GoiBerri 346. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

346. zenbakia. 2019ko urriaren 18a

GOI B ERRI Jexuxa Etxabe Gaztagile zaldibiarra

ÂŤPobreenak artzainak zirela hots egiten zuten lehen elizako sermoianÂť

Urtetan Zaldibiako Ardiki Egunean aritu da bisitariei gazta egiteko sekretuak erakusten.

Artzain familian jaioa, aita zenak egindako zumitzak dauzka oraindik etxean. AIMAR MAIZ

Tomas Lasa 3 Iritzia 4-5 Mikel Zabalegi 6 Gau beltza, ohiturak berreskuratzen 7 Emakumeak dira baserrietako arima 10-11 Tomas, zuberotar jenerala 12-13

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Tomas Lasa Orkatz abesbatzako kidea

«Musikarako ez dut nekerik, asko lasaitzen nau» Mikel Albisu Zegama Pintura saltzailea eta musikazalea da Tomas Lasa (Tolosa, 1956). Bere jaioterrian bonbardinoa jotzen zuen txaranga batean, baina Zegaman bizitzearen eta lan orduen eragozpenarekin utzi egin zuen. Duela 25 urte Orkatz abesbatzan sartu zen. «Musika beste modu batera bizitzeko aukera eman zidan abesbatzak. Niri musikak asko lagundu dit, nekatuta egon arren musikarako ez dut nekerik, asko lasaitzen nau».

Lasaren ustez Zegamako herriari asko ematen dio abesbatzak. «Jendeak lan asko egiten du guztia aurrera ateratzeko.

45 haur eta 30 heldu ari gara Orkatzen. Tolosako egoera ezagututa, Zegamakoa altxor bat da, merezi du lan egitea».

Bonbardinoa ez du alde batera utzia. Tolosako Alcoyano txarangarekin Inauteriez gain urtean zazpi bat emanaldi egiten ditu. Zegaman berriz, Jo Motel taldea sortu dute lau la-

«Jo Motel taldearen helburua geuk disfrutatuz besteei disfrutaraztea da»

MIKEL ALBISU

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

gunek: «Nire errepertorioa Tolosako Inauterietako 38 abesti dira. Horrekin nahikoa dugu.

Zegamako hainbat jaietan jotzen dugu. Gurea ez da txaranga bat, baina herrian gustura hartu gaituzte, eta geuk disfrutatuz besteei disfrutaraztea dugu helburu bakarra».

Ze zaletasun dituzu?

Ibiltzea, musika eta lagunekin egotea.

Janari bat.

Amaginarrebak prestatzen duen txahal saiheskia kazolan.

Edari bat.

Sagardoa.

Pelikula bat.

Lasa eta Zabala. Joxean Lasa lehengusua nuen, eta pelikulak markatu egin ninduen.

Musika talde bat.

Euskal folklorearen zalea naiz.

Abesti bat.

Mikel Laboaren Txoria txori.

Oporretarako leku bat.

Kantauri itsasoko kosta.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Zegamarren harrera. Bizitza erraztu didate.

Goierriko txoko bat.

Zegama.

Herriko alkate bazina.

Musikariek eta taldeek entseatzeko lekua sortuko nuke.

Zegaman biziko ez bazina.

Bertan baino hobeto inon ez!

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Joxe Begiristain Euskara teknikaria

Idatzi? Zertarako idatzi?... enbat aldiz aditu behar izan ote dut erantzun hori nire ingurukoen ahotik? Galdetuz erantzuten didate. Lasai, irakurle: ez nator liburu bat idaztearen apologia egitera. Ez eta inor konbentzitzeko helburuz sortzen diren hamaika eratako testu ustez pedagogikoei buruz aritzera ere. Eta ez dut hizpide, gaurkoan behintzat, idaztearen helbururik behin-behinena izan daitekeen informazioa zabaltzearen artea bera ere.

Gutako edozeinen gaitasuna zirikatu nahi dut: nor ez da gai, hitz egiteko trebezia duen heinean, idatziz jasotzeko bere hitz-jarioa? Areago, idatzi, idatzi baitezake hitz egiteko gaitasunik ez duenak ere! Baina, ez dugu idazten! Edo gutxienez ziurta dezaket, gure arbasoek (aitajaun, amandre, aita, ama...) idatzitako ezertxo ere ez dudala nik behintzat, eskura.

Horrek esan nahi du, nik idazten dudana, nire ondorengoek irakur dezaten egiten dudala?

Z

Inolaz ere, ez. Nik idatzi izan dudana eta idazten dudanetik iaia dena, batez ere niretzat egiten dut.

Eta idazteko ohitura duenak ulertuko dit hurrengoa: ez al da harrigarria, sinestezina, duela urte asko guk geuk idatzitakoa irakurtzearen xarma? Ez dut besteen ahotik hitz egingo: nik duela 40 urte, duela 20 urte edo baita, askotan, duela urtebete idatzitakoak ere, berealdiko harridura eragiten dit: «Hau nik idatzi al nuen?», esateraino.

Eta, edozein eratako idatziez ari naiz: anaia soldadu zegoenean idatzi nizkion eskuzko gutunetatik hasi, artean Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna zenean Mosku, Leningrado, Kiev eta Jarkov hirietan idatzitako egunerokoarekin segi eta Ataungo Nondik aldizkarian esatera ausartutakoetara, duela gutxi horietan antzeman ahal izan dudanez. Adibidez.

Baina eta, ordea, ez dut idatzi horiei buruz hitz egin nahi, ez bada, idatzi dugunak, idatzi gabe utzi dugunak eragin digun kalteaz jabetzen laguntzen di-

gula azpimarratzeko. Zenbat istorio idaztera ausartu gabe?

Zenbat historia, zenbat poz, zenbat min, burmuinetik (edo bihotzetik, edo erraietatik, edo…) paperera jaso gabeak?

Baina, ez bakarrik gure aurrekoenak; geureak, batez ere: horiek guk beste inork ez baititu bizi.

Guri, gutako bakoitzari baitagokio norberaren buruarekin hausnartutakoari helduleku bat ematea, idatziz adibidez.

Behar adina aldiz heltzeko moduan, nahieran, noizbait sortu zaizkigun pentsamenduei, sentimenduei, jokabideei… Eta unean uneko errealitatea nahiz ameskeriak berriro begi-bistan izan eta horiek berdin-berdin edo erabat berrituta gogoratzeko, berpizteko nahiz ahazteko.

Dagoeneko idaztera jarri zaren horri ez, noski, baina inoiz idatzi ez duzun eta idazteko asmorik ez duzun edo noizbait idatziko duzun oraindik ez dakizun horri, zera: idazteaz hemen esandako guztiak balio du esateaz aritu izan banintz ere. Alegia, idatzi ezazu, baina idatzi behar ez baduzu, esan; esan ezazu: esan iezaiozu bizitza gogaitzen ari zaizunari, aditzera emateko moduan, nahikoa dela; esan, harenganako errespetuz, zure iritzia braust batean eman gabe eta haren ohorea zapuztu beharrik gabe, berak zuganako ez duen duintasunez.

Eta, ordea, batez ere batez ere, idatzi iezaiozu, edo gutxienez, esan dugun bezala, esan iezaiozu (erredundantzia, nahita, indarra emateko esateari) «maite zaitut», dagokizunari.

Hala dela dakienari nahiz ez dakienari ere bai, ordea. Maite duzula. Eta hortik aurrerakoak ez dizkizut nik irakatsiko, noski.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Zuberotarren Zumalakarregi Altzaitarrek Ormaiztegin Zumalakarregi pastorala egin zutela 30 urte bete dira.

Hilaren 26an solasaldia egingo dute garai hartako kontuak berritzeko.

Mondeju zuri, beltz, buzkantza, odolki... hestebeteez aritu nahi dut oraingoan zurekin, Axier. Izan ere, San Mielak, Santa Fe... ni bizi naizen Goierri alde honetan santu hauetaz hitz egin bezain pronto datoz bat-batean ahotara Altzaga, Gaintza edota Zaldibiko festak hitzak. Baina, honekin batera baita mondejuak ere. Bai, mondejuak. Baina zer demontre dira horiek? Galdetu izan didate normalean Goierritik kanpoko ia guztiek. Eta ni beti bezala azalpenak emateko pronto. Kolesterolaren laguna dela, sendagileek inoiz dietan sartuko ez luketen janari bat dela, batzuk zuriak eta beste batzuk beltzak direla, bata zein bestearen osagaiak zeintzuk diren, ardi gantza dutela oinarri, lekuaren arabera izen desberdina hartzen duela... Honekin batera baita mondeju-zopak ere badirela.

Zopak? Bai, bai, zopak! Mondejuak egosteko erabilitako saldatara botatako ogia. Ummm! Pentsatze hutsarekin jateko inbidia sortu zait niri. ÂŤBaina, hori guztia jan eta gero, nola egin dezakezu lo, Aitor? A ze pisua!Âť Esaten didate ingurukoek. Ba, primeran, aizue!

Liskar eragilea ere bada gurean produktu hau. Izan ere, Ataun al-

dean ezagutu dut nik egoskorkeriagatik (aitona barne) mondeju zuria probatu gabe beste mundura joan denik. Eta baita alderantziz ere, noski! Zaldibia aldean mondeju beltzak ez direla mondejuak esanaz, horiek odolkiak direla!

Eta Legazpi alde horretan ba al da mondejua egiteko/jateko ohiturarik, Axier? Buzkantza izena ere entzun izan dut hor nonbait.

Liskarrik bai zuenean?

Aitor Calvillo

bat eta

Gosetu naiz. Ez dut askotan jan ez mondeju zuririk, ez beltzik, eta ez dakit gure inguruko harategietan izaten den ere, baina, esango nuke, zuenean goi honetan baino zabalduago dagoela, Zaldibian batez ere. Eta, jake gaia jarri didazun, ikertzea erabaki eta, Interneteko bilatzailean mondeju eta mondejo jarrita, aurkitu dut zerbait.

Valladoliden, Espainian, omen dago Portillo, eta bertako tradizio gastronomikoan ere badituzte mondejuak. Ulertu uste dudanez, gure tripakiaren antzeko zerbaiti esaten diote mondejo. Ez dakit, eurenera eta gurera, nondik ekarritako hitza izango den, baina, jolasean hasita, mondejuan aurkitu ez dudan lotura aurkitu nahi izan dut bi herrien izenetan. Hala ez bada, zuzenduko dit aireak, baina Zaldibiaren izenean ibia ikusten dut, pasabidea-edo esan nahiko lukeena, eta portilloa ere harresietako edo mendietako pasabidea izan omen daiteke. Hor aitzakia bat senidetzeren bat sortzeko. Bi ibi izan ditzakegu, beraz, Portillo eta Zaldibia. Horrela ez

bat Axier Iriondo

bada, aireak zuzenduko ahal dit, edo Xalbador Garmendiaren ahaireak.

Esan daiteke, Anoetan ere, Xalbador eguna izan zela joan den asteburuan. Omenaldia egin zioten anoetarrek eta zaldibiarrek.

Herrigintzan Xalbador Garmendiak eraikitako ibi eta portilloak izan zituzten gogoan.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

ÂŤKirola oso gustuko dut, eta lokatz artean gehiagoÂť Mendi duatloiko Euskal Herriko txapela irabazi berri du Mikel Zabalegi ordiziarrak 25 urtez azpikoen mailan.

A. VierbĂźcher Ordizia Euskal Herriko mendi duatloi txapelketa Arriarango mendi duatloiak erabaki zuen pasa den urriaren 8an; Euskal Herriko mendi duatloi zirkuituko laugarren proba puntuagarria ere bazen. 25 urtez azpiko kategorian, Mikel Zabalegi (Ordizia, 1994) izan zen irabazlea.

Arriarango Mendi Duatloian Euskal Herriko txapeldun izan zinen.

Bai hala da! Egia esan helburu hori ez zegoen nire buruan, baina hala gertatu da.

Zein probatan parte hartu duzu?

Goierrin egin diren hiruretan.

Igartzakoa izan zen lehena. Sekula izan dudan txakalaldirik handiena izan nuen egun hartan. Zegamakoan oso gustura sentitu nintzen, uste baino hobeto. San Adrianera bizikletan igo, Aizkorri igo eta jetsi korrika eta azkeneko tartea berriro ere bizikletan. Asko disfrutatu nuen. Seigarren postua lortua nuen. Eta Arriarangoan, lehen postua lortu nuen.

Txapela lortzea espero zenuen?

Banekien nortzuk lehiatuko gi-

nen eta lehen postuetan sartzea espero nuen. Maila oso onean lehiatzen ari diren asko falta ziren.

Noiz hasi zinen horrelako probetan parte hartzen?

Duela bi urte inguru. Kirola orokorrean oso gustuko dut, eta lokatz artean bada gehiago.

Mendiko kirolak dira gustukoen ditudanak.

Mendi bizikletan, BTT probetan ere aritutakoa zara. Orain duatloiekin jarraituko duzu?

Honek gauzak ez ditu aldatuko.

Kirola egiten jarraituko dut, modalitate jakin batean zentratu gabe. Denetarik egitea gustatzen zait, nahiz eta etorkizunean, G2H eta antzeko mendi lasterketetan parte hartzea den nire asmoa. Baina horretarako orain baino seriago hartu beharko dut. Momentuz, proba laburragoak ditut buruan, teknikoki ere hobe moldatzen naizelako horrelakoetan.

Zein izango da hurrengo erronka?

Esan bezala, kirolari dagokionez serio jarri nahiko nuke baina oposaketak prestatzen ari naizenez, horrek itxaron egin be-

ARTGAZKI

harko du, beraz une honetan, kirola aisialdi eran izan beharko du.

Oposaketak prestatzen esan duzu.

probak dira gainditu beharrekoak: korrika, igerian, sokan gora igo eta bizkarrean pisua hartuta zirkuito bat egitea, besteak beste.

Bai, suhiltzaile izateko, eta nire burua oraintxe hortan dago.

Nolatan aukeratu duzu bide hori?

Proba gogorrak gainditu beharko dituzu beraz.

Lagun bat hasi zen suhiltzaile izateko prestatzen eta hark kontatutakoak entzun ondoren, baloratu eta bide hori hartzea erabaki nuen nik ere.

Orain, oposaketak noiz diren publiko egin bitartean, pixkana ari naiz prestatzen.

Kamioia gidatu ahal izateko baimena ateratzen ari naiz. Teoriari dagokion atalak ematen dit errespetu gehien. Hori gaindituta, proba fisikoak egin beharko ditut eta hor denetariko

GOIBERRI 07

MOTZEAN

Euskal Herrian ere ohitura zaharra da kalabazak hustu eta barruan kandela ipintzea. GOIBERRI

Ohiturak berreskuratzen Datorren urriaren 31n Gau Beltza ospatuko da Euskal Herrian. Festa hori indartzeko asmoarekin, Sareko Baratze Parkeetan kalabaza haziak banatu zituzten, eta orain, kalabazarik handiena saritzeko lehiaketa antolatu dute.

A. VierbĂźcher Urriaren 31aren bueltan, erritu ezberdinak egin izan dira Europan. Euskal Herrian ere kontakizunak, kalabazak edo arbiak hustu, aurpegi itxura eman, kandela txiki bat sartu eta bide bazterretan argiztatuta jartzen zirenekoak, ez dira Amerikatik datorren Halloween ospatzeko modaren ondorio. Dena den, egia da, azken urteetan gaueko

festa horren zentzua edo norabidea galdu dela Euskal Herrian, AEBtatik datorren marea horren indarrak eraginda.

Aintzinakoak kontutan hartuta, Gau Beltza ospatuko da, berreskurapena baino, ospakizunaren berrinterpretazioa edo birsortzea izaten ari dena. Ekimen horrek pixkana-pixkana bere tokia har dezan, landaketarako kalabaza haziak banatu

zituzten udaberrian Sareko Baratze Parkeetan, eta orain, kalabaza handiena lortu duen parkea saritzeko ordua iritsi da.

Lehiaketaren baldintzak Lehiaketan parte hartzeko, Baratze Parke Sareko erabiltzaileek landatua izan behar da kalabaza, sareko baratzeetako batean. Kalabazaren bi argazki bidali beharko dituzte partai-

deek baratzeparkea@ekogunea.eus helbidera urriaren 25a baino lehen. Argazkietako batean, kalabaza lurrean bakarrik agertuko da. Bestean, lehiakideek besoetan dutela, metro batekin neurriak ikusteko moduko argazkia izan beharko du, eta dagokion Baratze Parkean ateratakoa. Irabazlearen izena urriaren 31n jakinaraziko dute Kutxa Ekoguneko webgunean.

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Jexuxa Etxabe Gazta egile zaldibiarra

«Aitak mendiko txabolan erabilitako zumitzak dauzkat oraindik» Aimar Maiz Zaldibia Aita zenak utzitako bi zumitz esku zailduetan hartuta, detaile guztiekin kontatzen ditu Jexuxa Etxabek (Zaldibia, 1932) gaztagintzaren sekretuak. Konporta baserrian artzain familian jaioa, 21 urteko Gorriñe artzain familiako etxera ezkondu zen. Intzentsaron amandrearekin egondako udak ondo gogoan ditu, baita Aralarko larre goxoenak ere. Osasun eta kemen inbidiagarriak dauzka, berari gaurko bizimoduak batere inbidiarik ematen ez badio ere.

Zeuk lehentxeago ikasiko zenuen gazta egiten.

Dotrina garrantzitsuagoa zen eskola baino, beraz?

eskuz egiten genuen. Makinan ere hasi ginen azkenera.

Konporta baserrian jaiotakoa naiz, Aiestaran Erreka bailaran.

Aita artzaina nuen. Gorriñera 21 urterekin ezkondu nintzen, eta hemengo aitaginarreba ere artzaina zen. Amandre zenarekin aritzen nintzen gazta egiten; hark egiten zuen, eta gu estutzen jartzen gintuen. Neu, egiten, Gorriñen hasi nintzen, aurrena ardi esnearekin eta gero behi esnearekin. Mendian ere laguntzen nion amandreari.

Oraintxe esan duzu. Orduan ere baziren maisu-maistra egiten zirenak, baina gu ez ginen izan.

Irakurtzen eta idazten ikasi genuen, baina lezioak ez. Beti baserriko lanean, ez genuen beste erremediorik.

Esnea tenperatura egokira iritsi den jakiteko sistema berezia omen duzu.

Ardiki Egunean urtetan Zaldibiako plazan gazta egiten ikusitik ezagutuko zaitu jendeak.

Eskolako opor garaian, amandrea eta biok mendian egoten ginen, batera. Intzentsaron genuen txabola Konportakoek; Gorriñekoek, Oiduegin. Ume egiteko txerriak eramaten zituzten. Gazura egosita ematen genien animaliei, txerriei eta letxoei. 10-11 urte izango nituen.

Mahaia pronto jartzen zidaten eta, joan egin behar... Aurrenetik beldurra ematen zidan, baina gazta egiten ohituta nengoela eta, baietz esan nien. Lehenengo Urretagoenekoa hasi zen gazta egiten.

Erreleboa iaz hartu zizuten gazteagoek.

Bai, semea eta nire lehengusuaren semea hasi ziren, biak lagunak. Aspertu ez naiz egin, baina edadea ere bai, eta beti ni ez naizela arituko eta, utzi nuen.

Semea bi-hiru alditan aritu zen etxean. Matoirik ez zitzaion ateratzen; «horixe! Nola aterako duk ba? Ez duk nahastu eta».

Nahiko barre egin genuen.

Aralarren amandrearekin?

Noiz arte egoten zineten?

Urriaren aurrenean jaisten ginen beti. Ardi antzuak denak ez zituzten agian jaisten. Arkumea beranduago izaten zen orain baino.

Eskolara, Zaldibiara?

Askotan, dotrinara bakarrik. Ardiak zaintzen ibiltzen ginen, etxe inguruan, eta ez geneukan eskolara joaterik. Dotrina hamabietan zela uste dut, eta hara bidaltzen gintuzten.

Bai, diru pixka bat sortzeko behar zen. Arrautza dela, oilaskoak, indaba... Etxeko gauzak saltzen genituen. Ordiziara bakarrik joaten ginen.

Nik tenplea behatzarekin hartzen diot. Semeak ez, hark termometroa sartzen dio. Esnea beroegi egotea ez da ona: gazura gehiago eta matoia gogorragoa ateratzen da, eta gazta, elkorragoa. Hoztxo gelditzen bada, ur bero pixka bat bota, eta horrela ekarrarazten nuen berriz tenplera.

Gazta egiteko modua aldatu al da, zure ezagueran?

Zenbat litro esnerekin egiten zenuen gazta bat?

Nik lehen bezala egiten dut.

Bestela, esnea makinan berotzen dute. Orain hemen ez dakit zeinek egiten duen. Guk dena

Zazpi litro esne, gazta batentzako.

Feriara joaten al zineten?

«Pobreenak artzainak zirela hots egiten zuten lehenago elizako sermoian» «Mendiko belarra jandako esnearen gazta hobea da.

Han ere, toki batzuk hobeak»

Intzentsaron eta Oiduegin egiten al zenuten gazta?

Bai, eskuz egiten zituen aita zenak. Han ere, berdin. Zumitzetan sartzen zituen. Hark utzitako zumitzak dauzkat oraindik.

Obran aritu ginenean, eginahalak egin nituen aitaren zumitzak bilatzen, eta ezin bilatu.

Beste batean hara non bilatzen ditudan. Nik hartu nuen poza!

Inon ez da aurkitzen gaur egun zumitzik. Luberrik egiten zituen.

Mendian ala etxean egindako gazta izan, ba al du alderik?

Bai, hangoa hobea. Mendiko belarrarena hobea zela esaten zuten. Eta, han ere, toki batekoa ona ez, eta beste batekoa

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

hobea. Orain ere esaten dute hori; Arruarteko artzainari, Joseba Intsaustiri, aditzen diot mendikoa desberdina dela.

Aralarren zein ziren belardi onak?

Urretagoenekoena [Oiduegi] eta Pagabekoak. Onenak Pagabekoak ziren. Domingo Haundie edo Atxutxe esaten genion gizon handi bat bazen, artzaina, aspaldi hil zen. Haien gazta izaten zen onena. Oso onak egiten zituen. Pagabeko saroia erabiltzen zuten.

Gaztak ketzen zenituzten?

Bai, denak. Mendiko txabolan, lurreko sua beti piztuta egoten zen, eta haren kea gaztandegira joaten zen. Konporta jaiotetxean, borobil handia egiten genuen, barrundik apalak jarri, behean ontzian kea, eta etxe guztia ketan. Gehienean artaburuen koskola erabiltzen genuen ketzeko, eta gereziaren adarrak.

Lehen artzaina ugari izango zen Zaldibian, ezta?

Hemen, besterik ez! Aiestaran Erreka bailaran, etxe denetan ziren artzainak: Lazkaoetxen, Auntxietan lau bizitzak, Aiestragoenekoak, Aierdikoak, Olaldekoak, Olakoak... Horiek denak behintzat bai, eta gehiago izango dira. Baina pobreenak ere artzainak omen ziren, sermoian hots egiten zuten hori. Ez dakit hala ziren edo ez, baina hori gogoan hartu nuen.

Zuek pasatu dituzuenak pasatu, eta oraingo bizimodua ikusita, zer?

AIMAR MAIZ

Bada, nik ez daukat batere inbidiarik oraingoarekin. Gero okerrago, oraindik. Gauza onik ez da ikusten, komeriak izango dira. Etxean bi txerri handi hiltzen genituen –11 senide ginen–, ardia toki gehienetan zen, eta gazta ez zen falta. Indaba, nahikoa; saltzeko eta dena. Artoa ere bai, eta garia ere etxean ereiten zen. Orain dena kanpotik dator. Dirurik ez zen hartzen lana eginda ere, hori ez. Baina oraingo bizimoduaren inbidiarik? Ezta batere.

10 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Baserrietako arima dira Hilaren 23an emakume baserritarrei eta bertako ekonomiari buruzko mahai-ingurua egingo dute Urretxun.

Asier Zaldua Urretxu Baserriko bizimodua gogorra izan da beti, batez ere emakumeentzat. Izan ere, baratzeko eta ukuiluko lanez gain, sukaldeko lanez, garbiketaz eta zainketez arduratu behar izan dira.

Hori guztia, kotizatu gabe. Duela urte batzuk Emakume Baserritarren Elkartea (EBEL) sortu zuten beraien eskubideak aldarrikatzeko. Pausoak eman dituzte, baina asko dago egiteko oraindik. Hilaren 23an, 18:30ean, Emakume baserritarrak eta bertako ekonomia mahai-ingurua egingo dute Goierri garaiko emakumeen etxean.

Etxaldeko Emakumeak eta EBEL elkarteko bi emakumek parte hartu dute.

EBEL elkartea emakumezko baserritarren eskubideen alde borrokan denbora gehien daraman elkartea da. EHNE sindikatuko emakume batzuk sortu zuten, 1991n. Gizonezkoek eta emakumezkoek arazo ezberdinak zituzten, eta azken horiek elkartzea erabaki zuten. «Emakumezkoek diskriminazioa jasaten zuten. Adibidez, oinordetza kontuan. Gainera, lan gehiago egiten zuten. EBELek, beraien eskubideak defendatzeaz gain, elkarrekin egoteko denbora tarte bat hartzeko aukera eman zien», aipatu du Maider Aramendi EBELeko teknikariak.

Emakumeek baserrietan funtsezko papera izan dutela eta dutela argi utzi nahi du.

«Emakumerik gabe, baserriak hil egiten dira. Industrializazioa heldu aurretik, emakumeak antolatzen ziren diruaz. Industrializazioak ekarri zituen aldaketek emakumeak ganbarako txoko ilunenera bidali zituzten, baina barrura begira esentzia gorde egin zen. Beraiek arduratzen ziren etxeko lanez, merkatuetara joateaz...», gogoratu du EBELeko teknikariak.

Instituzioen lana Egindako borrokari esker pausoak eman dira, baina oraindik asko dago egiteko. «Gaur egun arte erdi ezkutuan jarraitu dugu. Ahalduntzea eta tresnak eskuratu ahala, emakumeok etxean eta instituzioetan borrokatu dugu. Instituzioek baserria euskal kultura era folklorikoan mantentzeko erabiltzen dute. Ez diote alderdi ekonomikoari garrantzirik ematen. Baina benetako politikak egiten ez badira, batez ere emakumeei begira, hau pikutara doa», ohartarazi du.

EBELek diagnostiko bat eskatu zuen. «Baserritik bizi diren emakumeak kontatzeko eskatu genuen. Hauek gabe, landa eremuko herriak hil egiten dira.

Lo lekuetako lursailetan zikinkeria pilatzen da eta kanpoko

janaria sartzen da. Diagnostikoaren emaitzak jaso genituenean, asko larritu ginen. Baserrian lan egiten duten hamar emakumetik batek bakarrik kotizatzen du. Gizonezkoek baino 13,5 ordu gehiago lan egiten duten astean eta, gainera, ez dute kotizatzen. Horretaz gain, zaharren zaintzaz arduratzen dira. Penagarria da, baina horretara ohituta gaude. Eta instituzioei ondo datorkie».

Horrek guztiak baserriak hustea ekar dezake. «Emakume asko baserritik joaten dira, soldata eta kotizazio bila. Egun, baserriak ez du ematen. Baina beste politika batzuekin eman dezake: kotizatzeko laguntzak, zergen jaitsiera, zaintzaren gaiaren inguruko hausnarketa, forma juridiko ezberdinak aztertu... Gure eskubideak bermatu behar dituzte, beste politika batzuekin. Ez gara dirua eskatzen ari».

EBEL diagnostiko hori eza-

Emakumezkoek gizonezkoek baino 13,5 ordu gehiago lan egiten dute astean Emakumeak, lan gehiago egiteaz gain, etxeko zaharren zaintzaz arduratzen dira

GOIBERRI 11

ASTEKO GAIA

Gabiriako Baztarrika baserriko Amelia Jauregi eta Eli Elgarresta ama-alabak. ASIER ZALDUA

gutzera ematen ari da eta instituzioen konpromisoa lortzen saiatu da. «Ez dugu instituzioen erantzunik jaso. Hitz politak besterik ez. Eskubide sozial eta politikoak mahai gainean jarri eta irtenbideak adostu behar dira. Kotizazioaz, zaintzez, presio fiskalaz... hitz egin behar da».

Hilaren 23ko hitzaldia bozgorailua izatea nahi dute. «Burujabetzaz eta elikagaiez hitz egiten dugunean, protagonistez hitz egin behar dugu. Elikagai burujabetza ez da posible emakume baserritarrik gabe.

Ekonomia feministatik dator burujabetzaren ardatz garrantzitsuena».

Baztarrika baserrikoak Aramendik hilaren 23ko mahai-inguruan parte hartuko du, Etxaldeko Emakumeak elkarteko Alazne Intxausperekin batera. Eli Elgarresta artzain eta gaztagile gabiriarrak ere parte hartu behar zuen, baina ezin izango du. Elgarresta Amelia Jauregi EBEL elkarteko sortzailearen alaba da.

Haren amak-eta EBEL sortu zutenetik pauso batzuk eman direla, baina oraindik egiteko asko dagoela uste du. «Polikipoliki gauzak aldatzen ari dira.

Baina oso poliki aldatzen dira.

Emakume batzuk erabaki guneetan azaltzen hasi dira, baina oraindik asko dago egiteko», aipatu du.

Berak bere amak irekitako bidea jarraitu zuen, baina beste emakume batzuk ez dute zorte hori izan. «Ni ez naiz bigarren mailakoa sentitzen. Nire bikotea eta biok maila berean gaude eta txandaka joaten gara bileretara. Baina emakume batzuk ez dira joaten erabakiak hartzen diren tokietara. Etxean gelditzen dira».

12 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Altzain egin zuten lehenbiziko aldiz ‘Zumalakarregi’ pastorala, 1989ko uztailaren 23an. Ertzean, ‘trajeria’ iragartzeko kartela. ANGEL ELORTZA

Aimar Maiz Ormaiztegi Hego Euskal Herriko bailara gehienetan ibili zen Tomas Zumalakarregi Imaz gudalburua (Ormaiztegi, 1788–Zegama, 1835), Lehen Karlistaldian. Ipar Euskal Herrian ere bai, hari eskainitako pastoralaren bidez eta XX. mendean izan arren.

Aurten dira 30 urte Altzai eta Lakarri herrietako (Zuberoa) bizilagunek Zumalakarregi trajeria edo pastorala egin zutela.

1989ko uztailaren 23an estreinatu zuten Altzain, abuztuaren 5ean Lakarrin egin, eta abuztuaren 27an Ormaiztegin.

Ekitaldi sonatua izan zen Ormaiztegin egin zutenean. Zu-

Tomas, zuberotar jenerala Ormaiztegin ‘Zumalakarregi’ pastorala egin zuten altzaitarrek, duela 30 urte.

beroatik 86 lagun etorri ziren, 10 urtetik 60ra artekoak. Antoneneko zelaian (Itxune atzean) egin zuten, eta bi mila ikusle bildu ziren, biharamuneko kronikek diotenez. Euri-lanbroak itsustu zuen, baina ez eten.

Ormaiztegira gonbita Izan ere, Altzaiko estreinaldia erdi parean bertan behera utzi behar izan zuten, euriagatik.

Ormaiztegiar batzuk joan ziren ikustera, tartean Angel Elortza argazkilaria: «Altzai herrian egin zuten estreinaldia. Pastoralak luzeak izaten dira, eta erdi aldera egundoko zaparrada hasi zuen. Bertan utzi zuten an-

GOIBERRI 13

ERREPORTAJEA

tzerkia, eta biharamunean errepikatu zuten».

Ordurako, lotuta zuten Ormaiztegikoa. Baina komentzitzea ez zen lan samurra izan.

Elixabete Garmendiak jakin zuen Zumalakarregiren pastorala egitekotan zebiltzala, ETBren Baionako korrespontsal Allande Boutinek esanda — ama altzaiarra zuen—. «Pastoral hori Ormaiztegira eraman behar genuela esan nion», oroitu du Garmendiak. Ormaiztegiko Arantxa Campos alkateari eta Arantxa Murua zinegotziari proposatu, begi onez ikusi, eta antolaketari ekin zioten.

Aurrena, maiatz-ekain aldera, zuberotarren ordezkaritza bat Ormaiztegira gonbidatu zuten. Zumalakarregi Museoa ireki berria zen —maiatz hartantxe—, eta bisitan eraman zituzten. «Oraindik pastorala egiteko baiezkoa eman gabe zeukatela uste dut. Talde handi samarra etorri zen, gazteenetakoak. Limurtu nahi genituen, zuberotarrei ez zitzaielako gustatzen pastoralak Zuberoatik kanpora egitea».

Txapelgorriak ika-mikan Lortu zuten. Abuztu bukaeran espedizio jendetsua etorri zen Altzaitik eta Lakarritik. Bezperan, gazteenen autobuskada bat iritsi zen, eta Zegamako festetara joan ziren. Autobusa gaizki utzi, nonbait, eta ertzainekin liskarra ere izan zuten.

Isunik ez zutela ordainduko, zuberotarrek. Bestela, Ormaiztegin ordu gutxiren buruan zeukaten pastorala ez zutela egingo, mehatxu. Campos alkateak sartu behar izan zuen bitartekari, Zumalakarregiren txapelgorrien eta jaurlaritzarenen arteko animoak lasaitzeko.

Eskola zaharretan –gaur egun gizartetxea– egokitu zieten lo lekua, Irizartik ekarritako eserlekuen bigungarriekin.

Abuztuaren 27an, igandea, goizean hasi ziren ekitaldiak Ormaiztegin, koruak mezan kantatuta. Udalak bazkaria eman zien zuberotarrei.

15:30ean, 86 partaideak antzezpenerako jantzita kalean desfilea egin zuten. Lauretan

Mahai-ingurua egingo dute Museoan urriaren 26an umalakarregi Museoak mahai-ingurua antolatu du, Zumalakarregi pastoralari buruz. Urriaren 26an, 11:00etan izango da solasaldia, gizarte-etxean, Europako Kultura Ondarearen Jardunaldien barruan.

1989an Ormaiztegin antolatu zutenak eta Altzaiko eta Lakarriko partaideak izango dira, eta pastoralaren argazkiak eta bideoak ere bai.

Z

Altzaitarrak eta lakarriarrak pastoralean. Zumalakarregiren papera Jeanbattit Basaberrek jokatu zuen. ANGEL ELORTZA

hasi zen pastorala. Junes Casenavek idatzia da Zumalakarregi pastorala, 1980an. Musika Niko Etxartek egokitu zuen.

Goierrin, aukera gutxi Goierrin –eta Hego Euskal Herrian– pastoral bat lehen aldiz Ordizian ikusi ahal izan zen, 1973an, Altamira zelaian. Pette Beretter pastorala eman zuten Gotaine-Irabarneko herritarrek. Ormaiztegikoa bigarren aukera izan zen. 1993an, Ordizian, Santakruz pastorala egin zuen Santa Graziko herriak.

14 GOIBERRI

INTERNET

saretik Sarean ikusia

wikimedia.eus

Klik

‘Gauzen Interneta’ biltzarra Bilbon

Euskarabildua, burujabetza teknologikoaz «Hodeia ez da existitzen, beste norbaiten ordenagailua da». Esaldi hori izango da Euskarabildua jardunaldiaren 8. edizioko lema nagusia. Izan ere, burujabetza teknologikoa izango dute hizpide aurtengo saioetan. Pribatutasuna, teknologia bide berriak, seguruak eta askeak landuko dituzte.

Elisabeth Pombo, Maitena Urretabizkaia, Alex Haché, Xabier Barandiaran, Frank Karlitschek, Xabier Letona eta Sonia Ortiz de Arri izango dira, besteak beste, hizlarien artean. Jardunaldia azaroaren 24an izango da, 09:00etatik 14:00etara, Donostiako San Telmo museoan. euskarabildua.eus

Wikipedia, ikasleekin elkarlanean hazten Euskal Wikilarien Kultur Elkarteak ekin dio ikasturte berriari, eta hirugarren urtez jarraian, Hezkuntza Programa ere martxan dute dagoeneko. 2017an Eusko Jaurlaritzarekin elkarlan hitzarmena sinatu zuten, eta urtez urte ekimena «pixkanaka sendotzen» ari dela diote elkarteko kideek.

Aurreneko urtea «proiektua martxan» jarri eta «oinarriak finkatzeko» erabili zuten, eta bigarrenean «proiektuari bultzada garrantzitsu bat» eman diotela azaldu dute. Bi urtetan,

ikasleekin egindako elkarlanak 1.900 artikuluko zerrenda emankorra osatzea ekarri du.

Gainera, artikulu horiek hobetze aldera, unibertsitateekin lankidetza eta norbanako erabiltzaileen parte-hartzea bultzatzeko hainbat egitasmo ere jarri dituzte martxan.

Horri guztiari esker, nazioarteko hizkuntza ezberdinetan dauden 302 wikipedietatik 29. postuan kokatu da euskarazkoa. Txikipedia umeentzako entziklopedia digitalak ere 2.000 sarreratik gora ditu.

Internet of Things (Gauzen Interneta) delakoaren IoT 2019 nazioarteko biltzarra egingo dute hilaren 22tik 29ra Bilbon.

Hardware tradizionalaz gain, Internetek eta sare sozialek bestelako gailuen erabilera ere ekarri du, eta hori izango da langai nagusia. Smart etxeak, mikrobotak edota sistema ziberfisikoak landuko dituzte, besteak beste, 80 bat adituk. iot-conference.org

Humanitate digitala ikergai Udako Euskal Unibertsitateak eta Euskal Wikilarien Kultur Elkarteak, humanitate digitalen inguruko euskarazko ikerketa egiteko deialdia zabaldu du.

Euskarazko datu libreen sorkuntza, elkartrukea eta zabalpena bultzatu nahi dute. Oinarrriak, UEUren webgunean. ueu.eus