkar trukatzea eta gaztetxeak aldarrikatzea izango du helburu nagusia Gipuz-

koako Gaztetxeen Topaketak.

Gazte ugari inguratuko da Beasainera; 200 lagunetik gora izena emanda daude dagoeneko gaurko eta biharko otorduetarako. Gipuzkoako hainbat eskualdetako gaztetxeak elkarlanean ari dira topaketa antolatzen eta egitarau zabala antolatu dute.

Egunean zehar egingo dituzten hitzaldi, eztabaida eta ma-

hai inguruekin, «gaztetxeak birpentsatzea» izango dute erronka. Izan ere, «konfiantza osoz esan dezakegu Gazte Asanbladak zein Gaztetxeak birpentsatzen gabiltzala. Euren hastapenetatik garraiatzen duten kultura mantentzen dugu, noski, baina erronka berrien aurrean aurkitzen gara lekukoa hartzen dugun belaunaldi bakoitza».

Elkar elikatu Babeslea

Elkar elikatzea ere bada topaketaren asmoa: «Uste dugu azken urteetan gaztetxeen funtzioen inguruan ematen ari diren eztabaidek badutela indarra, Euskal Herriko zein nazioarte mailako eredu desber-

dinak eta martxan diren hainbat proiektuk beste eredu posiblerik badela erakusten baitigute. Gurean, herriz herriz eta auzoz auzo erritmo desberdinak eta hamaika errealitate ditugula jakinda ere, topaketa hauek elkar elikatzeko aukera ederra direlakoan gaude». Honela, Euskal Herriko eta atzerriko hainbat proiekturen inguruko solasaldiak izango dituzte, eta Gaztetxe zein Gazte Asanbladetako antolakuntza ereduen inguruko eztabaidak eta ahalmen (botere) propioen inguruko tailerrak egingo dituzte: «Aukera bikaina, beraz, anitzak diren errealitateak konpartitu eta proposamen berriak jasotzeko, baita elkar ezagutzeko

GOIBERRI 07

GAZTEAK

eta hamaika eztabaida burutzeko ere».

Aldarrikapenak ere izango du lekua bi egunotan. Larunbatean, 19:00etan, manifestazioa egingo dute Gaztetxeetako kideak aske lelopean –tartean dago Julen, auzipetutako gazte beasaindarra–, gaztetxeetako auzipetuei elkartasuna adierazteko. Tren geltokitik abiatuko da manifestazioa eta erdiguneko kaleetatik barrena, gaztetxeraino joango dira.

Bi gauetarako, berriz, kontzertuak antolatu dituzte, Goierriko eta inguruko musika taldeekin. Ondoko koadroan dago egitarau zehatza.

Lotarako lekua Goierri kanpotik datozenentzako kanpin dendak jartzeko lekua egokitu dute gaztetxearen kanpo aldean. «Komun portatilak ere jarri ditugu», zehaztu dute. Otorduetarako mahaiak

eta aulkiak udalak utziko dizkie.

Beasaingo Gaztetxekoen esanetan, «udalarekin saiatu gara, baina azkeneko momentura arte ez da borondaterik egon eta kanpin denden aukera gelditu zaigu. Mahaiak eta aulkiak utzi dizkigute».

Izan ere, lolekuaz gain, otorduak ere eskainiko dituzte bi egunetan Beasaingo Gaztetxean; menu haragijaleak eta beganoak egongo dira aukeran.

«Larunbateko bazkaria guk egingo dugu, Urretxukoek afaria... txandaka arduratuko gara.

Prezio librea erabiliko da aurten, jendearengan konfiantza izan eta bakoitzak ahal duena,

Gipuzkoako gaztetxeen eta gazte asanbladen topaleku izango da Beasaingo gaztetxea

edo otorduak ustez balio duena emateko aukera izango da.

Kontzertuekin ere berdin egingo dugu; prezio librea izango dute», zehaztu dute.

Gaztetxeen egoera Gaztetxeen egoerari buruz galdetuta, «herri bakoitzeko errealitatea desberdina» dela adierazi dute Beasaingo Gaztetxekoek. «Beasainen, adibidez, gazte askok ez dute bizi izan gaztetxea lortzeko prozesua, eta gazte askok lokal bezala erabil dezakete. Baina guk zerbait gehiago izatea nahi dugu, izakera bat». Beasainen belaunaldi berriak sartzen ari dira gaztetxean, «gazte talde handiak dira gainera. Urte txarragoak ezagutu ditugu, eta momentu honetan osasuntsu dagoela esango genuke. Julen auzipetuari babesa emateko ekitaldiekin jendea aktibatzen ari da».

Egitaraua aur, ostirala, 17:00etan ongi-etorria egingo diete Gipuzkoako gaztetxeetako eta gazte asanbladetako kideei. Bi egunetan, egitarau zabala prestatu dute.

Gaur. 17:30ean, sarrera.

18:30ean, mahai ingurua: Kirolak (Arrigorriaga), Tosu (Getxo), Maravillas (Iruñea), Zad (Nantes).20:30ean, afaria; 22:00etan, kontzertuak: Jimmy Muelles beasaindarra, Pobresiak oñatiarrak eta Erein bakarlari goierritarra.

Bihar. 09:00etan gosaria.

10:00etatik 14:00etara: ildoen blokeak; 14:30ean, bazkaria; 15:30ean plenarioa eta eztabaida; 19:00etan, manifestazioa, Gaztetxeetako kideak aske goiburupean; 21:30ean, afaria; 22:30ean kontzertuak: Afu, Parrazta eta Oztopo.

G

08 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Beti ikasteko prest Ordiziako Jakintza Ikastolaren sorrerako lehen bi andereñoak izan ziren Mari Karmen Oiarbide eta Rosarito Lasa. Lanbide ez ezik, bizitzarako bide ere izan da haientzat irakaskuntza. Ikasiz eta irakatsiz aberastea izan dute ipar.

Iñaki Gurrutxaga Ordizia Ilusioz, kemenez, eta ikasteko eta irakasteko gogoz betetako neska gazteak ziren Mari Karmen Oiarbide (Ordizia, 1942) eta Rosarito Lasa (Ordizia, 1948) ikastolaren aldeko batzordeak andereño izateko proposamena egin zienean. Ordizian umeak euskaraz hezteko eta hizkuntzaren transmisioa ziurtatzeko giroa sortzen ari zen, artean gaztelera nagusi zen herrian.

Lazkaotik barrena iritsi zen Ordiziara ikastola sortzeko ideia, Joxe Ramon Gaztañaga

buru zuen Amets Bide Guraso Elkartera. Egitasmoa begiz jo, eta 1965ean ikastolaren aldeko batzordea eratu zuten hainbat gurasok elkarte horren babesean, Gaztañaga bera presidente jarriz. Bilerak antolatzen, eta ikastolaren izatea, helburuak eta funtzionamendua zehazten hasi ziren. Urte hartan bertan egin zuten lehen saiakera, baina ikastola nahi ez zutenen salaketak tarteko, ez zuen aurrera egin.

Gurasoak, ordea, ez zeuden etsitzeko. Herrian lanean jarraitzen zuten, urratsak egiten.

1967an Oiarbide eta Lasa Andereñoen Erresidentziara bidali zituzten, Donostiara. Sei hilabeteko egonaldia egin zuten han, gurasoek ordainduta. Eskolak emateko oinarrizko prestakuntza jaso zuten, eta garaiko metodo pedagogiko berrietan trebatu ziren. Dena prest zuten gurasoek Ordiziara itzuli zirenerako.

Sanperio kaleko lokal batean, gaur egun Pilotazale elkartea dagoen tokian, ireki zuten Jakintza Ikastola 1968ko urtarrilaren 8an, astelehenez. Lau horma eta zementuzko lurra,

eta bi arbel eta formikazko mahai bat, besterik ez zegoen lokal hartan. Eta Fagor kooperatibak emandako butanozko estufa bat neguko hotzari aurre egiteko. Ikastola bultzatu zuten gurasoen seme-alabak izan ziren lehenengo ikasleak, 50 inguru.

Hezkuntza berri bat Jakintzaren 50 urteko historia jasotzen duen Itzaletik Argira liburuaren azaleko argazkia erakutsita jarri du lehen hizpidea kazetariak. Rosarito Lasa ageri da ikasle bati azalpenak ematen arbelean. «Ni aldameneko

GOIBERRI 09

ASTEKO GAIA

eskola zen irakurri eta matematika, ez zegoen besterik. Gurean, hiru urteko umeen gurasoak lasai egoten ziren, baina lau edo bost urtekoenak irakurketa eskatzen hasten ziren, eta guk lasai egoteko esaten genien, aurretik beste lanketa batzuk egin beharra zeudela», adierazi du Oiarbidek. Ikastaro batzuetan psikomotrizitatea zer zen ezagutu zutela ere oroitu du Lasak, eta horretan ere aritzen zirela.

Euskararekiko kezka

Rosarito Lasa eta Mari Karmen Oiarbide Ordiziako Jakintza Ikastolako lehen andereñoak, Villa Eugenia eraikinean, irribarretsu. IÑAKI GURRUTXAGA

gelan nengoen, bionbo batekin banatzen genuen gela», gogoratu du Mari Karmen Oiarbidek.

Eta Lasak ondotik: «Oso garai polita izan zen. Nik 20 urte nituen. Egiten ari nitzen beste ikasketa batzuk utzi eta hemen sartu nintzen bete-betean. Ilusioz beteta geunden».

Lehenak 3 urteko haurrak hartu zituen, bigarrenak 4 eta 5ekoak, nahasian. Bi berritasun ekarri zituen Ordiziako hezkuntzara Jakintzaren hasiera hark; bat, neskak eta mutilak ikasgela berean egoten zirela, eta bi, 3 urteko umeak hartzen zituen ikastetxe bakarra zela. Mojak, esaterako, 4 urtekoekin hasten ziren, eta eskola publikoak 5-6 urtekoekin.

«Garai hartan, gehienak sei urtera arte ez ziren hasten, eta

Ordiziako kale hizkuntza gaztelera zen garai haietan. «Etxe barreneko hizkuntza zen euskara, eta familia batzuk bakarrik mantentzen genuen, oso gutxi ginen euskaraz egiten genuenak», nabarmendu du Rosarito Lasak. Dendak aipatu ditu Mari Karmen Oiarbidek: «Feria dela eta hitz egiten zen euskaraz dendetan, lanbide horretan ere euskaldunak behar zirelako».

Ordiziako errealitate soziolinguistikoaren isla zen ikastola. Ikasle euskaldun eta erdaldunak zituzten hasierako talde haietan. Oiarbidek gogoan du «lan asko eta zer pentsa handia» ematen ziela egoera hark.

«Euskaldunak berehala jartzen ziren erdaraz hitz egiten, baina noski, guk nahi genuen erdaldunek euskaraz ikastea».

Material prestaketa Hiztegia lantzeko, esaterako, aldizkarietatik irudiak hartu eta erantsi egiten zituzten. Eta sormena lantzeari berealdiko garrantzia ematen zioten, Lasak argitu duenez. «Ipuinak asmatzen genituen, txotxekin irudiak egiten genituen lurrean, pottokak–diruaren balioa emanez– erabiltzen genituen matematika lantzeko eta denda muntatzen genuen trukeak egiten ikasteko, irakurketa naturala egiten genuen, umeei nahi zutena idazten uzten genien...».

Martin Txilibitu zen irakurtzeko zuten liburu bakarra, eta gai-

nontzekoa andereñoek prestatzen zuten. Orrien kopiak egiteko, esaterako, teknika artisauak erabiltzen zituzten –menbrillu teknika hasieran eta vietnandarra geroago–, eta inguruaren behaketari garrantzia berezia ematen zioten. «Ia astero, egun batean edo bitan, ateratzen ginen mendira. Ikastolan hasi eta bi-hiru urtera, multzoetako teoriarekin hasi ginen, eta materialik ez genuenez, hostoak, harriak... biltzen genituen multzoak egiteko», kontatu du Oiarbidek.

Ordu askoko langintza Gurasoen kezkak argitzeko hilean behin-edo –batzuetan maizago– bilerak egiten zituzten. «Guk Irakasle ikasketarik ez genuen, eta kezka hori bazegoen gurasoen artean, haien umeei zer irakatsiko ote genien.

Meritu handia zuten garaiko gurasoek», nabarmendu du Lasak. Euskara irakasten ere aritu ziren Gau Eskolan pare bat urtean, titulurik gabe. «Ausartak ginen», diote.

«Heldutasunera heltzen lagundu didaten urte gogor eta aberatsak izan ziren»

Mari Karmen Oiarbide Andereño izana

«Berriro jaioko banintz, gauza bera egingo nuke, eta gainera, ilusioz eta pasioz» Rosarito Lasa Andereño izana

Gero, Alegiatik Legazpira arteko andereñoak astean hirutan gutxienez biltzen hasi ziren Beasainen, materialak trukatu eta elkarren berri izateko . «Elkarlana oso garrantzitsua zen», nabarmendu du Lasak, eta Oiarbidek honakoa gehitu: «Eztabaida dezente egoten zen ikastolen eginkizunaz, gizartegintzaz... eta gogoratzen naiz asko ikasten genuela gauza askori buruz: bilerak egiten, errespetuz hitz egiten...».

Eta tartean, lerrootan kabitzen ez diren hamaika ibilera eta pasadizo. Guardia Zibilaren eta ikuskarien bisitak, irakasle titulugabe eta tituludunen arteko eztabaidak, ikastolako egoitzen aldaketak –San Inazion eta Villa Eugenian finkatu bitarte beste sei egoitza izan ditu Jakintzak–... eta, mingotsetik ihesi, baita une gozo asko eta asko ere.

Bizitza osoa hezten Mari Karmen Oiarbide 1982. urtera arte aritu zen andereño Jakintzan. Irakasle ikasketak atera berritan, urtebeteko atsedena hartu eta bidaia batera joan zen , eta itzuli zenean, tokirik ez zuen Ordiziako ikastolan. Batean eta bestean jardun eta gero, Hernaniko Langile ikastolan bukatu zuen irakasle ibilia. Gaur egun Donostian bizi da. Rosarito Lasak, berriz, Jakintzan osatu zuen 40 urteko ibilbide profesionala, harik eta orain hamar urte jubilatu zen arte.

Irakaskuntzak –eta berezi Jakintzak– haien bizitzan suposatu duenaz galdetuta, hauxe dio Oiarbidek: «Urte oso gogogorrak izan ziren, baina baita aberatsak ere, nolabait lagundu didatenak heldutasunera heltzen. Irakaskuntza beti izan da zerbait gehiago ikasteko modu bat». Lasak «elkarlana eta harremanak» baloratzen ditu asko, eta gauza berriak ikasteko izan duen gogoa. «Berriro jaioko banintz, gauza bera egingo nuke, eta gainera, ilusioz eta pasioz».

10 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

A. VIERBÜCHER

Maite Martinez Neurologoa

«Iktus kasu baten aurrean azkartasuna ezinbestekoa da» A. Vierbücher Ordizia Ordiziaren 750. urteurrenaren harira antolatutako Osasun Zikloaren barruan, bi hitzaldi eman ditu Maite Martinez (Ordizia, 1971) neurologoak. Bata, iktusa zer den azaltzeko, eta bestea, gaur-gaurkoz dauden tratamenden inguruan hitz egi-

teko. Bi hitzorduetara herritar asko eta asko joan ziren, gaiaren garrantziak erakarrita.

Martinezek Donostiako Ospitalean egiten du lan, iktus unitatean, eta egunero ikusten ditu iktus kasuak.

Zer da iktusa?

Garai batean, tronbosia, enbo-

lia, infartoa edota hemorragia bezala ezagutzen genituen.

Hitz horiek guztiak biltzen dituen hitz bakar bat da iktusa.

Gaur egun erabiltzen den hitz bat da. Jatorri baskularra duen burmuineko edozein gaixotasuni buruz hitz egiteko erabiltzen dugun hitza da.

Jatorri baskularra esaten dudanean, burmuina irrigatzen duen arteria baten hausturaren edo itxituraren ondorio den edozer gauzari izena emateko hitza da Iktusa. Etimologikoki bat-batekoa esan nahi du. Izan ere, sintomak hasten direnean, bat-batekoak dira.

GOIBERRI 11

ELKARRIZKETA

Zeintzuk dira sintomak?

Burmuinak, bere funtzionamendu egokirako, odol jario konstantea behar du. Oso exigentea da zentzu horretan.

Odola ez iristearen ondorioz normala den funtzio bat batbatean galdu egiten duela sentitzen du iktusa duenak: normal hitz egiten du eta bat-batean ezin du hitz egin; normal ibiltzen da eta bat-batean eskuinaldeko indarra galdu egiten du; normal dago eta batbatean ez du azala sentitzen edo ez du ikusten. Bat-batekotasunak desberdintzen du hasiera. Normala den funtzio baten galera da iktusa.

Horrelako sintomen aurrean, jendeak ba al daki zer gertatzen ari den identifikatzen?

Hori da zailena. Identifikatzea kosta egiten zaio oraindik askori. Bihotzeko baten aurrean adibidez, mundu guztiak daki bularreko mina jartzen dela. Ikusmena galduz gero, katarata bat izan daiteke.

Iktusaren gauzarik larriena, hain zuzen ere, identifikatzen beti erraza ez dela izaten da.

Beste modu batean esanda, indar galera guztiak ez dira iktus, ikusmen galera guztiak ez dira iktus. Neurria hartu behar zaio.

Inzidentzia handia duen gaixotasuna da eta alarma ez sortzeko kontu pixka batekin ibiltzea ere komeni da.

Neurria hartu esaten duzunean, zer esan nahi duzu?

Urtero-urtero 1.700 iktus kasu berri ikusten ditugu Gipuzkoan.

Serio hartu beharreko gaia da baina jendea ez dugu alarmatu behar. Informazio zehatza ematea da garrantzizkoena, herritarren eskura ahalik eta informazio gehien jarrita, iktus kasu baten aurrean eman beharreko pausuak lehenbailehen emateko.

Dena den, komunikabideetan agertzen garenean gai honen inguruan hitz egiten, hurrengo egunean iktus kasu posibleek gora egiten dute.

Jendea beldurtu egiten da eta

antzekotasuna izan dezaketen sintomen aurrean iktusa dela uste dute. Nahiko kuriosoa da.

Iktusa saihestu daitekeen zerbait da?

Erabat ez, noski. Iktusaren gai honetan hitz bakar batean gaixotasun pila bat biltzen da eta hainbat arrisku faktore daude.

Iktusa edonork izan dezake, baina aukera gehiago dauka hainbat jendek, eta aukera horiek areagotzen dituzten gauzak badaude: tentsio altua dutenek, diabetikoek, erretzaile direnek, sedentario direnek, drogak hartzen dituztenek... horiek arrisku gehiago dute iktusa izateko.

Horiek ekiditearekin nahikoa al da?

Prebentzioa horiek saihestean datza, baina horrek ez du esan nahi gerta ezin daitekeenik.

Arriskuan jartzen gaituzten faktore horiek ekiditea da onena eta hori da, hain zuzen ere, gizarteari komunikatu behar dioguna, horrelako zerbait ez gertatzeko boleto gutxiago izateko bidea baita.

Bizimoduarekin zer ikusia duten faktore horien aurrean egin behar da indarra. Erretzea adibidez, nabarmenki txarra da zentzu horretan. Erretzeari utzita, arriskuak ere nabarmen egiten du behera. Zahartzaro osasuntsua da gomendatzen duguna.

Dena den, badaude adina eta genetika bezalako faktoreak. Horiek ere arrisku faktoreak dira, baina horien aurrean gauza gutxi egin dezakegu.

Zahartzaro osasuntsua aipatu duzu. Zer esan nahi duzu?

Gaixotasunak ekiditetik harago doan terminoa da. Badirudi gaixo daudenak baino ez dutela beren gorputza eta burua zaindu behar, eta hori ez da horrela. Bizimodu osasuntsu batek, zahartzaro osasuntsu batera eramango gaitu, gehienetan. Ondo egon eta sentitzeko klabea da hori.

Gomendioen aurrean jendeak nola erantzuten du?

Pazienteei oraindik entzuten zaie esaten «hau edo hura debekatu dit medikuak». Nik, mediku bezala, ez dut ezer debekatzen, gomendatu egiten dut.

Norberaren eskuetan dago bizitza osasungarriago bat eramatea.

Beste adibide baten bidez erraz ulertu daitekeen zerbait da. Jo dezagun kotxe tailer batera joaten garela. Gurpilak aldatzeko gomendioa egiten digu mekanikoak, baina norbere eskuetan dago gurpilak aldatzea ala ez. Osasun arloan ere berdin gertatzen da. Jendeak hori oraindik ez du guztiz ulertzen eta botikak erraz hartzen ditugu. Adinean aurrera doan gizartearen sektore horretan batez ere.

Ikasketa askok diote jendeak halako bizimodu ideal bat egingo balu, arriskuak behera egingo lukeela, baina asko eta asko oraindik ez dira horretaz konturatzen. Norberaren eskuetan daude gauzak hobeto egitea.

Medikamentu gehiegi hartzen al dugu?

Medikamentuekin guztia konpontzen dela uste duen jendea dago eta horrek bakarrik ez du

balio, emandako gomendioak serio hartu beharko lituzkete.

Medikamentuak hartu bai, baina hori bizitza osasungarriago batekin konbinatzea da onena.

Ondoren zaintzen ez bagara, ez gara gauzak ondo egiten ari.

Hori da gizarteak barneratu behar duena.

Zer egin behar da iktus kasu baten aurrean?

Bizkor erreazkionatzea beharbeharrezkoa da, eta 112 telefofono zenbakira deitzea da onena. Ospitalera joatea baino gertatutako tokian gelditu eta larrialdietara deitzea da egiten dugun gomendioa. Telefonoz gertatutakoa kontatu eta larrialdikoek bideratuko dute kasu bakoitza.

Zer gertatu daiteke azkartasunez jokatzen ez badugu?

Infartoan batez ere, arteria bat itxi eta ondoren gertatzen dena da kontuan hartu beharrekoa.

Itxituraren ondorioz, odola ez da iristen gorputz atal guztietara eta ehun hori hil egiten da.

Hainbat tratamendu daude tronbosi horiek saihesteko, edota berreraikitzeko, baina ahalik eta azkarren jokatuz gero, lesioak txikiagoak izan daitezke eta horrela bada, irtenbide hobea du kasuak. Bestela, posible da bueltarik ez izatea. Iktusa izan daitekeen seinalea ematen dizkigun sintomen aurrean beraz, lehenbailehen larrialdi zerbitzuetara deitzea da gomendioa.

Tratamenduei dagokienez, zer aurreratu dezakezu?

«Urtero 1.700 iktus kasu berri ditugu Gipuzkoan.

Serio hartu beharreko gaia da» «Medikamentuekin guztia konpontzen duen jendea dago, eta horrek bakarrik ez du balio»

Azkeneko urteetan aurrerapauso handiak eman dira eta Gipuzkoako ospitaleak oso ongi prestatuta daude iktus kasuak tratatzeko.

Koordinazio talde bat dago eta kasu bakoitza aztertzen da lehenik, horrela bakoitzarentzat egokiena den tratamendua egiteko.

Dena den, zabaldu nahi dugun mezua prebentzioa da.

Hartu dezagun serio gai hau, parte handi bat norberaren eskuetan dago eta.

12 GOIBERRI

INTERNET

saretik Sarean ikusia

igartza.eus

Klik

‘Lurralde’ bloga, berriz martxan

Komikipedia: euskal komikien datu basea Euskal komikigintzan argitaratutako lanak bildu eta ikusgai jartzeko helburuarekin sortu da Komikipedia datu basea. MediaWiki softwarea erabiliz garatu du komikizale talde batek, argitaratutako komiki eta autore guztien fitxak osatuz. Momentuz bilketa lan horretan ari badira ere, aurrera begira jardunaldi, azoka, lehiaketa eta abar antolatzeko asmoa dute. Lan horretan lagundu nahi duenak komikipedia@gmail.com helbidera idatz dezake. komikipedia.eus

Igartzak atari berria du Beasaingo Igartza Monumentu Multzoak webgune berria estreinatu du aste honetan. Beasaingo ondarearen eta historiaren erakusleihoa da Igartza, eta sarean ere, leiho berri bat zabaldu nahi izan dute, herritarrei nahiz bisitariei begira.

Beasaingo Udalak «pauso berri bat» eman nahi izan du bere komunikazio sarea hobetzeko bidean. Iaz udalaren atari digitala berritu zuten, eta ondoren, udal euskaltegiarena eta liburutegiarena. Bide horretan eman duten laugarren pau-

soa izan da webgune berria.

Udalaren eskariz, ACV Multimedia enpresa goierritarrak garatu du igartza.eus gunea.

Igartza monumentu multzoaren informazioa eta harremanak «modu erraz eta azkarrean» egiteko erreminta izango da. Albisteei eta Igartzari buruzko informazioaz gain, bisitak, tramitazioak eta eskariak egin ahal izango dira. Baita irisgarritasunari eta inguruan aurki daitezkeen zerbitzuei buruzkoa ere. Eskolentzako material didaktikoa ere txertatu dute.

Eusko Jaurlaritzaren Kultura eta Hizkuntza Politikako Sailak euskarazko 13 baliabide aurkeztu ditu, euskararen erabilera sustatzeko asmoz. Horietatik bederatzi, hiztegi terminologikoak dira, besteak beste, medikuntza, garraioa, arrantza edota sare sozialen ingurukoak. Elhuyar hiztegiaren azken bertsioa eta APPa ere aurkeztu dituzte. euskadi.eus

‘WWW’ sareak 29 urte bete ditu Egungo Internet sarearen oinarri den World Wide Web sareak 29 urte bete ditu. Tim Berners Lee sortzaileak ordea, kezka ugari agertu ditu, sare horren garapena ikusita. Desinformazioa, propaganda politikoa eta datu pertsonalen kontrola galtzea dira, haren ustez, une honetako mehatxurik handienak. sustatu.eus

GOIBERRI 13

MOTZEAN

Sagardoa eta bertsoa eskutik Urteroko ohiturari jarraituz, Barrikotea egingo dute Igartubeitin bihar, bertso saioak lagunduta.

Josune Zarandona Ezkio Barrikote festaren XV. edizioa egingo dute bihar Ezkioko Igartubeiti baserri museoan. Aurten lehendabiziko aldiz, Barrikotearen festak bat egingo du urtero Igartubeitin landa eremuko emakumea omentzeko antolatzen duten egitarauarekin. Hala, egun osora zabalduko dira biharkoan ekintzak.

Barrikotearen festa ziklo oso baten emaitza da; urrian egiten duten sagardoaren astearekin hasten dena. XVI. mendeko dolarea martxan jartzen dute orduan, eta sagarrak zanpatzen dituzte; gero, hortik eratorritako zukua kupeletan gorde eta ontzen uzteko. Orain, martxoan, prozesu luze honen azken uzta dastatzeko festaren txanda izaten da, Igartubeitiko sa-

gardoa dastatzeko festa, alegia.

Artiletik harira haurrentzako tailerrak irekiko du biharko egitaraua, 12:00etan. Sandra Cliville artista goierritarrak zuzenduko du, eta haurrek artile garbia kardatu eta haria egiteko aukera izango dute.

Egun osoko egitaraua Ordu erdi beranduago Igartubeiti baserrian zehar bisita gidatua egingo dute Baserritik mundura elkarteko hiru kidek.

Beraien eskutik emakume baserritarrek egiten zituzten lanak ezagutzeko aukera izango da.

Eguerdian bazkaria antolatu dute interpretazio zentroan, eta ondoren, 16:30ean hasita Nerea Elustondok eta Maialen

Barrikotea irekitzeko unea iaz, Igartubeiti baserrian. MYRIAM ARANBURU

Barrikotearen festa ziklo oso baten emaitza da; urriko sagardo astearekin hasten dena

Akizuk bertso saio egingo dute.

Emakumeek baserrian egiten zuten lanarekin lotutako saioa izango da.

Barrikote irekiera 18:00etarako dago aurreikusita. Sagardoa, gazta eta Bertatik Bertarako produktuen dastaketa izango da. Bertako produktuen bi saski ere zozkatuko dira parte hartzaileen artean.

14 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Erleak eta erlezaintza ezagutzeko aukera paregabea izango da igandean Zegaman.

ASIER ZALDUA

Ez da giro erlauntzetan Gipuzkoako erlezainen topagune bihurtuko da etzi Zegama, lanbidea hobeto ezagutzeko aukera paregabea.

Maialen Igartua Udaberria iristear den honetan, erlea eta erleak egindako lanaren emaitza izango dira protagonistak Zegaman igandean ospatuko den Erlezain egunean. Erlezainak eta eztigileak elkartzeko eguna izango da, eta haien alboan intsektu horri buruz gehiago ikasteko aukera paregabea, baita Gipuzkoako erlezaintzaren egoera ezagutzeko ere.

«Erleak galtzen ari dira azken urteetan, eta hori egitate bat da». Amaia Aierbe Gipuzkoako Erlezain Elkarteko teknikariaren hitzak dira, duela aste batzuk erlezaintzari buruz egindako jardunaldi batean esanak.

Bertan bildutako Mikela Untsain, Aitor Otegi eta Josetxo Rodrigez erlezaiinak ere bat zetozen baieztapenarekin. Dinosauruen garaitik bizi izan diren intsektu horiek gizakiarekiko

mendeko bihurtu direla esan zuten, eta gero eta zailagoa dutela bizirautea.

Erleen galera, ordea, ez da Gipuzkoako arazo bat, ezta Europakoa ere. Mundu mailakoa baizik, eta ez nolanahikoa. Izan ere, erleek, noizbehinka gizakioi zizta egin eta eztia ekoizteaz gain, badute ekosistemaren funtzionamenduan funtzio oso garrantzitsu bat: polinizazioa.

Erleek polena landare batetik

bestera garraiatzeko egiten duten lanaren faltan, jaten dugunaren herena ez litzateke existituko, adituek diotenez.

Erleek polinizaziorako duten garrantziaren erakusgarri, Txinako egoera aipatzen dute erlezainek. Txinan ez dago erlerik, desagertuak dira dagoeneko.

Ondorioz, langileek eskuz egin behar izaten dute polinizazioa, landareek fruituak eman ditzaten. Noski, muturreko egoera da hori, baina hemen ere erleak desagertuko balira gerta daitekeenaren ideia ematen du.

Imajinatu sagarrondoetan sagarrak erne daitezen, eskuz landare batetik bestela polena garraiatzen ibili beharra, lorez lore. Bada, horixe da erleek dohainik egiten diguten lana.

Eta leku batzuetan ordainduta ere bai. Kalifornian (AEB) edota Espainiako zenbait lekutan, esaterako, almendra sail handiak dituzten enpresek erlezainei ordaintzen diete haien erlauntzak almendrondoen artean jartzeko. Bestelako landaketa batzuetan ere egiten da hori, eguzkilore sailetan, esaterako. Gipuzkoako erlezainak, ordea, ez dira erleak halako landaketa handietara eramateko zaleak. «Erleek aniztasuna behar dute, eta halako sailetan landare mota bakarra dute eskura», dio Aitor Otegik. Urretxuko Aikur baserrian ditu erlauntzak Otegik, eta modu ekologikoan ekoizten du eztia.

Desagertzen, zergatik?

Zergatik ari dira erleak desagertzen? Faktore ezberdinen batura da erleen biziraupena gero eta zailagoa egiten duena. Pestiziden eta fungiziden erabilera da faktoreetako bat. Erleek erlauntzara eramaten dituzte produktu kimiko horiek, eta lar-

GOIBERRI 15

ERREPORTAJEA

bak hiltzen dira ondorioz. Klima aldaketak ere badu eragina, izan ere, loraldiak aldatzen ari dira eta lehorte garaiak gero eta luzeagoak dira. Erleak oraindik ez dira behar bezala egokitu aldaketa horietara.

Bestalde, erleekin egiten diren trashumantziek gaixotasunak zabaltzea eragiten dute.

Asiar liztor famatua ere hor dago, eta erlezainek beste hainbeste arazo aipatzen dituzte. «Azken finean, gizakia bera da erlea desagerrarazten ari dena; lantegiekin eta abarrekin erleei espazioa kentzen ari gara», adierazi du Otegik.

Bada momentu honetan erlezain guztien arazo eta kezka bihurtu den gaixotasun bat: barroa bizkarroia. Urteak daramatzate haren aurka borrokan, eta oraindik ez dute aurre egiteko erremediorik topatu. Are gehiago, erleak tratamendu ezberdinetara ohitzen joan dira, eta

erresistente bihurtu dira. «Barroa ez daukagu kontrolpean, ez dakigu nola aurre egin; badakigu oraingoz ez dugula lortuko guztiz desagertzea, beraz, elkarbizitzen ikasten ari gara».

Zailtasun horien guztien ondorioz, erlezainen lanak erabateko dedikazioa eskatzen du gaur egun. Duela hamarkada batzuk adina ezti lortzea nekezagoa da orain. Erlezainek urte osoan egon behar izaten dute erlauntzaren gainean, ezti garairako osasuntsu eta indartsu mantentzeko. Otegik, ordea, gainontzeko erlezainek bezalaxe, argi du lan hori egiteko prest dagoela, gustuko baitu ofizioa.

Barroa bizkarroiarekin bizirauteko eta erlauntza ahalik eta hobekien zaintzeko, erlezainek formazioa behar dutela uste du Otegik. Bestalde, Rodriguezek argi du ezinbestekoa dela ongi pentsatutako estrategia bat. Erlezainen arteko el-

karlana eta komunikazioa ere funtsezkotzat jotzen dituzte.

«Erlea ondo ezagutzea da etorkizunerako dugun erronka handiena, eta horretarako beharrezkoa da erlezainok elkarri informazioa pasatzea».

Herritarrek zein erakundeek ere badutela zer eginik uste dute. Esaterako, baratzeetan pestizidarik ez erabiliz. Polinizazioa eskuz egin beharra baino errazagoa litzateke, behintzat.

Ia 8.000 eurlauntza Gipuzkoako Erlezainen Elkarteak 2011. urtean egindako azken zentsoaren arabera, lurraldean 7.788 erlauntza daude. Erlauntza horiek 475 erlezainek kudeatzen dituzte, eta 1.010 leku ezberdinetan banatuta daude.

Barroaren aurkako tratamendua eraginkorragoa izan dadin, erlauntza guztietan tratamendu berdinak erabiltzea aholkatzen du erlezainen elkarteak.

Erle beltzaren aldeko apustua egiten dute erlezainek erle beltza deiturikoa da Euskal Herriko erlea. Erle beltzak baditu ezaugarri jakin batzuk beste erleekin alderaturik. Esaterako, erle bizi samarra da, eta erlezainek ziztada ugari jasan behar izaten dituzte lanerako orduan. Horrez gain, ez du beste erle mota batzuk bezainbeste ezti ekoizten. Hala ere, bertako erlea izanik, hemengo baldintzetara hobekien egokituta dagoena da, eta erlezainek argi dute haren aldeko apustua egin behar dutela, kanpoko espezieak ekartzeko tentazioari aurre eginez.

E