GoiBerri 291. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

291. zenbakia. 2018ko uztailaren 13a

Jabier Aizpeolea 3 Iritzia 4-5 Eider Mujika errugbi jokalaria 6 Euskarabentura Goierrin 7 Haur saharraren udako familiak 10-11 Astigarretako erromeria 12 Basoko fruitu gorriak 13 Goierriko Mugetatik Bira (II) 14

Maitane Aizpurua Mito kontalaria

ÂŤMitologiaren zabalkundeak ez du mugarik.

Gauza asko egin litezkeÂť 8-9

GOI B ERRI Jentilen Etorreran 9 urterekin atera zen lehenengoz, eta azken aldi luzean Marimundukori bizia ematen dio ataundarrak. AIMAR MAIZ

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAN

Jabier Aizpeolea Arantegi Jubilatua

«Zeraingo festetatik gehien gustatzen zaidan ekitaldia bolatea da» Tere Madinabeitia Zerain Zerainen jaio zen 1951ean Jabier Aizpeolea, eta Zerainen bizi da gaur, urtetan mekaniko lanetan ibili eta gero, jubilatuta.

Bola eta birla artean ibiltzea du gustuko 16 urte zituenetik. Baina bolatan egin baino, antolaketan ibiltzen da: bolarien izenak hartzen, eta botaldi bakoitzeko zenbat botatzen diren apuntatzea izaten da bere lana.

Zerainen sei tiraldi izaten dira festetan, eta zortzi tiraldi txapelketatan.

Nola ikusten duzu bola kirola gaur egun?

Ondo.

Oporrak non?

Bai, geroz eta gehiago.

Liburuak ez ditut asko irakurtzen, baina egunero Gara egunkaria irakurtzen dut.

Emakumeak fuerte dabiltza.

Musikari bat.

Amets bat.

Bai.

Benito Lertxundi, bere abesti guztiak gustatzen zaizkit.

Jaso duzun oparirik bereziena?

Gazteak arrimatzen al dira?

Zein da zuretzako bolari onena?

Martzelino Agirre, Pedro Lazkano, Luis Aizpeolea...

Janari bat?

Bolatea.

Txirrindulariak eta kotxe lasterketak ikustea.

Pelikula bat.

Oeste-koak.

Liburu bat.

Tenerife.

Ondo bizitzea.

Txuri txakurra.

Zeri diozu beldurra?

Altura handiei!

Laister dira Zeraingo festak.

Zer gustatzen zaizu gehien?

Zaletasun bat.

Arkumea.

Zerk eragiten dizu irribarrea?

«Bola kirola ondo dabil, gazteak eta emakumeak geroz eta gehiago arrimatzen dira»

Txiste on batek.

Goierriko txoko bat.

Lierniko gaina.

Zerainen biziko ez bazina?

Zarautzen.

Herriko alkate bazina?

Gaur egun zinegotzia naiz...

T. MADINABEITIA Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Nekane Gonzalez Itzultzailea

Ikuspegia ez delako bakarra

ada denboratxo bat eguzkiak ilargiari lekukoa hartu diola, eta objektu ororen inguruan itzala lerratzen hasia da dagoeneko. Nahiko giro epela egiten du. Atzo arratsetik gaude txoko honetan nire kideak eta ni.

Gustura igaro dugu gaua. Hitz eta pitz. Hona zer demontretarako ekarri ote gaituzten galdetu diogu elkarri, baina ez gara erantzun zehatz bat adosteko gai izan. Auskalo!

Zer da hori? Kantu hotsak entzuten ditut ez oso urrutian.

Hemendik ez naiz hitzak bereizteko gai, baina ez zait iruditu intonazioa oso egokia denik.

Futbol partidetan biltzen diren hooliganen tankera hartu diet, nor diren ere ikusi gabe. Ahots garratz horiek «GORA!» esanez amaitu dute euren ema-

B

naldia. Ez zait inola ere txalotzeko modukoa begitandu, baina zer egingo diogu…

Bat-batean, gure txokoko atetzarra ireki dute, eta ipurdian ziztaka hasi zait gizon bibotedun bat. Uste dut atzo arratsean honantz bideratu gintuen tipo bera dela. Meharra oso. Hankaluzea eta buruhandia. Txupatxus bat ote den bururatu zait, baina ez dut pentsatzeko astirik ere. Zizta eta zizta ari zait atzealdean, eta lasterka ateratzea beste erremediorik ez dut. Jesus! Zernolako presa duen kakalarri halakoak!

Baina, baina… zer da jende samalda hau? Zergatik daude guztiak guri begira? Elastiko eta praka zuriak eta zapi eta gerriko gorria daramate gehienek. Badaude, ordea, etiketaz etorri ez diren gutxi batzuk. Ez dakit nola arraio utzi dieten sartzen. Festa hau antolatu dutenek zorrotzago betearazi beharko lituzkete arauak. Enfin…

Egunkari orriekin turuta bat egin, eskuan hartu, eta besoa luzatu eta uzkurtu ari dira asko eta asko. Ikasitako koreografia bat ote da? Hori ere ez dute, bada, erritmo eta norabide berean egiten guztiek. Bufff! Gutxi entseatuta etorri dira. Auzo lotsa!

Atzeko tipoak bultzaka garamatza 12 lagunak, eta argi dago aurreko artista horiek bizkor joaten ez badira, berehala iritsiko garela parera, eta des-

«Aurreko artista horiek bizkor joaten ez badira, berehala iritsiko gara parera, eta deskuiduan bateren bat harrapatu ere bai. Ez al dira konturatu adarrak ditugula?»

kuiduan bateren bat harrapatu ere bai! Ez al dira konturatu adarrak ditugula? Mugitu, jode!

Gu ere ikuskizunaren parte gara nonbait, baina inork ez gaitu entseguetara gonbidatu.

Nola jakingo dugu zein den gure rola? Ahots aparta daukat nik; beraz, nahiago nuke lehen zatian aritu, kantuan. Seko utzia da zuzendaria!

Ez bat ez bi iritsi gara zuri-gorridunen parera. Aurrealdekoei begiratuta mordoa zirela ohartu naiz, baina usteak erdi ustel.

Ehunka daude eta! Zer diot ehunka… milaka! Inurriak dirudite. Izu aurpegiarekin begiratzen digute, eta gu iritsi ahala jauzika eta estropezuka joaten dira alboetara. Ez dakit zeren beldur diren.

Matxinsaltoen pare egurrezko hesira igo den bati begira geratu naiz une batez, eta konturatu gabe, aurrean korrika zihoan morroskoaren gainetik pasatu naiz. Uiiiii! Barkatu, gazte! Ez nizun minik egingo, ezta?

Plaza batean lehorreratu gara, eta musikarekin egin digute ongietorria! Zeinen polita!

Plazer hutsa izan da ezusteko antzezlan honetan parte hartzea!

Hiri bereko beste txoko batean bost basapiztia izate ahul bat txikitzen ari dira. Ikuskizunaren gidoia eurek egin dute, eta ondo baino hobeto entseatuta etorri dira. Musika espero zuten amaieran, baina...

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Marimunduko eta mitologia Maitane Aizpurua Marimundukoren paperean sartuko da berriz ere Ataungo Mitoaldian, eta mitoei eta leiendei buruzko ipuinak kontatuko ditu.

Amak urtebetetzerako bikini berria oparitu nahi zidala esan zidanean ez nuela behar esan nion. 31 urte bete eta bi astetara atera nuen bikinien kutxa eta hasi nintzen probatzen. Horiak txuriegi egiten nau, laranjak titiak zanpatzen dizkit, urdinak ipurdi handia, eta arroxak, berriz, mitxelinak ateratzen dizkit. Iaz erosi nuen bainujantzi beltzarekin konforme nago. Hura eskuratu nuen ez bakarrik modan zegoelako, baizik eta tripa estali nahi nuelako.

Ispilura begira pasatu nituen minutu batzuk galdetzen ea zergatik, batzuetan, hainbeste gorrotatu behar dudan nire gorputza; zergatik egiten diodan kasu emakumeonganako estereotipoei.

«Look at me, I'm a beautiful creature», abesten dut barrutik halakoetan, sinistu nahian. Iruditzen zait hondartzara joatea batzuentzat errazagoa dela beste batzuentzat baino. Toallan etzan eta eguzkitako betaurrekoek ematen didaten inpunitateaz ingurukoei begira egoten naiz, nirekin konparatzen. Mota guztietako gorputzak ikusten ditut, guztiak ederrak euren desberdintasunekin. Argalak, gizenak, formagabekoak, kurbadunak, altuak, txi-

kiak, gazteak, zaharrak, txuriak, ilunak, orbandun azalak, leunak… zein polita den emakumearen gorputza! Ikusten ditut emakumeak lotsarik gabe arropa kentzen dutenak, ia biluzik gelditu arte.

Beste batzuk, ni tartean, ikustezin izaten saiatzen garenak. Gure gorputza ere polita dela onartzea besterik ez zaigu falta.

Nagore Belastegi

bat eta

Gogoan dut haurra nintzela larrubizian jolasten nuela hondartzan, korrika batetik bestera. Koxkortzen joan ahala nire gorputzatalak geroz eta gehiago estali nahian hasi nintzen, nerabezaroaren lotsek erabat jota. Gaur, neska-mutilak natural, biluzik eta pozik ikustean irrifarrak ihes egiten dit eta galdetzen diot neure buruari zergatik tematzen garen garena oskol baten azpian ezkutatu nahi horretan. Zer den garenarekin, edo irudikatzen dugunarekin, gaizki sentiarazten gaituena. Hein handi batean gugan errotu den «perfekzio» kontzeptuaren ondorio dela uste dut.

Neurri eta forma zurrunak dituen perfekzioak edertasuna bera desitxuratu ez ote duen... Eta bai, gutako asko sentitu gara inoiz horri kateatuta. Azaleko orbain hori disimulatzen saiatu, edo zuzenean estali; gustoko ez ditugun formak ezkutatuko dituen jantzia aukeratu… gorpua oskol barrura berriro ere. Kate hori apurtzeko, ongi diozun bezala, gure gorputzak maitatzen ikasi behar

bat Iraia Oiartzabal

dugu. Eta nola maitatu? Ongi sentiarazten gaituen horren bila joanez, guganako konfiantza landuz, geure buru eta gorputzak zainduz eta mimatuz. Perfekzioa, batez ere, gure begiradetan dagoelako.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Eider Mujika, errugbi zelaiko eredua Loinaz Agirre Olaberria Eider Mujika (Lazkao, 2002) 11 urterekin hasi zen Ordizian errugbian, anaia hasi zelako.

«Igandeetan izaten zituen entrenamenduak, eta amak esan zidan Ioritz entrenamenduan zegoen bitartean, ni etxean irakurtzen geldituko nintzela. Nik garai hartan irakurtzea gorroto nuen eta orduan ni ere errugbira joatea erabaki nuen». Harrezkeroztik, ez da errugbi zelaitik atera, eta gustuko kirola aurkitu du.

Neska bakarra izan da taldean: «Oso ondo eraman dut.

Taldea oso ona izan da, zoragarri. Beste bat gehiago izan naiz beti». Emaitza onak lortu izan dituzte gainera : 12 urtez azpikoan Gipuzkoako txapeldun, eta 14 eta 16 urtez azpikoekin Hego Euskal Herriko txapeldun.

Espainiako txapelketa jokatzera joan dira aurten Valentziara.

«Esperientzia zoragarria izan da. Partiden emaitzak baino gehiago, hango zelaiak, aldagelak, maila oneko errugbia ikusteko aukera izan dugu. Oso errugbi polita ikusi genuen, oso jokalari onak». 16 urtez azpiko mutilen Euskal Selekzioarekin jokatzeko deitu zuten, baina azkenean ezin izan nuen jokatu, Bretainian elkartrukean zegoelako. «Neskekin ere deitu zidaten, baina Euskadiko finala jokatu nuen bere taldearekin».

Babeslea

Eider Mujika Euskadiko Kopa eskuan, Ioritz anaia ondoan duela. IÑAKI MADRAZO 16 urte bete ditu eta hemendik aurrera ezingo du bere betiko taldearekin batera jokatu, 18 urtez azpiko mailara igo baitira.

Beraz, datorren denboraldian bi aukera ditu: «Mutilekin beste urtebetez jarraitu 16 urtez azpiko mailan, ni baino urtebete eta bi urte gazteagoekin –anaiarekin batera –; edo nesken taldean aritu. Baina nik uste dut mutilen maila askoz ere hobea dela eta mutilekin jarraituko dut, hobetzeko aukera horretan jarraitzeko. Dena den, saiatuko naiz, entrenamenduak nire betiko taldearekin egiten».

Ordiziako talde gazteagoe-

tan beste neska batzuk ari dira errugbian jokatzen eta Mujikari garrantzitsua iruditzen zaio txikitatik errugbian hastea eta mutilekin batera jokatzea: «Txikitatik ohitu egiten zara golpeak hartzera eta arauak ikastera. Eta gero hori nabaritu egiten da». Neska gazteagoentzat Mujika eredu den bezala, Mujikarentzat eredu dira Amaia eta Lide Erbina eta Enara Cacho. «Mutilekin jokatzen dutenei nabaritu egiten zaie». Eta horixe ikusi du pasa den astean Madrilgo errendimendu altuko campusean: «Han ikusi dut nesketan ere maila ona dagoe-

la errugbian. Oso aberatsa izan da».

Erabat kateatuta Momentuz ez du etorkizunean pentsatu nahi, errugbiarekin gozatzen jarraitu nahi du. Baina zergatik kateatu du errugbiak?

«Talde kirola da, arau asko daude, errespetuan eta segurtasunean oinarritzen direnak.

Gozamena da errugbian jokatzea. Momentu bakar batean ere ez zaude geldi. Kontaktu handia dago, eta hori ere gustatzen zait. Kontaktua ez da borroka, beste jokalaria gelditzeko baizik, ez minik emateko».

GOIBERRI 07

MOTZEAN

Euskarabenturazaleak Iruñera iritsi ziren uztailaren 7an; argazkian talde osoa ikus daiteke Takonera parkean. EUSKARABENTURA

Euskara abentura denean Zerainera iritsiko dira uztailaren 16an euskara ardatz hartuta Euskal Herria zeharkatzen ari den Euskarabentura udaleku ibiltariko partaideak. 16 eta 18 urte bitarteko gazteak dira euskarabenturazaleak. Tartean bi goierritar daude.

Tere Madinabeitia Mauletik (Zuberoa) abiatu ziren uztailaren 1ean Euskal Herri osoko eta diasporako 110 gazte eta 30 arduradun Euskarabentura espedizioan. Done Jakue bide desberdinak jarraituz Euskal Herria zeharkatuko dute, hiriburu guztiak eta txoko ugari bisitatuz. Bizkaiko Getxo izango dute helmuga uztailaren 31n, baina ibilbidearen erdi-erdian geldiunea egingo dute Goierrin, Zerainen.

Euskarabenturazaleak uztailaren 16ko arratsaldean iritsiko dira Zerainera Arabatik barrena, San Adrian zeharkatu eta gero. Herria bisitatu eta bertan lo egin ondoren, hurrengo egunean jarraituko dute bidea, OrmaizteginTolosara eramango dituen trena hartuta. Zerain eta Ormaiztegi arteko tartea oinez egingo dute, Mutiloatik igaroz eta bide berdeari jarraiki;

antzinako meategien aztarnak ezagutzeko aukera izango dute.

Bi goierritar taldean

«Egunean 25 kilometro egiteak bere alde gogorra badu ere, oso-oso gustura gabiltza» Uxue Barreros eta Uxue Arrese

Euskarabenturazaleak

Goierriko geldialdi honetan aparteko gidariak izango dituzte euskarabenturazaleek, beraien artean Uxue Arrese beasaindarra eta Uxue Barreros lazkaotarra daudelako. Bi goierritar hauek espedizioan parte hartzen ari diren 16 eta 17 urteko gazteetako bi dira, eta irrikitan daude Goierrira iristeko eta abentura honetan zehar egindako lagunei beren eskualdea erakusteko.

Zerainera iritsi ordurako ibilbidearen erdia eginda izango dute, kilometro mordoa ibilita –egunean 25–, eta horrek «bere alde gogorra» badu ere, «oso-oso gustura» egiten ari direla diote biek. Egunak konturatu gabe joaten omen zaizkie

eta «egin duguna baino denbora laburragoa daramagula ematen du». Lagun berriak, aparteko giroa, ezagutzen ari diren txokoak eta burutzen dituzten ekintzek badute horrekin zerikusia: «Ekintza guztiak oso interesgarriak dira, batez ere euskararen egoeraren inguruko tailerrak. Asisko Urmeneta, Odei Barroso, Peter eta Kattalin Ansorena... ezagutu ditugu. Eta sormen tailerrak asko gustatu zaizkigu. Iruñean izan ginenean sanferminetaz pixka bat gozatzeko aukera ere izan genuen».

Espedizioa aurrera doa, eta euskarabenturazaleei gutxiago falta zaie Getxora iristeko. Bi goierritarrek «gogotsu» ekingo diote falta den zatiari, baina baita penaz ere, motz egiten ari zaielako ibilbidea: «Hilabete bakarrik baino, nahiago genuke bi hilabetekoa izatea».

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Maitane Aizpurua Mito kontalaria eta antzezlea

«Haurrek mitologia barneratu dute, Ataunen behintzat lortu da» Aimar Maiz Ataun Mitologia bizigai ezinbestekoa da Maitane Aizpuruaren (Ataun, 1972) historian. 9 urterekin irten zen estreinakoz Jentilen Etorreran, lehenengoan.

Hamabi urtetik, sorgin paperak egin ditu, azken aldi luzean Marimundukori bizia emanez. Pasioz irensten ditu mitoak, baina helburu duin batekin birziklatzeko: aire berritu, eta emakumeari indarra eman. Antzinako emakumeen eta sorginen benetako izaera aldarrikatzeko.

Nola gogoratzen duzu lehenengo Jentilen Etorrera?

Nik 9 urte neuzkan. Jentil atera nintzen. San Martingo festei hasiera emateko modu ganberro bat izan zen, txupinazo bat bezala zen. Urteak pasatu ahala, indarra hartzen joan zen.

Giro berezia izango zen, ala?

Jentilak, sorginak, gaua...

Ume batentzat, pentsa. Gauez ohera joan gabe egotea, menditik zuziekin jaistea... Frantxesita hots egiten zioten emakume bat sorginez atera zen; ile zuri-zuria zeukan, gerrira artekoa. Hura ikusi nuenean sorgin hartaz maitemindu nintzen, handik aurrera sorgina izan nahi nuela esan nuen. Oso-oso berezia zen.

Ataundarrek mantendu duzue mitologia. Lehen batzuek bil-

tzen egin zuten lana; orain, transmisio lanean zabiltzate.

Umeek barneratu dutela ikusi da. Guri, txikitan, ez zizkiguten jentilen historiak hainbeste kontatzen. Aitona-amonaren batek, familiaren edo baserriren batean bai agian, baina gutxi. 1970eko hamarkadan etena egona zen jada. Mundu horretan sartzea izugarria iruditu zitzaidan. Orain, umeak errekreoan jolasean dabiltzanean bat jentila dela, beste sorgina aritzen dira. Barneratu dutela esan nahi du. Nire 11 urteko alabak mitologiaz daki garai batean heldu batek baino gehiago.

Helburua hori zen, ezta?

Bai. Ataunen behintzat lortu da. Hemendik kanpora ez dauka halako oihartzunik eta indarrik mitologiak. Baina denbora kontua da; jendea kanpotik hona etortzen da, Diman hasi dira antzeko gauzak egiten, Olentzeroren etxea ireki zuten...

Pixkanaka zabaltzen ari da.

Urtean zehar zenbat ekitaldi egiten diren ikusi besterik ez...

Bai, bola handitzen ari da, eta niri kezka ematen dit. Gauza askotan ari gara sartzen, eta jende berdina gara. Lan asko da.

Nola antolatzen zarete?

Jentilbaratza elkartean zuzendaritza bat dago, eta beste azpitalde batzuk gero. Gidoilaria

bakarra dugu, Jon Aizpurua, eta lana tokatzen zaio... Ipuin kontaketetakoak nik idazten ditut.

Gaueko Ibilaldi Mitologikoan sortzen den xarmak balio du, hala ere, lan guztiaren ordaina.

Gauza bat mitoak lantzea eta xehetzea da. Beste bat horiek eszenaratzea. Antzerki konpainia baten pareko lana da, ia.

Gauez den guztia ederra da.

Batzuk kexatzen dira berandu bukatzen dela. Aurten, bi bukaera egingo ditugu. Baina ezin da erraz kalkulatu ibilbidea, jendea kokatzen asko kostatzen da. Etorri behar duenak beste mentalitate batekin etorri behar du: ‘gau giro ederra dago, bihar ez dago lanik eta eskolarik, erlaxatu eta ondo pasa dezagun’. Horrela etorri behar da.

Bai, jende guztia bilatu behar da. Horretaz Tomas Erauskin arduratzen da: dantza taldeari koreografiak eskatu, abesbatzarekin hitz egin, eskolara ume bila joan, elkarteetan atea jo...

«‘Frantsesita’ hots egiten zioten bat sorginez atera zen, 9 urte nituela; hura izan nahi nuen» «‘Tronuen jokoa’ edo gehigorako ematen duten pertsonaiak eta historiak ditugu» «Gidoiak idazteko, jakinduria handia du Jon Aizpuruak, plazera da hari historiak entzutea»

Marimunduko sorginarena egiten duzu. Txikitako nahia, bete?

Bai. 12 urterekin hasi nintzen sorgin ateratzen, eta geroztik ez dut urte bat galdu. Hasierako sorgin buruek erreleboa pasatu ziguten, eta orain ezin guk aurkitu. Nik ere egin nahi ditut beste paper batzuk! Ia aspertuta nago! [barrez]. Jende gaztea sartu behar da, eta gu atzeko lanera pasatu: idaztera, beste lan eta paper batzuetara.

Badator belaunaldi gazterik?

Duda daukat. Umeak badira, baina nerabezaroan eten bat dago, galdu egiten ditugu. Lotsa ematen die. Zulo bat dago hor, bete ezin duguna. Unibertsitatetik bueltan, jada lotsa galtzen dute, antzezteko gogoa badute. Aktoreak hainbestean bila litezke, baina ni gehiena

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

kezkatzen nauena gidoilariaren erreleboa da.

Zergatik?

Idazteko moduagatik. Nik ezin dut Jon Aizpuruak bezala idatzi.

Euskara motarekin gertatzen dena da: adinekoek euskara bat daukate, jada guk ez daukaguna; eta guregandik semealabetara ez dagoena. Hitzak, esaundak... jankinduria bat dago hor. Jon Aizpuruari iritsi zaio, Joxemiel Barandiaranekin izugarrizko harreman estua izan zuelako; zuzenean informazio asko jaso zuen. Asko daki, eta berari entzutea plazera da. Gure erronka nagusia da.

Kontaera, hizkera, euskara maila... Transmisiorako eskola sortzeko beste aitzakia bat?

Ipuin eta marrazki lehiaketa, neurri batean, helburu horrekin sortu genuen. Ea zerbait ikusten genuen, ea gustatzen zitzaigun norbaiten idazteko modua. Aurkitu genuen bat, baina oraindik oso gaztetxoa da. Ez da lehendik jaso duguna zabaltzea bakarrik, aire berriak ere sartu nahi ditugu.

Proiekzio handia izan dute Ataungo mitoek.

AIMAR MAIZ

Toti Martinez de Lezea etorri zen iaz Mitoaldira, Paul Urkijo zuzendaria aurten. Badu pertsona mitologikoekin zerbait errodatzeko asmoa. Euskal Herrian eta mundu osoan ari dira zabaltzen guk umetan hemen irakurtzen genituen ipuinak.

Jende hau ezagutzea oparia da.

«Guk jaso ditugun historia guztiak kristautasunaren iragazkitik pasatuta daude; aire freskoa sartu behar da»

Mitologiaren zabalkunde hau noraino hel liteke?

itoak bizirik daudela esan ohi dute ataundarrek. Ibilian dabiltz, belaunaldiz belaunaldi bidaian, baina giza-talde bakoitzaren ekipajea erantsita. «Ahozkotasunak horixe dauka: gure aitonaamonei kontatu zieten ipuin bat, lepoa jarriko nuke aurretik ez zela berdin-berdin kontatzen. Hari nagusia ziurrenik bai, baina detaileak eta bakoitzak eransten dizkio. Belaunaldi bakoitzak badauka tarte bat lantzen jarraitzeko, guk ere bai», dio Maitane Aizpuruak. Gauza batzuk aldatu beharrekotzat jotzen ditu: «Guk jaso ditugun historia guztiak kristautasunaren iragazkitik pasatuta daude. Orduan, emakumearen papera galdu egiten da: Mari jainkoaren indarra lausotu egiten da, ipuinetan protagonista gehienak gizonak dira, neskak alferrak dira edo lotsagabeak... Mito horiek jaso ziren belaunaldiaren isla dira. Orduan, aire freskoak sartzea ere ondo dago, eta historia batean neskatoa protagonista jarri».

Sorginen irudia da beste adibide bat. Marimunduko pertsonaia bera, Ataungo sorginen buruzagia, ‘gaiztoa’ da definizioz; ekaitz sortzailea, sabeleko haurren galtzailea, umeen beldurgarria, beltzez jantzia. «Baina bere barruan daude gure aurreko emakume haiek guztiak. Zeren, sorgin beltz hori, azken batean, sorgin deitu izan ziren emakume haien isla bat da; sufritu zuten emakume haiek guztiak daude azpian. Nik hori azaldu nahi dut, eta umeek segituan ulertzen dute», dio Marimunduko bizitzen duenak.

Mugarik ez dauka. Lantalde zehatz baten esku dago, eta gure betebeharra da lanerako grina zabaltzen jarraitzea. Gure irudimenak hegan egiten du, baina Tronuen Jokoa-ren antzeko zerbaiterako eta gehiago ematen duten pertsonaiak eta historiak dauzkagu. Zenbat gauza egin litezkeen Herensuge, Gaueko, Inguma-rekin. Asmotxo desberdinak badauzkagu: bideo batzuk grabatu eskoletarako, ipuin bildumak... Oraindik gauza asko egin litezke.

M

10 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Udako familiak Aurten lau haur iritsi dira saharar herriak Aljeriako desertuan dituen kanpalekuetatik Goierri garaiko herrietara. Hare Haizea elkartearentzat gero eta zailagoa da harrera familiak aurkitzea. Arrazoi ugari aipatu dituzte.

Miriam Luki Zumarraga Lau haur, lau familia. Sahararrek Aljeriako Tindufen dituzten errefuxiatu kanpalekuetatik Goierri garaira iritsi diren ume kopurua da eta hartu dituzten familia kopurua. Lau. Garai batean hamabost ere izan ziren eta kopuru haren aldean, ez dago zalantzarik, lau oso gutxi da. Zifrak, hala ere, albiste on bat ezkutatzen du lau familia horietatik hiruk lehenengoz hartu baitute euren etxean haur saharar bat.

Astebete da umeak iritsi direla GOIBERRIK familiak elkartu

dituenean. «Lehenengo astea gogorrena da», dio Patxi Otaegi Hare Haizeako –Goierri garaian saharar herriaren alde lanean ari den elkartea da– kideak eta aspaldi haurrak etxean hartu dituen legazpiarrak. Hiru familia legazpiarrak dira eta bat zumarragarra.

Encarna Prietok eta Javier Arrietak Ali izeneko mutikoa dute etxean eta pozarren daude. Zergatik animatu diren galdetuta hala erantzun du Arrietak: «Bizitzaren aurreko jarrera bat da, elkartasuna oinarri duena, besteak aintzat hartzen di-

Hiru familia berri eta aspaldian haur sahararra hartzen duen familia bat dira aurten hartzaileak Haurrak iritsi berritan, emozio asko korapilatzen dira umeengan eta familiengan ere bai

tuena. Haurrei buruz ari gara, gainera!».

Arrietak eta Prietok kalean izan zuten saharar haurrak hartzeko aukeraren berri, Hare Haizea elkartearekin harremanetan jarri ziren informazio eske eta emaitza, bizikletan, kaskoa jarrita, dabilen Ali egunotan euren etxean bizi da. Seme-alabak etxetik kanpo dituzte eta bilobak haien etxe bueltan dabiltza.

Estitxu Zubilaga eta Jon Guridi legazpiarren etxera neskatila bat iritsi da. Zubilagak Euskadi Irratian entzun zuen familia

GOIBERRI 11

ERREPORTAJEA

Goierri garaian haur sahararrak hartu dituzten lau familiak elkartu ziren Zumarragako Euskadi plazan; lau haur etorri dira. MIRIAM LUKI

gutxi haurrak hartzeko prest, eta elkarteek eskaera egiteko epea luzatu zutela. «Nik udan ez dut lanik egiten eta, arrazoi humanitarioak tartean, laguntzeko gogoa izan genuen. Familian adostu genuen eta denon artean hartutako erabakia

izateak animatu gintuen».

Etxean bi gaztetxo dituzte, Uxue (11 urte) eta Unai (14 urte). Neskatila sahararrak Uxuerekin lo egiten du, eta lehenengo gauean hark kontsolatu zuen etxearen faltan, neskatila negar batean zegoenean.

Nagore Zabaleta eta Urko Zaldua zumarragarrek bi alaba dituzte, Araitz (6 urte) eta Nahia (2 urte). «Aurreko urtean Araitzek ume saharar bat ekarri behar genuela esan eta esan ibili zen, baina erabakia hartu genuenerako epea itxia zegoen. Aurten bai, etorri da», dio Zabaletak. Emozio askorekin bizi izan dute lehenengo astea.

Haurrak iritsi aurreko inurriak sabelean aipatu dituzte dendenek, urduritasunak. Arrieta hunkituta ibili da Ali etxean izan aurretik ere. «Negar egin nuen etorriko zela pentsatuta, eta orain gurean dugula, opari bat da. Ezin hobeto egokitu da, konfiantzaz jokatzen du, oso irekia da eta gu poz-pozik gaude».

Zubilagak etorri aurreko emozioak bestela deskribatu ditu. «Galdera markak pilatu egiten zitzaizkidan. Foroetan begiratu nuen, eta ez dakit horrek askorako balio izan zidan.

Elkarbizitza nolakoa izango zen eta errespetua sentitu nuen, beldurra baino gehiago». Hare Haizeako Otaegik foroetan ez begiratzeko gomendioa egin dio, eta Zubilagak keinua berari,

«Hare Haizeako jendea hor dagoela jakitea oso lagungarria da».

Nagore Zabaletak dioenez, «aurretik pentsatzeko denbora asko ez dut izan, beldur handiena hizkuntzak sortu digu, nola elkar ulertuko ginen? Dena dela, etxean guztion artean hartutako erabakia izan zenez, aurrera egin eta gurekin dugu neskatoa».

Lurdes Lopezek eta Patxi Otaegik hamahiru urtean, uda bat salbu, haurrak izan dituzte etxean eta haur bakoitzaren bitartez sahararren kanpalekuekin egin duten lotura sendotu egin da. «Lehenengo urtea oso gogorra izan zen. Mutikoa etorri zen eta guztioi kosta egin zitzaigun, haiei buruz ezer gutxi genekien», esan du Lopezek.

Urte hauetan guztietan Tindufeko kanpalekuetara askotan joan dira, eta Lopezen hitzetan, «teknologia gehiago dago, eskola gehiago, osasun zerbitzu gehiago... Lehen batxilergoa egitera Aljerrera joan behar ziren, orain kanpalekuetan egin dezakete».

Zergatik gutxi?

Inork ez daki zein den arrazoia gero eta harrera familia gutxiago egon daitezen. Orain urte batzuetako delako krisi ekonomikoa aipatu dute hasieran, baina Zubilagak beste arrazoi bat eman du, zabalagoa, «daukagun bizitzeko erarekin ez da-

tor bat. Etxean biok lanean egonez gero, haurra aitonaamonek zaindu dezaten ekartzea ez da oso erosoa».

Otaegik beldurra hitza aipatu du: «gGehienetan elkarbizitza ongi doan arren, batzuetan arazoak sor daitezke eta, beharbada, horrek izua sor dezake... Ez dira, hala ere, umeak bakarrik, hartzen dituzten familiak ere badira, egokitzapena biena da». Gazte jendea animatzea nahiko luke, «semealabarik ez dutenak, haur bat etxean izatea zer den probatu dezakete. Alabaina, neurri batean, nor bere oporrak hipotekatzeko prest egon behar da».

Datozen bi hilabeteotan sarri elkartuko dira Goierri garaian haurrak ekarri dituztenak, Goierri beheko familia hartzaileekin ere elkartuko dira. Datorren uztailaren 21ean, esate baterako, Zuatzon topaketa egingo dute Gipuzkoara iritsitako 21 umeak eta haien udako familiak.

Medikuetara eraman, haien jakin-mina ase, egiten utzi, hitzek zedarritzen ez duten bestelako komunikazioa jorratu, kontsolatu, gozatzen ikusi, oporretan elkarrekin joan, familiaren zirkuluetan tokia egin eta beste hamaika esperientzia biziko dituzte abuztuaren 25ean lau haurrak Aljeriako kanpalekuetara itzultzen diren arte. Egun hori ere emozioz betetakoa izango da.

12 GOIBERRI

GARAI BATEAN

Astigarretako erromeria Hainbat hamarkadatan galduta egon ondoren, duela hiru urte berreskuratu zuten astigarretarrek San Gregorio ermitako erromeria. Garai batean Mendekoste egunean egiten bazen ere, orain, uztailaren 22aren jiran izaten da. ren, sona handiko erromeria egiten zen».

Astigarretako Antonio Etxaniz auzo alkateak ondo baino hobeto daki zerk ekarri zuen erromeriaren desagertzea: «Hango baserrietako gazteak lantokietan hasi ginen lanean eta erromeria astelehenetan izaten zenez, lantokietan dabilen jendeak ez zeukan festara joaterik eta poliki-poliki galdu egin zen. Gurasoak ere zahartu egin ziren....». Jendetsua izaten zen erromeria, Etxanizek gogoan duenez: «Ezkio, Itsaso, Matximenta, Nuarbe, Itsasondo, Beizama, Legorreta... izugarrizko jendetza etortzen zen, izugarrizko erromeria egiten zen».

Inaugurazio festa Loinaz Agirre Beasain Uztailaren 22an, festa eguna izango da hirugarren urtez, Astigarretako San Gregorio ermitan. Hainbat hamarkadatan galduta egon ondoren, astigarretarrek San Gregorioko erromeria berreskuratu dute. Jose-

Josetxo Zufiaurreren eta Ander Yurritaren Beasaingo Paperak bildumako ‘Astigarreta’ liburutik hartua. 1965eko erromeria. ZUFIAURRE

txo Zufiaurreren eta Ander Yurritaren Astigarreta izeneko liburuak jasotzen duenez, «orain hamarkada gutxi batzuk arte, Mendekoste bigarren egunean meza eman ohi zen San Gregorio baselizan, abere eta soroak babesteko eskea eginez; ondo-

Duela lau bat urte ermitako teilatua berritu zuten, eta duela hiru urte, barrualdea. «Aitor Aldasoro alkateak esan zidan berriro ere hasteko festa bat egiten. Aurten hirugarren urtez egingo dugu. Oso festa polita egiten da». 12:00etako mezarekin hasiko da festa.

GOIBERRI 13

GURE LURRA

Basoko fruituak gorritu dira Gorriz jantzi dira fruta arbolak eta landareak, marrubiek, gereziek edo mugurdiek emandako kolorez.

T. Madinabeitia Goierrin kontsumitzen diren marrubi guztiak ez dira Huelva (Espainia) ingurukoak, ezta gerezi guztiak ere Caceresko Jerte bailarakoak (Espainia) edo Nafarroako Milagro edo Etxaurikoak. Mugurdiak, andere-mahatsak edo ahabiak ere ez dira denak kanpotik ekartzen.

Goierrin bertan ere produzitzen eta komertzializatzen dira fruta horiek, eta oraintxe da bere garaia.

Badira aste batzuk basoko fruta horiek gorritzen hasi direla. Ordiziako azokan, esaterako, bertako lehen marrubiak maiatzarekin batera agertu ziren.

Aramako Patxi Arizmendik eraman zituen lehenak, eta harrez gero, astero dira aukeran berean zein Aramako beste saltzaile baten postuan, Arantxa Zurutuzarenean. Kanpokoekin alderatuta, tamainaz txikiagoak dira, baina zapore bizikoak.

Prezio aldetik ere badute aldea, bertakoa garestiagoa delako, 5 euro inguruan dabil prezioa, kanpokoa –amaitu berria da

deboraldia– 3,5 euro inguruan saldu den bitartean.

Basa marrubitxoak, ordea, oraintxe hasi berriak dira. Bide bazterretan, belar artean ezkutatuta topa daitezke. Txikiak dira horiek ere, baina izugarrizko zaporea daukate. Horietaz hitz egiterakoan, askok dute gogoan txikitako pasarte bat, marrubitxoak bildu eta belar batez zehartatuta makila gorria edo lepoko dotorea osatzen zutenekoa, gero denak batera jateko.

Goierriko labela duen gerezia, Gabiriakoa; OĂąatibi-txiki baserritik Miren Agirrezabalak Ordiziako azokara saltzera ekarria. TERE MADINABEITIA

goak dira, eta kolorez ez hain gorriak. Zaporean, berriz, gustuen arabera da konparaketa.

Gabiriako gereziak

Mugurdiak eta beste

Fruta gorrien artean estimazio handia dute baita ere gereziek.

Horiekin makilak edo lepokoak egin beharrean, belarritakoak egiten dira. Baserri auzo gehienetan izaten zen gereziondo preziaturen bat, inguruko ume guztiek ondo ezagutzen zutena. Gaur, gereziondo gutxiago dago, eta daudenek nahiko lan ematen diete jabeei zozo eta bestelako txorietaz babesteko, fruta gorritzen hasten denean jan ez dezaten. Hala zioen

Basoko fruta gorrien Goierriko eskaintza mugurdi eta anderemahats gorriekin osatu da Ordiziako azokan azken asteotan.

Aramatik eta Zaldibiatik iritsi dira horiek ere; Arantxa Zurutuzak eta Axun Etxeberriak dituzte salgai, kiloa 12 euroan. Denboraldia hasi besterik ez dute egin, eta laster batuko zaizkie ahabiak ere. Geroago etorriko dira masustak eta basaranak, azken horiek patxarana egiteko estimazio handia dutenak.

maiatzaren azkeneko asteazkenean Miren Arrizabalaga gabiriarrak bere uzta Ordiziako azokara saltzera eraman zuenean. Lan horretan arrakasta izan du, nonbait, aste batzuetan jarraian izan dituelako etxeko gereziak salgai, kiloa 4 euroan. Juanita Lazkano herrikideak ere izaten ditu salgai Ordizian.

Kanpokoak 3, 5 eta 6 euro artean dira. Hemengo aleak txikia-

14 GOIBERRI

GOIERRIKO MUGETATIK BIRA (II)

Goierriko Mendizale Beteranoak taldekoekin joandako 37 lagunak, joan den larunbatean, Izazpiko gainean. JOANJO MUJIKA

Ederra bezain zorrotza Uztailak 7, San Fermin eguna. Goierriko Mendizale Beteranook Goierriko Mugetako Biraren 2. etapari ekin diogu, Aratz-Matxinbenta eta Urretxu artean. Ederra bezain zorrotza izan den 19 kilometroko ibilaldia egin dugu.

Marisa Galdeano Goizeko 07:00ak baino lehenago zenbait mendizale elkartu gara Ordiziako Garagartzako autobus geralekuan. Gaueko euriek eta ekaitzek egunsentia goibeldudute. 19 gradu eta aterki batzuk irekita gure artean, euria ttanttaka ari du eta.

Jendea eguraldiari buruz hizketan ari da, baina taldeko eguraldi begiraleek, joera aldatuko duela iragartzen digute.

Beasain aldera abiatu gara 07:00etan, eta bertan, beste mendizale batzuk zain daude; guztion artean osatu dugu gaurko taldea. Guztira 37 lagun izan gara, horietatik 12 emakumezkoak.

Aratz-Matxinbenta (240 m) – Izazpi (971 m) 07:35ean iritsi

gara, motxilak, makilak eta beste hartuta, eta berehala abiatu gara. San Fermin eguna izanda, batzuek, zapi gorria lepoan daramagu. Zorua bustita dago baina dagoeneko atertu du eta giro onarekin goaz aurrera.

Aratz-Matxinbentako Benta Zaharraren ondoan eman diogu hasiera zeharkaldiari. Ibai Eder erreka zeharkatu eta Korostortzu, Largarategoikoa eta beste baserri batzuetara doan hormigoizko bide bat hartu dugu.

Bidegurutze batean bide hori utzi eta ezkerrera jo dugu, oraingo honetan bidezidor estu batetik gora goaz. Nahiko itxita dago, garoz eta belar handiz estalita, izan ere ez dira alferrikakoak izan udaberri honetako

zaparradak. Ilaran goaz, banaka. Taldeko gidek bidetxoa irekitzen digute, baita lagundu ere zenbait pasadizo irristakorretan.

Aurrerago, eskuinera biratu eta, alanbre-hesi eta pinudi ertzaren artean gora jo dugu. Pinuditik irtendakoan zelaian gora jarraitu dugu, behetik ikusten genuen txabolaraino.

Azpeitia eta Ezkio-Itsaso arteko mugarri batzuk aurkitu ditugu. Geroago, bide zabalago bat hartu dugu eta atexka bat pasatu bezain pronto, alanbrehesiaren ondotik gora jarraitu dugu.

Izazpi, gaurko lehenengo helburua, gertu daukagu. Laster maldan gora doan bidezidorrean sartu gara eta tontortxo batera (Zeariagako gaina) heldu

gara. Segituan, 10:00etan, kordeletik gora joanez Izazpiren gailurrera iritsi gara (971m).

Bere gurutze dotorearen aurrean taldearen argazkia egin dugu. Atsedenalditxoa egin eta hamaiketakoa jan dugu. Paisaia zoragarriaz gozatu dugu.

Ostarte handiak zeuden eta urrutira begira hor ikusi ditugu alde batetik, Aizkorri mendilerroko gailurrak, Urbasa mendizerra, Beriain, Txindoki edo Larrunarri eta Aralarko mendikosko guztia. Beste aldetik: Murumendi, Hernio, Izarraitz, SamiĂąo...

Izazpi (971 m) – Oleta (756 m) Indarrak berrituta, 10:15ean abiatu gara beherantz. Oletaraino mendiaren kordela jarraitu dugu. Tontorretik gertu,

GOIBERRI 15

GOIERRIKO MUGETATIK BIRA (II)

Bideko toki interesgarriak Izazpiko gurutzea (973 m). Goierri eta Urola haranen ikuspegi ezin hobea. 1948an eraiki zuten.

Arantzetako tumulua. Iruarrieta megalitotegiko tumulua; 1985ean aurkitutako hileta-monumentua.

Joxemari Etxanizen omenezko monolitoa. Euskararen aldeko lan handia egin zuen kidea izan zen Joxemari. Bere omenez Zumarragako baserritarrek Pagotxoeta gainean monolitoa jarri zuten.

Pagotxoeta. Zumarraga eta Azpeitia artean dagoen lepoa da eta 766 metroko garaiera du.

Pagolako tumulua. Iruarrieta megalitotegiko tumulua, 1989an aurkitutako hileta-monumentua.

Iruarrieta II trikuharria. Iruarrieta megalitotegiko tumulua, 1989an aurkitutako hileta-monumentua.

Samiño edo Irumugarrieta (933 m). Azkoitia, Azpeitia eta Zumarragako udal-barrutien arteko muga da. Bertan postontzia dago.

Iruarrietako trikuharria. Iruarrieta megalitotegiko tumulua, 1979an aurkitutako hileta-monumentua.

ezkerrerantz doan bidezidorra hartu eta pinu artean behera Pagotxetako lepora (753 m) iritsi gara.

Inguruko larreetan ardiek, abaroan jarrita, begiratu egiten digute. Gure ibilian goazen bitartean, artaldeen zarata eta artzainaren oihuak entzun ditugu.

Pagolako tontortxora igo eta hango txabolara eta Pagobakarreko trikuharrira jaitsi gara.

Ondoren, Samiñorako igoerari aurre egin diogu. Eskuinetik gora doan bide zabala hartu eta azken aldapa igo ondoren, Samiñoko tontorrera iritsi gara

Nondik nora Oletako gurutzea. 1981. urtean ipinia. Urtero Hirutasun Santuaren igandean erromeria ospatzen da.

Oletako tumulua. Oleta-Izazpi megalitotegiko tumulua. 1989an aurkitutakoa.

Txerreneko pagadia. Balio natural handia du. Zumarragako lurretan gelditzen den bakarrenetakoa da.

Aginagako nekazari-bailara. Zumarragako auzoa.

1989. urtera arte Azkoitiko udal-barrutian sartua zen.

Aizkolariari omenaldia. Aginaga auzoan kokatuta dago. 2,45 metroko brontzezko eskultura da.

Bidegorria. Urolako trenaren burdinbidea izan zen.

Goruntz. Jose Ramon Andaren eskultura, brontze urtuz egina. Obra bertikala da, Zumarraga eta Urretxuren lotunean kokatuta dago.

Zumarraga. Zumarragari buruzko lehenbiziko datuak 1366. urtekoak dira.

Urretxu. Urretxuk duen historiako lehen agiri-aipamena Joan I.a Gaztelako erregeak 1383an emandako herriaren sorrerako hiri-gutuna da.

(932 m). Kordela jarraitu eta jaitsieran bide zabal batera iritsi gara Iruarrietako trikuharriaren ondotik pasatu ondoren.

Bide honetatik segi eta Oletako gurutzera (756 m) eta aterpera iritsi gara. Bertan, Aretxabaletako mendizale talde batekin topo egin dugu. Agurtu ondoren, geure bidean jarraitu dugu.

Ibiltzeko giro atsegina dago, orain bidea laua edo aldapa beherakoa dugu eta erritmoa galdu gabe hizketan eta gozatuz goaz. Kuku-prakak izeneko loreak ugari daude eta beste loreekin batera gure ibilbidea alaitu egiten dute. Behorrak,

pottokak, behiak... lasai ari dira bazkatzen gure pausoei erreparatu gabe.

Oleta (756 m) – Urretxu eta Zumarraga (352 m) Aterpearen atzealdetik gora doan bidetik joan gara aurrera, eta geroxeago bide zabal batetik beherantz ibiltzen hasi. Bide honetan tarte on samar batean ibili ondoren, bidegurutze batera iritsi gara. Guk eskuineko bidea hartu eta aurrera egin dugu.

Aginagako nekazarien bailaran gaude. Gero, hormigoizko pista batera jaitsi gara. Pistatik behera Errepelde baserriraino

Samiño

Urrizti

Aratz Matxinbenta Izazpi

Urretxu Zumarraga

Luzera: 18,2 km.

Denbora: -/+ 5,5 ordu.

Igoera: 1.113 metro.

Jaitsiera: 1.012 metro.

Zailtasuna: Nabarmena.

Informazio gehiago: www.gmb.eus

jarraitu dugu. Ondoren, jaitsiera jarraituz, Urruzti baserrira iritsi gara eta, handik, garai batean Urolako trenbidea izan eta egun dagoen bidegorrira.

Bidegorrian ezkerrerantz jarraitu dugu, Urretxu eta Zumarraga aldera joateko. Etxeberri jatetxearen inguruko aparkalekura iritsi gara. 13:30ak dira eta hor aurkitu dugu autobusa gure zain etxera itzultzeko.