Goiberri 283. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

283. zenbakia. 2018ko maiatzaren 18a

GOI B ERRI Gurutze Irizar

Mendebaldeko Sahararen aldeko ekintzailea

ÂŤGauzak konpondu ezean beste Palestina bat sor daitekeÂť

8

Gurutze Irizar Ormaiztegiko etxean. Erizaina lanbidez, orain gutxi jubilatu da. MIRIAM LUKI

Aitziber Gine 3 Iritzia 4-5 Xabi Zurutuza motorzalea 6 Bertso paperak eta Bertsozientzia 7 Haztegi Ikastolak 50 urte 10-11 Ordiziako setioa 1835ean 12-13 Museoen Nazioarteko Eguna 14

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAN

Aitziber Gine Psikologoa eta psikoterapeuta

«Pertsonen arteko harremanak beti interesatu izan zaizkit» Josune Zarandona Legazpi Aitziber Gine (Legazpi, 1977) psikologoa eta psikoterapeuta da. Beti izan zuen garbi psikologia ikasi nahi zuela. «pertsonen arteko harremanak beti interesatu zaizkit», adierazi du. Aldi berean, bere burua «ezagutzeko eta ulertzeko» bide bat zelako ere aukeratu zuen lanbide hori. Gaur egun, Zumarragan eta Legazpin dauzka kontsultak, eta bere lana «oso aberasgarria» dela aitortu du.

sika; eta dantza. Legazpiko Sustraiak dantza taldeko kide izan nintzen.

Telleriartetik Brinkolara doan erreka ondoko bidea.

Oporretarako leku bat?

Liburu bat?

Dolomitak.

¿Donde estan las monedas?

Joan Garrigarena.

Amets bat?

Musika talde bat?

Egunero irribarre egiteko aitzakia bilatzea.

Noa.

Jaso duzun oparirik bereziena?

Abesti bat?

Semarean jaiotza.

Asko ditut, baina Mikel Urdangarinen Gaur gurutzatu gara esango dut.

Zeri diozu beldurra?

Janari bat?

Alkatxofa freskoak.

Zein zaletasun dituzu?

Edari bat?

Kirola. Korrika egitea eta mendira joatea gustatzen zait. Mu-

Goierriko txoko bat?

Ardo beltza.

«Nire burua ezagutzeko bide bat zelako ere aukeratu nuen lanbidea hau»

Bizitzak bat-batean ematen dizkidan ezustekoei.

Legazpiko alkate bazina?

Gozatzeko denbora gutxiago izango nuke.

Legazpin biziko ez bazina?

Kostaldeko herri batean.

JOSUNE ZARANDONA Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Joxe Begiristain Euskara teknikaria

Donostia, Baiona, Kanbo‌ Ataun do Beasain, Urretxu, Zerain, Lazkao‌ Edo hau irakurtzeko jakin-mina hartu duzuenon herriak. Orain artean gutako asko eroso ibili gara Aieteko jauregitik Baionako Paul Bert plazara eta handik Kanboko Arnaga jauregira.

Gehienok antzeman dugu geure burua horietan ordezkatuta era batera edo bestera: alderdi politiko jakin baten zale, sindikaturen baten afiliatu, gizarte eragileetakoren baten partaide‌ Edo besterik gabe, nork bere burua prozesu horren babesle izan duelako, isilean, inori hala adierazi beharrik gabe ere.

Zailena egin da. Ez daukat inongo zalantzarik. Baina joe, hau iritzi-emate zaparrada, ETAren behin betiko desagertzeak ezertxo ere ez duela aldatu saldu nahian! Eta noski, ez naiz ari PPri buruz. ETA desagertzea nahi zuten ez dakidan, baina euskaldunok desagerra-

E

razi nahiko gintuzketen bestelako hamaika ustezko demokrata espainolei buruz ere, ez naiz ari. Euskal herritarron nondik norakoa euskal herritarrok erabaki behar dugula uste duenaren ahaleginean gabiltzanok, ez gara bizi, halakorik espainolek ez digutela oparituko ezjakinean.

Koxka hemen dagoela, alegia, Euskal Herrian. Eta Euskal Herrian gertatzen ari delako, hain zuzen ere, ni erabat gogaitu eta dagoeneko aspertu nautenak, bi jarrera dira: alde batetik, ETAk izateari uztearekin hemen ezertxo ere ez dela gertatu eta, beraz, gure arteko harremanetan ezertxo ere ez aldatzea nahiko luketenen hausnarketak dira. Eta beste aldetik, ETA behin betiko desagertzea kapitalizatu nahian ari zaizkigun harrapakariak dira: beste gainontzeko guztion gainetiko jakinduria izango luketen politikari eta hauen menpeko iritzisortze saiatzaile horiek, horiek libratu omen gaituzte gaitzetik,

gu inozook, ezertaz jabetzen ez garenok.

Batzuk eta besteak dira, adibidez, bakearen eta bizikidetzaren aldeko herri mugimenduetan urteak eta urteak eman ditugunoi barre egin digutenak.

Inongo protagonismo pertsonalik gabe, borondate onenez, herritar guztien onerako ari ginela zinez sinisten genuelako jasan ditugularik, burlaizeak ez zirenean, bateko eta besteko ezinikusi eta mespretxuak. Garai eta horretarako toki jakin deserosoetan ETAren indarkeria gaitzetsi dugunok eta aldi berean estatuaren indarkeria (GAL,

torturak‌) gaitzetsi dugunok, ez gaude prest estatuarenaz gehienez ere isilik egon diren eta askotan nolabait justifikatu egin/egiten duten horiengandik lezio moralak jasotzeko.

ETAk bere kabuz erabaki du desagertzea. Aldiz, adi oraindik estatuaren aldetik etor dakigunaz. Momentuz Kataluniarekin entretenituta diraute. Baina Euskal Herrian ere gatazka politikoak hor dirau. Presoena lehenago edo beranduago konpontzen denean ere, gatazka politikoak hor iraungo duen bezalaxe.

Gutako bakoitzaren herrian, auzoan, bailaran dira era guztietako biktimak. Non ez da, elkarri begiratu ere egiten ez dion jendea? Areago, non ez da elkar gorrotatzera heldu den jende pila? Gatazkan gutxiena sufritzeko zortea izan dugunoi, jende horren guztiaren arteko zubilana egitea behinik badagokigu.

Elkarbizitza duina opa badiogu behintzat elkarri, eta horretarako berradiskidetze premiarik bada bazterretan, aurrera. Horretan ez dago estatuaren zain egoteko aitzakiarik. Ni beti prest; baita oraingo iritzi-zutabe hau era hain gordinean idaztera bultzatu nautenekin ere.

Eta oso barrutik atera zaidan idatzia errematatzeko esaldi bakar batez laburtzeko, hitz jokoa onartuko didazuelakoan: elkarri lokarri sendoak eskaintzea, gure esku dago.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Gurutze Irizar Gurutze Irizar Mendebaldeko Sahararen aldeko ekintzaile ormaiztegiarrari egindako elkarrizketa irakur daiteke aste honetako alean.

Lazkao, Legazpi, Legorreta, Beasain... Behin udaberrian sartuta, uda hondarrera arte iraungo duen herriko festen katea hasi zaigu.

Santu bat dela edo bestea dela, eguna luzatuz doa, eta udazkennegu luzeko beste mota bateko festa edo ospakizunei, herrietako jai nagusiek hartu diete txanda. Musika, dantza, kirolak, mozorroak, zaldiko-maldikoak, lehiaketak, danborradak... eta jan-edana! Gure herrietako ospakizun guztien erdian beti baitago jan-edana. Patata-tortilla lehiaketak, herri bazkari edo afariak, koadrilako bazkari edo afariak, sozidadetako otorduak, etxeetan ezin kabitu adinako mahai beteak... Ez dira garai onenak urdail eta gibelentzat.

Jan-edanaren kulturak, ordea, eta bereziki ospakizunei eta jaiei lotuta, badu askotan azpimarratzen ez den alde bat ere: elkartzea, hitz egitea, tertulia... alegia, giza-harremana. Zer ederragorik, denboraren barrila petrolioarena baino garestiago kotizatzen dugun egunotan, patxadaz eta lasai jendearekin egotea baino. Festek benetan horretarako ere balioko balute!

Baina nago, gizartearekin batera, festetako jan-edanaren kultura ere badoala aldatzen. Sozializazioa bide eta helburu izan duen

ospakizun eta festa modu batetik, besterik gabe, alkoholaren nahiz beste droga batzuen kontsumo neurrigabearen kulturara goazela. Edo hobeto esanda, besterik gabe mozkortzea edo kolokatzea lehenesten direla neurri handi batean, eta bereziki gazteen artean, sozializazio eta festa modu baten bide izan beharrean.

Gazteen osasunagatik ez-ezik, badaude kezkatzeko arrazoiak gizarte batek kohesionatu izateko beharrezko dituen ospakizun komun eta bateratzaile hauen etorkizunagatik. Jan-edanak gibela ez ezik, herriak ere ahultzeko arriskurik ba ote du festetan?

Ion MuĂąoa

bat eta

Gurean jan-edanak oso zuztar errotuak ditu nonbait, bai. Baina, mahai bueltan jartzen denak edo parrandara irteteten denak gizartea ikusteko dituen betaurrekoen araberakoa da ia guztia.

Egia da, sozializatzeko moduak aldatzen doazela, baina esango nuke gazteei atxiki diezun gehiegizko kontsumoaren etiketa horretan ez hain gazteak ere sartu beharko liratekeela. Niretzako kezka iturri handiagoak dira ordea kontsumo horren aitzakiapean egiten diren basakeriak: mozkorrarena eginaz ondoko neska gazteaz abusatzeko lizentzia hartzeak, drogak hartu ondoren gustuko duen hura bortxatzeko eskubidea duela uste izateak... Halere, Manada kasua ikusita, ez dakit gutxienez 40 urte ez ote ditugun atzera egin. Bost gizonezko neska gazte baten aurka eta artean ez dela bortxaketa izan? Ez dela indarkeriarik izan? Nork ulertu lezake hori? Hori ez bada bortxaketa, zer behar da bortxaketa gisa ulertzeko, heriotza? Gizarte kohesionatu bat izateko ez dut uste janedanaz, drogez edota sozializazio molde berriez bakarrik jardun

bat

Eneritz Gorrotxategi behar denik, aurretik lan asko baitago oraindik batzuk besteak errespetatzea zer den jakin eta ikas dezaten. Eta horretarako zabaldutako denboraren barrila agortzear da jada.

Horrelako zitalkeriak egiten dituztenen gibelak eta kontzientziak usteltzeko puntuan beharko luketen arren, gainerakook kalera beldurrik gabe irteteko eskubidea dugu. Horretan jarri behar dira indarrak, herrietako festak osasuntsu izan daitezen.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Legazpiko Marc Marquez gaztea Josune Zarandona Legazpi Xabi Zurutuza (Legazpi, 2006) bi urte eta erdi zituela igo zen lehendabizikoz aitak oparitu zion quad batera, eta ordutik ez da gurpil gainetik jaitsi. Motorrean ibiltzen da orain, lehiatzen, eta hori da haren pasioa: «Motorrean ibiltzen zoriontsua naiz, hau da egitea gehien gustatzen zaidana», dio ziur, irribarrea ezpainetan.

Aitak eta bi anaia zaharragoek ere motorrean ibiltzeko zaletasuna izan dute beti. Haurra zenetik bizi izan du gertutik, hortaz, motorraren mundua Zurutuzak, eta berak ere motorrean ibili nahi zuela erabaki zuen umetatik. Aitak eta anaiek ez bezala, lehiaketetan parte hartzen hasi zen sei urterekin.

«Izan ere, sei urte bete arte ezin da federatu», azaldu du.

Lehiakorra da, irabaztea gustuko du, eta momentuz emaitzak lortzen ari da. Pasa den asteburuan, Olaberriko zirkuituan jokatu zen Iparraldeko Txapelketan —Araba, Bizkai, Gipuzkoa, Nafarroa eta Aragoiko pilotuek hartzen dute parte— txapelduna izan zen, Minimotard 85 kategorian. Espainiako Txapelketan ere parte hartuko du. Txapelketa hori «lau kanporaketez osatuta dago», azaldu du Zurutuzak.

Lehendabiziko kanporaketa maiatzean jokatu zuen: «Bi

Babeslea

Zurutuzak 12 urte ditu, eta motorra da bere pasioa. GOIBERRI lasterketa egin behar izan nituen, Minimotard 85 kategorian hau ere, eta biak irabazi nituen», dio harrotasunez.

Etxetik urrun

Asteburu guztietan kanpora joaten da familia osoa Zurutuzak entrenatu dezan

Albaidako (Valentzia) zirkuituan jokatu zen kanporaketa.

Orain beste hiru gelditzen zaizkio: FK1ean (Medina del Campo, Valladolid), Kotarr-en (Burgos) eta Riverako zirkuituan (Valentzia). Lau kanporaketetan denbora onena ateratzen duen pilotuak irabaziko du EspainiakoTxapelketa. Zurutuza, momentuz, bide onetik doa.

Baina hor ez dira amaitzen pilotu legazpiarraren garaipen zerrendako lorpenak. «Iaz, munduko txapelketan bigarren egin nuen Albaidako zirkuituan», esan du. Bere mailan ez da mun-

duko txapelketarik jokatzen, baina iaz Espainiako Txapelketa jokatu zuten pilotuetako batzuei parte hartzeko gonbidapena luzatu zieten. «Hiru kategoria ezberdinetako pilotuek hartu genuen parte lasterketa berean, ni gazteenetakoa nintzen eta lehengo egin nuen», kontatu du.

Horrek guztiak, ordea, badu sakrifiziotik zerbait. Asteburu guztietan kanpora joaten da familia osoa Zurutuzak entrenatu dezan, «Valentziara, Nafarroara, Zaragozara, Lleidara...». Dagoeneko lagun onak egin ditu bera bezalako pilotu gazteen artean eta berak, oraingoz behintzat, garbi dauka honetan jarraitu nahi duela. Gogor entrenatzen dihardu, Marc Marquez edo Casey Stonerr-en moduko pilotua izateko ametsean.

GOIBERRI 07

MOTZEAN

Abalingo kukuaren oihartzuna Ordiziako Argi Berri elkarteak abian jarri du Lazkao Txiki 27. Bertsopaper Lehiaketa, hiru mailatan banatuta.

Iñaki Gurrutxaga Ordizia Udaberriak lan erdiak egin ditu dagoeneko, eta kukuaren kantua aditu ahal izango zuen honezkero natur eremuren batera inguratu den edonork. Ordiziako Argi Berri elkarteak garai honetan argitaratzen ditu orain 26 urte antolatzen hasi zen bertsopaper lehiaketaren oinarriak –ekitaldia 27.a da–. Eta lehiaketari izena ematen dion Lazkao Txikiren bertso batekin atondu du aurtengo eskuorria.

Joxe Migel Iztueta Lazkao Txiki zen garai hartan Goierriko bertsolaririk ezagunena, eta

Bertsoa Birigarroa zugaitzean da xoxoa sasi onduan, gaur goizean eginahalean hor ari ziran kantuan.

Kukua berriz zugaitzik zugaitz kuku hemen da kuku han kalendario gabe badaki noiz etorri ta noiz juan.

(Lazkao Txikik kukuari)

haren altzoa bilatu zuten Argi Berrikoek lehiaketa antolatzeko. «Lazkao Txiki izan da eta da oraindik ere bertsolaritzaren ispilu eta eredu paregabea goierritarrontzat, eta berak eta bere lanak azaltzen dizkie ongien gaurko gazteei bertsolaritzaren itzalak eta argiak». Hasi eta hurrengo urtean umezurtz utzi zuen lehiaketa Lazkao Txikik, eta harrezkero 25 urte pasa badira ere, haren itzalari segika lanean jarraitzen dute.

Gaztetxoak gaia emanda Hiru mailatan banatuta dago lehiaketa: Gaztetxoena (13 urte arte), gazteena (14-18 urte bitarte) eta helduena. Hiruretan librea da neurria eta doinua, baina gaztetxoenei gaia jarri diete: Asko maite zaitut. Lanak uztailaren 1erako aurkeztu behar dira, posta arruntez (Argi Berri elkartea, Gipuzkoa kalea 15-behea, 20.240, Ordizia) edo emailez: aitor-c@aek.eus. Informazio gehiago lortzeko: 649 011 262 (Aitor).

Alaia Martin Ordizian ariko da kantuan hilaren 25ean. GOIBERRI

‘Jakinduriek mundue erreko dau’, zientzia eta bertsolaritza uztartuz arauzko eta Bergarako saioen ondoren, Ordizian amaituko da gaur zortzi, hilaren 25ean, zientzia eta bertsolaritza uztartzen dituen Bertsozientzia zikloa. Jakindurien mundue erreka dau goiburupean, Unai Iturriaga eta Alaia Martin izango dira kantuan ariko diren bertsolariak, eta hizlari lanetan Gorka Azkune (Deustuko Unibertsitateko ikertzaile eta irakaslea), Olatz Perez de Viñaspre (EHUko Informatika ingeniaria eta IXA taldeko ikertzailea) eta Aitor Gastañares (CAFeko Ikerketa saileko ingeniaria). Herri Antzokian da saioa, 19:00etan, eta Anjel Alkain aktore eta umoregileak gidatuko du saioa. Sarrera doan da.

Bertsozientziak laugarren edizioa badu ere, Gipuzkoan lehen aldiz egingo da aurten. DIPC (Donostia International Physics Center) eta EHUko Kultura Zientifikoko Katedra dira ziklo honen sustatzaileak, tokian tokiko elkarte eta udalen laguntzarekin. Ikerlariek 10 minutuko hitzaldi zientifiko bana egingo dute euskaraz saiootan, eta gaia aurkeztu ondoren, zientzialarien hipotesiak bilduko dituen bertso bat inprobisatu beharko dute bertsolariek.

Z

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

MIRIAM LUKI

Gurutze Irizar

Mendebaldeko Sahararen aldeko ekintzailea eta erizaina

«Mendebaldeko Saharak duen okerrena da ikaragarri aberatsa dela»

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

Miriam Luki Ormaiztegi Zoria kasualitatez beteta dagoela eta, Gurutze Irizarren (Ormaiztegi, 1951) bizitzaren nondik norakoaren lehenengo geldialdia Tenerife (Kanariar Uharteak) da, han lotu baitzen betiko saharar herriarekin. Maitasunak, elkartasunak eta mundua toki hobeagoa izan zitekeenaren sinesmenak bultzatuta bizi izan da eta bizi da.

Aitzitik, Saharako egoeraren konponbidea artean ikusi ez izanak etsipenetik baino gertuago, ukitu zinikoa erantsi dio; ez dago jada sinisteko. Galerek ere ukitu dute eta galera bakoitzak marka bat utzi dio azalean.

Markak marka, Irizarrek emakume indartsua dirudi bere etxeko egongelan bere istorioa kontatzerakoan eskuekin keinuak egiten dituen bitartean.

Bere istorioa historiaren zati bat da. Gurutze Irizar da eta Fatimetu da bere izen sahararra.

Zumarragako Ospitalean erizain lanean aritu da duela bi hilabete jubilatu den arte.

Goazen Tenerifera. Zein urtetan joan zinen?

1973an, Iruñean erizaintza ikasketak amaitu eta Tenerifera joan nintzen lanera. Han ikasle sahararrak ezagutu nituen, Mendebaldeko Saharatik kanpo ikastera ateratzen ziren lehenak ziren, ordura arte ez zieten uzten. Tartean, Mohamed Salem Hach Embarek zegoen, nire senarra izango zena.

Urte hartan sortu zuten Fronte Polisarioa, Nazio Batuen Erakundean (NBE) Deskolonizazio Batzordea martxan zen eta Afrikako estatu asko deskolonizazio prozesuan zeuden; sahararrak ere hor tartean zeuden. Ni nola hala horretan guztian inplikatu nintzen. Orduan Franco diktadorea gaur bezala bizi-bizirik zegoen.

Madrilgo Hiruko Akordioaren –Espainia, Maroko eta Mauritania– eta Martxa Berdearen lekukoa izan zinen.

Hiruko akordio harekin (1975eko azaroaren 14an sina-

tu zuten) Espainiak Mendebaldeko Sahara entregatu zuen; iparraldea Marokori eta hegoaldea Mauritaniari.

Martxa Berdeari dagokionez (Madrileko akordioaren aurretik hasi zen, 1975eko azaroaren 6an), bi martxa egon ziren.

Bata erakutsi zigutena, non marokoar gizagaixo batzuk Hassan II.a erregearen argazkiak eskuetan zihoazen. Bestea armaden martxa izan zen. Hura ez ziguten erakutsi. Marokoarrak iparraldetik eta Mauritaniakoak hegoaldetik, sahararrek alde egin behar izan zuten eta Aljeriako kanpalekuetara iritsi bitartean napalmarekin eta fosforo zuriarekin eraso egin zieten.

Gertutik bizi izan zenuen hura guztia, ezta?

Ni Parisetik (Frantzia) Aljerrera (Aljeria) eta handik kanpalekuetara joan nintzen. Laguntzen aritu nintzaien basamortuan zeudenei. Iritsi ziren kanpalekuetara, baina hango egoera lazgarria zen oso. Gizonezkoak frontean zeuden eta basamortuan kanpalekuak antolatzea sekulako erronka izan zen. Eskolak, elikagaiak, ura, osasuna... Hori guztia gerrari eutsiz. Orduko bizimodua oso gogorra izan zen. Oraingoa hala bada, pentsa garai hartakoa.

Gazte-gaztea eta emakumea zinela hartu zenuen han egoteko erabakia.

Ez zen erabaki kontzientea izan. Han egon behar nuen eta kito.

Urte luzez bizi izan zinen Tindufeko kanpalekuetan.

Bai, 1988ra arte. Alaba kanpalekuetan hazi zen eta semea jaio baino pixka bat lehenago itzuli nintzen Ormaiztegira.

Itzuli baginen hango arazoa konpondu bidean zela uste izan genuelako izan zen. NBE tartean zen, erreferenduma egingo zutela zioten... Gu Ormaiztegira itzuli ginen pentsatuz gauzak konpontzean Saharara bueltatuko ginela. Ez da, baina, orain artean konpondu.

Zergatik esango zenuke ez dela konpondu?

ur horiek Espainiarenak direnean!

Mendebaldeko Saharak duen okerrena da ikaragarri aberatsa dela. Oraindik ukitu gabe dauden petrolioa eta uranioa ditu, zer esanik ez arrantza eta fosfatoak... Makropolitikak agintzen du. Frantziak NBEko saiakerei betoa jarri die beti eta Amerikako Estatu Batuak ere hor tartean izan dira beti, ez baitute nahi Sahara Mendebaldean dagoen aberastasun hura guztia inork ukitu dezan.

Espainiarenak?

Etsita al zaude?

Eta Nazio Batuen Erakundeak zer egin du?

Ez da hori hitza. Nik honezkero aspaldi konponduta neukan Saharakoa. Joan eta negoziatu petrolio enpresa batekin eta honela esan: «Eraman petrolioaren %40 baina trukean babestu ezazue gure lurraldea».

Marokoarrekin sekula ez dira sahararrak akordio batera iritsiko; marokoarrak, gainera, asko dira eta sahararrak, aldiz, lau katu. Haatik, sahararrek badute euren babesa zerekin erosi...

Akaso, nire analisia sinplea da, baina gauzak konpondu ezean azkenean beste Palestina bat sortuko da.

Nork daki, beharbada, halako batean makropolitikan hari bat mugitu eta dena aldatuko da. Dena dela, nik ez dut izan denbora asko analisi sakonik egiteko. Lana, umeak, senarra gaixotu zen, gero joan zen... Baina tripek hasieratik esan didate hango egoerak ez zuela itxura onik. Baikorragoa izan nahiko nukeen arren, ez dut argi askorik ikusten.

Espainiaren rola ez da nolanahikoa.

Ez. Madrileko akordioaren garaian Mendebaldeko Saharan gerra bat-edo sortuko zenaren beldur –Franco hilzorian zegoen orduan– handik hanka egin zuten, baina irtete hura ez zuten ondo egin. Adibide bat da Saharako itsas-urena. Ur haiek Espainiaren menpeko urak dira eta Espainiak, Europar Batasunak, Marokori ordaintzen dio ur haietan arrantza egiteagatik,

Ez da ulertzeko erraza, ez baitauka inongo zentzurik (Nazioarteko zuzenbideari dagokionez Espainia Mendebaldeko Sahararen potentzia administratzailea da Madrileko akordioak ez ziolako hango subiranotasuna beste inori eman).

Atzetik ze akordio klase egongo da? Zer dauka Espainiak Marokorekin? Nortzuk ateratzen diote etekina?

Minurso (Sahara Mendebaldeko Erreferendumerako Nazio Batuen Misioa) dago, baina inork ez daki zertarako, Marokok beti esan baitu ez duela sekula erreferendum bat onartuko.

Gaurko egoera kanpalekuetan nola ikusten duzu?

Guk mugako egoera bizi izan genuen. Gerra garaia zen eta gaueraino bizirik iritsiko ote zinen zen buruan zenuena. Urte gogorrak izan ziren. Neguan izotza eta udan kiskali egiten zinen. Baliabide gutxi zegoen eta, aldi berean, gerrak iraun zuen bitarte hura gaurko egoerarekin alderatuta ba ez dakit...

Ez dakit azken urteotako impasse hau gogorragoa ez ote den. Haiek behar izanez gero 100 urte ere itxarongo dutela diote, baina kanpalekuetan jaiotako lehen belaunaldiak 43 urte ditu jada. Batzuek oso argi dute han geratu nahi dutela eta beste batzuk joan egiten dira.

Hemen egonda erraz hitz egin daiteke gauzak azaletik ikusita, baina hiru egunerako joan gabe, egon zaitez han eguna joan eta eguna etorri aurrean inolako perspektibarik ez duzula... Egia da, bestalde, gerrara itzultzea ere ez dela irtenbidea. Izan ere, gerran gertatzen dena... Edonola ere, mendebaldearentzat oso erosoa da egungo egoera. Han isilik daude, ez dute zaratarik egiten eta egoera ez da aldatzen.

10 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

50 urtez hazten Ikasturte osoan zehar ari dira Legazpiko Haztegi Ikastolan 50. urteurrena ospatzen. Ospakizunek, alabaina, egunotan joko dute goia. Denboran atzera egiten ari dira nondik datozen gogoratzeko, eta orain nora doazen zehazteko.

Miriam Luki Legazpi Haztegi Ikastola orain 50 urte sortu zuten Legazpin hainbat gurasoren, irakasleren eta ikasleren bultzadaz. Aurten ospakizun urtea da ikastolan, eta urtemuga iragana, oraina eta geroa josteko baliatzen ari dira.Sagrario Etxabe zuzendaria atzera begiratzearen garrantziaz mintzatu da. «Batzuetan ikastola beti egon dela eta beti egun den bezalakoa izan dela iruditzen zaigu. Aitzitik, nik eskola nazionaletan ikasi nuen, eta gaztelaniaz ikasi ere, halabeharrez. Garrantzitsua da belaunaldi berriei nondik gatozen transmititzea eta orduko erronkak zeintzuk izan ziren adieraztea, nahiz eta garai bakoitzak bere erronkak dituen».

Kimu-Berri ikastola izan zen Haztegi ikastolaren ernamuina Legazpin. Lehenengo ikastola hartan puxtarriak, txotxak eta oholak ziren material bakarrak, baina ilusio-samaldak eta sinesten zuten hartan lanean aritzeak bestelako trabak arindu zituzten. 1984-1985 ikasturtean Kimu-Berri Santa Teresa monja eskolarekin eta Artzain Onak mutilen eskolarekin batu zen. Fusioak aldaketa handiak eragin zituen, batik bat, eskola erlijiosoetatik zetozenentzat.

Etxabek urte asko egin ditu jada Haztegin eta orduko lan egiteko moduaren nolakotasuna gogoan du: «Ikasleekin hitz egiten genuen, eta zer ikasi nahi zuten eta nondik jo nahi zuten galdetu ondoren, unitateak larunbatetan prestatzen geni-

tuen. Erabakiak, gutxi-asko, asanbladan hartzen ziren».

Orain, beharbada, hezkuntza «lotuago» dagoela dio. Lotuago helburuetara eta ikasmaterialetara.

Haztegi Ikastolaren historian 1992. urtea beste mugarri bat da. Orduan hasi ziren 4 urteko haurrekin Eleanitz programa martxan jartzen. Ingelesa ikasten hasi ziren haur haiek, ordura arte seigarren mailara arte ez zen ingelesik ikasten. «Ikastolen Elkartea aitzindaria izan zen eta Legazpin berehala hasi ginen». Etxabe bera izan zen Haztegin haur txikiei ingelesa irakasten hasi zen lehenengo irakaslea: «Juan Ramon Larrañaga zuzendariak eman zidan aukera hura».

Gerora Kilometroak jaia bi aldiz antolatu dute eta bidean haziz joan dira, hazi eta hezi.

Egun Haztegik 670 ikasle inguru ditu eta Etxabek bere bulegoan hartu gaituen egunean, Batxilergo Lehenengo mailako ikasleek Alemaniako Wathlingen (Behe Saxonia) herriko maila bereko ikasleak trukean hartu berri dituzte. Aurreko astebururako mendi irteera prestatzen ari ziren, Kimu-Berrira joan ziren, Lakiolan, hango aterpea lehenengo ikastola hartako gurasoek eraiki zuten, eta Alemaniatik etorritako ikasleak eraman zituzten. Haztegiko ikasleek Gosearen Aurkako Lasterketa egingo dute, gaur bertan, arratsaldean.

Orain bi egun ikastolaren historia ahotsez bete eta etapa ez-

berdinetako protagonistekin mahai-ingurua egin dute... Gurpila jira-biran dabil, geratu gabe.

Lapikoa sutan

«Garrantzitsua da belaunaldi berriei ikastola nondik datorren transmititzea» «Urteurrenaren antolaketan gurasoen parte hartzea bikaina izaten ari da» Sagrario Etxabe

Haztegiko zuzendaria

Urteurrena prestatzen hasi zirenean, orain bi urte, zer egin eta ikastolako komunitatea nola girotu zuten buruan. Asier Ezama irakaslea buru-belarri aritu da lanean, «Huheziko (Mondragon Unibertsitatea) ikasleek proiektua egin behar zuten eta ikastolari buruzko bi bideo egitea proposatu ziguten. Asier Iriondo bertsolariak abestiari letra jarri zion eta hori guztia iazko ekainerako amaituta zegoen, lapikoa sutan jarria genuen, alegia», dio irakasleak.

Talde txiki bat lanean ari zen, eta buruan zituzten ideiak artezkaritzara –ikastolako organo gorena– eraman eta onartu zizkieten. Ideia horiek guztiak aurtengo ikasturtean egingo zituzten ekintza mamitu zituzten. Gero, ekintza bakoitzerako lan taldeak osatu zituzten irakasleekin eta ikasleekin. «Denak talde txikiak dira eraginkorragoak direlako. Taldeok erabakitakoa aurrera egin izan du koordinatzaile taldetik pasa eta gero. Talde motorrak, koordinatzaileak, talde txikien lana uztartu du», jarraitu du Ezamak.

Horrekin guztiarekin irailean martxan jarri ziren, eta hala Etxabe nola Ezama, pozik agertu dira urteurrenaren harira ikastolan sortu den giroarekin:

GOIBERRI 11

ERREPORTAJEA

Argazkietan Haztegi ikastolako etapa ezberdinetako argazkiak ageri dira; batzuk egin duten argazki erakusketan bildutakoak. Hainbat belaunalditako ikasleak eta irakasle ageri dira. Inauteriak, ikasgelak eta taldeka ateratako argazkiak ikus daitezke. HAZTEGI IKASTOLA

«Gurasoen parte hartzea bikaina izaten ari da. Ilusioa, gertutasuna... Guraso asko ikasle ohiak dira, afariak egin dituzte eta girotuz joan da».

Sortutako giro horren isla da ikasle ohien bazkarirako txartelak hartu dituztenen kopurua.

«Sekulako sarea sortu da ikasle ohiei bazkariaren berri emateko, eta etorriko diren edo ez galdetzeko. Behin sarea bilbatuta, 1.200 txartel atera genituen eta, azkenean, 1.300 lagun elkartuko gara», nabarmendu du Etxabek. Maiatzaren 26an izango da, ahal dela, ikastolan bertan baino, herrigunean egingo dute «gure ospakizuna herriarekin partekatzeko».

Ondoren, ikasturtea amaitu aurretik, ekainaren 9an Ikastola Eguna ospatuko dute urtero bezala. Aurten, ordea, berezia izango da egun osoko festa izango baita eta afaria egin ordez bazkaria egingo dutelako.

Urteurrenaren bueltan rock kontzertuak,argazki erakusketa, kirol berezien jardunaldiak eta mendi irteerak ere antolatu dituzte, besteak beste. Mendi irteerak egiten jarraitzeko asmoa agertu du Etxabek: «Ekintza batzuk galdu egin ditugu bidean eta urteurrenagatik berreskuratu ditugu».

Aurrera begira, eta urteurrenak esnatuarazi duen ilusioa lagun, gizarte aldaketekin bat datozen balioak transmititzea eta «edukiak soilik ez, haurrak pertsona bezala heztea» dira Haztegiko zuzendariak aipatutako erronka nagusiak.

12 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Ordizia setiopean Lehen Karlistaldian, Ordizian gotortuta zeuden liberalen aurka setioa egin zuen Tomas Zumalakarregik. Laguntzera zetozen indarrek huts egin ondoren, Deskargako sasi-bataila tarteko, hirietara murriztu ziren liberalak, 1835ean.

Aimar Maiz Ordizia Tomas Zumalakarregi jenerala buru zuen gudaroste karlistak Ordizia setiatu zuen, 1835eko maiatzaren bukaeran. Harresitutako hiria zen Ordizia: Hiribildua horma altu batek inguratzen zuen, sendoa, eta haren inguruan babes-erreten bat zulatu zuten. Ateak itxita zeuden, burdin-xaflak kantoika jarrita, lokatzik gabe eta erreten bikoitzarekin eta frisiar astoak kokatuta, kontatu zuen Charles F. Henningsek The Most Striking Events of a Twelvemontzh’s Campaign with Zumalacarregui liburuan. Goierriko liberalak

han gotortu ziren; karlistak eta hala izateko susmoa zeukatenak kanporatu zituzten.

Lehen Karlistaldiko (18331839) setio eta bataila entzunenetako bat gertatu ziren garai hartan Goierrin, karlisten aurrerabide militar geraezinean.

Nafarroatik iritsi zen Zumalakarregiren ostea, maiatzaren 25ean. Ameskoako bataila irabazi berri ziren karlistak. Urte hasieran, 1835eko urtarrilaren 3an, berriz, Ormaiztegiko Espainola mendietan jipoia eman zien Zumalakarregiren armadak liberalei. 500na soldadu hil ziren, alde banatan.

Zumalakarregik 1835eko maiatzaren hondarrean inguratu zuen Ordizia. Setioa 7 egunekoa izan zen Zoriak, eta aurrez egindako batailen ospeak eman zioten garaipena. 600 bat defendatzaile ziren

Lurralde irekietako guduak galdu ahala, liberalak hiri eta gotorlekuetara bilarazi zituzten. Ordizia zen hiri horietako bat. Tolosa eta Bergara ere artean liberalen esku zeuden.

Landa zabalaren kontrola eskuratuta, helburutzat hiriak hartu zituen Zumalakarregik.

Ordizia inguratu, eta bederatzi kanoiekin setiatu zuen. Setioak zazpi egun iraun zuen.

Eten egin behar izan zuten tartean, eguraldi txarragatik. Defentsa goarnizioa, erreginaren aldeko 300 soldadu liberalek eta beste 300 urbanok (herritar milizia) osatzen zuten.

GOIBERRI 13

GARAI BATEAN

ko guztiak, egun osoan erreka bazterrean egon ziren, edaten, abesten eta umore oso oneko», dio Henningsek, liburuan.

Gauean, ordea, ez zuten jotzeko agindurik jaso. Zumalakarregik bazekien Esparto liberala bidean zela.

Laguntza bidalita, erkin

Karlisten lehen erasoaldian, gauez, atetik 50 metrora zeuden etxe batzuk hartu zituzten.

Artilleriarekin eraso zuten ondoren, eta harresian zulo bat ireki zuten. Errenditu ezean, asaltoan hartzea zen Zumalakarregiren asmoa. Gipuzkoako 1. batailoia joango zen aurrena, isilpean eta eskalekin; atzetik, Nafarroako hiru batailoi.

Lehen erasoan, huts Bi edo hiru gizon hil, eta bi konpainiak atzera egin zuten, asaltoari uko eginda. Zumalakarregi sutu zuen horrek: ofizialak jo zituen, eta hamar gizonetik bat fusilatzeko agindu zuen, zotz eginda, «koldarkeriagatik».

Nafarroako batailoiak bidaltzeko berandu zen jada, hiriaren defendatzaileek zuloa itxi zutelako. Biharamunean, Gida konpainiako Lachica kapitainak hartu zuen asaltoaren ardura, 120 gizon «boluntariorekin». Bezperan zigortutakoei bizitza barkatzeko eskatu zion jeneralari, asalto berrian aurrean joatea proposatuta; onartu zion. «Asaltorako aukeratuta-

Ezkerrean, karlisten gudarostea Tomas Zumalakarregi zaldian buru dela. Goian, Ordizia harresituaren grabatua. Behean, Deskargako batailaren krokisa. C.F. HENNINGSEN – ZUMALAKARREGI MUSEOA – GFA

Karlisten eta liberalen arteko guden errekreazioa, Jose Mari Tuduri buru rdizian, maiatzaren 19an eta 20an, 1835eko setioaren errekreazio historikoa ikusteko modua izango da, benetako gertakarien agertoki berean. Jose Maria Tuduri (Tolosa, 1949) zinema-zuzendariak eta XIX. mendearen zaletuak gidatuta, 200 bat lagunek parte hartuko dute liberalen eta karlisten borrokaren antzezpenean. Larunbatean, partaideak 10:00etan iritsiko dira, eta 13:00ak arte unitateen formazioa eta instrukzioa egingo da.

Tropa karlisten kanpalekuaren muntaketa Barrena parkean (11:00), tropen eta Beti-Argi bandaren desfilea (13:00), eta hiriaren setio antzezpena Barrena parkean (18:00-20:00) izango da.

Tudurik karlistaldiei buruz bi film ditu eginak: ‘Cronica de la Guerra Carlista’ (1988) eta ‘Santa Cruz, el cura guerrillero’ (1990). Grabazioetako jantzi eta material ugari dauka.

Igandean, ‘1835eko setioa’ hitzaldia eta bisita gidatua zuzenduko dute Nerea Iraola eta David Cano historialariek (Gure Iragana taldea), D’elikatuzen, 11:00etan. Anakako (Irun) txirulari eta danborrarien bandaren diana (11:00), eta eraso berriaren prestaketa eta goarnizioaren errendizioa Barrena parkean (12:00) egingo dituzte. Plaza Nagusirantz desfilatuta bukatuko da.

1835eko setioaren inguruko zikloa maiatzaren 17an hasiko da, Nerea Iraola eta David Canoren ‘Maribaratza kanoia, Villafrancako sinbolo historikoa’ hitzaldiarekin (19:00, kultur etxean). Hilaren 18an, Zumalakarregi Museoko Mikel Alberdi historialariak ‘C.F. Henningsen: 1835eko Ordiziako setioaren lekuko baten memoria’ hitzaldia egingo du (19:00, Barrena kultur etxean).

O

Liberalek, euren aldetik, Bergaratik eta Tolosatik gudarosteak bidali zituzten, Ordiziako defentsaren indargarri izateko.

Valdes jeneral liberala Iruñean zegoen, eta Ameskoako porrotaren ondotik, borrokarako grina handirik gabe. Sakanaraino hurbildu zen, baina han zegoen dibisio karlista batek uxatu zuen berehala, atzerantz.

Esparterok 7.000 gizon batu zituen, Bilboko eta Donostiako goarnizioetatik, eta Bergaratik abiatu zuen mugimendua.

Ezustean harrapatu nahi zuen Zumalakarregi, eta Deskargan (Urretxu) kokatu zuen gudarostea. Gaspar Jauregi Artzaia urretxuarra, berriz, Donostiatik Tolosara gerturatu zen.

Zumalakarregik, bi zutabe bidali zituen, norantza bakoitzean: Gomez Tolosara, Artzaiari eusteko; eta Eraso Urretxura, Espartero oztopatzeko.

Ekainaren 2ko gauean, sekulako ekaitza lehertu zen. Erasok Bizkaiko lantzari talde bat eta Arabako Gidak Deskargarantz bidali zituen, errekonozimendura. Gauaren eta ekaitzaren erdian, liberalen kanpalekuaren erdiraino sartu ziren, ustekabean. Karlisten erasoaldi gogorra zelakoan, erretiradan eta desordena erabatekoan Beragarara atzeratu ziren liberalak.

Ia nahi gabe, karlista talde txiki batek guradoste liberal bat desegin, eta bi mila soldadu preso hartu zituen. Gainbehera ikusita, Artzaia Donostiara itzuli zen, Valdes Iruñera eta Espartero Bilbora. Ordizia ekainaren 3an errenditu zen, setioa bukatuta; jarraian Bergara, Tolosa, Eibar, Irun eta Durango. Liberalak hiriburuetara bildu ziren.

14 GOIBERRI

MOTZEAN

Museoak agerian Maiatzaren 18ko Museoen Nazioarteko Eguna aitzakia paregabea izan daiteke Goierriko barruko altxorrak ezagutzeko. Igartubeitin musika izango da gidaria.

Tere Madinabeitia Egun bakarra, asteburua, aste osoa... Bakoitzak erabakitzen du nola eta zein iraupenarekin, baina azken urteetan asko hedatu den ospakizuna da Museoen Nazioarteko Egunaren ingurukoa. Maiatzaren 18a da egun seinalatua, 1977tik, eta museoek gizartearen bilakaeran duten garrantzia ezagutaraztea da helburua.

Museoen egunak Goierrin ere badu oihartzuna. Ate irekien egunak, sarrerak dohain, ekintza bereziak... aparteko aukerak dira eskualdean museoen barruetan dauden altxorrak, ezagutzeko eta gozatzeko. Ezkioko Igartubeiti da egun horren ospakizunera elkartu den museotako bat, eta ohiko ate irekien jardunaldiez gain, musika eta soinua protagonista izango dituen ekitaldi bat antolatu du maiatzaren 19rako.

Musika, jolasa, hitza Aurten, Museo hiperkonektatua; ikuspuntu berriak, ikuslego berriak leloa aukeratu dute, eta horri jarraiki, Igartubeitik musikaren eta soinuaren bidezko bisita eskainiko du baserri-museoa erakusteko. Juan Mari Beltranek eta Errege Beldak osatutako bikotea izango da gidaria. Euskal Herri musikaren hots-larretan da Beltranek eta Beldak eskainiko duten ikuskizuna. Hitzordua 16:30ean izango da baserrian bertan; iraupena ordu eta erdikoa da, eta sarrera doan.

«Proiektu honek gure inguruko txoko eta landetan sortutako hots, doinu eta kantuetan oinarriturik, musika, jolasa eta

hitzen arteko topaketa bat izan nahi du». Hala deskribatzen dute sortzaileek ikuskaria.

Doinuak eta hotsak

Juan Mari Beltranek eta Errege Beldak ‘Euskal Herri musikaren hots-larretan’ musika ikuskizuna aurkeztuko dute Ezkioko Igartubeiti baserri museoan.

Dantza doinuak, jolas doinuak eta kantak, mendiko eta kaleko kutsua duten doinu eta erritmo zahar nahiz berriak, doinuz, erritmoz eta hitzez osatutako poesia... Osagai horiei guztiei hotsak gehitzen zaizkie: Isturitzeko harpeetako hezurrezko flautak eta arrabitaren hots barnerakoiak, txorien kantuen tankerako xirularen txioak, erritmoa markatzen duten danbolina eta ttunttuna, txalaparta eta akordeoiaren botoien saltoak, albokaren harrabotsa eta xirolarruaren oihua, txistua, dultzaina eta tronpa.

Beste museoak Ezkion ez ezik, Goierriko gainerako museo eta interpretazio zentroetan ate irekien saioak eta bestelako ekitaldiak egingo dituzte Museoen Nazioarteko Egunean. urrelur museoa, urretxu.

Maiatzaren 18an, 12:30ean, museoari Jose Antonio Aureasanzek egindako donazioaren aurkezpena; 17:00etatik 20:00etara sumendi tailerra. Maiatzaren 26an, txango mineralogikoa Kantabriako Udias bailarara.. lizarrusti-barandiaran, ataun.

Maiatzaren 20an, ate irekien eguna Barandiaran museoan eta Lizarrustin. Narrasti eta anfibioak ezagutzeko ibilaldia Lizarrustin.

anduetza, zegama.

Maiatzaren 20an, ate irekien eguna. zumalakarregi, ormaiztegi.

Maiatzaren 18an sarrera doan.

Maiatzaren 19an eta 20an sarrera doan eta bisita gidatuak (11:0012:30-17:00). Maiatzaren 19an Tintarekin jolastuz tailerra. . burdin harana, legazpi.

Maiatzaren 20an, emakumeak protagonista direla, bisita Chillida Lantokira, Ricardo Mediavillaren forja tailerrera eta Jua Mari Burguera eskultorearen erakusketa aretora. gaztaren interpretazio zentroa, idiazabal.

Maiatzaren 19an eta 20an, ate irekien egunak. d’elikatuz Zentroa, ordizia.

Maiatzaren 19an eta 20an, ate irekien egunak. Bi egun horietan Ordiziaren erdigunea museo bilakatuko da 1835eko setioaren antzezpena dela eta; bisita gidatuak egingo dira. antio interpretazio zentroa, zumarraga.

Maiatzaren 18an, 19an eta 20an, ate irekien egunak.