Goiberri 277. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

277. zenbakia. 2018ko apirilaren 6a

Umore fin eta arrazoi zorrotzeko Lazkao Txikiren itzala nabaria da oraindik ere Lazkaomendiko Abalin jaiotetxean 8-11

GOI B ERRI Arantxa Erzilla 3 Iritzia 4-5 UZ Ikastolako ikasle ekintzaileak 6-7 Antxiñe Mendizabal idazle eta editorea 12-13 Itsaso herria berreraikitzen 14 Legazpiko agintariak 1915ean 15

Joxe Migel Iztueta ‘Lazkao Txiki’ bertsolaria hil zela 25 urte bete dira apirilaren 3an. GOIBERRI

1 / 2 ( + &

EHWDXUUHNR FQ@CT@ST

X]WLDN XUUHNR J *XUH EHWD E9CG9C <AJ9 <M ãáâé :AD

DQQDƦDWTDM @TQJ@JN KDH@QQDJHM

ŵ

*5$'8$=,2 *8=7,(7$5$.2

$UUDVDWH Å&#x17E; %HUJDUD Å&#x17E; 'RQRVWLD Å&#x17E; (LEDU (UUHQWHULD Å&#x17E; ,UXQ Å&#x17E; /DVDUWH 2ULD Å&#x17E; 7RORVD VVV LTKSHNOSHB@RFHOTYJN@ BNL

1DIDUURD (WRUEL Ţ 7HO %($6$,1

- 0 %DUDQGLDUDQ (QS Ţ 7HO 25',=,$

*NMSRTKS@ST HSY@YT YTQD NOSHJ@M J@MO@HM@QDM DY@TF@QQH@J $YHMFN C@ ADRSD DRJ@HMSY@ A@SYTDS@M DQ@AHKH

KDGDM@ YDQAHSYT NOSHJNDS@M

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

JOSUNE ZARANDONA

Arantxa Erzilla Ibur zalditegiko begiralea

«Hastapen ikastaroak eta irteerak egiten ditugu, batez ere zalditegian» Josune Zarandona Itsaso Arantxa Erzillak (Legazpi, 1969) Gasteizen Euskal Filologia eta Filologia Anglo-germanikoa ikasten ari zela izan zuen zaldiekin lana egiteko lehendabiziko aukera Agurainen. Madrilen zaldiketan monitore izateko praktikak egin zituen, gero.

Orduan deitu zioten Legazpiko Haztegi ikastolatik lana eskainiz. Irakasle lanetan dabil ordutik azken 22 urteetan.

Badira urte batzuk Itsason bizi dela eta Ibur Hipika Klubeko arduradunetako bat da. Une honetan 22 zaldi dituzte. Batez

ere, hastapen ikastaroak eta irteerak egiten dituzte, gazteei nahiz helduei zuzenduta.

Oporretarako leku bat?

Zein zaletasun dituzu zaldiez gain?

Goierriko txoko bat?

Jendearekin egotea, eta hizketaldi luzeak izatea gogoko dut.

Amets bat?

Liburu bat?

Jaso duzun oparirik bereziena?

El dedo en la llaga.

Guregana gerturatzen direnen irribarrea.

Zaldiz ibil daitekeen edozein bazter.

Kizkitza ingurua.

Bizidun guztiekiko errespetua.

Musika talde bat?

Latzen.

Abesti bat?

Laztana.

Janari bat?

Entsalada.

Edari bat?

Ura.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

«Guregana gerturatzen direnen irribarrea da jaso daitekeen oparirik onena»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Zeri diozu beldurra?

Gizakiari.

Itsasoko alkate bazina?

Bizilagun guztiak zaldian ibiliko nituzke.

Itsason biziko ez bazina, non?

Legazpin.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Nekane Gonzalez Itzultzailea

Errespetua, zer ote?

P

azko Astean gaude, Aste Santua pasa berritan. Ez naiz ni santu eta erlijio egunak ondo gogoratzen dituen horietakoa, baina Aste Santua ez zait hain erraz itzuriko, gorri-gorri baitaude markatuta egunak egutegian, eta jakin badakigu kontu korronteetako gorriak ez bezala, zeinen gustura bereizten ditugun jaiegunak, askotan zerk bultzatutakoak diren edo oinarrian duten arrazoiari ia erreparatu ere egin gabe.

Benetan nekatuta iritsi naiz martxo bukaerara, eta gustura hartu ditut atseden egunak, ospatzeko ezertxo ere ez izanagatik. Azken batean, ordenagailua off iraunkorrean uzteak eta ordulariari etengabe begiratu behar ez izateak ematen didan plazera deskribaezina baita. Pasa dadila denbora, tik-tak, besterik gabe.

Alabaina, bada Aste Santua modu berezian bizi duenik, eta ez naiz ari Ebroz beherako ohiturei buruz soilik. Geure herrian, esaterako, ia 40 urteren buruan, berriro kaleratu dituzte erlijio irudiak, prozesioan. Herritar talde batek, parrokoarekin elkarlanean, 12 irudi atera zituen martxoaren 25ean. Kaleetan zehar ibiltzeko asmoa zuten, baina euriagatik, elizako aterpeetara mugatu omen zuten ibilera.

Hautsak harrotu ditu egitasmoak. XXI. mendean atzerapauso hori nola eman litekeen, nola ausartzen diren haurren eta horrelakoak gustuko ez dituzten herritar ugarien aurrean irudi horiek pasieran ibiltzen, zergatik ez dituzten horrelakoak eliza barnera mugatzen… eta, tartean, Munillaren segiziokoa den apaizari buruzko hamaikatxo hitz eder.

Herri askotan bezalaxe, geurean ere badugu sare soziale-

tako Ez zara Legazpikoa taldea, eta gaiari buruzko iritzi trukea su betean aritu da, asko sutan jartzeraino. Ez baitute denbora askorik behar izan prozesioaren aldekoek bekozkoa belztu, eta errespetua eskatzeko, «Gustuko ez baduzu ere, errespetatu», esanez.

Eta hortxe nire buruhaustea… Zer ote da errespetua?

Non hasi eta bukatzen da? Zer errespetatu behar du zerbait

egin nahi duenak, eta zer, zerbait hori egitea nahi ez duenak? Definizioaren arabera, jarrera bat da errespetua, gainerakoen eta gainerakoek egiten dutenaren balioa eta duintasuna aitortzen duena. Baina antza, ez gaude ez aitorpenak egiteko, ez aitortuak izateko.

Hala, sare sozialeko talde horretatik ateratzeko erabakia ere hartu du prozesioaren aldeko bateren batek, gaiari buruz jendeak esandakoan errespeturik eza sumatu duelako, minduta nonbait.

Eta ni tripako minez, talde horretan bertan plazaratzen diren iritzien ehuneko handi bat gaztelania hutsean doalako. Pertsona batzuek ulertuko ez duten beldurrez-edo elebitan beharko zukeena elebakar kastellano bihurtuta. Begira, ba, horrexek min niri. Bakoitza bere eroak bizi baitu! Baina tira, errespetua…

Eta errespetua eskatu diogu oporraldi hauetan eguraldiari ere; arren, errespeta zitzala aire zabalean igaro genitzakeen orduak; baina itzalpean eman ditu egunik gehienak gure Lorentzo egoskorrak. Eta lerrook idaztean itzalpean jarraitzen du, tamalez, Alemaniako muga gainditu berritan atzeman zuten beste hark ere. Hori bai, seguru poliziakideek errespetu osoz atxilotu zutela, horixe baita ahots itoz eskatzen duguna.

Errespetua bai, baina…

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Antxine Mendizabal «Nire amak ez du erremediorik... nire alabak ez du erremediorik... Antxiñek ez du erremediorik.

Muxu potolo bat txoko honetatik idazle, lankide, lagunari».

Aste berezia dinagu oraingoa, Joxepa: Aste Santua, edo nik izendatzea nahiago dudan moduan, Udaberriko oporrak ditinagu.

Eguberriak Neguko oporrak eta udakoak izen berekoak izan beharko luketen gisa berean, nire uste apalean. Naturari eta solstizioei so jartzea besterik ez dun, ala? Aurten adinekoen zaintza lanak egokitu zaizkidala eta, harritu adina asaldatu naun hedabideen oporren tratamendua ikusita. Zer dun, bada, oporretarako sukarra txoko guztietara zabaldu beharra? Albistegi guztiak, hiru egun lehenago hasita, oporren gaiarekin zabaldu behar al dira? Munduan ez al zegon aurreragoko lanik? Bere garrantzia gutxietsi gabe, gure inguruan populazioaren zein proportzio bizi da turismoari esker?

Jakina, gero, jendea demaseko kopuruan gerturatzen bada, sarrera kobratzen hasiko gaitun, Gaztelugatxe aldean zenbaitek proposatu duen moduan… Altzon ere, Handia filmaren tiradizoari segiz, zabaldu diten interpretazio gune berria eta gustura ditun… Bejondeiela, zinez! Hala ere, berehala zabaldu diten oharra: ez luketela

nahiko gertakizun honek herriko bizimodua neurritik gora aztoratzea. Baina, zein dun turismoaren gainkarga kontuetan oreka jarri dezakeen maistra-maisua? Aizan, burutazioak burutazio, Joxemiel Iztueta, Lazkao Txiki betsolaria, zendu zela hogeita bost urte bete ditun joan den apirilaren 3an. Irudikatzen al dun, Lazkaomendiko Abalin ikusi nahian, aldapa osoa jende (auto) ilaraz josita?

Inaxio Usarralde

bat eta

Aupa!, Inaxio, luze hitz egiteko gaia aukeratu duk eta to! nire alea, labur. Oporrak, kanpora irten beharra, turismoa, turistak, lekuak gainezka, betekadak, diru sarrerak… Neurria hartu nahi, baina nola? Altzotarrek aurreikusi ditek herrian sor litekeen arazoa eta ondo hasi direla uste diat, poliki, kontrolatuz. Herri euskalduna ez ahal duk espainol bihurtuko Handia dela eta ez dela…! Zorte ona opa zieat.

Altzotik Lazkaomendira salto. Gain zoragarria duk gurea ere, arnasgunea, mundua ikusten duk bertatik. Baserriak, etxeak, tabernak, elkartea, iturriak, oinezko ibilbideak, lolekuak, zalditegia … eta Abalin baserria, Joxemiel Iztueta, Lazkao Txiki bertsolari handiaren sorlekua. Baduk zer ikusia, baduk non gozatua. Oinezkoen eta autoen prozesiorik ez diat espero, ezta nahi ere!, baina arratsaldepasa polita antolatu diagu maiatzaren 19rako: arratsaldeko 3retan Lazkaoko plazan elkartu eta aspaldian sasiak hartuta zegoen bide txukundu berritik, PRGI03tik, hain zuzen, oinez, patxadan, igoko

bat

Joxepa MadariagaPutzu

gaituk Abalin baserrira. Han Joxemielen gela ikusiko diagu, beraren argazkiak, berak irabazitako garaikurrak, beraren liburu kuttunak eta … sehaska!; jaio zenean, amaren altzoan ez zenean, egoten zen ahabia. Bertso dotoreak ere jarri zizkioan sehaskari, eta Joxemielen arima eta bihotza sentituko dizkiagu bisitan. Hitzordua hor zagok, beraz, animatu eta etorri, nahi duzuenok.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Talde irabazleko kideak, Pildain, Sasieta, Etxezarreta, Sanz eta Diaz, Lizeoaren kanpoaldean. JOSUNE ZARANDONA

Startinnova saria, Urretxu-Zumarragara J. Z. Urretxu-Zumarraga Urretxu-Zumarraga Ikastolako Batxilergoko ikasle talde batek Espainia mailan jokatzen den Startinnova saria irabazi berri du. Startinnova sariketa 16 urtetik gorako gazteei zuzendutako lehiaketa bat da, eta hain zuzen, gazteen artean ekintzailetasuna bultzatzea du helburu nagusitzat. Sariketa bi mailatan jokatzen da: 16-17 urte arte-

Babeslea

ko gazteen artean, eta 18 urtetik gorakoenean.

Mikel Sanz, Igone Pildain, Xabier Etxezarreta, Alex Diaz eta Naiara Sasietak osatu dute talde irabazlea. Urretxu-Zumarragako ikastolako Batxilergoko 1.mailan daude, eta 16 eta 17 urte arteko gazteak dira. Espainia guztiko ikasleen lanak lehiatu dira sariketan, 184 proiektu guztira. Urretxu-Zu-

marraga Ikastolatik zortzi lan aurkeztu dira denera.

Ura aurrezteko sistema Etxean gastatzen den ura aurrezteko proiektu bat aurkeztu du ikastolako taldeak. «Ur eskasia albisteetan askotan agertzen den gaia da, eta egokia iruditu zitzaigun gure proiektua aurrera eramateko», diote taldekideek. Hasieran bost bat gairen artean hausnartu zuten, «guztion artean gaia adostu behar izan genuen», diote. Ez zuten zalantza handiegirik izan, «guztiok pentsatu baikenuen ura aurreztearena izan zitekeela gairik aproposena», nabarmendu dute.

Dutxan erabilitako ura ko-

muneko zisternan berrerabili ahal izateko sistema bat asmatzeari ekin zioten orduan; «konturatu ginen dutxatzeko orduan ur asko gastatzen genuela, eta ur hori berrerabiltzea posible izan zitekeela», zehaztu dute.

Canvas izeneko sisteman oinarrituta garatu dute proiektua; «enpresa edo ideia bat martxan jarri ahal izateko metodologia bat da, eta eredu bezala erabili behar izan dugu lehiaketan parte hartu dugun talde guztiek». Lehendabiziko lana etxe arrunt batean gastatzen den batez besteko ur kantitatearen datuak Internet bidez bilatzea izan da. «Ura berrerabiltzeaz gainera, gure

GOIBERRI 07

GAZTEAK

Proiektu irabazlearen irudietako bat. GOIBERRI

sistemak dirua aurrezteko ere balio zezakeela uste izan genuen hasieran, baina proiektuarekin aurrera egin ahala ohartu ginen ezetz», adierazi dute.

Canvas metodologiako ata-

lik garrantzitsuena balorezko proposamena deiturikoa zen, «gure proiektua nolakoa izango litzatekeen azaldu behar genuen atal honetan», esan dute.

Dutxako ur irteerak eta komuneko zisternak bat egiteko sis-

tema bat asmatu dute gazteek.

«Dutxako txorrota eta komuneko zisterna hodi baten bitartez batu ditugu, erdian depositu bat du, ponpa baten bitartez dutxatik zisternara ura garraiatzeko», azaldu dute.

Behin lana amaituta, izan dituzten sentsazioez galdetuta, gazteek azaldu dute «enpresa bat, proiektu bat zerotik martxan jartzeak dituen zailtasunez» ohartu direla batez ere.

Izan ere, lehiaketaren helburua ez zen soilik proiektu bat aurkeztea, hori merkaturatzeko bideak ere aztertu behar izan dituzte, baita beharrezko baliabideak zeintzuk diren arakatu ere.

Saria ezustean hartu dute, ez baitzuten irabazterik espero.

Benetako saria gero etorri zen, ordea. Izan ere, herriko enpresa eraikitzaile bat proiektuaz interesatu da, «norbaitek egingarria dela pentsatzea soilik beste sari bat da», gaineratu dute taldeko kideek.

08 GOIBERRI

LAZKAO TXIKI HIL ZELA 25 URTE

Egunsentiaren sehaskan Mende laurdena igaro da Lazkao Txiki isildu zela. Abalin jaiotetxean ere bizirik da oraindik haren oroitzapena.

Aimar Maiz Lazkao Joxe Migel Iztuetaren logela, Lazkaomendiko Abalinzahar baserrian, benetako oroitzapen kutxa da. Lazkao Txikiren museoa. Han dago etxeko sehaska, diotenez bertsolari txikia 1926ko irailaren 15ean jaio ondoren egon zena. Txapelak, oroigarriak, ezin konta ahala omenaldiren plakak, kopak, agendak... Baita objektu pertsonalak ere: txori kantuak grabatu zituen magnetofoia, bideo kamera, argazki makina...

Eta liburuak. Irakurle porrokatua zen, oso gaztetatik.

«Bera lanera joaten zen. Lazkaon ibiltzen zen, Estankoko igeltsero-kontratista anaiekin.

Etxera etortzen zenean, egunero ez bazen gehienetan, gurekin, bere iloba txikiekin esertzen zen sukaldean, eta liburuak leitzen zizkigun. Hura erdian aulkian, eta ume denok bueltan jarrita. Bera asko aritzen zen leitzen, baina gustatzen zitzaion gure artean leitu eta guri esplikatzea. Horretan gozatzen zuen». Felipe Barandiaran Iztuetak —iloba zaharrena, etxeko familiako zazpi senideetatik— hala gogoratzen du osaba zena, sukalde berean.

Zazpi senidetan seigarrena zen Joxe Migel. Aita bi aldiz ezkondu zen, lehen emaztea hil baitzitzaion. Bigarren emaztearen familia zen bertsolaria.

Arreba Maria geratu zen etxerako, Jose Antonio Barandiaran olaberritarrarekin ezkonduta.

Haiek biak eta zazpi ume, aitajaun-amandre zaharrak, Joxe Migel eta beste anaia bat; hamahiru lagun bizi ziren Abalinen, kamio aldeko bizitzan. Hamahiru aho, lau behiko baserri txirorako.

Orduko baserrietako bizimodua gogorra zen oso. Lazkao Txiki filosofoa zen berez, sormen handikoa, eta bere irudimenari libre jare egiteko, kaiola itxi bihurtu zitzaion baserria.

«Garai hartako kulturan, baserrian lanetik aparte ez zen besterik ezer. Bizi izateak ematen zuen nahiko lana eta. Joxe Migel egunero kalera joaten zen, eta bere irekitasuna martxan zeukan jada», dio ilobak.

Lanetik etxera etorritakoan, besteak lanean, eta bera liburuetan murgiltzea deseroso suertatzen zitzaion. Umeak zituen ihesbide eta aitzakia, liburu artean goxatzeko.

Sorotik etxera, elikatzera Orixeren Euskaldunak poema liburua irakurtzen zien. Pasarte bat hartu, eta «xehetu» arte, asko gustatzen baitzitzaion.

Txomin Agirreren Garoa eta Kresala, Lizardi... Baserriko logelan daude, oraindik. Eta, nola ez, Xalbador lagun kutunaren Odolaren mintzoa, Uztapide,

Lasarte, Ramon Erauskinen liburuak. Baina baita Antonio Machadoren antologia poetikoa edo Becquerren Rimas ere.

Euskaltzaindiaren Euskera aldizkariak, euskal abertzaletasunari buruzkoak (Agirre, Sabino Arana...), nahiz katolizismoak. Entziklopedia batzuekin batera. Liburutegi ederra zuen.

«Ez dakit nondik ekartzen zituen, baina gehienetan liburu edo errebistaren batekin etortzen zen etxera. Belazera jatena ekartzera lanera joaten zen, baina dena han utzi, eta etxera etortzen zela bi-hiru aldiz akordatu nintzen. Behin atzetik etorri nintzen bera konturatu gabe.

Liburuak kontsultatzen zituen, eta berriz lanera itzultzen zen.

Makina martxan zeukan beti».

Bertsolaritza, sekretu Felipe Barandiaranen ezaguerarako (1944an jaioa da), Lazkao Txiki bertsotan hasita zegoen, hara-hona. Baina bertso-

Etxeko ilobak jiran hartu, eta Orixeren ‘Euskaldunak’ xehetzen zien Lazkao Txikik Hizkuntza jostailu zitzaion, baina ez zuen jolasik onartu hura narrastearen kontura, inola ere

GOIBERRI 09

ASTEKO GAIA

Joxe Migel Iztueta Kortajarena ‘Lazkao Txiki’. Joxe Mari Telleria argazkilariak 1991n egin zion erretratu hau, Beasaingo Fotoetxen. JOXE MARI TELLERIA lari arlo hori —Joxe Migelek ez zuen inoiz esaten bera ‘bertsolari’ zenik, bertsotan aritzen zena baizik— ez zien etxeko haurrei erakutsi: «Irakurzaletasuna guri transmititzea ikaragarri gustatzen zitzaion, ipuinak ere bai. Baina, bertsoa, sekretua bezala zeukan.

Irakurgaietan bertsoak baldin bazetozen bai, baina bere sormeneko bertsogintza ez. Gero pixka bat gehiago egin zuen, baina ez asko ere; ofizialki bertso saioetan eta txapelketetan hasi zenean ere, etxean komentariorik ez zen izaten».

Zergatik uzkurtasun hura? Bi arrazoi ikusten ditu Barandiaranek: «Seguru asko, sufritu egingo zuen. Eta etxeko giroa ere ez zen hartarakoa. Oso barrurakoa zen, ez zuen kanpora askorik ateratzen. Eman, zeukan guztia. Baina bera azaldu nahirik ez zeukan batere».

Euskara eta aberria, fin Euskarari izugarrizko maitasuna zion Lazkao Txikik. Ez zuen onartzen narrasterik, zikintzerik. Ez axolagabekeriarik. Asko landu zuen, bere kolkorako.

«Askotan jenio txarrean jartzen zen zenbait tokitan hizkuntza nola erabiltzen zen ikusita. Sufritu egiten zuen. Bertsolaria eta ipuinlaria zela ikusten genuen, baina gerora deskubritu genuen guk bi horietan zer fina zen. Finezatik lantzen zuen. Garai hartan, hizkuntza derrigorrezko tresna bat genuen, jatea bezalaxe. Orduan, hori lantzea jostailu bat zen berarentzat».

Euskal Herriko giro politikoaren ibilaroak ere gaixotu egiten zuen. Alderdi eta sindikatu ugaritasuna etorri zenean, zatiketak eta borrokak hasi zirenean, etzanlekurik gabeko ardia bezala sentitu zen. «Bizitzako azken etapan asko sufritu zuen.

10 GOIBERRI

ARGAZKIAK: AIMAR MAIZ

LAZKAO TXIKI HIL ZELA 25 URTE

Abalinen ilobarekin

Sukaldean, haurren elikatzaile

Lazkaomendin, Lartsaritik Intsustiko iturrira bidea hartuta, Abalinzaharra baserria. Felipe Barandiaran, Lazkao Txikiren jaiotetxeko ilobetan zaharrena, astero joaten da hara, Zizurkildik. Oroitzapenen gordailu da etxea, txikitakoak. Joxe Migelek Zaldibiako partean Gurutzeta baserria erosi zuen gerora, jaiotetxetik ez oso urruti.

Abalingo sukaldea. Iloba txikiak inguruan eserrarazi, bera erdian aulkian jarri, eta Orixeren ‘Euskaldunak’, edo duela 65 urteko beste edozein euskarazko irakurgai aletzen zituen Joxe Migelek. «Berak asko leitzen zuen, baina gustatzen zitzaion gure artean irakurri eta esplikatzea. ‘Ulertu al duzue?’, egiten zigun. Guretzat berria zen hura».

Txapelak, kopak, opariak... sehaskan

Poeta finenak jasotzeko gailuak

Etxeko zurezko sehaska zaharra. Joxe Migelek, eta Abalingo ume guztiek erabilitakoa. Seguran 1974an emandako txapela du ertzean zintzilik. Beasaingo merkatariek oparitutako egurrezko bustuari jantzita —ezkerrean—, Gipuzkoako txapela. Lazkao Txikiren logela izandakoan bertan dauzkate familiartekoek bertsolariaren gauzak.

Argazki makina, bideo hargailua edo txorien txorrotxioak grabatu zituen magnetofoia daude Lazkao Txikiren ondarearen artean. Txoriak oso gogoko zituen. Gelako leihotik saiatu zen grabatzen, basora joanda azkenean. «Bazuen maitasun berezi bat txoriei buruz. Txoriak oso maite zituen. Poetarik finenak zirela esan zidan».

Bertsolariaren agenda

Liburutegia, jakintza egarria asetzeko

Beste biderik edo komunikaziorik ez zenean, jendea etxeraino joaten zitzaion bertsotarako deiak egitera. Lazkao Txiki bera etxean ez bazen, amak hartzen zizkion enkarguak. Argazkian, bertso saioak non eta noiz zeuzkan bere eskuz idatzita, agenda txiki batean. Seat Ritmo txurian ibili zen azkeneko urteetan, Euskal Herri maitean hara-hona.

Entziklopediak, liburuak, aldizkariak. Biblioteka pertsonal aberatsa osatu zuen Lazkao Txikik. Gaztetan, koartoko lurrean edukitzen zituen, pilatuta. Gerora jarri zuten armarioa. «Autodidakta zen, erabatekoa. Materiala, berak bildutakoa zeukan. Garai hartan asko ere ez zuen edukiko; baina zeukana, menperatzen zuen».

GOIBERRI 11

ASTEKO GAIA

Lazkao Txiki oroitzeko ekitaldi sorta prestatu dute Lazkaon, udaberrian rtero, Joxe Migel Iztuetaren heriotza-urteurrenean egiten den ‘Lazkao Txiki gogoan’ ekitaldiak eta Lartxaiko bertsoafariak senide ugari izango dituzte, aurten. 25. urtea bereziki ospatuko dute Lazkaon, Gerriko elkarteak eta hainbat gehiagok antolatutako oroimen-egitarauarekin.

Apirilaren 11n izango da lehen saioa, eta maiatzaren 19an azkena. Sei saio egingo dituzte guztira: hitzaldia, bertso-afaria, oroitza-ekitaldia, mendi irteera eta gaztetxoentzat marrazki bizidunen inguruko sormen tailerra.

U

Apirilak 11, asteazkena. Lazkao Txikiren kide izandako Iñaki Murua, Mikel Mendizabal eta Millan Telleria ‘Berriketan’ solasaldian: ‘Lazkao Txikiren emariak: bertsoak, kontuak eta komeriak’ hitzaldia. Gerriko Txokoan, 18:30ean.

Apirilak 13, ostirala. Bertso-afaria Jon Maiarekin eta Unai Iturriagarekin. Lazkaomendiko Lartxai elkartean, 20:30ean.

Apirilak 15, igandea. ‘Lazkao Txiki gogoan’ ekitaldia. Bertsoari toki berezia emango diote aurten. Goierriko bertsolari ugari gonbidatuko dituzte, lehengoak eta gazteak. Saio bizia egingo dute, koplatan, puntutan... Oin-Arin dantza taldeak eta Lazkao Txiki Musika Eskolak ere parte hartuko dute. Salda izango da. Zelaian, 12:30ean.

Apirilak 17, asteartea. Haurrentzat jolasak, Maizpide euskaltegiko ikasleekin. Plazan, 16:30ean.

Maiatzak 19, larunbata. Mendi ibilaldia Lazkaotik Lazkaomendira, PR-Gi-03 mendi ibilbide berreskuratutik (Enparandegi, Imatz eta Amundaraindik barrena, Amalur elkartearekin. Abalin baserria bisitatuko dute, eta Lartxai elkartean merienda. 15:00etan abiatuta.

Zehaztu gabe. Marrazki bizidunen sormen tailerra. Lotura Films etxeko Miren Berasategik animaziozko filmak lehen eta orain nola egiten zituzten/dituzten landuko du, gaztetxoekin.

EAJtik EAra aldatu zen, baina egoera politikoarekin oso deseroso bizi izan zen. Eta kultura eta, batez ere, hizkuntza aldetik, erreta erabat».

Ideialen uretan igeri egiten zuen Lazkao Txikik. «Berea ez zen partidismoa, borroka horietan ezin zen tolestatu. Abertzalea zen, finetakoa, dudarik gabe. Gainera, landu egin zuen.

ETArekin ere uste dut kolpe gogorra hartu zuela. Sekula ez nuen berarekin hitzerdi bat ere trukatu, baina gai horietan sakontzeko uneak ailegatzen zirenean, urduri jartzen zen eta saltatu egiten zen. Militatu, ez dut uste inon. Edukiko zituen bere zaletasunak, baina bertsoetan ere ez zuen azeleragailua hortik zapaltzen».

Felipe Barandiaran bera bertsolari ibili zen, gaztetan. Herrietan saio eta sariketa batzuk egin zituen. 1960ko hamarkadan, Lazkao Txiki izaten zen txapelketak jarraitzen zituen.

Gipuzkoako txapeldun atera zen Joxe Migel Iztueta 1964ko abenduan, eta Euskal Herriko txapeldunorde 1965eko Urteberri egunean. Gorenean zen.

Batera, bi aldiz kantatu zuten Iztueta eta Barandiaran osabailobek. Lazkaomendiko festetan, lehenik: meza ondoren saioa, arratsaldean gero, eta afal ondorengo parrandan azkenik, Ixurrene tabernan. Lazkaon beste behin, antzerki baten tartean, launa bertso edo.

Maitasun, errealdi, txinparta-pizte eta sakontasun guztiengatik, asko karikaturizatu da Lazkao Txikiren figura, joan direneko 25 urteotan. Bi balore ikusten ditu Barandiaranek osabari justizia egiten diotenak: umiltasuna eta umorea.

«Nerbiosoa eta jenio txarrekoa bazen, baina harroa ez, sekula. Bere jakinduria eta egiten zuen lana, azaldu gabe egiten zuen. Bere helburua ez zen agertzea. Gaur, erabat kontrakoa da. Gizatasun noblekoa zen, alde horretatik. Ahal zuena egin zuen, eta bere garaiko eginbeharretako batean lekua bete zuen».

Bestetik, umorea eta bat-batekotasuna. «Bertsolari bezala ezagutu da gehien, baina bere umorea ez da behar adina aztertu. Gai askotan, umorearekin gauza asko txukundu zituen, eta batez ere azaldu».

Piensos Cometarentzat.

1964-12-13. Gipuzkoako bertsolari txapeldun, Tolosan.

1965-1-1. EH-ko txapeldunorde, Uztapideren atzetik.

1965-2-7. Lazkaoko Esparru elkartean omenaldia.

1967-6-11. Txapelketa Nagusian 4.Txapelketak utzi zituen.

1973. Zaldibiako Gurutzeta baserria erosi, bazkide batekin erdira.

1974. Segurako Txoritegi elkarteko txapelketa irabazi.

1976-1-25. Omenaldia Lazkaon.

1976-2-7. Omenaldia Zaldibian.

1976. Omenaldia Donostian.

1976-5-27. Omenaldia Beasainen.

1979-11-11. Omenaldia Zegaman.

1985-1-25. Ormenaldia Lazkaomendin.

1986. Gurutzeta baserriaren beste erdia erosi, etxe osoaren jabe.

1989-1-7. Omenaldia Getarian.

1991-9-15. Omenaldia Beasaingo Antzizarren, 65 urteren egunean.

1991-12-8. Omenaldia Markinan.

1993-1-24. Azken bertso saioa, Donostian, Santi Onaindiaren eta Alfontso Irigoienen omenaldian.

1993-1-28. Bihotzean ebakuntza Donostiako Poliklinikan. Ez zen anestesiatik esnatu, eta koman.

1993 martxo bukaera. Matia egoitzara eraman zuten.

1993-4-3. Hil. 1993-4-4. Hileta Lazkaon.

1994-10-21. Omenaldia Lazkaon, bertsolari ugarirekin, Arerian.

1995. Eskultura jarri Zelaian, Tomas Ugartemendiak egina.

Umorea eta umiltasuna

Biografia 1926-9-15. Abalinzaharren jaio, Lazkaomendin. Felipe Iztueta aita (1959an hila), Maria Inazia Kortajarena ama (1981ean hila). 7 senide (bi amarenak); Joxe Migel 6.a.

1934. Eskolan hasi, auzoan, maistra euskaldunarekin. Gerra ondoren Lazkaora, erdaraz.

1935-1936. Bi anaia hil, pneumoniak jota. Oroitzapen txarra utzi.

1936-5-6. Bertsolaritzak liluratu, Lazkaomendin festetan Uztapide eta Zepai kantuan entzunda.

1942. Lehen plaza bertsotan Legorretan, bedaioar batekin.

Hasi zenean Iztueta deitzen zioten; ataundar batek jarri zion segituan Lazkao Txiki izengoitia.

1943. Irakurle amorratua. 17 urterako, Orixe eta Lizardi irakurrita.

1944. Baserrian lanean. Lazkaoko Estankoko 3 anaia kontratistekin igeltsero gero, 1958 arte.

1947. Soldadu Tetuanera, 2 urte.

1950. Bertsolari gazteen txapelketa irabazi zuen, Tolosan. .

1958. Fundiciones Arriaran lantegian hasi; bospasei urte.

1959-9-9. Gipuzkoako Bertsolari Gazteen Txapelketa irabazi, Ordizian.

1961-1-5. Lazkaoko bertsolari txapelketa irabazi.

1962-9-13. Donostiako Euskal Jaietako bertso txapelketa irabazi.

1962-12-12. Gipuzkoako Txapelketan 2., Mitxelenaren atzetik.

1962-12-30. EH-ko Txapelketa Nagusian laugarren.

1963. Pentsu saltzaile hasi lanean

12 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

ASIER ZALDUA

Antxiñe Mendizabal Idazlea eta editorea

«Zergatik landu da irakurzaletasuna literaturaren bidez?»

GOIBERRI 13

ELKARRIZKETA

Asier Zaldua Urretxu Antxiñe Mendizabalek (Zumarraga, 1968) hainbat liburu idatzi ditu, gehienak haurrentzat.

Elkar argitaletxeko editorea da.

Haur eta gazte literaturaz ere hitz egin du, hilaren 2a nazioarteko eguna izan zela eta.

Editorea zara. Zein da zure lana?

Editore lana ezezaguna da eta ez dago editore izateko ikasketarik. Ofizioa asko aldatu da azken urteetan. Editoreak bi gauza egin ditzake. Alde batetik, sortzaileek bidaltzen duten lana irakurri, baloratu eta bidea eman edo ez eman erabaki. Batzuetan, egilearekin batera, testuaren hobekuntzan parte hartzen du. Zeren arabera ematen zaion baiezkoa? Kalitate literarioaren, argitaletxeak duen katalogoaren eta bideragarritasun ekonomikoaren arabera. Batzuetan bideragarritasun ekonomikoa ez duten lanak argitaratzen ditugu, balio handia dutelako.

Hau dena ez dut bakarrik egiten, edizio talderekin batera baizik. Talde horretan bideragarritasun ekonomikoa neurtuko dutenak, diseinatzaileak... daude. Editorea koordinatzailea da.

Jasotako lanak baloratzeaz gain, editoreak beste lan bat egiten duela esan duzu.

Batzuetan gure katalogoan liburu zehatz batzuk faltan ditugu eta liburu horien bila joan beharra dugu. Orain arte, ez zen horrenbeste egiten, beharrik ez zegoelako.

Nola egiten da bilatze lana?

Alde batetik, itzulpenak egin daitezke. Baina normalean ez dira errentagarriak, itzultzaileari ordaindu behar baitzaio.

Bestetik, proiektuak probokatu ditzakegu. Nola? Era bateko pertsonaia duen era bateko bildumak funtziona dezakeela uste badugu, argumentu posibleak sortu eta idazle eta ilustratzaile batekin harremanetan jartzen gara. Hala, egitasmoa beraiekin garatzen dugu.

Enkarguak ondo hartzen al dituzte?

Gehienek beraien proiektu propioak dituzte, baina idazleek lana eta argitaletxearekin harremana behar dituzte. Eskaintzak gustura hartzen dituzte.

Ez al da gogorra egiten sortzaile baten lana aldatzea?

Idazle batzuk ez dute aintzat hartzen editorearen lana, baina ez dira konturatzen argitaletxeak lan bat publikatzen duen bakoitzean bere baliabideak arriskuan jartzen dituela. Dena den, gehienek ondo hartzen dute editorearen lana. Guretzat ez da erraza lan batean aldaketak egitea. Bertigo handia ematen du.

Zu zeu idazlea zara, gainera.

Haur eta gazteentzako liburuak idatzi dituzu batez ere. Nola ikusten duzu haurrentzako literatura?

Garai ezberdinak egon dira. Elkar 1980ko hamarkadan sortu zen. Euskara debekuetatik atera zen eta ez zegoen ezer. Gure hartzaile nagusiak ikastetxeetako haurrak ziren eta lehen idazle eta editoreak irakasleak izan ziren. Hala sortu ziren argitaletxe gehienak. Garai hartan itzulpen asko egin ziren, bertako sortzaileen lanekin ez baitzen nahikoa. Oso urte oparoak izan ziren. Eskolek ekoizten zen guztia irensten zuten.

1990eko hamarkadan Elkar argitaletxeak Ttarttalo sortu zuen. Ttarttalo produktu berriak egiten hasi zen: pegatinak, margotzeko liburuak, denborapasak, albumak... Gainera, formula berezi bat sortu zen: koedizioa. Euskal argitaletxeek askotan ez dute material zehatz bat egiteko baliabiderik. Beste argitaletxe batzuekin batera lan eginez gero, tiradak handitu egiten dira eta kostuak murriztu.

Zer esan dezakezu mende honetan emandako pausoez?

Lehenengo hamarkada kalitatearen, aniztasunaren eta profesionaltasunaren garaia izan zen. Bestalde, gaztelerazko

haur literaturaren konpetentzia heldu zen. Gaztelerazko argitaletxeek beraien marka propioak sortu zituzten Euskal Herrirako eta gure merkatuan sartu ziren. Euskarazko liburuak argitaratzen dituzte, baina aldi berean gaztelerazko liburuak sartzen dituzte. Hala, konpetentzia oso gogorra da. Horretaz gain, sortzaile gazteak heldu dira. Estilo berri bat dute eta ez dute ikastetxeetara begira lan egiten. Bukatzeko, mende honetan ilustratzaileen figura oso garrantzitsua bihurtu da.

Profesionalizatu egin dira, askok kanpoan ikasi dute eta antolatu egin dira.

Nola ikusten duzu etorkizuna?

Aldaketa une batean gaude.

Azken urteetan literaturaren balio pedagogikoa asko landu

da eta horren izenean asko argitaratu da, baina egungo parametroak beste batzuk dira.

Gauza berriak sortu behar ditugu. Zergatik landu dira gramatika eta irakurzaletasuna literaturaren bitartez? Uztartze hori literaturaren kalterako izan da.

Irakurzaletasuna kazetaritzaren, albumen, dibulgaziozko testuen... bidez ere landu daiteke. Jende askori ez zaio literatura gustatzen eta zilegi da. Gainera, haur askori literatura eskolako ikasgai bat dela iruditzen zaie eta literaturaren dimentsioa galdu egin da irakurzaletasunarekin bakarrik uztartu delako.

Literaturak badu balio ez praktiko bat. Ondo pasatzeko ere izan daiteke. Edo sortzeko.

Edo ezertarako. Zergatik ematen dituzte Sarriren testuak EGA egiteko orduan? Azkenean gorrotatu egiten dituzu.

Zer egin beharko litzatekeela uste duzu?

«Editore lana ezezaguna da eta ez dago editore izateko ikasketarik» «Irakurzaletasuna kazetaritza, album, testu dibulgatibo... bidez ere landu daiteke» «Sortzaile berriak behar ditugu eta merkatua mugitu behar dugu» «Nire hurrengo lana helduentzako poesia liburu ilustratu bat izango da»

Ez dago dena sortzeko, esperientzia bat dago, gauza batzuek emaitza onak eman dituzte... baina 1980ko esperimentazioa berreskuratu behar da, literaturari dimentsio handiago bat emateko. Orain arte eskolaren bitartez txertatu dugu gizartean eta eskolatik ateratzea ona litzateke. Sortzaile berriak behar ditugu eta merkatua mugitu behar dugu.

Badakigu zer egin (komikiak, albumak, ezagutza liburuak, dibulgazio liburuak...), baina merkatua oso txikia da eta ezin dugu dirua galdu.

Apirilean haurrentzako ez den liburu bat argitaratu behar duzu.

Ez nuen esan «haur literatura egingo dut». Idazten hasi nintzen eta adin jakin bateko haurrentzat erakargarria izan zitekeen ahots bat nuela konturatu nintzen. Bide bat egin dut, ofizioa ikasi dut eta beste zerbait egiteko gogoa dut. Hurrengo lana, apirilean argitaratuko dudana, helduentzako poesia liburu ilustratu bat da.

14 GOIBERRI

MOTZEAN

Herri bat berreraikitzen Itsaso udalerri bihurtu zenetik urtebete pasatxo igaro da. Udal agiritegia, zaborren kudeaketa, auzolana, euskara eskolak, azpiegituren berritzea eta beste abar luze batean lanean ari dira Itsasoko herria berriro eraikitzeko.

Miriam Luki Itsaso Dagoeneko urtebete baino gehiago igaro da Itsasoko udalerria bere bidea egiten ari dela.

Azken herri batzarraren akta berreraikuntzaren isla da. Martxan jartzeko zein martxan dituzten proiektuen berri ematen dute, alor asko hartzen dituzten proiektuak baitira.

Abian duten ekintzetako bat da, esate baterako, Itsasoko udal agiritegia sortzea. Gorka Sasieta alkateak esan duenez, «1965. urtea baino lehen sortutako dokumentu guztiak eraman ditugu jada eta Ezkio-Itsa-

so garaikoak han geratu dira; guk Itsasori dagozkionak hartu eta kopiatuko ditugu».

Udalerria berreraikitzen ari direnaren beste seinale bat da azpiegituretan ere lanean ari direla. Alegitik Ormaiztegirako irteeraren proiektua Gabiriarekin eta Ormaiztegirekin batera lantzen ari dira. «Segurtasun aldetik eremu arriskutsua da

Itsasoko argazki panoramikoa.

Baso artean mendi muino batean dago . GOTZON ARANBURU

eta irtenbide bat eman beharra dago», dio Sasietak.

Zabor kudeaketari dagokionean, alkateak azaldu duenez, «Sasieta Mankomunitateko datuei erreparatuz gero oso atzean gaudela dirudien arren, eta zer hobetua izanda ere, gure datuetan beira pisatu gabe doa eta horrek gaudena baino atzerago kokatzen gaitu».

Herrigintzaren isla da, baita ere, auzolana. Apirilaren 14an herritarrek hainbat lan egingo dituzte. Baserri bideetako seinaleetan Itsasoko ezaugarria

duten zeramikazko logoak jarriko dituzte; hilerriko, Itsusturriko eta eliza ondoko eskudelak pintatuko dituzte; zuntz optikoaren parean dauden zuhaitz adarrak kenduko dituzte eta abar.

Aurreikusten dituzten ekintzak ere ugariak dira, tartean, euskara ikastaroa antolatu nahi dute irailetik aurrera eta adinekoentzat ariketa psiko-fisikoa egiteko ekimena prestatu nahi dute. Itsason gaur-gaurkoz egiten duten herri batzar baten akta soil bat martxan dagoen herri baten isla da.

GOIBERRI 15

GARAI BATEAN

Argazkian 1915eko Legazpiko agintari taldea ageri da, udal arduradunak, aguazila eta apaiz ugari. INDALECIO OJANGUREN

Garai bateko agintariak Legazpiko agintariak 1915ean.

Bistakoa da egungo agintarien argazkia zeinen ezberdina litzatekeen.

Miriam Luki Legazpi Goiko argazkiak badu non erreparatu. Indalecio Ojangurenek ateratakoa da, 1915ean eta negatiboa beira-plakan jaso zuen.

Erreparatu daiteke Legazpiko garai hartako agintariek osatutako taldeko kideetan; aguazila dago eta apaiz ugari dago, erdian, jarrita aginte makila dauka alkateak. Janzkeran badago zer ikusia eta aurpegien keinuetan ere bai.

Ehun eta hiru urte asko da eta, aldi berean, ez da hainbeste. Batik bat, egungo Legazpiko agintarien argazkia eginez gero oso ezberdina litzatekeelako; irudi estetikoaz harago, ez lego-

ke, adibidez, apaiz bakar bat ere.

Aurpegi guztiek izena dute.

Ezkerretik eskuinera, eserita: Jose Galarza organo jotzailea, Migel Mujika koadjutorea, Jose Antonio Larrea parrokoa, Prudentzio Gereta alkatea, Pedro Izagirre eta Jose Goya koadjutoreak, Franzisko Elustonto kapilaua. Zutik: Bernardino Sarasola idazkaria, Jose J. Inurritegi eta Jose Miguel Olabide zinegotziak, Juan Aztiria sindikoa, Antonio Aztiria alkateordea, Benito Iturbe, Esteban Ormazabal eta Franzisko Mantxola zinegotziak eta Franzisko Arrizabalaga aguazila.