GoiBerri 350. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

350. zenbakia. 2019ko azaroaren 15a

Aiert Izagirre 3 Iritzia 4-5 Miren Naldaiz 6 Onddoen bueltan lanean 7 Pilotaren historia, ispilu bat 10-11 Xabier Crehuet 12-13 Balu, kaleko artista 14-15

Jon Ormazbal Kirol kazetaria

«Pilotan kirol profesionaleko gauzak imitatzen ari dira» 8-9

GOI B ERRI Hamar urte daramatza zumarragarrak pilota berriemale lanetan ‘Gara’ egunkarian. Altuna III.a jotzen du faborito iganderako. ASIER ZALDUA

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE mOTZEAN

Aiert Izagirre Sukaldaria

«Ez dut nahi ametsik faltatzea, ametsak baitira bizitzaren funtsa» Mikel Albisu Segura Udaz geroztik Zeraingo Ostatuko arduraduna da Aiert Izagirre sukaldaria (Segura,1977). Ilusioz beteta ekin dio bide berriari, «eta esker onez izan dugun harrera onarekin». Horra iritsi aurretik Donostiako Branka eta Lierniko Mujika izan ditu langintza ikasteko eskola. Orain erronka berria du Zerainen, bakarka hegan egitea, «ardura gehiagorekin, baina nire sukaldaritza eginez».

Ze zaletasun dituzu?

Oporretarako leku bat.

Sukaldaritza.

Itsasoaren ondoan dagoen edozein.

Zein plater duzu prestatzeko gustukoena?

Amets bat.

Sasoiko barazkiak.

Marmitakoa.

Ez dut nahi ametsik faltatzea, ametsak baitira bizitzaren funtsa.

Laguntzeko zein edari?

Jaso duzun oparirik bereziena.

Txakolina.

Momentu egokian emandako besarkada bat.

Eta jateko?

Pelikula bat.

Ben Hur.

Liburu bat.

Sukaldeko edozein.

Abeslari bat.

Nolakoa da zure sukaldaritza?

Benito Lertxundi.

Sasoikoa eta bertako produktuetan oinarritua.

Abesti bat.

Txoria txori.

«Sasoikoa eta bertako produktuetan oinarritua da nire sukaldaritza»

Goierriko txoko bat.

Zeraingo Ostatua.

Herriko alkate bazina…

Ez nuke balioko alkate izateko.

Seguran biziko ez bazina…

Itsasoari begira edozein tokitan.

MIKEL ALBISU Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

GOI B ERRI

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Garbiñe Etxaniz

Makrobiotikan aholkularia. Terapeuta

Ni naiz aina…nor naiz ni? Zein da nire benetako identitatea?

orain eta hemen ez zaudela konturatzea ere argitasun momentua da, nahiz eta kontzientzia hori segundo edo minutu gutxi batzuetan desagertu.

Zu oraina baino ez zara, guztia behatzen duen behatzailea: gorputza, emozioak, pentsamenduak, eta inguruan duzun

Eta gure sinesmenek, nola baldintzatzen gaituzte?

B

guztia, begirada sakon horrekin begiratzen duena, mentearen eraginik gabe. Ez du epaitzen pentsatzen edo egiten duguna, behatu baino ez du egiten, eta bere izateaz ohartzen garenean, arreta eskaintzen diogunean, argialdi sakonekin azaleratzen da.

Arreta eskaini… baina, nola?

Kontzientzia jarriz, lehenengo urratsa konturatzea da; era horretan gorputzaren eta mentearen automatismoen bidez erantzuteari utz diezaiokegu.

Oraina naizela diozu; nola egon orainean?

Orainean bizi ahal izateko konpromisoa beharrezkoa da, baita konstantzia ere, guztia ez dadin sinesmenen eta asmo onen zakuan geratu. Une honetan,

Gure sinesmenen arabera pertsonaia sortzen goaz, berarekin identifikatzen gara eta munduan zehar ibiltzeko balio digu; pertsonaia ez da bakarra izaten, aitzitik, asko izan daitezke: aita/ama, nagusia, adiskidea, alaba/semea, aito-na/amona, lankidea, bikotea, batzuentzako ona eta besteentzako txarra.

Gure menteak uste duen hori guztia gara beraz, eta gure pentsamenduak aldatzen badira, gure mentea aldatu egiten da, eta beraz, lehen zena orain ez da.

Noiz sortzen da egonezina orduan?

Egoarekin identifikatzen garenean, orduan sortzen da desoreka Ni kontzientearekin. Ego inkontzientea iraganeko eta etorkizuneko pentsamenduen artean harrapatuta bizi da,

«Oraina galtzean gure izatea ahanzturara kondenatzen dugu, izatea orainean bizi delako, hor erakusten du bere jakinduria guztia»

zama hori bizkar gainean eramanez, eta, aldi berean, etorkizun hobea aurreikusiz, gerora guztia hobetuko den esperantzarekin. Baina etorkizun hori ez da inoiz iristen, Ego pentsalariarentzat beti baita etorkizuna.

Oraina galtzean gure izatea ahanzturara kondenatzen dugu, izatea orainean bizi delako, hor erakusten du bere jakinduria guztia.

Baina bizitza ez da berdina guztiontzat…

Gertatzen den guztiak du bere arrazoia, askotan ezin dugu ulertu gure ezjakintasun eta oharkabetasunagatik. Menteari orainean bizitzen erakutsi behar diogu. Gure Ni kontzientearekin bat egiten dugunean bizitzaren jarioa senti dezakegu, ia ez dago erresistentziarik, gauzak diren moduan onartzen ditugu. Orduan gertatzen dira sinkronia edo kasualitateak, inguratzen gaituenaren funtzionamendua eta gure baitan gertatzen dena ulertzen laguntzen digutenak. Bizitzaren magia ikusten hasten garen unea da.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Pilota eta kirol kontuak Jon Ormazabal kirol kazetaria zumarragarrari egin dio tartea txoko honetan Josu Marotok.

Normalean GOIBERRI-ko mezua jasotzen dugunean txanda tokatzen zaigula abixatuz, bion artean adosten dugu zertaz idatziko dugun, baina uste dut gure buru eta behatzak aske uzten ditugunean interesgarriagoa izaten dela. Beraz, gaur zure aurreko testua hartuko dut oinarrian.

Aipatzen zenuen ordu aldaketarekin iluntasuna eta hotza etorri zirela, etxean egoteko gogoa sortzen zaigula. Eta uste dut Estatuko jende askori hori gertatu zitzaiola igandean, eguraldi kaskarra zegoela ikusirik sofan goxo-goxo gelditzeko erabakia hartu zutela, eskoletan erabakitzen zela euren esku egongo ez balitz bezala.

Ulertzen dut, alde batetik, giroa inoiz baino ilunagoa baitago, batez ere klase altuko gizon zuri zisgenero eta espainolak ez garenontzat. Egia esan Murtzia aldera muturra gerturatzeko batere gogorik ez dut. Sauronen begia zelatari duen Mordor dirudi. Euskal Herria Hobbiton da fabula honetan.

Gure aterkia hartuta ilusio handiz joan ginen bozkatzera, eta kanpoan dagoen iluntasun eta hotz horrek sekulako beldurra

ematen duen arren, harrotasun puntu bat sentitzea ezin dut ekidin. Euskal Herria berdea da (belarraren berdea, itxaropenaren berdea). Eta amorrua ematen dit ikustea orain beste berde bat ari dela zabaltzen Estatu espainolean. Baina gauza txar guztietatik zerbait ona atera daitekenez, honi ere ikusi nion umore puntua.

Whatsapp aplikazioa duzuenok joan emotikonoetara eta bilatu ondoezik dagoen aurpegitxoa. Zein berde motakoa da ahotik botaka dariona?

Nagore Belastegi

bat eta

Hilabete gutxian tokatu zaigun hirugarren hauteskunde gaua izan zen igandekoa. Gure ofizioan gau berezia izaten da.

Begiak pantailara eta datuetara pegatuta, azken orduko emaitzen zain, burua ahalik eta argien, bozek emandakoaren lehen ondorioak identifikatu eta kontatzeko.

Oraingo honetan ere, ikusi duguna da Euskal Herriak beste klabe batean hitz egiten duela hautesontzietan. Hilabeteak pasa ditugu gobernua osatzeko Pedro Sanchezen ezintasunaren lekuko izaten, orain 48 orduan Pablo Iglesiasekin irudikatutako ika-mika hutsalak albo batera utzi eta akordioa erdiesteko.

Bien bitartean Voxek ordezkatzen duen eskuin muturraren gorakada egikaritu da gure mugetatik kanpo. Katalunia eta Euskal Herriako indar subiranisten kontrako mehatxuak, xenofobia, homofobia, misoginia‌ Horixe da ordezkatzen dutena, eta horren aurrean Hego Euskal Herriko biztanleek erantzun argia eman dute: eskuina bazterreko hautua da gurean. Erabakitzeko eskubideari,

bat Iraia Oiarzabal

autogobernuari, feminismoari eta askatasunei eraso egin nahi dieten indar atzerakoi horien aurrean, Euskal Herrian boto abertzalea nagusitu da.

Atzera ez, aurrera egin nahi dugu eta konfiantza dugu horretarako baldintzak eta gaitasunak baditugula. Orain argi luzeak jarri eta hala dela erakusteko garaia da.

06 GOIBERRI

GAZTEAK

ÂŤBoluntariotza lana egitea esperientzia oso intentsoa izan daÂť Miren Naldaiz (Lazkao, 1993) kooperante joan zen Nepalera Lazkaoko Udaleko diru laguntza baliatuz.

Ariane VierbĂźcher Lazkao Bidaiatzea oso gustuko du Miren Naldaiz lazkaotar gazteak.

Bestalde boluntariotza lanak betidanik erakarri dio. Biak uztartu eta iragan ekainean, Nepalera joan zen. Pokhara hirian izan zen hilabetez. Bazterketa egoeran dauden haurrekin egin zuen lan. Lanaz aparte, herrialde hori ezagutzeko ere baliatu zuen bidaia.

Nolatan kooperante?

Boluntariotzak erakarrita egin nuen, eta duela bi urte, Lazkaoko Udalak dirulaguntzak ematen zituela jakin nuen. Une hartan lanean negoen eta momentu egokia iritsi zenean, gehiago pentsatu gabe egin nuen.

Zergatik Nepal?

Betidanik erakarri nauen herrialdea da, eta ezagutzeko go-

MIREN NALDAIZ

goa nuen. Han lanean ari diren erakundeen informazioa bilatzen, Aniko Sansar Ko Sati-ren berri izan nuen. Pokharan jarduten dute, Nepalgo bigarren herri handienean, eta arrazoi desberdinengatik gizartetik at gelditzeko arriskuan dauden haurrei laguntzen diete; 60 inguru neska-mutil daude. Arduradunak, txikitan egoera zail xamarra bizi izan zuen bere familian, eta horregatik, beste haur batzuei laguntzeko bidea hartu du. Erakundeak haur haientzako etxe bat dauka.

Etxean egin beharreko lanak egin eta haurrekin egotea zen nire lana.

Aurretik horrelako esperientziarik izan al duzu sekula?

Lehenengo aldia izan da, eta oso aberasgarria gainera. Hilabete izan nintzen eta edonori gomendatuko nioke. Asko ikasten da. Beste herrialde batzuetan nola bizi diren, aurrera nola ateratzen diren, zein arazo dituzten. Ikuspegi berri bat izateko oso baliagarriak dira horrelakoak. Esperientzia oso intentsoa izan da.

Zerk eman zizun atentzioa gehien?

Bizitzeko modua erabat desberdina dela eta haien bizitzeko filosofia batez ere.

Nola jaso zintuzten?

Oso atseginak izan ziren nirekin, eta han izan naizen bitartean interes handia jarri zuten ni-

gan. Hala gertatu ohi da kanpotik iristen direnekin. Galdera asko egiten dituzte. Nola bizi garen jakin nahi dute.

Harremana mantentzen al duzu han ezagututakoekin?

Erakundeko arduradunarekin bai. Gauzak nola doazen kontatzen dit.

Herrialdea pixka bat ezagutzeko ere baliatu duzu bidaia?

Bai noski! Zoragarria da. Hango paisaia erraz ahazten ez den horietakoa da, hango natura, hango mendiak.

Bueltatzeko asmorik bai?

Hori nahiko nuke. Dena den oraintxe beste helburu batzuk ditut. Komunikazioaren arloarekin lotura duten ikasketak ditut eta hortik jo nahi dut orain.

Eta biak bat egitea, kooperazioa eta komunikazioa?

Bai, ikaragarri gustatuko litzaidake.

GOIBERRI 07

MOTZEAN

Onddoen bueltan lanean Onddoak ardatz hartuta tailerrak eta mendi irteera antolatu dute Itsasondon asteburuari begira.

Ariane VierbĂźcher Itsasondo Zaletasun errotua da gurean perretxikoak eta onddoak basoan biltzea. Eta udazkena da, noski, urte sasoirik emankorrena bilketa horretan. Horregatik, udazkenean milaka zalek dute aitzakia basora irteteko, perretxiko eta onddoen bila. Urteko sasoi honetan euria egin eta gero tenperaturak pixka bat gora egin ostean, basoan sartu eta onddo-usaina nabari da.

Onddo-biltzaileek jakin badakite inguruan usain hori isurtzen ari diren perretxikoak egon badaudela. Onddoek, ordea, ez dute gizakientzat isurtzen; elkarrekin komunikatzea da haien helburua. Euskal Herriko Unibertsitatean aurkitu dute zer komunikatzen dioten elkarri onddo-usainaren bidez. Iker-

tzaileek aspaldi frogatu zuten usaina ematen duten konposatuek onddoen hazkuntza erregulatzen laguntzen dutela.

Batzuentzat bitxikeria hutsa, beste batzuentzat gehiago irakurtzera gonbidatzen duen datu horietako bat. Itsasondon onddoen usainaz ez, baina perretxikoen bueltan ariko dira asteburuan.

Hitzaldiak eta irteera

Onddo zuriak estimazio handia du biltzaileen artean. M. ARANBURU

Aspalditik basoaren bueltan lanketa berezia eta zabala egiten ari dira Itsasondon. IĂąaki Aizpurua alkateak lehen ere azaldu zuen erreserba mikologikoak egiten ari zirela herriko basoetan. Irteeraren bat ere antolatu zuten duela hilabete batzuk.

Aste honetan bertan, perre-

txikoak ardatz hartuta tailerrak eta irteera antolatu dituzte. Ostiralean, Itsasondoko perretxiko jangarriak izango ditu hizpide Javier Gomezek, eta bestalde, onddoek basoaren barruan duten garrantziaz hitz egingo du Joxepo Teres Aranzadi Zien-

tzia Elkarteko ordezkariak. Perretxikoen egoeraren arabera, dastaketa egingo dute ondoren.

Larunbaterako berriz, irteera antolatu dute. Aurreko egunean ikasitakoa praktikan jartzeko aukera paregabea.

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

ASIER ZALDUA

Jon Ormazabal Kazetaria

«Pilota ikuskizun bilakatu da, futbola eta saskibaloia bezala»

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

Asier Zaldua Zumarraga Jon Ormazabalek (Zumarraga, 1977) 20 urte baino gehiago daramatza Gara egunkarian lanean. Ia beti kiroletan aritu da. Hasieran Gasteizen, Alavesen eta Baskoniaren jarraipena egiten, eta azken urteetan pilotari buruz idazten.

Nolatan kazetari?

Nire ustez lanbide honetan aritzen garen guztiok dugu bokazio apur bat. Txikitatik izan nahi nuen kazetari. Ez nuen eromenez esaten, baina zeuden aukera guztien artean egokiena iruditzen zitzaidan.

Argi al zenuen prentsan lan egingo zenuela?

Bai. Aurpegia eman beharrak ez dit sekula graziarik egin.

Prentsa da ezkutuen gelditzen dena: izena bakarrik jartzen duzu. Nire izaerari dagokion medioa da. Irratian ere ibili nintzen, baina nire aurpegia kamera baten aurrean jartze hori...

Irratian lan egin zenuela esan duzu.

Arrasate Irratian lan egin nuen.

Nire aurretik Jon Balentziaga aritu zen. Gorka Erostarbek eta biok Jonekin ikastaro bat egin genuen eta ondoren bekadunak izan ginen. Ikasketak bukatu nituenean postua atera zen, azterketara aurkeztu nintzen eta hartu egin ninduten. Uda hartan Gara-n bekaduna izan nintzen, Gara-ko lehen bekadun taldea izan ginen, eta ondoren Gasteizen postua atera zen. Bospasei hilabetetan bi lanetan aritu nintzen. Ondoren Arrasate Irratia Goienara pasa zen eta aukeratu beharra izan nuen. Irratian oso bakarrik sentitzen nintzen eta 22 urterekin irrati baten ardura hartzeko baino ikasteko gehiago nengoela iruditu zitzaidan. Hori dela eta, Gara-n gelditu nintzen.

Gara-n egunkaria sortu zenetik zaude ia.

Egunkaria urtarrilean sortu zen eta ni uztailean hasi nintzen.

Beti kirol sailean aritu al zara?

Bekadun izan nintzenean Euskal Herria sailean eman nuen

hilabete bat, baina gainontzeko denbora guztian kirol sailean egon naiz. Gustura, gainera.

Kirol sailean aritzeko kirola gustatu behar zaizu, ordutegia gogorra baita.

Lehen urteak Gasteizen eman zenituen eta Baskoniaren eta Alavesen urrezko aroak ezagutu zenituen.

Hasiera izugarria izan zen. Alavesen UEFAko finalera eta Baskoniaren hainbat Lauko Finaletara joan nintzen. Eromena izan zen, baina oso polita. Dortmund-ekoa gogoan dudan finalik ikusgarriena da. Pena, emaitza.

Nola gogoratzen dituzu finaletako egun haiek?

Oso biziak izan ziren. Dortmund-eko finala oso berandu bukatu zen eta oso urduri nen-

«Berruet eta Karmona zelaian handiak ziren eta zelaitik kanpora are handiagoak» «‘Gara’-ren Gasteizko erredakzioan lankide oso onak izan nituen» «Jakak eta Lasok pausoa eman dute, baina Altuna eta Ezkurdia gainetik daude» «Orain arte ikusitakoaren arabera, Altunak irabaziko du lau t’erdiko finala»

goen: haraino bidali ninduten eta ezin nuen kale egin. Garai hartako Internet ez zen egungoa bezain ona eta azkarra, telefono mugikorrak ez ziren egungoak bezalakoak... Oso nekatuta bukatu nuen, baina oso gustura.

Nolakoa zen jokalariekin zenuten harremana?

Ez naiz idolo zalea, baina Iñaki Berruet eta Antonio Karmona zelaian handiak ziren eta zelaitik kanpo handiagoak oraindik.

Oso gertukoak. Alaves familiatxo bat zen. Hegazkinean jokalariekin joan ginen, finalaren ondoren jokalariekin afaldu genuen...

Baskoniarekin hainbat Lauko Final bizi izan zenituen.

Pragakoa, Atenaskoa eta Madrilgoa. Bereziena lehenengoa izan zen. Gainera, Unai eta Ander Kerejeta lagunak han izan ziren.

Alavesen eta Baskoniaren artean alderik ba al zegoen lan egiteko orduan?

Alavesek erraztasun gehiago ematen zituen. Garai hartan futbol jokalariengana hurbiltzea askoz ere errazagoa zen.

Egun prentsa arduradunek isolatu egin dituzte.

Entrenatzaile asko ezagutu al zenituen?

Baskonian Ivanovic, Pedro Martinez, Spahija eta Perasovic bakarrik. Alavesen, gehiago.

Izan ere, Pitermanen garaia jan nuen ia osorik. Hamabostean behin entrenatzailea aldatzen zuen! Urte hura eromena izan zen. Egunero albisteren bat zegoen. Baskonia ondo zebilenean, Piterman lehertu egiten zen eta txorakeriaren bat egiten zuen. Ez dakit jeloskor jartzen zen...

Gasteiz zurentzat hiri berezia izango da.

Noski. Oraindik Alaves eta Baskonia gertutik jarraitzen ditut.

Gasteiz hiri ezezaguna zen niretzat bertara joan nintzenean, baina oso gustura egon nintzen bertan. Oso lankide onak izan nituen: Joseba Vivanco, Kar-

mele Jaio, Iñaki Iriondo, Carlos Dronda eta Pablo Ruiz de Aretxabaleta. Nire bigarren kuadrilla izan ziren. Oraindik afaltzeko elkartzen gara, noizean behin.

Egun pilotari buruz idazten duzu.

Beste mundu bat da. Gertutasuna handiagoa da, bere gauza on eta txarrekin. Kalera irten eta Aritz Lasarekin topo egin nezakeen. Mundu mailako kirol batetik bertako kirol batera pasa nintzen.

Nola joan dira pilotari buruz idazten eman dituzun hamar urte hauek?

Ondo. Beharbada atzerrira egindako bidaiak faltan sumatzen ditut, baina egungo lana erosoagoa da. Azken urteotan egin dudan nazioarteko bidaia bakarra Titinek erretiroa hartu zuenean Logroñora egin nuena da.

Nolakoa da pilotariekin duzuen hartu-emana?

Ona, baina azkenaldian zailtasun gehiago ditugu beraiengana jotzeko. Zenbait kasutan, beraiekin egoteko, lehenengo prentsa arduradunarengana jo beharra dugu. Kirol profesionaleko gauzak imitatzen ari dira, baina ez dakit hartzen dituztenak hartu beharrekoak diren.

Asko aldatu al da pilota azken 10 urteetan?

Bai. Profesionalizatu egin da eta normala iruditzen zait. Ez dakit noraino den kirola eta noraino ikuskizuna, futbola, saskibaloia eta gainontzekoak bezala.

Igandean lau t’erdiko finala jokatuko da. Nola ikusi duzu aurtengo txapelketa?

Gazteak izan dira protagonista.

Jakak eta Lasok aurrerapausoa eman dute, baina Altuna eta Ezkurdia gainetik daude. Hasieratik ikusten zen bi hauek jokatuko zutela finala.

Nork irabaziko du finala?

Orain arte ikusitakoaren arabera, Altunak. Baina norbait hain faboritoa denean, erne. Dena den, iaz, gaizki egonda, 17 tanto egin bazizkion...

10 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Ilustrazioan, pilotaren aurrekari bat, Erdi Aroan eta Aro Modernoaren hasieran aristokraten entretenimendu nagusienetakoa izan zen.

Miriam Luki Legazpi XVI. mendeko auzi baten gaineko dokumentuaren aurkikuntza da Jose Antonio Azpiazuk (Legazpi, 1944) ondutako azken liburuaren abiapuntua: Una historia de la pelota. Del siglo XVI. A la revolución de Chiquito de Eibar (Elkar, Txertoa, 2019). Antropologoa eta historialaria da Azpiazu, merkataritza izan du ikerketa gai nagusia.

Aitzitik, azkenaldian jokoa eta pilota gurutzatu zaizkio bidean.

Izan ere, pilotari buruz egindako ikerketaren aurretik jokoarena egin zuen, beti Euskal Herrian kokatuta; hura ere liburu bilakatu zen. Honezkero bilduta duen informazioarekin, litekeena da hurrengo liburua karta-jokoen inguruan idaztea. Azpiazuren lanetan nabaria da historia gaiak irakurle orori hurbiltzeko gogoa, baita gaiok garai bateko euskal gizartearen ispilu izateko daukaten gaitasuna azpimarratzeko grina ere.

Zein izan zen pilotaren historia modernoari buruz idatzi

Pilotaren historia, ispilu bat Euskal pilotaren historiari buruzko liburu bat argitaratu berri du Jose Antonio Azpiazu historiagileak. duen liburuaren abiapuntua bihurtu zuen auzia? Goazen Flandriara. XVI. mendea da.

Merkatari euskaldun bat da protagonista, pilota jokoaren bueltan apustua egin zuena;

1.000 dukat, «dirutza garairako», Azpiazuren esanetan.

Datu gehiago topatu zituen agiritegian, eta bitxia egin zitzaion pilotaren historia jasotzeko ikerlari bakar bat ere artxibate-

gietara joan ez izana. Gaiari heldu zion, izan ere, beste gai batzuen bila artxiboetara joan denean ere, begiaren ertzetik sartu zaizkio jokoen eta apustuen gaiak.

Pilota jokoaren gaineko ikerketa aro modernoan abiatu du, XVI. mendean. «Erdi Aroko oso dokumentu gutxi dago. XVI. mendean estatuak indartu ziren eta kanpora negozio asko egitera atera ziren. Emandako hitzak negozioak ixteko nahikoa izateari utzi zion eta dokumentuak ikaragarri ugaldu ziren».

Valladolideko (Gaztela) Chancileria-ra joaten da hiru hilabetean behin. Euskal auzien arrastoak ugariak dira han. Han agertu zen Flandriako auzia.

Tolosa, Bergara eta Oñatiko agiritegiak oparoak dira baita ere. «Oñatin, Martin Sukia legazpiarrak zuzentzen duen artxibategian dokumentu notarial asko eta asko gordetzen dira; XIX. mende bukaera aldeko dokumentu bitxi ugari dago.

GOIBERRI 11

ERREPORTAJEA

Esate baterako, Amerikara pilotari profesional gisa joandako Indalecio Sarasketaren, Txikito de Eibar, berri ematen duten dokumentuak daude.

1884an 6.000 pezetan jaso zituen Buenos Airesera bidaiatzegatik. «Garai hartan etxe bat eros zitekeen diru horrekin».

Liburuan hainbat eta hainbat auzi jaso ditu, eta Azpiazuren antropologo begiak guztietan euskal gizartearen nolakotasunaren arrastoak aurkitu ditu. Markinan (Bizkaia), adibidez, 1511n pilotaren inguruan auzi bat sortu zen. Korrejidorea hara joan zen eta pilota partidetan apustuak debekatu zituen. «Aurretik apustuak oparo egiten zirela adierazten du debekuak », dio Azpiazuk.

Auzitik auzira Pilota, alabaina, ez zen soilik Euskal Herriko jokoa. Frantzian asko jokatzen zuten. «Parisen 200 frontoi zeuden eta Juan de Austria erregeak nahiz aristokratek asko jokatzen zuten pilotan. Are, pilota kirol osasungarritzat jotzen zuten».

Aristokraten jokoa zela eta, agiritegietan aurkitu duen beste auzi bat kontatu du Azpiazuk: «Toledon aristokrata talde batek palan eta pilotan egiten zuten horma baten kontra. Horma hura, baina, mojen komentu baten pareta zen eta mojak zaratagatik kexatu ziren. Aristokratei 10.000 marabediko isuna jarri zieten eta aristokrata harro batek dirutza hura beretzat ezer ez zela esan zuen».

Beste auzi bat, Toledon hura, pilotan Euskal Herritik kanpo asko egiten zela adierazteko: «Valladoliden, markes baten etxean pilotan jokatzen zen eta apustuak arautzeko epaile eta guzti zuten».

Euskal Herrian, batik bat, luzean jokatzen zen pilotan. XVI. eta XVII. mendeetan pobreek ez zuten hormarik izaten pilotan jokatzeko eta tenis antzeko batean aritzen ziren. Sare bat jartzen zuten eta puntuak gero-

ra tenisak hartutako moduan zenbatzen ziren, kintzeka: 15, 30, 40... «Nafarroan inon baino luzaroagoan jokatu zuten era hartan». XVII. eta XVIII. mendeetan ugaldu ziren frontoiak.

«Pilotaren inguruko dokumentuak baino gehiago, pilota inguruko auziei buruzkoak aurkitu ditut».

Auziak auzi, Azpiazuren antropologo ikuspegia agerian da, «pilota auziak Euskal Herriko izaeraren eta ohituren ispilua dira ikuspegi antropologikotik. Erretratu bat da. Harrigarriena da pilotaren kronikak euskaldunen bizimodua nolakoa zen kontatzen digula». Adibidea jarri du: «Markinan XVIII. mendean frontoi izugarri handia eraiki zuten eta frontoia eraikitzeko ardoari tasa bat ezarri zion udalak». Beste adibide bat: «Oiartzunen 1775ean pilota partida bat antolatu zuten, sona handia izan zuena.

Iparraldeko jendea, abadeak, irakasleak joan ziren, eta bertan bazkaldu, kartetan egin eta lo egin zuten. Hots, pilotaren in-

San Inazio eguneko pilota partida bat, Deban. INDALECIO OJANGUREN/GIPUZKOA KULTURA

«Pilotaren kronikak euskaldunon bizimodua nolakoa zen esaten digu»

Jose Antonio Azpiazu Historialaria

guruan antolatzen zuten bizimodua». Pilota munduan emakumeen arrastorik ia ez dago Azpiazuk arakatu dituen artxibategietan. «Emakume baten testigantzaren arabera, Oiartzungo partida haren harira, andreak dio bere tabernaren leihotik ikusi ahal izan zuela jokoa, baina astirik ere ez zuela ostatuan zuen lan guztiarekin.

Emakumeak pilotatik aparte egon ziren».

Apustura jositako jokoa izan ohi da pilota, euskal jokoa, inondik ere, baina mundu guztira zabaldu zena. Amerika, Afrika, Txina eta India aipatu ditu, baita ere. «Zaldi lasterketak, zezenketak eta pilota jokoa XIX. mendeko aristokraten hiru denbora pasa nagusiak ziren».

Historia txiki askorekin puzzlea osatu du, pieza bakoitzak bere kasa funtziona dezake, baina denek, elkarrekin, euskaldunon garai bateko bizimoduaren ikuspegi orokorra eskaintzen dute, eta pilota jokotik harago eskaini ere Azpiazuk argitaratu duen azken liburuan.

12 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Xabier Crehuet Musikaria

«Sortutakoa argitaratzea besterik ez dut nahi» Laida Goiburu Ordizia Bigarren lana kaleratu du Xabier Crehuet musikariak (Ordizia, 1993), Gautar. Oraingoz bi abesti soilik aurkeztu ditu: Gaua eta Indiferentziatik ilu siora eta bueltan. Azaldu du «pat xadaz» hartu nahi izan duela lan prozesua, eta «gogoaren arabera» argitaratuko dituela kanta berriak. Urrian Ordiziako Sujetoenean aurkeztu zituen jendaurrean bi abestiak, 2018ko Izaki primitiboak diskoko kantekin batera.

Gitarrarekin aritzen zara abesten, baina pianoa eta tronpeta ere jotzen dituzu.

Hiru urtez jo nuen pianoa, baina praktikatu ezean... Oinarri batzuk sortzeko erabiltzen dut.

Halere, nahiko alboratuta daukat azkenaldian. Tronpeta ere jotzen nuen. Orain perkusioarekin hasi naiz, bateria elektroni-

ko batekin, eta etxean ikasten dut nire kontura. Hainbat instrumentu ezagutzeak ikuspuntu desberdin bat eskaintzen dizu, sortu nahi duzunaren pertzepzioa izateko edo. Nik gitarra erabiltzen dut ahotsa eramateko, baina tekni koki ez nuke esango trebea naizenik.

Lan berria iragartzeko kontzertu bat eman zenuen Sujetoenean, bi abesti aurkeztuz. Pixkanaka argitaratuko dituzu?

Patxadaz hartu nahi nuen bigarren lan hau. Lehenengo albuma atera nuenean bat-batean zortzi abesti kaleratu nituen.

Beti dago bereziagoa den abestiren bat, eta,adibidez, Maiteminduarena atera nuenean, sormen aldetik garatua eta berezia iruditu zitzaidan, baina Jainkoa musika da abestiak harrera hobea izan zuen. Konturatu nintzen nire lanak kaleratze-

ko ez nuela zertan disko bat egin; hori musika industrian egiten dena da, baina salmentei begira izaten da. Nik sortutakoa argitaratu besterik ez dut nahi. Beraz, oraingoan pentsatu dut bi ateratzea, eta aurrerantzean besteak.

Eta noiz izango da hori?

Hurrengo hiru abestiak urte hasieran aterako ditut. Karlos Gimenez piano jolearekin ari naiz orain lanean. Ez dut egitura finkorik, gogoaren eta lanaren arabera aritzen naiz.

Nolakoa izan da Karlos Gimenezekin lan egitea?

Oso polita izaten ari da. Oraindik ere lanean gabiltza. Etxeko laguna da, eta bere etxean elkartzen gara musika egiteko.

Karlosez gain, beste musikari batek ere parte hartu du.

Xabik [Murua]. Laguna da.

Oporraldi batean proposatu

nion, abesten eta gitarra jotzen genbiltzala lagun artean. Hasieran ez zuela abesten esan zidan, baina azkenean grabatu genuen. Musika, azken batean, denontzako da.

Zer des berdintasun nabari duzu lan berri honen eta aurrekoaren artean?

Konposizio aldetik. Bai Gaua eta bai Indiferentziatik ilusiora eta bueltan, Izaki primitiboak argitaratu nuenean idatzi nituen. Baina lanketa eta forma aldetik desberdina dela esango nuke. Osatuagoa da, instrumentu gehiago erabili ditut.

Sortzerakoan egitura zehatzik erabiltzen duzu?

Gehienetan esaldi bat bururatzen zait melodia batekin, eta, hori oinarri izanik, ordu bateko prozesua izaten da, abestiaren zatirik garrantzitsuena osatzen dut tarte motzean. Hurrengo

GOIBERRI 13

ELKARRIZKETA

egunean, jolasteko au kera ematen dizu horrek.

Bi diskoek badute antzekota sun bat: karatulek marrazki bana dute. Zein da egilea?

Diego Besnek egin zuen lehena, Donostiako ilustratzaile batek.

Zargaldu itxura du, asko gustatzen zait. Bigarrena, berriz, diseinatzailea den lagun baten lana da, Omar Gonzalezena.

Berak marraztu zuen, eskuz grabatuta. Lan ederra. Pintura horretan oinarrituta, gainera, abesti bakoitzari ukitu ezberdin bat eman nahi diogu; marrazki bera izango da, baina kolore eta xehetasun ezberdinekin.

Youtube-ra bideo batzuk igo zenituen 2013an. Zer aban taila uste duzu eskaintzen dituela Internetak musikarientzat?

Kanta baten bertsioa igo nuen, eta hori izan zen lehenengo agerpen publikoa herri mailan.

Hobby bezala egin nuen, baina Interneta giltzarri da zure burua ezagutarazteko. Nire izena Interneten idatzi eta bertan agertzea... arraroa da, baina zabaltzeko bide bat da.

Zeintzuk dira zure erreferen teak musikan?

Musika asko entzun izan dut beti, baina ez dut inoiz izan artista bakar batekiko begirunerik. The Beatles talde britainiarra asko gustatzen zait, abesti melodiko eta motzak dituzte; Of Monsters and Men talde islandiarraren indie folka ere gustuko dut; Sorotan Bele, Oskorri... baina ez diet inoiz horiei erreparatu musika egiterakoan. Abesti melodikoetan oinarrituta sortzen dudala uste dut

LAIDA GOIBURU

«Beti entzun izan dut musika asko, baina ez dut artista bakar batekiko begirune jakinik» «Lehen lana argitaratu nuenean hainbat kontzertu izan nituen, baina zaila da lortzea»

Non grabatu zenituen diskoak?

Lehena Idiazabalgo Sound Source estudioan, Arkaitz Carrascorekin, eta, bigarrena, Beasaingo Pottoko estu dioan, Fredi Pelaezekin. Ikaragarria da Fredik pianoa nola jotzen duen, oso ona da. Gainera, lanean aholku ederrak ematen ditu.

Karlosekin etxean grabatutakoa eraman genion, eta bertan abestiak hobetzeko gomendioak eman zizkidan.

Kontzerturik epe motzean?

Lehen lana argitaratu nuenean hainbat kontzertu izan nituen, baina zaila da. Mezu asko bidali ditut, Euskal Herriko hainbat lekutara; udalet xeetara, kultur etxeetara... baina erantzunik ez. Orain gustura aritzen naiz kontzertuetan, eta eskerrak plazeragatik egiten dudan, ez baita batere erraza lortzea.

C

14 GOIBERRI

ERREPORTAJEA

Balu,kaleko artista Beasaingo kaleetan grafitiak margotuz hasi zuen Baluk artista ibilbidea.

‘Stencil’ teknikarekin euskal kultura munduan barrena zabaltzen aritu ondoren, orain abstrakzioaren eta poetikaren bideari heldu dio goierritarrak.

Loinaz Agirre Duela 20 bat urte, Beasaingo kaleetan eta hormetan hasi zen Balu (Ormaiztegi, 1984) lehenengo grafitiak egiten, Igor Rezola eta Xabier Anuntzibai beasaindar artisten arrimoan. Rezolak eta Anuntzibaik bezala, Baluk ere kaleko beste arte teknika batzuetan sakontzeko beharra sentitu zuen eta stencil teknikan aurkitu zuen bere sormena islatzeko modua. «Nik erabili izan dudan teknika geruzak sortzea, eta bata bestearen gainean jartzea izan da. Argazkiak eskatzen duen kolore bat hartu, grisa adibidez, eta argazkiko gris ezberdinen plantilla egin, eta bata bestearen gainean jarrita errealismoa sortzen da».

Espraia erabili izan du horretarako ere: «Espraia erabiltzen dut oso azkarra delako, eta azkar lehortzen delako. Akrilikoekin edo oleoekin ere egin daiteke. Kaleko artea olioa erabilita

ere egin daiteke. Azkenean, helburua da, kalean gauzak jartzea, era libre batean, nahi duzun teknikarekin». Kartulinarekin geruzak sortuz eta bat bestearen gainean jarriz, irudi ugari sortu ditu Baluk. New Yorken jarritako Bill Murray eta Post no bills da horietako bat; berari buruz egindako dokumentalean ere atera da ormaiztegiar-beasaindar artista.

Euskal musikariak Bestalde, arte modu horrekin bere bi zaletasunak –musika eta artea– uztartzeko hautua egin du gainera. New Yorken esate baterako, Fermin Muguruzaren eta Mikel Laboaren irudiak jarri izan ditu, Broadway eta 26. karrikaren kantoian, euskal abesti ezagunak aipatzen duen toki berean.

13-14 urte zituenean San Asensioko udalekuetan ezagutu eta bere bizitza osoan presente egon izan den Berri Txa-

«Bartzelonako azken lana nire pentsakera guztiaren sintesia da» «Donostiarrek eta alkateak Oteizaren irudia jartzeko eskatzea inflexio puntua izan da» Balu

Kaleko artista

rrak musika taldearen Beude kantuan aipaturiko lekuetan ere, taldekideen irudia eta kantuaren hitzak itsatsi ditu.

Artelan horiei esker, jaioterritik gertu sentitzen da Balu, Bartzelonan bizi baita: «Ni euskalduna naiz eta nire egunerokotasunean ez dut euskararik eta euskal kulturarik inguruan. Horrelako gauzak egiteko beharra daukat, bi kultur diziplina horiek lotzea izan da nire aukera.

Nire lana beti espazioarekin lotuta dago».

Legaltasunetik harago Geruzaz geruza, kolorez kolore egiten duen sorkuntza lan hori legaltasunetik kanpo egindakoa da, eta azkar egin beharrekoa izaten da. Horregatik, Baluren artelanak «oso iragankorrak» dira. «Kalean daudenez, denboraren poderioz joan egiten dira. Batzuetan orduak irauten ditu, beste batzuetan asteak, hilabeteak... ekintza

GOIBERRI 15

ERREPORTAJEA

Balu New Yorken Fermin Muguruzaren irudia jartzen; behean, Bartzelonako azken lanarekin. BALU berez azkar eginda egoten da.

Euskarriak kalean daude eta askotan ez daude egoera onean, eta askatu egiten dira, edo euriagatik ere bai...».

Arazo horri aurre egiteko, sare sozialetan, Facebook-eko Balu Art izenpean ikus daitezke Baluren esku hartzeak. «Sare sozialek min handia egin dute, baina egia da mesedea ere egiten digutela mundu guztiko artistoi eta pertsonoi, gure lana zabaltzeko eta munduak ikusteko. Sare sozialak erabiltzen ditut nire lana erakusteko».

Beasainen ikus daitezke Baluk duela 10 bat ute egindako Laboa eta Oteizaren irudiak, Zaldizurreta kalean. Orain ere gustura egongo luke lanen bat, « baina bide berri honetatik abiatuz. Sekulako ilusioa egingo lidake Ormazitegin edo Beasainen zerbait egitea».

Donostiako kasua Oteizaren jarraitzaile sutsua ere bada Balu, biak ala biek, espazioan, «espazialitatean» oinarritzen baitute euren lana.

Honela, Donostian, Pasealeku Berriko Oteizaren eskulturaren oinean, Oteizaren irudia itsatsi zuen Baluk. Ospetsua egin zen Baluren eskuhartze hura. Garbitzaileek kendu egin zuten,

Malevichiri eta Velazquezi omenaldia Bartzelonan eruzen artea albo batera utzi eta abstrakzioaren bidetik, pentsakera eta poetikaren bidetik hasi du ibilbide berria Baluk. Horren erakusle da, Bartzelonako MACBA museoaren kanpo aldean jarri duen Espazioa espazioan obra.

Baluren esanetan, «Velazquez eta Malevich pintoreei egindako omenaldia da» azkeeneko artelana: «Lan hori nire pentsakera guztiaren sintesia da». Oteiza ere gogoan izan du: «Biok espazioa eta espazializazioa bilatzen dugulako».

G

baina donostiarrek –alkateak ere bai– berriz egiteko eskatu baitzioten. Donostiako gertakari hura «inflexio puntua» izan zen Balurentzat, eta kaleko artetik urrundu eta beste bide bat hartzea erabaki du: «Donostiako hiriak eta alkateak eskatzea, inflexio puntua izan da.

Oso zaila da hiri batek, alkate batek, hori eskatzea. Oso kuriosoa da, lan hori hiriaren memoria kolektiboan geratuko da. Eta hori lortzea oso-oso zaila da».