GoiBerri 348. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

348. zenbakia. 2019ko azaroaren 1a

GOI B ERRI

Kondairak antzezlan bihurtuta Ia lau hamarkada daramatzate Ataunen mitoak plazaratzen. 10-11

Xabier Berasategi 3 Iritzia 4-5 Txosnaren pizgarria 6 Artilea gastu bihurtu da 7 Edurne Arakistain 8-9 Txerria izana ez izateko 12 Mutiloako Txerri azoka 13 Eta orain oporrekin gozatzera 14 San Martin jaiak Araman eta Ataunen 15-17 Dantzarako azken festa 18

Herri jakintza, mitoak eta kondairak uztartzen ditu Jentilen Etorrerak, belaunaldien arteko transmisioari arreta berezia jarrita. JENTILBARATZA

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAn

Xabier Berasategi Txirrindularia

«Aurten ikusi dut lasterketa batzuk lehiatzeko maila badudala» Mikel Albisu Olaberria Goierriko TB-Laboral Kutxa talde afizionatuko txirrindularia da Xabier Berasategi (Olaberria, 2000). Aurten izan du maila horretako lehen denboraldia eta hainbat gora beheren ondoren indartsu bukatu du.

«Horrekin geratzen naiz. Gustura nago egindakoarekin».

Ez dut uste handia denik. Beste salto bat eman eta jarraikortasun gehiago izanez gero garaipena iritsi daitekeela uste dut.

Ze zaletasun dituzu?

Patata tortilla.

Berri txarrak.

Datorren urterako ze helburu izango dituzu?

Edari bat.

Abesti bat.

Freskagarri bat.

Beste salto bat ematea. Ikusi dut lasterketa batzuk lehiatzeko maila badudala. Ea datorren urtean gertuago ibiltzen garen.

Pelikula bat.

Tokatzen dena, denetik pixka bat.

Jason Bourneren bat.

Oporretarako leku bat.

Jubeniletatik afizionatuetara zertan aldatzen da?

Eta aurrerago begira zein da zure helburu nagusia?

Txirrindularien mailan, maila handiko txirrindulari asko dago.

Helburua edo ametsa profesional izatea da. Gauzak ondo eginez gero aukera hori irits daiteke, baina ez naiz gehiegi itsutzen horrekin.

Lasterketa batzuetan aurrean ibili zara. Jauzi handia al dago hortik lasterketak irabaztera?

Liburu bat.

Ehiza, mendian ibiltzea...

Kilian Jorneten Correr o morir.

Janari bat.

Musika talde bat.

Andorra.

Amets bat.

«Beste salto bat eta jarraikortasun gehiago izanez gero garaipena iritsi daiteke»

Momentu guztiak disfrutatzea.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Espero ez nuen edozein.

Goierriko txoko bat.

Lizarrustiko putzua.

Olaberrian biziko ez bazina…

Inguruko herriren batean.

MIKEL ALBISU Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

AntxiĂąe Mendizabal Aranburu Idazlea

Jaio, hazi eta hil

A

rimen Gaua zen atzo eta, gaur, Santu Guztien Egu-

na, bizidun guztion patua zein den gogorarazten diguna. Heriotzaren harira, gure artean gutxieneko erritu batzuk baditugu, erlijiozkoak eta, azken urteetan, baita zibilak ere. Jaio berriari berriz, orain gutxi arte, gehiengoak bataioaren bidez egiten zion ongi etorria. Euskal tradizioak, ordea, badu umea jaiotzen denerako berariazko erritua.

Gurean esaten da emakume euskalduna apala dela, indartsua ere bai, gizon zintzo eta emakume langileen sortzaile.

Garai batean, emakumeak zutik erditzen omen ziren, zutik bakarrik sortu daitekeelako duineko zerbait.

Bederatzi ilargi bitartean, emakumearen sabela hazi egiten zen, aldakak zabaltzen, eta maitasunetik ernaldutako bizitzak goitik behera egiten zuen, lurra musukatu nahiko balu bezala, euskaldun guztion ama den lurrerantz, Amalurraren bila.

Umeak min apur batekin erditzen ziren, baina axola ez duen min batekin, maitasun ekintza baten ondorio zelako, eta zoriontasun handi baten atariko, bizitzaren jarraikortasuna helburu. Erditu bitartean, Sorginari kontatzen zizkion amak haurrarentzat bihotzean gordetzen zituen ilusioak. Sorginak maitasun araoak esaten zizkion ama berriaren desio guztiak bete zitezen, eta tarteka harri-koskor txiki batzuk zituen poltsa bat astintzen zuen, umeak unibertsoaren handitasunean, bere txikitasuna ezagutu eta harrokeriak erasan ez zezan. Inguruan hainbat gauza jartzen ziren, lehenbailehen ezagutzeko: belatz handiaren lumak bere izpiritua haren gisan altxatzeko; artilea, familiaren babesak hutsik egingo ez diola jakin zezan; hazi batzuk, ogia hazia hil eta gero sortzen dela ez ahazteko; eta lauburu bat betiko zaindu zezan; maitasun promesa gisa, baita aitaren eta amaren ileekin eginiko korapilo bat ere.

Batzuetan, eguzki-lore txiki bat jartzen zitzaion, munduko

ÂŤEuskal tradizioak badu umea jaiotzen denerako berariazko erritua [...].

Erditu bitartean [...] intxaur-oskol batean ezti pixka bat jartzen zen, bere bihotzean garraztasunak lekurik ez izatekoÂť

gaitzen babesle, eguzkiaren argiaren falta izan ez izateko, eta baita lur pixka bat ere, arbasoen odol eta izerdiarekiko lotura hautsezinaren erakusle. Halaber, intxaur-oskol batean ezti pixka bat jartzen zen, bere bihotzean garraztasunak lekurik ez izateko.

Haurra jaiotzen zenean, ez zitzaizkion zapladak ematen, baizik eta astindu egiten zen, negarraren bidez adieraziz ama ezagutzeko unea iritsi zela. Erditu ondoren, haurra amaren bularraren kontra jartzen zen, bere usaina eta berotasuna inoiz ez ahazteko. Eta, azkenik, karena soroetan lurperatzen zen lurra emankorragoa bihur zedin.

Gizon-emakume bihurtutako umearen mundualdia bete eta hildakoan, erre egiten zuten eta errautsak airean zabaldu, Amalurrak eraman zezan, ongarri gisa, izan ere Lurretik gatoz eta bertara itzultzen baikara.

Gogoangarria da, garai batean, jaiotzeko orduan, heriotzari ez zitzaiola, gaur egun bezala, ihes egiten.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Mozorrotzeko ohitura Santu Guztien eguna ala Halloween? Ohiturak aldatzen ari direla dio Marotok. «Seguru Joker bat baino gehiago ikusiko dugula aurten mozorroturik».

Aupa!, Inaxio. Pozik natorrek, poz pozik, zirkuaz hitz egitera.

Zirku asko eta askotarikoak ditiagu inguruan, konpainia desberdinetakoek eginak, ikuskizun lotsagarriak asko eta asko. Ikusi berri dugun Erorien Haraneko Zirkua, adibidez, batere graziarik egin ez didana; nola, bada, grazia egin, berriz, beste behin, frankismoa goraipatzeak? Izugarria duk hil eta gero ere horrelako lanak ematea, Patxi pailazoak…

Gaur bertan, barrez eta pozik jarriko nauena, aho zabalik utziko nauena, Araman, Gure Zirkua duk. Hori bai ederra! Iker Galartza, artista amezketarra eta konpainia lanean: trapezistak, funanbulistak, malabaristak, pailazoak, dantzariak... Animaliarik gabe! Euskal artistak herriz herri ibili dituk haur eta helduentzat ikuskizuna eskaintzen. Herriz herri, bai, Euskal Herri guztian zehar, ipar eta hego; eta bira bukatzeko, Goierri aukeratu ditek, Arama. Gogoratzen haiz, nola, garai batean, haur ginela, herriko plazara joaten ginen, familia guztia joan ere!, etxetik aulkiak hartuta, titereak ikustera? Sanson indartsua, emakume bizarduna, nanoak… Pozik joaten gintuan! Ge-

roago, Circo Italiano, Cirque du Soleil… ikusi izan ditiagu batzuen batzuk. Eta, ba al dakik, urrutira joan gabe, Ataunen, gaur egun, badela Hiru Txilipurditan deitzen den Zirku Eskola? Sorkuntza, arte eta kultur mugimendua lantzen dituen eskola duk. Askotan, maiz, maizegi, gertukoari, etxeko nahiz auzokoari, ez zioagu erreparatzen. Pena.

Penak, tristurak eta ikuskizun lotsagarriak alde batera utzi, argiak piztu eta tratatatata… danbor soinuarekin, has dadila emanaldia!

Joxepa Madariaga

bat eta

Has dadila saioa, hasi, horrelakoa bada! Nik Orioko Gure Zirkuko saioa ikusi ninan udan, eta Aramakoan, alabari utzi zionat sarrera, hark ikusi gabea zuela eta… Lorategi batean sar daitezkeen adina lore eta gehiago merezi dizkiten Gure Zirkua ikuskizuneko kideek eta, tartean, azpimarra berezia eginez, Iker Galartzak. Ametsak egia bihurtzen direla; zirkua ikuskizun duina dela (eta ez dela tiro-pitxoia jartzearen parekoa!); ikuskizun hori berori haurrentzat bezala helduontzat ere erabat erakargarria dela… zenbat irakaspen uzten ari zaigun Gure Zirkua!

Gogoratzen naizenez, egunerokoan, hizkuntza komunitate normal bateko kide izatearen indarra sentitu ninan saiotik irtendakoan. Hau da, zirkua ikusi ote nuen galdetzen zidatenean zoragarria izaten huen ikuskizunaren alde teknikoak azpimarratzea (esketxen gidoia, saioaren egitura, erritmo bizia, musikaren osagarritasun bikaina, onurak…), euskaraz izan zela esan beharrik gabe. Eta galdetzen bazuten, zein ahaldun, zenbateraino ziur sentitzen nintzen esateko: «Aizan, Gure Zirkua bada, nola uste dun izango dela,

bat

Inaxio Usarralde

ba? Hori ardi-gazta zein esnerekin eginda dagoen galdetzearen parekoa izango huke!»

Gainerakoan, arrazoi dun zirkutik zirkura aldea dagoela… Solamente, ez niken nahi izango Patxi pailazoaren hilkutxa hori garraiatu zuen helikopteroko gidari… Han, deskuiduan, kutxa hori erori balitzaio, hezur eta guzti, gidari horrek zer izen hartuko zinenan? Batzuei entzun zienat frankotiratzaile izango litzatekeela…

06 GOIBERRI

GAZTEAK

Legazpiko gazte talde bat jaietan jarritako txosna jasotzen. LEGAZPIKO GAZTEAK

Txosnaren pizgarria Legazpin alderantzizko fenomeno bat gertatu da. Maiatzeko Santikutz jai nagusietan txosnarik ez zela egongo zabaldu zen, eta hura izan zen gazte talde baten pizgarria. Antolatu, ireki eta saretzeko aukera eman die txosnak.

Miriam Luki Legazpi Ez da ohiko bidea. Ohikoena da aurrez antolatutako gazte taldeek edo bestelako elkarteek txosnak irekitzea jaietan. Legazpin bidea alderantziz egin dute. Txosnarik ez zela egongo, eta hutsunea betetzeko antolatu zen gazte talde bat. Aurreko maiatzeko udalerriko jai nagusietan gertatu zen, santikutzetan. Orduz geroztik, San Inazio jaietan eta Agorreko

Santikutzetan ez da txosnarik falta izan.

Are, txosnaren antolaketa ipar sortutako mugimenduak bestelako oihartzunak sortu ditu Legazpiko gazteengan eta orain gogoeta prozesu batean ari dira gazte asanbladaren barruan, besteak beste, txosna taldearen rola zein izango den argitzeko. Hala, txosna jartzeko ideia hark txosnaz gain beste fruituren bat ematen ari da.

Aritz Markotegi gazte legazpiarrak, 19 urte ditu, kontatu du txosna jartzeko ideiaren sorrera: «Kuadrilla batek mezu bat zabaldu zuen jaietan txosna jartzeko, baina ekimenak ez zuen aurrera egin. Matrakak eta Subeltzak irekitzeko asmoa zuten arren, azkenean ez zutela txosnarik jarriko jakin nuen eta zerbait egiteko beharra sentitu nuen». Txosna jartzeko eskaera egiteko epea ixtear zegoela gertatzen ari zen Markotegik kontatutakoa, aurreko Santikutz jaien atarian.

Pilota Eskolako Unai Olaizolari eskatu zion txosna eskaera eskolaren izenarekin egiteko baimena, hark baiezkoa eman zion. Behin eskaera eginda lehenengo bilera egin zuten,

«kuadrillako lau neska eta ni».

Logistika aztertu zuten eta zero euroko aurrekontuarekin aurrera egin zuten: «Pilota Eskolak diru-bermeak jarri zituen».

Jarraian egin zuten bilera deialdirik zabalena eta «arrakasta» izan zela dio, «50 bat gazte bildu ginen». Autogestionatua, giro euskalduna nagusitzea eta gazteek gazteentzat eraikitako espazio bat izatea nahi zuten. Eta izan zen. Egitaraua eta lantaldeak antolatu zituzten eta balorazio ona egin zuten txosna itxi ostean: «Jarritako helburuak betetzeaz gain, beste helburu bat ere bete genuen: Legazpiko gazteak saretzea». Saretze lan horretan ari dira orain Legazpiko Gazte Asanbladaren barruan.

GOIBERRI 07

GURE LURRA

Artile bilketa azaroaren 4tik 15era.

Idiazabalgo Abeltzainen Elkartearen pabiloira. Goierriko baserritarrek lehengo Gorrotxategirenara eraman beharko dute artilea, zakutan bilduta, astelehenetik ostiralera, 08:00etatik 13:00etara eta 14:00etatik 18:00etara.

Esplotazio kodea. Artzain bakoitzaren artilea pisatua eta etiketatua izan behar du esplotazio kodearekin artilearen trazabilitatea bermatuta gera dadin. Artileak eramaterakoan, beraz, esplotazio kodea edo txartel berdea eraman behar da. Zerbitzuaren nondik norakoaren argibide gehiago behar izanez gero, Goimen Landa Garapen elkartera deitu daiteke: 943 16 12 44.

Artilea biltzeko gunea, iaz Beasaingo Salbatore auzoan, Sasieta Mankomunitatean. KERMAN GARRALDA

Artilea gastu bihurtu da Legeak esanda, hondakin izaera hartu du artileak. Aurten lehenengo aldiz ordaindu beharko dute jasotzeagatik.

Miriam Luki Artilea jadanik ez da mundu honetakoa. Baserritarren mundukoa bada, baina orain legeak hondakin bihurtu du eta gero eta zailagoa egiten zaie uda ostean ganbarak hustu eta artilea jasoko duenik aurkitzea. Goimen Landa Garapen elkarteak Goierriko bilketaren berri eman du. Oraingoan baina, lehenengo aldiz gastua sortuko die. Ardi latxak Goierriko belazeetan ari dira bazkan, haien ilea baina, ez da jada mundu honetakoa.

Latxa ardien artilea ordaintzen zeneko garaia amaitu da eta, momentuz, baserritarrentzat gastu bihurtu da. Hain zuzen, artilea jasotzeagatik 0,115euro kilogramoko ordaindu beharko dute, %10eko BEZaren gehigarriarekin. Fakturan %50eko deskontua egingo diete, Gipuzkoako Foru Aldundiak bilketaren kostuaren %50a bere gain hartuko baitu.

Kontuak ateraz, 100 ardiko artaldearen jabeak 15,81 euro ordainduko ditu.

Lege berriak sortu dira eta legeak hondakin bihurtu du artilea. Hondakin direnez gero, artilearen kudeaketari baldintza berriak ezarri zaizkio; hala nola bilketa, kudeaketa eta garraioa baimendutako enpresek baino ezin dute egin. Trazabilitatea ere aipatzen da, hura bermatzeko neurriak hartzea beharrezkoa bihurtu baita. Zer da?

Produktu baten eboluzio prozesuak egiten dituen urrats bakoitzari erreparatzen dioten prozedurak. Pista ez galtzea, alegia.

Baserritarrentzat artilearen kudeaketa gero eta zailagoa dela ikusita, Gipuzkoako Foru Aldundiak, ardi sektoreko elkarteak, nekazaritza sindika-

tuak eta landa garapen elkarteak gaia lantzen aritu dira. Sistema berri baten bila ibili dira, legeak ezarritako baldintzak beteko dituena. Bide batez, abeltzainei euren artilearen kudeaketa egokia egin dutenaren ziurtagiria bermatzeko beharra sumatu dute. Gogoeta horrek aurtengo artile bilketa atzeratu du eta, aurki, azaroaren 4tik 15era egingo dute Idiazabalgo Abeltzainen Elkartean.

Artileari berriro balioa emateko ikerketak martxan daude eta Goimenek diotenez, ÂŤlanda garapeneko elkarteak proiektu horiek laguntzen ari garaÂť. Helburua garai bateko balioa ematea litzateke edo, gutxienez, gasturik ez eragitea.

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Edurne Arakistain Mendi lasterkaria eta matematika irakaslea

«Promesa bat egin nion nire buruari, 60 urterekin maratoia bat egitea» A. Vierbücher Legorreta Emakume langilea, ama, mendi lasterkaria, mendi bizikletan ere ibilitakoa eta gainera saltsera da Edurne Arakistain (Legorreta, 1967). Gaztetan hasi zen kirola egiten. Ama izan zenean eten bat egin zuen, baina berriro ere heldu zion kirolari, eta emaitza onak lortzen ari da.

Goierri Kopa Trailen hirugarren egin du aurten. Horrez gain, matematika irakaslea ere bada EHUn. Afizioaz eta ofizioaz mintzatu da.

Goierri Kopa Trailen hirugarren egin zenuen. Bestalde, matematika irakaslea ere bazara EHUn. Podiumean sartzea matematika ariketa izan al zen?

Ez, ez, horrela etorri da. Gainera lasterketetan erlojuari ez diot begiratzen. Opari bat izan zen eta horregatik jantzita daramat beti, baina amuleto bezala, zorte ona emateko. Denborari begiratzen badiot estresatu egiten naiz. Sentsazioei arreta jartzea nahiago dut.

Betidanik izan zara kirolaria.

Betidanik gustatu izan zait bai.

Unibertsitatean ikasten ari nintzenean, pisukide batek 20 minutuko korrika saioak egiten hasi behar zuela eta, horrela hasi nintzen. Egun bakar bat baino ez zen joan, baina nik jarraitu egin nuen, burua argitze-

ko balio zidalako. Eta gaur egun arte.

Lanean hasi nintzenean denbora gehiago nuenez mendi bizikletarekin hasi nintzen. Errepidean ere hasi nintzen ondoren. Quebrantahuesos egin nahi nuela sartu zitzaidan buruan eta 1998an egin nuen lehenengoz. 3.000 partaide ginen orduan, 23 bakarrik emakumezkoak. Beste bitan ere egin nuen hurrengo urteetan.

Bizikletan eta korrika, biak egiten nituen. Behobian parte hartu izan dut behin baino gehiagotan, Donostiako maratoia ere egin nuen aspaldi. Denbora gehiago nuen eta kirolari asko eskaintzen nion, momentu batean gehiegizkoa zela pentsatu nuen arte. Kirolarekin obsesionatzen ari nintzen eta hori ez da sanoa. Garai hartan haurdun gelditu, eta 10 urteko etena egin nuen. Ingurukoek kirola faltan sumatzen ote nuen galdetzen zidaten, eta egia esan bake handia sentitzen nuen.

trenamendu saioa eta gero, gorputza leher eginda nuen eta oraindik momentua ez zelakoan pixka bat gehiago itxaron nuen.

Mendi lasterketetan noiz hasi zinen?

Mendian ibiltzeko zaletasuna aspaldi-aspalditik datorkit, baina 2017. urtean egin nuen lehena. Bizikletan ibiltzen nintzenean aldapak igotzea nuen gustukoen. Sufrimendua bai,

«Pisukide batek korrikan hasi behar zuela eta, ni ere horrela hasi nintzen, gaur arte» «San Silbestre lasterketan nire hiru alabekin atera nintzenekoa oso gogoan dut»

Baina berriro hasi zinen.

Legorretan Korpuseko Krosak tradizio handia du. 12 urterekin egin nuen lehenengoz eta hura egiteko bueltatu nintzen. Oso gogorra izan zen buelta. Hainbeste denbora ezer egin gabe egon ondoren, lehenengo en-

«Kirolean gertatzen denaren adibideak jartzen dizkiet ikasleei motibatzeko»

baina poz handia sortzen dit esfortzua egin ondoren lortu izanak. Proba egin nahi nuen, eta Donostiako Hiru Mendiak lasterketan izena eman nuen.

Ondoren, Orendainen, Mikel Garmendiaren omenezkoan ere parte hartu nuen. Horrela hasi nintzen.

Zein lasterketa dituzu gustukoen?

Behin, Jokin Lizeaga mendi lasterkariarekin berriketan, Talaia Bidean egiten den lasterketaz hitz egin zidan. Donostiatik Hondarribiara doa, 30 kilometro dira. Hasteko aproposa izan zitekeelakoan, ikaragarri gustatu zitzaidan. Paisaia zoragarria da eta gainera badu beste berezitasun bat, ibilbidearen zati bat barkuan egin behar da, Pasaia San Pedrotik San Juanera. Berezia da.

Goierrin egin ditudan probetatik Zaldibiakoa gustatu zitzaidan gehien. Egin dudan gogorrenetakoa da, baina ibilbide zoragarria du.

Eta horiez gain, San Silbestre lasterketan nire hiru alabekin atera nintzenekoa oso gogoan dut. Ilusio handia egin zidan haiek ere parte hartu izana, nahiz eta gaur egun ez duten afizio gehiegirik.

Mendi maratoiekin animatuko zara?

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

Ez dut uste, baina nork daki.

Nire buruari promesa bat egin nion aspaldi. 60 urte betetzean maratoi bat egitea. Ez dakidana da asfaltoan edo mendian izango den. Ea osasun aldetik ere nola nagoen unea iritsita.

Zer ematen dizu kirolak?

Zoriontasuna. Sufritu egiten da baina ikaragarri gozatu ere bai.

Aurrean sailkatuta pozik, batez ere absolutu mailan sartzen naizenean. Sarri, beteranoen mailan aritzen bainaiz. Orokorrean lasterketetan emakumezkoen parte hartzea txikia izaten da. Absolutuan gutxi, eta beteranoetan gutxiago. Eta ni baino gazteagoak direnen aurretik ibiltzeak indarrez betetzen nau. Dena den, gai honi dagokionez ongi ulertzen ez dudan zerbait dago. Gizonezkoen artean, 45 urtetik gorakoak dira beteranoak. Emakumeen artean, lasterketa batzuetan 40tik gora. Ez dut ulertzen desberdintasun hori. Baina tira, hortxe uzten dut.

Pikuk kirol taldeko kidea ere bazara.

Bai hala da. Korrika egitera joateko lagun taldea da Pikuk kluba. 50 bat kide gara. Ekintzak ere antolatzen ditugu herrian, Talidomidaren kaltetuen aldeko krosa adibidez. Aurten hirugarren edizioa egin dugu. Parte hartze kopuru polita duen lasterketa da eta pozik gaude horrelakoetan kolaboratu ahal izateagatik.

Bukatzeko, hasieran bezala baina alderantziz. Korrika egiteak matematika klaseak emateko ere laguntzen al du?

ARIANE VIERBĂœCHER

Kirolean emaitza onak lortzeko esfortzua behar da eta ondoren satisfakzioa dator. Ikasketetan ere antzera gertatzen da eta askotan horixe erabili ohi dut ikasleak motibatzeko, segituan etsi ez dezaten. Kirolari lotutako adibideak jarrita batzuetan errazago ulertzen dute.

Azkeneko egunean entrenatuta bakarrik ia ezinezkoa da lasterketa bat irabaztea. Ikasketekin ere hala da, haiek hori ulertzea nahiko nuke.

10 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Katea ez da eten Ataungo herritarrek Jentilen Etorrera antzeztuko dute bihar, mitologia eta kondaira zaharrak uztartuz. 150 herritarrek baino gehiagok parte hartzen dute antolaketan. Aurten 38 urte beteko ditu auzolanean egiten duten ikuskizunak.

Arkaitz Apalategi Ataun «Direnik ez da sinetsi behar, ez direnik ez da esan behar». Horrela zioen Joxemiel Barandiaranek jentilen inguruan jasotako esaldi ezagun batek. Hark ahozko tradizioa biltzeko egindako lana oinarri hartuta, herritar talde bat Jentilen etorrera ikuskizuna egiten hasi zen, duela ia lau hamarkada. Orduan hasitako kateak ez du etenik, eta egun, 150 lagunetik gorako taldea aritzen da, etorrera eta urtean zehar antolatzen dituzten beste ekitaldiak antolatzen. Prestaketa lanetan burubelarri dabiltza ataundarrak egunotan. Jantziak, eskenato-

kiak, entseguak, argi eta soinu probak... Bihar egingo dute bi urtez behingo antzezlana, eta azken edizioetan bezala, jendetza espero dute.

Torto jentilaren pertsonaia antzezten du Tomas Erauskinek. Lehen edizioetatik ari den herritarretako bat da, eta urte hauetan guztietan, ikuskizunak aldaketa handiak izan dituela azaldu du. «Artean ez nengoen antolakuntzan sartuta, baina bizi izan nuen hasiera hura. Hemezortzi urte nituen, eta gogoan dut nola biltzen ziren Oargi elkarteko mahai batean Jon Aizpurua, Jexux Mari Munduate eta horiek». Garai hartan

San Martin jaiak ekainaren 15aren bueltan egiten ziren, Ataun Lazkaotik banatu zen eguna oroituz, eta «zerbait berezia» egin nahian zebiltzan.

«Jentilen istorioak bazirela eta horren inguruan zerbait egin nahi zuten, eta hortik sortu zen ideia». Hasiera batean, «ostiral gauean herri afaria egin eta gauerdi aldera, jentilak eta sorginak kantera aldetik jaisten ziren, eta herritarrak Bittor Enean egoten ziren zain.

Ongi etorri bat egiten zen, eta handik plazaraino jaisten ziren, desfilean». Alkateak eta apaizak udaletxeko balkoitik hitz batzuk egin eta «erromeri giro-

an» jarraitzen zuen festak. Formatu horrek, 1981. urtetik 1990era arte iraun zuen.

Desfilea eta antzerkia Jentilen etorrerak urtebeteko etena izan zuen 1991n, festak urrira aldatu zirenean. Hurrengo urtean, ordea, indartuta etorri zen. «Berriz ere mahaian eseri ginen, segitu behar genuen edo ez erabakitzeko. Segitzekotan, beste formatu batean izan behar zuela erabaki genuen. Desfilea mantentu egin genuen, baina Ataunen hainbeste ipuin eta legenda daudela ikusita, horiek antzezten hastea erabaki zen». Bos-

GOIBERRI 11

ASTEKO GAIA

Jentilen Etorreran parte hartuko duten herritarretako batzuk, joan den larunbatean egindako entsegu orokorrean. G. ARANBURU

pasei urtez plazan egiten zuten antzerkia, baina horrek ere bazituen bere mugak. «Eguraldiaren arazoa hor izaten genuen, eta ordurako mikroekin eta hasita geunden, eta teknikoek ere esaten ziguten horrela ez zegoela aritzerik». Hala, 1998an, ikuskizuna Auzoeta kiroldegira pasatzea erabaki zuten. Desfilea behetik gora egiten hasi ziren, eta antzerkia frontoian.

Urte osoko ekina Jentilen etorreraren egitura urteotan mantendu egin bada ere, Jentilbaratza Kultur Elkarteak bestelako ekitaldiak ere antolatzen ditu urtean zehar.

2012an Gaueko Ibilaldia egiten hasi ziren, eta haren ondotik etorri zen Olentzeroren ibilaldia. Ipuin kontaketak ere egiten dituzte, bai Barandiaran Museoak eta Lizarrusti Parketxeak

antolatzen dituzten ekintzetan, eta baita beste herrietan ere, gero eta gehiago deitzen baitiete horrelako saioak egiteko.

Eneko Munduate da zuzendaritzako kideetako bat, eta «urte osoko lana» izaten dela dio. «Zuzendaritzan zortzi-hamar lagun gaude, hilero biltzen gara, eta ez dugu deskantsurik izaten. Batekin bukatzerako beste batekin hasten gara».

Jentilen etorrera «ekitaldi nagusia izatetik, urteko bat gehiago» izatera pasa dela diote.

Izan ere, Gaueko Ibilaldiak protagonismo handia kendu dio.

«Sarrerena ikaragarria da; Gaueko Ibilaldiko sarrerak eguerdiko 12:00etan webgunean salgai jarri eta kolpean 400 lagun sartu ziren, eta webgunea eta zerbitzaria biak erori ziren. Jentilen etorreran salmenta hori lasaixeagoa izaten da». Hala ere, aurreneko saiorako sarrerak banatu dituzte webgunean, eta bigarrenerako erdiak ere bai. Egunean bertan banatzeko, 150na sarrera gorde dituzte saio bakoitzeko. Sarrerak doakoak dira, eta «jende asko harrituta» gelditzen da horrekin. Hala ere, aforo kontuak direla eta, nolabait mugatu beharra izaten dute. Bi saioen artean, 1.200-1.300 lagun inguru espero dituzte biharko.

noa arteakoak bestetik. Beraien arteko eztabaida eta saltsen inguruan sortu dugu gidoia». Barandiaranek jasotako Zezengorriren istorioa ere sartuko dute tartean. «Imazeneko hiru anaiari gertatutako istorioa da, mendian zezengorrirekin topo egin eta bi bertan hil eta hirugarrena etxera iritsi eta berehala hil omen zen; kontu hori ere sartu dugu».

Herritarren partehartzea

«Eskolan antzerkia eta irratia lantzen dituzte, eta hor sekulako altxorra daukagu» Tomas Erauskin

Jentilbaratza K.E.-ko kidea

«Aurrenekoz sei urterekin parte hartu nuen, eta geroztik urtero atera izan naiz»

Pasarte berriak

Ziortza Barandiaran

Jentilen etorreraren oinarria Joxemiel Barandiaranek ahozko tradiziotik jasotako esakunde zaharrak badira ere, Ataunen izan dira beste ikerlari eta biltzaile garrantzitsu batzuk, eta azken urteetan, horien lanak ere erabili izan dituzte. Joxe Arratibel, Joxe Martin Apalategi eta Don Juan Arin edo Don Juan Txiki izan ziren horietako batzuk. Azken horrek jasotako pasarte bat izango da aurtengo berrikuntza nagusia. «Mandamatxarda jentil emakumearen istorioa kontatzen du. Ataungo jentilak bi taldetan banatuta omen zeuden, Aralar aldekoak batetik, eta Lizarrusti eta Ber-

Jentilbaratza K.E.-ko kidea

«Urte osoko lana izaten da, gauza bat bukatzerako beste batekin hasten gara» Eneko Munduate

Jentilbaratza K.E.-ko kidea

Jentilen etorrerarik ez legoke, herritarren parte-hartzerik gabe. Guztira 150 lagunetik gora aritzen dira. Hiruzpalau hilabete lehenago hasten dira prestatzen; aurrena gidoia egin eta jendea lotzen hasten dira, uda aurretik. Irail bukaeran berriz, entseguekin hasten dira, eta bost bat aste egiten dituzte.

Herriko hainbat taldek ere parte hartzen dute ikuskizunean. Otsoak Dantza Taldea, Eate abesbatza edota Joxemiel Barandiaran Herri Eskola dira horren adibide. «Eskolan asko lantzen dira antzerkia eta irratia, eta hor sekulako altxorra daukagu. Jendea prest egoten da parte hartzeko, hasierako lotsa hori galduta, eta normalean ez dute ezezkorik esaten. Hamar-hamalau urte artean oso jende ona dago». Dantza taldeak ere «parte-hartze handia» du ikuskizunean, eta «bizitasuna eta indarra» ematen diote saioari. Eate abesbatzak ere parte hartzen du, eta baita «atzeko lanetan» aritzen diren beste hainbat herritarrek ere.

Ikuskizunak hogeita hemezortzi urte beteko ditu aurten, eta egun parte hartzen dutenetako asko, horrekin hazi dira.

Hori da Ziortza Barandiaranen kasua. «Aurrenekoz sei urterekin parte hartu nuen, eta ezezkorik esaten ez dakidanez, uste dut geroztik urtero atera izan naizela». Atzetik datorren jendeak gogoa dakarrela eta parte hartzen duela ikustea da antolatzaileentzat gauzarik politena. Katea ez baita eten.

12 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Txerria izana ez izateko Mutiloan Txerri Azokarekin eskertuko dute, beste behin, txerriaren probetxua eta eskuzabaltasun oparoa. Folklore-ikur soil gera ez dadin, berebiziko funtzioa izan dezake, baserrietako txerri hazkuntza ia galtzear baita.

Aimar Maiz Mutiloa Azaroaren 3an ospatuko dute Mutiloan 12. Txerri Azoka. Herriaren idiosinkrasiaren zati bereizezina da jada etxabere estimatu hori. Mutiloarrek, beraiei historikoki eman zaien izengoiti kolektiboa –txerrigorriak–, burlaizetik duintasunera eraldatzen asmatu dute. Txerri Gorri elkartea dute, gaur egun, herriko soziedadearen izentzat ere.

Urtean behingo azokarekin ohoratzen dute mutiloarrek txerria. Festa-airearekin lotzen zen baserrietako txerri hiltzea: puska goxoak jateko aukera eta ezaren garaietan oparoaldia.

Iraganaren gorespenerako edo herriarentzat horren esangura-

tsu den gai bati behar duen ospea emateko jaia, sekula baino beharrezkoago suerta daiteke, ordea, berreskurapen bidean.

Egindako peskizen arabera, Mutiloako baserrietan jada gaur egun ez da ia txerririk hazten, edo oso gutxi. Inguruko herrietan, berdin. Bizimodu berriaren aldaketak, eta etxerako nekazaritza-jarduera pribatua uzteko joera orokortuak, Mutiloan ere eragina izan dute.

Txerrama kumeekin, 2014ko Txerri Azokan, Mutiloan.

MAIALEN IGARTUA

Mondeju beltza egiteko ardi odola topatzeko Ataunen edo Zumarragan dagoen zailtasunaren pare, edo Zaldibian mondeju zuria egiteko manteka etxean lor ezin daitekeen gisan.

Oilandak Liernira Baserri-bizimoduko ondasun preziatua izan da euskal etxeetan txerria. Baita Mutiloan ere, bistan denez. Baina han bada beste animalia batekiko gurtza berezituagoa eta bertako usadioetan sustraitua: Lierniko Amari oilandak eramatekoa.

Karmele Goñi etnografoak Estudio etnografico del pueblo de Zerain artikuluan dioenez, garai batean baserritarrek urte-

an oilanda bat edo pare bat eramaten zuten Lierniko baselizara, «urtean zehar oilaskoekin zorte ona izan zezaten».

Ez hori bakarrik. Lierniko ermitako kanpaiaren hotsa entzuten zuten guztiek, ganadua babesteko dohaintza gisa lakari bana gari eta arto, eta litro bat esneren balioko dirua eramaten zuten.

Etxe askotan jarraitu dute ohitura horrekin, oilanden eskaintza oilaskoetara bakarrik mugatu beharrean, ganadu guztiarentzako dohaintza bezala eramanda. Azken alderako, limosna eta argizaria ematen zuten, ermitan bertan erretzeko erabiliko zena.

GOIBERRI 13

MUTILOAKO TXERRI AZOKA

Txerrikiari gorazarre Azaroak 3, igandea: 10:00: Azokaren irekiera ofiziala trikiti giroan.

Goizean zehar: Txerri erretzea.

Txerrikiak salgai: hainbat jatorrriko ekoizleak, kultura bakoitzeko ohituretan oinarrituak.

Txerri erakusketa.

Odolki eta txorizo dastaketa.

Urdaiazpiko ebakitze erakusketa eta dastaketa.

Umeentzako eskulan ezberdinak izango dira.

12:00: Odolkiak egiteko erakustaldia.

Ondoren: Erretako txerriaren dastaketa. Pintxoak banatuko dira.

14:30: Herri bazkaria.

XABIER AZTIRIA

14 GOIBERRI

GURE ZIRKUA ARAMAN

«Bukaera emateko plaza erosoa da Arama guretzako.

Beste gertutasun bat dago herriotan» Iker Galartza

Gure Zirkuaren sortzailea

Joan den asteburuan, ostiraletik igandera, bina saio egin zituen Gure Zirkuak Araman. ASIER ZALDUA

Eta orain oporrekin gozatzera Asteburuan egingo dituzten sei saioak batuta, Gure Zirkuak 14 emanaldi egingo ditu Araman 10 eguneko epean.

Iñaki Gurrutxaga Arama Araman San Martin jaiak ospatuko dituzte hurrengo asteburuan –azaroaren 8tik 11ra–, baina bi aste lehenagotik festa itxura hartua dabil. Gure Zirkuak, herriz herri dabilen euskal zirku bakarrak, Arama aukeratu du bigarren denboraldiari agur esateko. Joan den ostiraletik igandera sei saio egin zituzten, atzo beste bi, eta gaur, bihar eta etzi egingo dituzte beste seirak.

Hamalau saio hamar egunean, sarrera denak agortuta.

Gure Zirkuaren sortzaile Iker Galartza amezketarrak eman

ditu kurtso bukaera Araman izateko arrazoiak: «Berrehun herri baino gehiago dira eskaera egina dutenak, eta guk erantzuten diegu joateko ahalegina egingo dugula. Hainbat herritan izan gara, bi hiruburutan ere bai –iaz Donostian, aurten Gasteizen–, eta herri txikietara ere animatzen gara».

Alde sentimental hori badu erabakiak, baina baita praktikoa ere. «Taldekide gehienak ingurukoak, umeak-eta eskolan hasita daude, eta gertutasun horrek ere asko egiten du.

Proposatu genien, eta baietz esan ziguten. Bukaera emateko plaza erosoa da Arama guretzako. Beste gertutasun bat izaten da herriotan, eta herritarrak ere inplikatu dira. Bokadilloak eta barra jarri dituzte».

Udaberrira arte, agur Lehen asteburuan giro ona egin die, bigarrenean ikusi egin behar. «Karpa bustita badago ezingo dugu kendu, baina lasai egoteko esan digute». Nekea nabari dute, eta udaberrira arte herriz herri ibiltzeari utziko diote, indarberrituta itzultzeko.

GOIBERRI 15

ARAMAKO SAN MARTIN JAIAK

Gau batez mexikar NAIA BEGIRISTAIN

Azaroak 8, ostirala:

Azaroak 10, igandea:

19:00: Festen hasierako txupinazoa.

20:00: Patata tortilla lehiaketa, plazan.

23:00: DJ Bull.

12:30: Buruhandiak trikitilariek lagunduta.

13:00: Txakolin dastatzea.

15:00: Puzgarriak pilotalekuan.

20:30: Gaztaina jana.

Azaroak 9, larunbata:

Azaroak 11, astelehena:

12:00: Haur jolasak pilotalekuan.

14:00: Herri bazkaria plazan.

19:00: Mozorro iluntzea. Mozorrotzeko gaia: Mexiko.

00:00: Kontzertua: Los Zopilotes Txirriaos eta Harresi.

11:00: Meza Nagusia.

11:30: Hamaiketakoa Arrikutzen.

12:30: Toka txapelketa.

16:00: Seiko urre eta mus txapelketak.

20:00: Azken herri afaria.

21:00: Agur suziri festa.

ARAMAKO UDALA

16 GOIBERRI

ATAUNGO SAN MARTIN JAIAK

San Martingo plaza jaigune bost egunez Azaroak 7, osteguna: 17:00: Festei hasiera emango dien umeen txupinazoa.

Ondoren: Txokolate beroa banatuko da.

17:30: Buruhandiak auzoan zehar, eta aurpegia margotzeko txokoa umeentzat.

19:00: Patata tortilla lehiaketa.

21:00: Afaria karpan. Lehiaketan parte hartu duten tortillekin eta norberak eramandakoarekin.

21:30: Magia ikuskizuna.

Azaroak 8, ostirala, Kuadrillen Eguna: 13:00: Kuadrillen juntadizoa eta trikitipoteoa.

14:30: Kuadrillen bazkaria, plazako karpan.

17:00: Buruhandiak.

18:00: Karaokea.

20:00: Eztanda taldearen kontzertua Oargin.

23:00: Kontzertua: Ezten giro eta Bullet Proof Lovers, plazako karpan.

NAIA BEGIRISTAIN

AIMAR MAIZ

GOIBERRI 17

ATAUNGO SAN MARTIN JAIAK

AIMAR MAIZ

Azaroak 9, larunbata, Haurren Eguna: Goizean goiz: Herriko txistularien diana, auzoan zehar.

Goizean zehar: Eneko Dorronsorok eta trikitilariek auzoa girotuko dute.

10:30-13:00: Puzgarriak.

11:00: Haurrentzako toka Aizkoaten.

11:00: Ginkana txirrinduarekin.

12:00: Helduentzako toka Aizkoaten.

14:30: Haurren bazkaria.

14:30-16:30: Haurren jolasak.

16:00: Mus txapelketa Aizkoaten.

16:30: Haur mozorrotuen juntadizoa eta musika plazako karpan.

17:00: Zunba saio mozorrotua.

17:30: Herri jolas erronka, Torto Gazta Asanblada eta Lazkaoko Gazte Asanbladaren artean.

19:00: Heldu mozorrotuen juntadizoa eta haurren mozorroen sari banaketa.

19:30: Sagardo dastaketa mokadutxoarekin.

21:30: Herri afaria, karpan.

Afal ondoren: Helduen mozo-

rroen sari banaketa.

00:00: Kontzertua: Trikoma eta Gabenara.

Azaroak 10, igandea: Goizean goiz: Diana, auzoan zehar.

11:00-14:00: Argazki Rallyko argazkien erakusketa.

11:00-14:00: Herri azoka.

Goiz eta eguerdi partean: Ataungo X. Mondeju Lehiaketa. Mondeju pintxoak banatuko dira.

12:00: Kantu poteoa, San Martingo plazatik hasita.

17:30: Otsoak dantza taldearen ikuskizuna.

19:30: Bertso saioa: Alaia Martin, Angel Mari PeĂąagarikano, Agin Laburu eta Onintza Enbeita.

Azaroak 11, astelehena, San Martin eguna: 10:30-13:00: Puzgarriak.

11:30: Salda beroa eta bertsolariak karpan.

12:30: Artzain zakur erakusketa, Tailerreko zubian.

14:30: Jubilatuen bazkaria Bittor jatetxean.

18 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Ezpatadantzariak dantzan, 1934ko uztailaren 22an, Ataun San Martinen, abertzaleen mitin batean. JESUS ELOSEGI / GUREGIPUZKOA

Dantzarako azken festa Ataunen urteko sei hilabetetan ospatu izan dira festak. Azkenekoak San Martin auzokoak dira. Guztietan, dantza egitea zen lehenago osagai orokorra.

Igandeetan erromeriak ere egiten ziren. Baita udalerrien arteko trukeak ere.

Aimar Maiz Ataun Auzoak adina festa ditu Ataunek. Urteak dauzkan hilabeteen erdietan bada ospakizunen bat: inauteria otsailean; San Gregorio festa zaharra eta San Jose (Lizarrustin) martxoan; San Joan ekainean; Santixabel Aian eta Santiago San Martinen, uztailean; San Gregorio irailean; eta San Martin jaiak azaroan, urteko azkenak.

Ekainean, Garaipen Eguna ere ospatu ohi zuten ataundarrek, hilaren 15ean. Ataunek bere armarria lortu zueneko eguna (1584an) eta udalerri izendapena eskuratu zuena (1616an) ospatzen zituzten.

Dena delako festak izanda ere, dantza izan dute guztiek ezaugarri komun. Edo, hobeto esanda, egun horietan egin zitekeen dantza, nahieran. Maria San Sebastian antropologoak 2008an ikertu zuen gaia, Antropologia de la danza: el caso de Ataun lanean (Jentilbaratz 11, 2008, 81-109).

Festa ofizial horiez gain, ordea, XX. mendearen joanean, ia igandero izaten ziren dantzaldiak, San Martinen eta San Gregorion. Lehenengo plazan Migel Mari txistulariak jotzen zuen erromeria; egun seinalatuetan, semeak atabalarekin eta San Gregorioko beste txis-

tulari batek laguntzen zien. Soinua izaten zen batzuetan alaigarri, izan eskukoa edo ahokoa.

Horiez gain, zuzeneko musikarik ez zegoenean, San Gregorion Mario Albisu apaizari gramola eta bozgorailua plazaren erdira ateratzeko eskatzen zioten gazteek, 1950eko hamarkadan.

Dantza, «gizonezkoena» Geroago, eta beti ere bildutako diruaren arabera, kanpoko orkestinak eta taldeak ekartzen hasi ziren Ataunera festetan.

Lizarrako dultzaineroak ere bai, tartean.

Dantzak protokolarioak eta

publikoak zirenean, emakumezkoak aparte uzten zituzten.

«Dantzak Ataunen, eta oro har euskal kultura osoan, gizonezkoen ondare izan dira eta dira, bai gutxienez kualifikazio maila bat eskatzen zutenak», dio San Sebastianek ikerketan.

Ataunen, soka-dantza egiteko ohitura ere bazegoen. Goierriko soka-dantzaren harreman ohituretan, Ataunek Lazkaorekin egiten zuen gonbidautza trukea. Baina Ataunek Zaldibiarekin eta Beasainekin Atazabalea herri elkargoa osatu zuen, XIX. mendean. Orduan, hiru herrietako dantzariak elkartzen ziren, ezpata-dantzan.

GOIBERRI 19

PUBLIZITATEA